Bút Nghiên
ButNghien.com
- Xu
- 552
THỬ GÓP THÊM MỘT CÁCH NHÌN VỀ TRUYỀN THUYẾT AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU - TRỌNG THỦY DƯỚI GÓC ĐỘ THI PHÁP HỌC XÃ HỘI
TRẦN DANH SƠN
1. Truyền thuyết là thể loại văn học dân gian kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố lịch sử và yếu tố tưởng tượng hư cấu, là sự kết tinh của truyền thống văn hoá, lịch sử của dân tộc.
Truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ là một tác phẩm tiêu biểu được chương trình sách giáo khoa lớp 10 phân ban đưa vào chương trình học chính thức. Truyện tập trung vào mẫu đề dựng nước và giữ nước. Dẫu biết rằng về mặt chức năng, tác phẩm chủ yếu là lý giải lịch sử, đề cập đến quá khứ của dân tộc. Nhưng vấn đề lịch sử đó đã được sàng lọc qua lăng kính chủ quan của tác giả dân gian, cũng có nghĩa là được hư cấu tưởng tượng, và vì thế những nhân vật đã trở thành hình tượng nghệ thuật mang tính quan niệm.
Do là sự sàng lọc của trí nhớ người bình dân nên những gì được lưu giữ bao giờ cũng đẹp hơn. Người Việt khác các dân tộc khác, thường nặng về tâm thức lịch sử, dựa vào lịch sử để làm điểm tựa cho cuộc sống. Vì vậy xét ở góc độ lịch sử, truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ có một vị trí, vai trò quan trọng.
Khi phân tích đánh giá tác phẩm, chúng ta thường chú trọng đến việc làm rõ hai vấn đề chính, đó là việc dựng nước và giữ nước cũng như bi kịch mất nước Âu Lạc do sự chủ quan, mất cảnh giác của An Dương Vương; khía cạnh thứ hai thường được chú trọng đó là mối tình giữa Mị Châu – Trọng Thủy. Ở đây có hai câu chuyện được kết cấu theo kiểu lồng ghép. Câu chuyện tình của Mị Châu – Trọng Thuỷ phải chăng là lời giải thích cho lý do mất nước, nhằm xoa dịu nỗi đau, và là một bước “giảm nhẹ” trọng tội cho An Dương Vương – vị vua đáng kính?
Nhưng cũng từ sự lắp ghép cốt truyện ta thấy tác giả dân gian dường như không chỉ dừng lại ở việc giải thích cho nguyên nhân mất nước mà còn gửi gắm một tình ý, một nét bản sắc văn hoá ứng xử của người Việt trên cơ sở đối sánh với người Hán.
2. Giữa người Việt và người Hán vốn có hai cách ứng xử thể hiện hai nét đặc thù riêng về văn hoá. Khi Nguyễn Trãi nói:
“Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,
Lấy chí nhân để thay cường bạo”
cũng là để đối sánh nét khác biệt giữa hai dân tộc. Văn hoá người Việt, nhất là trong việc ứng xử, được ví như nước đổ vào dĩa ra hình cái dĩa, đổ vào lọ ra hình cái lọ, nhưng nước vẫn luôn là nước. Thiết nghĩ, khi văn hoá Hán xâm nhập vào, mặc dù có ảnh hưởng nhưng người Việt vẫn giữ được bản sắc riêng của mình. Điều này đem quy chiếu vào trong tác phẩm “An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ”, qua tác phẩm, tác giả dân gian như muốn gửi gắm một ngầm ý sâu xa rằng: dù trong hoàn cảnh nào cũng phải giữ cho được bản sắc. Mất nước rồi có thể lấy lại được nhưng đừng để mất bản sắc văn hoá của dân tộc!
3. Xem xét kỹ tác phẩm, chú ý đến yếu tố cốt truyện, chúng ta sẽ thấy có sự đối sánh rất rõ ở ba mối quan hệ: vua – tôi, cha – con, chồng – vợ giữa người Việt và người Hán. Có thể thấy rõ điều này qua bảng dưới đây:
Mối quan hệ / Việt / Hán
Vua - tôi An Dương Vương - Mỵ châu / Triệu Đà - Trọng Thủy
(Bằng nghĩa tình) / (Bằng thủ đoạn)
Cha - con An Dương Vương - Mỵ châu / Triệu Đà - Trọng Thủy
(Bằng nghĩa tình) / (Bằng thủ đoạn)
Chồng - vợ Mỵ châu - Trọng Thủy / Trọng Thủy - Mỵ châu
(Bằng nghĩa tình) / (Bằng thủ đoạn)
/
Như vậy ta thấy rằng quan hệ vua - tôi, cha - con giữa An Dương Vương với Mị Châu dựa trên nền tảng của nghĩa tình. Ngược lại quan hệ vua – tôi, cha – con về phía người Hán tất cả đều dùng thủ đoạn, dựa trên thủ đoạn, vì một mục đích nhất định.
Đặc biệt, trong quan hệ vợ chồng giữa Mị Châu với Trọng Thuỷ, dù biết rằng Trọng Thuỷ là người không cùng dân tộc, khác văn hoá, phong tục, thậm chí là con trai Triệu Đà – kẻ đã từng xâm lược ÂU Lạc, thế nhưng Mị Châu vẫn sống với Trọng Thuỷ bằng cái nghĩa cái tình. Trong lúc đó Trọng Thuỷ đến với Mị Châu là vì mục đích, âm mưu chiếm đoạt nỏ thần.
4. Có được nỏ thần trong tay, Triệu Đà đã chiếm được ÂU Lạc. Về mặt kinh tế – chính trị, chúng ta đã bị người Hán đồng hoá. Nhưng về văn hoá (khía cạnh văn hoá ứng xử) người Hán bị chúng ta đồng hoá ngược lại. Điều này được thể hiện khá rõ ở nhân vật Trọng Thuỷ. Trước lúc cầu hôn Mị Châu có thể Trọng Thuỷ chưa có tình yêu đối với Mị Châu mà chỉ có hành động vì ý thức của kẻ làm con phải tuân theo lời cha, bổn phận của bề tôi phải tuân lệnh chúa. Nhưng khi đã sống cuộc sống vợ chồng, rõ ràng Trọng Thuỷ đã dần bị nghĩa tình (tình yêu của Mị Châu) người Việt cảm hoá (tất nhiên ý thức về nghĩa vụ đối với “chủ nhân” vẫn còn lấn át). Chúng ta thấy rằng sau khi chiến thắng, thôn tính được ÂU Lạc, lẽ ra Trọng Thuỷ phải là người vui mừng hưởng vinh quang, nhưng Trọng Thuỷ lại tự kết liễu đời mình. Rõ ràng trước lúc chết, trong Trọng Thuỷ đã tồn tại mâu thuẫn, một bên là tham vọng chiếm được ÂU Lạc và một bên là sự day dứt vì mình đã phản bội, không trọn tình với tình nghĩa của Mị Châu. Mâu thuẫn đó không thể dung hoà, và ở thời điểm đó cái nghĩa tình của người Việt đã chiến thắng khiến Trọng Thuỷ day dứt, ân hận và tự trầm mình.
Thông điệp về văn hoá, nhất là văn hoá ứng xử của người Việt mà cha ông ta gửi gắm trong tác phẩm khiến chúng ta lấy đó làm tự hào. Thông điệp đó cứ lung linh như viên ngọc được giấu kín trong từng câu chữ, như một mạch nước ngầm trong mát nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ độc giả.
(Nguồn : Sở GDĐT Huế )
