Kịch Vũ Như Tô - Nguyễn Huy Tưởng

[Ngọc Suka]

Kịch Vũ Như Tô – Nguyễn Huy Tưởng

Nhân vật

Lê Tương Dực - Vua nhà Lê 24 tuổi
Kim Phượng - Thứ phi 20 tuổi
Trịnh Duy Sản - Quận công 60 tuổi
Nguyễn Vũ - Đông các đại học sĩ 52 tuổi
Lê An - Công bộ thượng thư 58 tuổi
Vũ Như Tô - Kiến trúc sư 40 tuổi
Đan Thiềm - Cung nữ 38 tuổi
Thị Nhiên - Vợ Vũ Như Tô 40 tuổi
Hai Quát - Phó đốc công
Phó Bảo - Phó nề
Phó Cõi - Phó mộc
Phó Toét - Phó đúc
Phó Độ - Phó chạm
Lê Trung Mại - Thái giám 42 tuổi
Ngô Hạch - Võ sĩ của Trịnh Duy Sản 25 tuổi
Thái tử Chiêm Thành - 18 tuổi
Thợ - Nội giám - Cung nữ - Quân sĩ

Hồi thứ nhất
Một cung cấm của vua Lê

Lớp I
Lê Tương Dực - Kim Phượng - Cung nữ(Ăn mặc diêm dúa)

KIM PHƯỢNG - Tâu Hoàng thượng, có việc chi mà mặt rồng hớn hở. Việc bang giao với Trung Quốc đã xong xuôi hay sao?
LÊ TƯƠNG DỰC - Có phải đâu công việc ấy, trẫm mặc triều đình. Nội giám bay! Đem rượu trẫm uống. Trẫm vui đây là về việc Cửu trùng đài.
KIM PHƯỢNG - Cửu trùng đài!
LÊ TƯƠNG DỰC - Mộng của trẫm sắp thành. Trời quá yêu cho trẫm một người thợ giỏi. Suốt một năm trời tìm kiếm cũng không uổng công.
KIM PHƯỢNG - Tâu Hoàng thượng đó là ai?
LÊ TƯƠNG DỰC - Vũ Như Tô.
KIM PHƯỢNG - Vũ Như Tô!
LÊ TƯƠNG DỰC - Bấy lâu nay bao nhiêu thợ trong nội, bao nhiêu thợ chốn kinh kỳ, bao nhiêu thợ địa phương, trẫm đều không vừa ý. Rặt là phường tiểu xảo, không ai có quy mô to tát. Trẫm đã xuống chiếu cầu người tài. Nhiều quan đề bạt Vũ Như Tô. Trẫm cũng biết tiếng. Nhưng hắn ngu si, làm cao, còn đem vợ con đi trốn. Nay hắn bị đóng cũi giải về, rõ tự mình chuốc khổ, chứ có làm chi nên tội?
KIM PHƯỢNG - Thực là giống ngu si. Đứa thợ quèn thì chỉ chết già ở hang cùng ngõ hẻm! Mấy kẻ đã được quân vương biết tới? Hay là để người đời khinh rẻ như bèo. Thực là giống ngu si.
LÊ TƯƠNG DỰC - Nhưng hắn là một người thợ có hoa tay tuyệt thế, chạm trổ, nạm đục, xây dựng không kém đường gì. Lại có tài đào muôn kiểu hồ, vẽ những vườn hoa lộng lẫy như Bồng lai. Hắn còn là một tay hội họa khác thường: Chỉ một vẩy bút là chim hoa đã hiện trên mảnh lụa, thần tình biến hóa như cảnh hóa công. Còn cái tài tính toán thì không lời nào tả hết. Hắn sai khiến gạch đá như ông tướng cầm quân, có thể xây những lâu đài cao cả, nóc vờn mây mà không hề tính sai một viên gạch nhỏ. Khanh cho thế là ngạc nhiên sao? Cửu trùng đài tới nay không ai dựng nổi, rồi đây Vũ sẽ xây nhanh chóng như đài nhất dạ, huy hoàng tráng lệ như đài Cô Tô. Trẫm sẽ cùng khanh vui sướng mặc cả sự đời. Khanh tính sao?
KIM PHƯỢNG - Thực là phúc lớn cho chị em thần thiếp, trời mới xui cho thánh thượng gặp người tài. Xin chúc thánh hoàng vạn tuế, để chị em thần thiếp được hưởng ơn trời.
LÊ TƯƠNG DỰC - ái khanh buổi nay tươi đẹp bội phần. Bay đâu, tấu nhã nhạc lên. Trẫm muốn theo Minh Hoàng đưa hồn vào cõi mộng... Ước gì trẫm cùng khanh sống mãi tuổi thanh xuân...
Đan Thiềm vào.

Lớp II
Những người trước, thêm Đan Thiềm

ĐAN THIỀM, quỳ xuống - Tâu Hoàng thượng!...
Vua cau mặt và các cung nữ nguýt khinh bỉ.
LÊ TƯƠNG DỰC - Có việc chi, mi vào hoãn cuộc vui? Đây là lần thứ mấy?
ĐAN THIỀM - Tâu Hoàng thượng, thần thiếp có bao giờ dám vượt phận hèn? Nguyên quan thượng thư công bộ xin vào bệ kiến tâu việc Vũ Như Tô.
LÊ TƯƠNG DỰC , quay phắt lại - ồ! Đã giải nó về kinh rồi à? Cho quan công bộ vào.
ĐAN THIỀM ra, Kim Phượng và bầy cung nữ đứng sau lưng vua. Lê An vào.

Lớp III
Vua - Kim Phượng - Cung nữ - Lê An

Lê An, quỳ xuống - Vạn tuế!
LÊ TƯƠNG DỰC - Cho phép ngươi đứng dậy.
Lê An, đứng dậy, sợ sệt - Tâu Hoàng thượng, Vũ Như Tô đã giải về kinh.
LÊ TƯƠNG DỰC - Mau dẫn nó vào đây. Trẫm đang mong đợi.
Lê An, ngập ngừng - Nhưng muôn tâu Hoàng thượng... y...
LÊ TƯƠNG DỰC - Sao?
Lê An - ... là một kẻ quê mùa...
LÊ TƯƠNG DỰC - Không sao!
Lê An - Y còn là một tên vô lễ, khinh đại thần, khinh triều đình.
LÊ TƯƠNG DỰC - Là một tên thợ quèn, nó dám hỗn láo như vậy à?
Lê An - Tâu Hoàng thượng y còn khinh cả...
LÊ TƯƠNG DỰC - Cả ai? Khinh cả trẫm?
Lê An - Hoàng thượng...
LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm? Quân vô lễ! Nó không sợ chết hay sao?
Lê An - Chính y không sợ chết nên mới dám buông những nhời bất kính, thần không dám nói ra đây.
LÊ TƯƠNG DỰC - Nó thấy trẫm cần đến mà ngông cuồng sao? Đem nó ra chính pháp.
KIM PHƯỢNG - Tâu Hoàng thượng nhưng còn Cửu trùng đài?
LÊ TƯƠNG DỰC , mơ mộng - Cửu trùng đài?
Lê An - Cửu trùng đài! Tâu Hoàng thượng, y khai trước mặt hạ thần là đành chết chứ không chịu làm.
Vua và KIM PHƯỢNG , kinh ngạc - Không chịu làm?
Lê An - Thần đã dỗ dành, dọa nạt nhưng y vẫn chấp nê, y còn nói...
LÊ TƯƠNG DỰC - Nó nói sao? Cho ngươi cứ thực tâu bày.
Lê An - Tâu Hoàng thượng, y nói, nếu là đời vua Hồng Đức, y không ngại gì trổ hết tài năng xây một tòa cung điện nguy nga; còn Hoàng thượng, là... hôn quân, bạo chúa, xin Hoàng thượng tha chết cho hạ thần (người run bắn lên). Vì thế nên y nhất định không giúp Hoàng thượng xây đài.
LÊ TƯƠNG DỰC - Điệu nó ra chính pháp. Gầm trời không thiếu gì người tài hơn nó. Trẫm sẽ gọi hết cả thợ trong nước về xây đài, kẻ nào trái ý chém bêu đầu làm lệnh.
Lê An - Tâu Hoàng thượng nhưng nghìn năm chưa dễ có một người như Vũ Như Tô. Tội thì có to, tài thì nên dụng.
LÊ TƯƠNG DỰC - Ngươi muốn dung nó sao? Đầu ngươi cũng không vững hơn đầu nó (nghiến răng, mặt lộ vẻ tàn ác ghê gớm). Hãy đi bắt chín họ nó về, bất kỳ già trẻ lớn bé đem ra chợ chém ngang lưng bêu đầu ngoài chợ. Còn Vũ Như Tô thì giam nó lại, ngày đêm khảo đả, cho nó chịu muôn đường thống khổ, rồi đem làm tội lăng trì.
Lê An - Phụng mệnh.
KIM PHƯỢNG - Nhưng còn Cửu trùng đài?
LÊ TƯƠNG DỰC , mơ mộng - Cửu trùng đài! (dịu giọng bảo Lê An) Ngươi ra dẫn thằng Tô vào đây.
Lê An - Phụng mệnh.
Lê An ra, một tên nội giám vào.

Lớp IV
Vua - Kim Phượng - cung nữ - nội giám

Nội giám, quỳ tâu - Rước Hoàng thượng ra lâm triều. Có sứ thần Trung Quốc.
LÊ TƯƠNG DỰC , giậm chân - Phiền nhiễu vô cùng. Muốn yên không được. (quay bảo Kim Phượng) Cho khanh lui gót. (gọi to) Đan Thiềm.
Cung nữ và nội giám ra.

Lớp V
Vua - Đan Thiềm

ĐAN THIỀM - Hoàng thượng cho đòi thần thiếp?
LÊ TƯƠNG DỰC - Chốc nữa Vũ Như Tô vào đây mi dẫn một đội nữ binh canh gác điện này, đợi trẫm về ngay.
ĐAN THIỀM - Phụng mệnh. (Tương Dực ra) Muốn xây Cửu trùng đài mà coi thợ giỏi như rơm rác, hoa thơm nào còn đâm chồi nẩy lộc trên đất này? Kể cũng thương hại cho Như Tô, có tài nên mua vạ. Kìa hắn đến kia chăng?

Lớp VI
ĐAN THIỀM - Vũ Như Tô - Lính

Bọn lính áp giải Vũ Như Tô vào.
Chàng đeo gông, chân tay mang nặng xiềng xích.
Một người lính - Thưa bà, đây là Vũ Như Tô.
ĐAN THIỀM - Được. Cho lui.
Bọn lính ra.

Lớp VII
Đan Thiềm - Vũ Như Tô

ĐAN THIỀM - Trời xui khiến tôi gặp ông ở chốn này. Thực là duyên kỳ ngộ.
VŨ NHƯ TÔ - Tôi là một kẻ quê mùa, không biết những nhời mỉa mai bóng gió.
ĐAN THIỀM - Đây là thực tình. Ông đừng nghi kỵ. Chính tôi đang muốn gặp ông để nói chuyện.
VŨ NHƯ TÔ - Hỏi chuyện tôi! Để làm gì? Các người không thể nào hiểu được chuyện tôi, các người nông nổi...
ĐAN THIỀM - Ông mới gặp tôi, lấy cớ gì mà bảo tôi nông nổi?
VŨ NHƯ TÔ - Người ăn chơi thì đều nông nổi.
ĐAN THIỀM - Sao ông bảo tôi là người ăn chơi?
VŨ NHƯ TÔ - Cung nữ đều là tuồng ăn chơi. Huống chi trông quầng mắt thâm kia, tôi đoán chắc là người trong túy hương mộng cảnh.
ĐAN THIỀM - Ông nhầm lắm. Đôi mắt thâm quầng này là do những lúc thức khi người ngủ, khóc khi người cười, thương khi người ghét.
VŨ NHƯ TÔ - ủa? Bà nói như một người đồng bệnh.
ĐAN THIỀM - Chính là một người đồng bệnh, nên chưa biết ông, tôi đã ái ngại cho ông. Tài làm lụy ông, cũng như nhan sắc phụ người.
VŨ NHƯ TÔ - Thực mang tội với bà. Xin cho nghe chuyện.
ĐAN THIỀM - Ông tạm ngồi xuống cái đôn kia cũng được. Ông có mỏi không? Rõ khổ. Tài bao nhiêu lụy bấy nhiêu! Gông xích, trông ông tiều tụy quá, tôi lại càng thương số phận tôi.
Tôi bị tuyển vào cung từ năm 17 tuổi. Hồi ấy tôi đã có người dạm hỏi. Tôi bị giam trong cung ngày ngày bạn với cảnh già. Rồi từ đấy đến nay, ngót 20 năm tôi chỉ đóng vai thị nữ hầu hạ từ vua cho đến các phi tần, nhiều kẻ kém cả tài lẫn sắc.
VŨ NHƯ TÔ - Tôi không ngờ lại được biết một đời cung oán nhãn tiền.
ĐAN THIỀM - Thân tôi không đáng kể đã đành, nhưng còn ông?
VŨ NHƯ TÔ - Cũng là thân không đáng kể.
ĐAN THIỀM - Sao lại không đáng kể? Hữu tài tất hữu dụng.
VŨ NHƯ TÔ - Cảnh ngộ chúng tôi có khác chi cảnh ngộ bà? Có phần khổ nhục hơn nữa. Chế độ thì nghiệt ngã vô lý: nhà không cho làm cao, áo không cho mặc đẹp. Ai xây một kiểu nhà mới khả quan, thì lập tức kết vào tội lộng hành đem chém. Thành thử không ai dám vượt ra khuôn sáo nghìn xưa, nghề kiến trúc đọng lại như một vũng ao tù. Người có tài không được thi thố đành phải tiến về mặt tiểu xảo. Mà nói ngay đến những bọn này nào họ có được yên thân. Họ phải lẩn lút, giấu giếm. Vô phúc mà triều đình biết, thế là gia đình tan nát. Họ bị đóng cũi giải kinh, để làm những công việc nhà vua, thân giam trong nội như một tên trọng phạm, mãi đến khi mắt mờ, tay chậm, họ mới được thải hồi nguyên quán. Triều đình còn không ban cho họ một chút bổng nhờ để mưu sống buổi tàn niên. Cách đối đãi như thế, thì nhân tài nhiều sao được, mà ai chịu luyện tập cho thành tài? Thậm chí người ta nói kẻ có tài đã không giúp cho gia đình, còn là một cái vạ nữa.
ĐAN THIỀM - Thảo nào mà nước ta không có lấy một lâu đài nào ra hồn, khả dĩ sánh với những lâu đài Trung Quốc. Ngay cả Chiêm Thành cũng hơn ta nhiều lắm...
VŨ NHƯ TÔ - Tôi bẩm sinh có khiếu về kiến trúc. Tôi đã học văn, sau bỏ văn tập nghề, nhưng tập thì tập, vẫn lo nơm nớp, chỉ sợ triều đình biết, thì vợ con ở nhà nheo nhóc, mà mình cũng không biết bao giờ được tháo cũi xổ lồng. Vua Hồng Thuận ngày nay càng khinh rẻ chúng tôi, cách đối đãi lại bạc ác. Chẳng qua là cái nợ tài hoa, chứ thực ra theo nghề ở ta lợi chẳng có mà nhục thì nhiều.
ĐAN THIỀM - Chính vì thế mà ông càng đáng trọng.
VŨ NHƯ TÔ - Trọng để làm gì? Tìm danh vọng chúng tôi đã chẳng chọn nghề này. Đời lẩn lút...
ĐAN THIỀM - Vậy thì các ông luyện nghề làm gì, luyện mà không đem ra thi thố?
VŨ NHƯ TÔ - Đó là nỗi khổ tâm của chúng tôi. Biết đa mang là khổ nhục mà không sao bỏ được. Như bóng theo hình. Chúng tôi vẫn chờ dịp.
ĐAN THIỀM - Dịp đấy chứ đâu? Cửu trùng đài...
VŨ NHƯ TÔ - Bà đừng nói nữa cho tôi thêm đau lòng. Ngày ngày, tôi thấy các bạn thân bị bắt giải kinh, người nhà khóc như đưa ma. Còn tôi, mong manh tin quan đến bắt, tôi đem mẹ già, vợ và hai con nhỏ đi trốn. Được một năm có kẻ tố giác, quan địa phương đem lính tráng đến vây kín nơi tôi ở. Tôi biết là tuyệt lộ, mặc cho họ gông cùm. (Chàng rơm rớm nước mắt) Mẹ tôi chạy ra bị lính đẩy ngã, chết ngay bên chân tôi. Bọn sai nha lộng quyền quá thể. Rồi tôi bị giải lên tỉnh, từ tỉnh lên kinh, ăn uống kham khổ, roi vọt như mưa trên mình, lắm khi tôi chết lặng đi. Mẹ cháu lẽo đẽo theo sau, khóc lóc nhếch nhác, tôi càng đau xót can tràng. Cũng vì thế mà tôi thề là đành chết chứ không chịu làm gì.
ĐAN THIỀM - Cảnh ngộ của ông thì đáng thương thực. Nhưng ông nghĩ thế thì không được.
VŨ NHƯ TÔ - Sao vậy?
ĐAN THIỀM - Không được. Vì đức Hồng Thuận sẽ bắt ông chịu cực hình và còn đem chu di chín họ nhà ông. Ông đã tu được bao nhiêu công quả mà phạm vào tội đại ác ấy?
VŨ NHƯ TÔ - Tài đã không được trọng thì đem trả trời đất. Đó là lẽ thường. Cũng như nhan sắc...
ĐAN THIỀM - Không thể ví thế được, sắc vất đi được, nhưng tài phải đem dùng.
VŨ NHƯ TÔ - Bà đã thương tài xin giúp cho tôi trốn khỏi nơi này. Ơn đó xin...
ĐAN THIỀM - Tôi giúp cũng không khó gì. Nhưng ra khỏi chốn này liệu ông có thoát hẳn được không? Hơn nữa, cái vạ chu di cửu tộc vẫn còn chờ chờ ra đó. Ông đừng tính nước ấy, không nên.
VŨ NHƯ TÔ - Vậy bà khuyên tôi nên ở đây làm việc cho hôn quân sao?
ĐAN THIỀM - Miễn là ông không bỏ phí tài trời. Ông nên lợi dụng cơ hội đem tài ra thi thố.
VŨ NHƯ TÔ - Xây Cửu trùng đài?
ĐAN THIỀM - Phải.
VŨ NHƯ TÔ - Xây Cửu trùng đài cho một tên bạo chúa, một tên thoán nghịch, cho một lũ gái dâm ô? Tôi không thể đem tài ra làm một việc ô uế, muôn năm làm bia miệng cho người đời được.
ĐAN THIỀM - Ông biết một mà không biết hai. Ông có tài, tài ấy phải đem cống hiến cho non sông, không nên để mục nát với cỏ cây. Ông không có tiền, ông không có thể dựng lấy một tòa đài như ý nguyện. Chấp kinh, phải tòng quyền. Đây là lúc ông nên mượn tay vua Hồng Thuận mà thực hành cái mộng lớn của ông... Ông khẽ tiếng. Đó là tiểu tiết. Ông cứ xây lấy một tòa đài cao cả. Vua Hồng Thuận và lũ cung nữ kia rồi mất đi nhưng sự nghiệp của ông còn lại về muôn đời. Dân ta nghìn thu được hãnh diện, không phải thẹn với những cung điện đẹp nước ngoài, thế là đủ. Hậu thế sẽ xét công cho ông, và nhớ ơn ông mãi mãi. Ông hãy nghe tôi làm cho đất Thăng Long này thành nơi kinh kỳ lộng lẫy nhất trần gian.
VŨ NHƯ TÔ - Đa tạ. Bà đã khai cho cái óc u mê này. Thiếu chút nữa, tôi nhỡ cả. Những lời vàng ngọc tôi xin lĩnh giáo. Trời quá yêu nên tôi mới được gặp bà.
ĐAN THIỀM - Tôi cũng may được gặp ông. Xin ông cố đi. Đức vua ngự tới.
LÊ TƯƠNG DỰC vào.

Lớp VIII
Hai người trên, thêm Lê Tương Dực

LÊ TƯƠNG DỰC - Đan Thiềm, đây có phải là Vũ Như Tô không?
ĐAN THIỀM - Tâu Hoàng thượng phải.
LÊ TƯƠNG DỰC - Được, cho mi ra. Mi không biết gì mà đứng đấy nghe chuyện.
ĐAN THIỀM cúi đầu đi ra - Vũ Như Tô tỏ ý tức giận.
Lớp IX
Bớt Đan Thiềm
LÊ TƯƠNG DỰC , cười gằn - Vũ Như Tô, mi không sợ chết sao?
VŨ NHƯ TÔ - Tâu Hoàng thượng, tiện nhân không sợ chết.
LÊ TƯƠNG DỰC - Người ta ai không tham sinh uý tử. Mi nói không sợ chết chẳng hóa ra vọng ngôn sao! Sao trẫm triệu vào kinh, mi lại trốn?
VŨ NHƯ TÔ - Tâu Hoàng thượng, tiện nhân trốn đi để tránh cho triều đình một tội ác.
LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm sai cắt lưỡi mi đi bây giờ!
VŨ NHƯ TÔ - Lời thẳng thì hay trái tai. Xin Hoàng thượng cho phép tiện nhân được nói. Tiện nhân có bị cực hình cũng không oán hận.
LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm đã khoan thứ cho mi nhiều lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ - Tâu Hoàng thượng, tiện nhân có tội gì mà Hoàng thượng phải khoan thứ? Tiện nhân không trộm cướp, không tham nhũng, không giết người, tiện nhân chỉ biết phụng dưỡng mẹ già, nuôi vợ, nuôi con. Đang yên ổn, bỗng dưng tiện nhân bị bắt, bị đóng gông tra xiềng rồi bị giải đi, ăn không được ăn, uống không được uống, nghỉ ở đâu cũng bị đem giam vào lao như những quân trọng phạm. Hỏi tiện nhân có tội gì?
LÊ TƯƠNG DỰC - Vua cần đến thì thần dân phải xả thân làm việc kỳ đến chết thì thôi.
VŨ NHƯ TÔ - Nhưng xử đãi thế thì ai muốn trau dồi nghề nghiệp? Kính sĩ mới đắc sĩ...
LÊ TƯƠNG DỰC - Kính sĩ đắc sĩ, mi là sĩ đấy ư: Mi dám tự phụ là sĩ thảo nào mi không sợ chết.
VŨ NHƯ TÔ - Sĩ mà không có chân tài thì tiện nhân không bàn. Anh em tiện nhân còn có những nguyện vọng sâu xa hơn đối với nước. Hoàng thượng quá nhầm về chữ sĩ. Một ông quan trị dân, với một người thợ giỏi, xây những lâu đài tráng quan, điểm xuyết cho đất nước, tiện nhân chưa biết người nào mới đáng gọi là sĩ.
LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm rộng lượng nên mi mới được ăn nói rông càn. Chẳng qua là trẫm mến tài, người khác thì đã mất đầu.
VŨ NHƯ TÔ - Thân này tiện nhân đã cầm chắc là không được toàn. Nhưng trước khi chết tiện nhân cũng cố hết sức biện bạch mong Hoàng thượng đừng coi rẻ anh em tiện nhân, ngõ hầu con em theo gót sau này được mở mày mở mặt. Những ân huệ ấy tiện nhân không xin cho mình - tiện nhân xin chịu chết mà xin cho lũ hậu tiến. Được biệt đãi, có địa vị thì những kẻ tài hoa mới xuất hiện, tranh nhau tô điểm nước non.
LÊ TƯƠNG DỰC - Đó là công việc của trẫm và các đại thần. Mi là một tên thợ không biết gì. Hãy nghe trẫm hỏi chuyện Cửu trùng đài. Một năm nay không xây được, trẫm lấy làm phiền lắm. Đài phải có trăm nóc, cao mười trượng, dài năm trăm trượng, mi có đủ tài xây được không?
VŨ NHƯ TÔ - Tiện nhân không thấy cái khó ở đâu cả. Tiện nhân tự xét, thực thừa sức xây Cửu trùng đài.
LÊ TƯƠNG DỰC - Mi định xây ra làm sao?
VŨ NHƯ TÔ - Điều tiện nhân xin lúc nãy, Hoàng thượng hãy chuẩn y cho đã.
LÊ TƯƠNG DỰC - Mi định ép ta sao? Đầu mi chỉ một lệnh truyền là không còn trên cổ.
VŨ NHƯ TÔ - Tiện nhân đã coi rẻ đầu này. Nó rơi lúc nào là xong một kiếp. Tiện nhân nhắc đi nhắc lại nhiều lần như thế, Hoàng thượng đã quên rồi sao? Chỉ vì tiền đồ nước ta mà tiện nhân xin Hoàng thượng trọng đãi thợ. Hoàng thượng không được khinh rẻ họ, không được ức hiếp họ (mắt sáng lên, nét mặt quả quyết). Được thế thì tiện nhân mới chịu làm, mà xin Hoàng thượng biết cho, đài Cửu trùng, phi Vũ Như Tô này, không ai làm nổi.
LÊ TƯƠNG DỰC , lòng tự tin của Vũ làm cho vua kinh ngạc - Sợ mi chỉ là một kẻ đại ngôn.
VŨ NHƯ TÔ - Tiện nhân dám nói thế, không phải là đại ngôn, nhưng vì tiện nhân tự biết tiện nhân. Trong hai mươi năm trời, tiện nhân khổ công trau nghề, nào hỏi, nào tập, nào khảo cứu, học cả văn chương toán pháp, địa lý, thiên văn, nghe tiếng ai giỏi là tìm đến thụ giáo, các đền đài dinh thự trong nước dù xa dù gần đều cố đi xem, cả những danh lam thắng tích ở Trung Quốc, ở Chiêm Thành, ở Tây Trúc cũng không quản đường trường, lần đến khảo sát, cũng vì thế mà ngày nay hơn bốn mươi tuổi đầu, tiện nhân mới có ít nhiều sở đắc, nói ra thì Hoàng thượng nửa tin, nửa ngờ. Trong suốt một năm đi trốn, tuy bị truy nã, khổ nhục trăm đường, tiện nhân cũng đã vẽ phác bản đồ Cửu trùng đài, tính toán đâu đấy và đã ghi hết cả trong một cuốn sổ.
LÊ TƯƠNG DỰC , mừng rỡ - Đâu cho trẫm xem.
VŨ NHƯ TÔ - Trong túi áo tiện nhân đây. Nhưng xin Hoàng thượng...
LÊ TƯƠNG DỰC - Đưa trẫm xem đã.
VŨ NHƯ TÔ - Xin Hoàng thượng trả lời tiện nhân đã.
LÊ TƯƠNG DỰC - Mi tưởng ta không lấy được của mi sao? (Đến lần túi Vũ Như Tô rút ra một bản đồ to và một quyển sổ dày).
VŨ NHƯ TÔ, khinh bỉ - Không ngờ Hoàng thượng!...
LÊ TƯƠNG DỰC , đặt bản đồ lên long kỷ, mặt mỗi lúc một tươi, một lúc lâu - Thực vừa ý trẫm. Nhiều chỗ trẫm không nghĩ tới! Cửu trùng đài! Trẫm có ý xây đài trên bờ Tây hồ. Đây là miếu công thần, đây là lầu vọng nguyệt. Đây là san hô sảnh, đây là điện vàng, điện ngọc, đây là đại uyển, tiểu uyển, đây là trà điện, nhạc điện... đứng trên đài cao ngất này bao quát được Long thành. (Đếm). Phải, đúng 100 nóc, hiển nhiên là hình trăm rồng tranh ngọc. Tráng quan lắm, ý trẫm lại muốn khơi một dòng nước từ chính điện thông ra hồ Tây, hai bên bờ trồng kỳ hoa dị thảo, để ngày ngày trẫm cùng cung nữ bơi thuyền hoa ra hồ ngoạn thưởng, mi nghĩ sao?
VŨ NHƯ TÔ - Được!
LÊ TƯƠNG DỰC - Vậy thì mi thêm vào.
VŨ NHƯ TÔ - Không thêm bớt gì cả. Đài cửu trùng không xây cho...
LÊ TƯƠNG DỰC - à mi giỏi thực! Lần này trẫm không tha mi nữa, trẫm cũng không cần mi nữa, (xem quyển sổ) đủ rồi. Đủ rồi, trẫm gọi thợ khác cứ theo đây mà xây, sửa chút ít là vừa ý trẫm. Còn mi, mi chờ quân đao phủ dẫn đi.
VŨ NHƯ TÔ - Đó là quyền Hoàng thượng. Nhưng... xây đài Cửu trùng không dễ thế đâu. Nếu chỉ xem sách mà làm được thì chán nhà nho đã thành Khổng Tử, chán vị tướng đã thành Tôn, Ngô, chán thi nhân đã thành Lý, Đỗ. Cần phải có mắt, có tai, có tâm huyết, có tay mình vào đó. Hoàng thượng cứ giữ lấy bản đồ, cầm lấy quyển sổ, đi tìm thợ giỏi, tiện nhân không dám nói sao, nhưng tiện nhân tin rằng không một kẻ nào làm nổi. Bản đồ kia chỉ là phần xác, nhưng phần hồn thì chỉ ở lòng tiện nhân, mà phần hồn mới là phần chính.
LÊ TƯƠNG DỰC , dịu giọng nhìn bản đồ say sưa - Mi định không giúp trẫm sao?
VŨ NHƯ TÔ - Tiện nhân dám đâu tiếc sức? Cũng mong giúp Hoàng thượng xây cho nước ta một tòa lâu đài nguy nga, cùng với vũ trụ trường tồn. Chỉ xin Hoàng thượng hai điều: thứ nhất, đài phải xây theo đúng kiểu bản đồ này, không thay đổi một ly nào. Thứ hai: Hoàng thượng và triều đình phải trọng đãi công ngang sĩ. Sách Trung dung có dạy “Lai bách công giã”. Hoàng thượng chắc còn nhớ đấy. Nước phú dân cường là nhờ ở đó. Hai điều đó không được, tiện nhân đành phí thân này.
LÊ TƯƠNG DỰC , trầm ngâm - Sao mi cứ băn khoăn?...
VŨ NHƯ TÔ - Không băn khoăn sao được? Khi anh em tiện nhân, chỉ vì có chút tài năng, mà phải cực nhục như quân có tội, thì kẻ này không thể nào ăn ngon ngủ yên được. Chính tiện nhân đây, cổ đeo gông, tay mang xiềng xích, nhục quá trâu ngựa, Hoàng thượng xử đãi như thế mà không biết ngượng sao?
LÊ TƯƠNG DỰC - Được, hai điều mi xin, trẫm cho cả. Trẫm chịu mi vậy. Nhưng mi phải đem hết sức ra xây Cửu trùng đài cho trẫm.
VŨ NHƯ TÔ - Được, Hoàng thượng cho hai điều ấy, tiện nhân dám đâu không hết sức. Huống chi xây Cửu trùng đài, vì Hoàng thượng thì ít, mà vì tiện nhân thì nhiều. Đã làm xin cúc cung tận tụy. Hoàng thượng tuyển cho năm vạn thợ và phải giao cho tiện nhân toàn quyền làm việc, kẻ nào trái lệnh chém bêu đầu. Có thế thì đài mới xong được.
LÊ TƯƠNG DỰC - Bao giờ xong?
VŨ NHƯ TÔ - Độ năm năm. Hoàng thượng liệu có thể theo cho đến buổi hoàn thành không?
LÊ TƯƠNG DỰC - Sao lại không? Ngay bây giờ, trẫm sai ban hành đạo chiếu. Và ngày mai bắt đầu làm việc.
VŨ NHƯ TÔ - Xin phụng mệnh. Nhưng gông và xiềng xích này Hoàng thượng còn bắt tiện nhân đeo đến bao giờ?
LÊ TƯƠNG DỰC , ngần ngại - Tháo cho mi, nhưng mi đừng phụ lòng trẫm.
VŨ NHƯ TÔ, nói to - Hoàng thượng coi tiện nhân là người thế nào? Đại trượng phu một nhời đã hứa, dẫu nhảy vào đống lửa cũng không từ.
LÊ TƯƠNG DỰC - Mi nên thành tâm giúp trẫm. Được, mi theo trẫm vào đây.

Màn hạ

 

[Ngọc Suka]

Hồi thứ hai
Một cung điện mà vua dành riêng
cho Vũ Như Tô ở

Lớp I
Vũ Như Tô - Thị Nhiên, họ cùng trở đại tang.

THỊ NHIÊN - Thầy nó làm gì mà ngẩn ra thế?
VŨ NHƯ TÔ, buồn rầu - Tôi vừa xin được Hoàng thượng thả 500 thợ già về. Khốn nạn có người ở đây đã 30 năm. Khi tuyển vào kinh, họ còn trai tráng mà bây giờ... người thì còng lưng, người thì bạc đầu, người thì móm mém. Có người chưa có vợ con gì cả, có tội tình người ta không. Tôi đã xin cấp cho mỗi người tiền 3 quan và một mẫu công điền. Hoàng thượng đã ưng chuẩn, thế mà triều đình còn cho là lạm, bực quá là bực. Họ vừa về xong, tôi cũng vừa tiễn họ. Càng thương họ lại càng thương mình...
THỊ NHIÊN - Chuyện! Ai bảo thầy nó mua lấy cái vạ vào thân.
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó lại sắp đấy...
THỊ NHIÊN - Thế độ bao giờ thì xây xong cái đài này?
VŨ NHƯ TÔ - Năm năm, mười năm, mười lăm năm, hai mươi năm, ba mươi năm cũng có.
THỊ NHIÊN - Trời đất ơi! Lâu thế thì làm thế nào được. Tôi tưởng một tháng, cùng lắm là ba bốn tháng. Cứ làm vừa vừa có được không? To hơn đình làng ta cũng đã đẹp chán.
VŨ NHƯ TÔ - Có mà bằng trăm đình làng ta. Ai cũng như mẹ nó thì còn làm chán cái đẹp đấy. Đây là ta làm cái đài cho cả nước. Nước Tàu cũng không bằng kia.
THỊ NHIÊN - Thầy nó, tôi còn lạ gì? Động làm cái gì là muốn làm to hơn người. Chỉ khổ vào mình chứ gì? Đấy, thầy nó vừa nói thương những người làm hàng 30 năm ở đây. Thử hỏi năm nay thầy nó 40, liệu thầy nó có sống được 30 năm [nữa] không? Mà có sống được đến ngày ấy nữa, thì bấy giờ ai xin cấp tiền ai xin cấp ruộng cho thầy nó?
VŨ NHƯ TÔ, nói đùa - Thế mẹ nó muốn thế nào nào?
THỊ NHIÊN - Muốn cũng chả được, ai gàn được thầy nó. Tôi tưởng một tháng hai tháng tôi còn ở lại được, chứ đến chừng này, nghe thầy nó nói thì tôi không thể nấn ná được nữa. Tôi nóng ruột trẻ mỏ ở nhà. Thầy nó cứ cho tôi về vậy.
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó cứ khăng khăng đòi về à?
THỊ NHIÊN - Không về thì để con nó chết đói ở nhà ư? Con tôi thì còn quý bằng vạn cái đài của thầy nó. Mà tôi ở đây thì được tích sự gì?
VŨ NHƯ TÔ - Thì nào tôi có giữ mẹ nó. Cầm lấy ít tiền về mà tiêu.
THỊ NHIÊN - Tiền, rồi lại lôi thôi ra. Thôi cứ để vậy tôi về. Từ trước tới nay chả có tiền cũng được nữa là. Tôi cứ trông thấy lũ con, thấy con lợn, đàn gà, là đủ vui rồi, chả cần gì cả. Quạt thóc, băm bèo, cũng đủ hú hí mẹ con. Ai nói được thầy nó, cứ nghĩ vơ nghĩ vẩn cái ma mãnh đâu đâu ấy. Nay đài, mai điện, kiểu này, kiểu nọ, chỉ tổ cho người ta sai, chứ được béo bở gì.
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó đến là lắm điều.
THỊ NHIÊN - Thầy nó mắng thì tôi xin chịu. Nhưng tôi khổ lắm kia. Xa con, xa nhà ngày nào là cứ chết đi được ngày ấy. Lại thêm ở đây mình thì quê mùa, chung quanh toàn là những quan to, quan lớn, bà nọ bà kia, người ta khinh như mẻ cả đấy, nhục nhã lắm rồi, mà ở cái nhà này thì tôi không ở được đâu. Cột rồng, cột phượng, sơn son thiếp vàng, nó cao cao, nó to to, tôi thấy trỗng trễnh lắm, chán chết đi được. ở nhà, nhà tranh vách đất sao mà ấm thế, ngủ ngon quá. Thế mà còn định làm to gấp trăm cái đình nữa thì để ai ở.
VŨ NHƯ TÔ - Rồi quen đi chứ.
THỊ NHIÊN - Quen với chả quen, thế dễ thầy nó xây, rồi thầy nó được ở hay sao mà quen - Nhà tranh vách đất, nhưng mà tôi được ở, ông ạ.
VŨ NHƯ TÔ - Ta làm cái đài cho cả nước.
THỊ NHIÊN - Vậy như thế thì lâu lắm nhỉ, tôi chờ thế nào được.
VŨ NHƯ TÔ - Phải, mẹ nó không thể chờ ở đây được đâu vì con cái ở nhà nó mong.
THỊ NHIÊN - Thế tôi về ngay hôm nay nhé.
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó đến là vất vả.
THỊ NHIÊN - Thầy nó vất vả thì có. Tôi chả vất vả tí nào (thân mật). Tôi về rồi thầy nó ở lại nên giữ gìn, từ lời ăn tiếng nói. Cứ cái giọng ấy với vua thì vợ chồng mình có ngày không trông thấy nhau nữa đâu. Mà suy nghĩ cũng vừa vừa chứ nhé, ai lại lo công lo việc suốt ngày, suốt đêm, người cứ rạc ra (định ra lại quay lại). à này tôi xem chừng nhiều người, cả dân gian lẫn triều đình bàn tán, người ta nói nhiều về cái đài, đài trùng gì ấy nhỉ?
VŨ NHƯ TÔ - Cửu trùng đài!
THỊ NHIÊN - Vâng, Cửu trùng đài. Tôi lo lắm.
VŨ NHƯ TÔ - Việc gì mà lo hão lo huyền. Thỉnh thoảng mẹ nó ra chơi mà xem, đẹp lắm kia.
THỊ NHIÊN - Nhưng mà mình có được ở đâu!... Tôi chỉ mong thầy nó chóng xây xong, về với vợ với con, thế là hơn. Thôi thầy nó ở lại tôi về đây.
VŨ NHƯ TÔ - ừ mẹ nó cứ yên trí mà về, để tôi được rảnh tâm làm việc (tiễn vợ ra).

Lớp II
Vũ Như Tô - Hai Quát - Phó Bảo -
Phó Toét - Phó Độ - Phó Cõi

VŨ NHƯ TÔ, nhìn theo vợ trầm ngâm thì hai Quát ra gọi.
HAI QUÁT - Anh em ơi!... à bác Cả đây rồi.
VŨ NHƯ TÔ - Kìa các chú, nghe nói chú phó Toét vừa mới đúc một quả chuông to lắm phải không? Mắt càng ngày càng sâu mà giỏi thì càng ngày càng giỏi. Tôi cần nhờ đến chú nhiều lắm đấy. Trước hết bốn cái cột đồng độ hai người ôm, cao chừng hai trượng (trông sang phó Độ tiếp luôn). Này chú, cái lối chạm của chú thì thật là cổ kim bậc nhất. Bao nhiêu cửa cột, đầu bẫy, cửa võng, chấn song, chạm gỗ, chạm đá, tôi xin phó mặc chú hết. à, thế còn chú Năm Ngọ đâu, không lên thì ai sơn cho chú ấy?
HAI QUÁT - Có ra, chốc nữa sẽ vào, (hỏi phó Cõi) thế nào, rượu đâu?
PHÓ CỐI, giơ nậm rượu - Đây.
VŨ NHƯ TÔ - Vẫn cứ ngang, coi đời bằng vung chứ?
PHÓ CỐI - Chứ sao?
VŨ NHƯ TÔ - Đường soi đường mộng vẫn vô địch chứ?
PHÓ CỐI - Vẫn vô địch.
VŨ NHƯ TÔ, quay lại phó Bảo - Còn chú công việc nặng lắm đấy. Đào móng sao cho sâu, xây tường sao cho thẳng; chú phải biết, móng thì phải đến âm ty, tường thì cao tới mây xanh. Việc này chú và tôi ta cùng làm.
HAI QUÁT - Đến thiên đình chú ấy cũng chẳng coi mùi gì.
PHÓ BẢO - Các bác cứ dạy quá nhời. Mọi sự còn nhờ các bác chỉ bảo cho đấy chứ.
VŨ NHƯ TÔ - Cứ kể ra chú trẻ tuổi nhất, gánh công việc nặng nề nhất cũng phải, sức lại khỏe đến thế kia? Vẫn đi vật đấy chứ?
HAI QUÁT - Đến đâu là giữ giải nhất đến đấy. Người ta đã phải kêu là trạng vật kia mà.
PHÓ BẢO - Nói nhảm mãi, bác Cả cắt việc cho mọi người. Thế bác Hai không có việc gì à?
PHÓ TÓET - Một ông đốc công, một ông phó đốc công.
HAI QUÁT - Đàn em đâu dám thế.
Cả bọn - Bác Hai làm phó đốc công là phải lắm rồi.
HAI QUÁT - Tôi thì làm được cái gì mà chánh với phó.
PHÓ TÓET - Bác còn nhớ ngày nào ta còn ngồi tán hão ở nhà bác, phải chính ở nhà bác. Anh em chả nói đùa rằng nếu được xây một cái đài lớn, thì cả bọn cùng đấu sức giúp bác Cả, mà bác Hai thì làm phó là gì? Bác Cả nhớ không đã nào?
Cả bọn - Phải rồi.
PHÓ ĐỘ - Bác Hai khôn khéo, tinh nhanh, nghề gì cũng thạo, chả thua gì bác Cả. Anh em ai nấy cũng phục, bác không làm thì ai làm cho nào?
VŨ NHƯ TÔ - Thôi chú Hai nhận đi. Phải đấy, anh em làm là làm chung, mỗi người một việc, chia tay nhau mà làm, cứ thế anh em nhé, đài điếc chưa biết ra làm sao nhưng tôi được gặp các chú thế là đủ vui rồi. Không mấy khi anh em đông đủ thế này. Hôm nay ta phải đánh một bữa chén thực say đã. Thế nhưng mỗi chú đem được bao nhiêu thợ?
PHÓ TÓET - Tôi hai trăm.
PHÓ CỐI - Tôi ba trăm.
VŨ NHƯ TÔ - Sao ít thế? Không đủ.
PHÓ BẢO - Tôi năm trăm.
Cả bọn - Khá lắm, giỏi. Trẻ tuổi vẫn có hơn.
VŨ NHƯ TÔ - Chưa được, chưa thấm vào đâu. Mỗi chú phải có gấp mười nữa. Tôi tính cả thợ lẫn phu ít ra là năm vạn mới xây nổi Cửu trùng đài. Riêng tôi, có mấy hôm đã có ba nghìn vừa phu vừa thợ rồi.
Cả bọn - Ba nghìn?
VŨ NHƯ TÔ - Thợ thì đã đành phải kén chọn nhưng còn phu thì không cần, dân mình vốn khéo léo chân tay, bảo ban là làm được tất, chỉ cốt ở mình cắt đặt. Cứ mộ người về đây càng nhiều càng hay, càng đông càng vui công việc mới chạy.
Nói thực ra, sở dĩ tôi có nhiều phu vì tôi đã xin với vua được đem dùng tất cả tù binh Chiêm Thành.
Cả bọn - Có thế chứ.
VŨ NHƯ TÔ - Nhưng tôi cũng vẫn chưa cho vào đâu cả, phải có năm vạn mới đủ.
Cả bọn, hăng hái - Thì năm vạn.
VŨ NHƯ TÔ, thấy phó Độ nhìn cột kèo chung quanh - Chú xem đường chạm đấy có ra gì đâu. Xem thế mới biết anh em ta nhiều người tài. à quên chưa báo cho các chú, chiếu Vua đã ban ra rồi đấy.
PHÓ TÓET - Nếu thế thì bọn anh em mình từ đây được bãi hẳn sưu thuế sai dịch rồi. Ba năm có một kỳ thi tuyển thợ khéo, kém gì ông cống, ông nghè, được như thế là nhờ ở công bác Cả xin đấy!
VŨ NHƯ TÔ - Mới xin được có thế. Còn xin nữa, nhiều nữa. Tôi còn định xây riêng một nơi rất đẹp, rất vĩ đại, gọi là Bách công sảnh.
Cả bọn, hoa chân múa tay - Hay, hay. Bác Cả khá lắm.
PHÓ ĐỘ - Đáng mặt anh cả. Bọn sinh đồ có Quốc tử giám thì anh em thợ mình cũng có Bách công sảnh. Thấy họ nhai văn múa chữ, chi hồ dả dã mà ngấy. Một lũ toi cơm tốn vải. Được rồi, tôi quyết làm cho Bách công sảnh đẹp nhất trong các cung điện ở Cửu trùng đài.
PHÓ TÓET - Nhưng phải cho biết đại khái Cửu trùng đài, bác Cả định xây ra thế nào.
VŨ NHƯ TÔ - Có có, tôi sẽ giao cho mỗi chú một quyển sổ, cứ theo đó mà làm. Bức họa đồ Cửu trùng đài tôi đã phác xong rồi.
Cả bọn - Đâu?
VŨ NHƯ TÔ - Trong này. (Kéo anh em vào trong buồng).
PHÓ CỐI - Sao kín thế?
VŨ NHƯ TÔ - Để ở ngay chỗ nằm. Khi thức, khi ngủ, lúc nào cũng nhìn thấy để xem xây được đến đâu, nên thêm nên bớt cái gì. Như thế mới không thiếu sót.
PHÓ CỐI, gật gù nói - Bác chu đáo lắm. Nhưng ai cãi nhau ấy nhỉ?
Tiếng NGUYỄN VŨ - Quận công gàn quá.
Tiếng TRỊNH DUY SẢN - Việc này là việc trọng. Cụ lớn nghĩ lại cho thì dân chúng được nhờ.
Tiếng NGUYỄN VŨ - Vâng để tôi liệu xem. Chuyện chả có gì Quận công cứ làm cho to ra.
Tiếng TRỊNH DUY SẢN - Sao lại chả có gì? Xây Cửu trùng đài thì là một cái họa cho dân chúng.
Cả bọn thợ - Sao lại thế?
PHÓ ĐỘ - Lão nào thế?
VŨ NHƯ TÔ - Các chú hãy vào cả trong nhà. Họ tới đây rồi. Chốc nữa sẽ nói chuyện. (Bọn thợ tức tối vào).

Lớp III
Nguyễn Vũ - Trịnh Duy Sản - Vũ Như Tô

NGUYỄN VŨ, như không trông thấy Vũ Như Tô, đáp lại câu nói của Trịnh Duy Sản - Tôi chả thấy cái họa đâu cả.
TRỊNH DUY SẢN - Xin cụ lớn xét lại cho. Xây Cửu trùng đài thì loạn mất.
VŨ NHƯ TÔ - Gửi Quận công vì sao?
TRỊNH DUY SẢN - Câm mồm tên kia. Mi là một tên thợ quèn, một đứa bạch đinh, bước ngay không được nói leo vào chuyện các quan đại thần. Ai cho mi vào đây?
NGUYỄN VŨ - Đấy là ý Hoàng thượng.
VŨ NHƯ TÔ - Gửi Quận công...
TRỊNH DUY SẢN - Im ngay! Đời thuở bao giờ nơi tôn nghiêm, thềm son gác tía mà lại để làm nơi tụ tập cho một lũ cùng đinh vô lại kia chứ?
VŨ NHƯ TÔ, bực tức - Quận công không được...
TRỊNH DUY SẢN - à, thằng này giỏi. Những quân tiểu nhân đắc chí không trị không xong. Ta đã làm ngơ cho mi mà mi không biết phận? Giết mi thì Cửu trùng đài cũng hết. (Tuốt kiếm định chém Vũ Như Tô).
NGUYỄN VŨ, chạy vào giữa hai người - Quận công đừng quá nóng. Y đang được Hoàng thượng tin dùng. Quận công không biết hay sao? (quay bảo Vũ Như Tô) Thôi bác hãy tạm vào trong kia. (Vũ Như Tô lườm Trịnh Duy Sản đi vào).
TRỊNH DUY SẢN, tra gươm vào vỏ - Hừ! Tôn một tên thợ lên đến bậc thầy thì còn gì là thể thống nữa.
NGUYỄN VŨ - Quận công khinh bạc quá. Tôi cũng xuất thân trong đám quần nâu áo vải đây.
TRỊNH DUY SẢN - Nhưng cụ lớn là quan, nó chỉ là thợ, mà thợ thì bao giờ cũng phải coi là hèn.
NGUYỄN VŨ - Sao Quận công lại quá thiên đến thế? Nhưng thôi, Quận công coi về việc binh. Đừng nói đến việc trị nước, mà cũng đừng nói đến việc Cửu trùng đài.
TRỊNH DUY SẢN - Cụ lớn nói đến Cửu trùng đài, tôi lại càng nóng ruột. Cụ lớn ạ, xây Cửu trùng đài thì thế nào cũng loạn.
NGUYỄN VŨ - Loạn?
TRỊNH DUY SẢN - Chứ lại không ư? Cụ lớn thử nghĩ xem. Từ ngày Hoàng thượng lên ngôi, không nghĩ gì đến quốc chính, chỉ ăn tiêu xa xỉ, ngân khố hao mòn. Nay lại vẽ ra việc xây Cửu trùng đài, tiền tiêu tính ra tốn hơn là đánh Chiêm Thành. Tiền lấy đâu ra? Lấy ở dân, mà dân thì cụ lớn đã biết đấy. Mười năm nay, không mấy năm không mất mùa, đói kém quá thể, có nơi cả làng phải đi ăn mày, đường cái đầy xác chết. Tình cảnh như thế mà lại tăng sưu thuế, họ đóng góp làm sao? Đấy là chưa kể những sự nhũng lạm. Tôi thấy dân chúng ta thán nhiều, có nơi tổng lý vào nhà người ta có bao nhiêu thóc, gạo, ngô, khoai, gà qué, vải vóc vàng bạc vơ vét sạch, viện lẽ là để cho thợ ăn, thợ mặc, xây cung vàng điện bạc. Triều đình đòi một, thì chúng đòi mười.
NGUYỄN VŨ - Ai bảo Quận công thế?
TRỊNH DUY SẢN - Lại còn việc lấy phu nữa, bắt lính cũng không nghiệt bằng.
NGUYỄN VŨ - Có làm thì có tiền, triều đình trả công, chả hơn ngồi nhà chết đói à?
TRỊNH DUY SẢN - Khốn nhưng có trả công đâu? Cụ lớn không biết đấy thôi. (Vừa khéo vừa vụng về cúi xuống nhặt lá sớ mà ông đánh rơi).
NGUYỄN VŨ - Cái gì thế?
TRỊNH DUY SẢN - Cụ lớn là bực cao vọng, chỉ có Cụ lớn can nổi Hoàng thượng. Vì thế triều thần làm sớ dâng ngự lãm, và ủy tôi đến đưa trình Cụ lớn xem trước rồi nhân lúc hầu cận Hoàng thượng, Cụ lớn thêm vào cho vài câu là được. Cụ lớn giúp thì thế nào cũng xong (trao lá sớ cho Nguyễn Vũ).
NGUYỄN VŨ, tiếp lá sớ - Quận công quá tin, tôi không làm được thì các quan lại trách. Khổ quá, việc gì cũng đổ cho tôi.
TRỊNH DUY SẢN - Cụ lớn lưu tâm cho. Đuổi Vũ Như Tô, bãi Cửu trùng đài, thải thợ...
NGUYỄN VŨ - Được, được, Quận công cứ để mặc tôi.
TRỊNH DUY SẢN - Kính chào Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ, cười gằn - Kính chào Quận công (Trịnh Duy Sản ra). Can với gián, hơi đâu nhận lấy việc khó vào thân, chả thấy đâu mình hãy chết trước đã. Sớ với tấu. (đọc bĩu môi và xé tờ sớ ra từng mảnh) Văn với chương... Có phải vạ.

Lớp IV
NGUYỄN VŨ - Vũ Như Tô - Thái tử Chiêm Thành

VŨ NHƯ TÔ - Gửi Cụ lớn, thế các quan xin bãi Cửu trùng đài?
NGUYỄN VŨ - Bãi thế nào được, công việc vẫn cứ làm như thường.
VŨ NHƯ TÔ - Gửi Cụ lớn... (chợt Thái tử ra).
NGUYỄN VŨ - Hãy gượm, ta còn nói chuyện với Thái tử Chiêm Thành đã!
THÁI TỬ - Kính chào Cụ lớn Đông các.
NGUYỄN VŨ - Kính chào Thái tử. Thái tử tìm tôi phải không? Thái tử nói tiếng chúng tôi sõi lắm nhỉ.
THÁI TỬ - Gửi Cụ lớn, ba năm ở ngoài này còn gì, chúng tôi nhớ nước quá chừng.
NGUYỄN VŨ - Đi xa thì ai là người không nhớ nước. Nhưng thôi, phen này thì thế nào cũng được về.
THÁI TỬ - Có chắc không? Tôi nóng ruột lắm!
VŨ NHƯ TÔ - Điện hạ liệu mỗi lần có đủ 300 thuyền tải đá ra không?
THÁI TỬ - Chắc lắm. Cha mẹ tôi khi đã biết tin rằng hễ có đá ra thì tôi được về, thì không nói 300 thuyền, 400 cũng có.
VŨ NHƯ TÔ, lẩm bẩm - Một năm cứ cho là mươi chuyến may ra thì đủ.
THÁI TỬ - Thế độ mấy năm?
VŨ NHƯ TÔ - Độ hai năm.
THÁI TỬ, buồn bã - Hai năm. Thế thì còn lâu quá nhỉ!
VŨ NHƯ TÔ - Điện hạ không lo. Trong hai năm, thế nào điện hạ cũng được về.
THÁI TỬ, thở dài - Thế là tất cả năm năm, bao giờ cho tôi trông thấy đồn tháp nước Hời.
NGUYỄN VŨ - Thái tử cứ yên tâm. Để tôi xem nếu thuyền đá ra đều thì không phải đợi đến hai năm, tôi sẽ tâu để Thái tử về trước. Miễn là Thái tử về vẫn cứ có thuyền ra là được.
THÁI TỬ, mừng rỡ - Thế thì còn gì hơn nữa. Xin Cụ lớn giúp cho, chúng tôi không dám quên ơn Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ - Được rồi Thái tử không sợ. Thế nào Thái tử cũng được về. Tôi cam đoan với Thái tử thế.
THÁI TỬ - Kính lạy Cụ lớn. Bây giờ tôi xin cáo lui.
Thái tử đi ra.
VŨ NHƯ TÔ - Khốn nạn, thân làm Thái tử, khổ hơn tù tội. Nghĩ cũng thương. à, gửi Cụ lớn, còn thợ chạm, cũng phải lấy sáu, bẩy trăm người, nhất là thợ đẽo chạm đá. Phải bảo Thái tử thêm khoản ấy mới được.
Đan Thiềm vào.

Lớp V
NGUYỄN VŨ - Vũ Như Tô - Đan Thiềm

ĐAN THIỀM - Kính chào Cụ lớn. (Nàng cúi đầu. Vũ Như Tô chào). May quá, tôi lại gặp Cụ lớn ở đây. Hoàng thượng đang mong Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ - Có việc gì? Tôi vừa mới hầu Hoàng thượng ở tòa Kinh Diên ra đây.
ĐAN THIỀM - Hoàng thượng ngồi buồn muốn mời Cụ lớn đánh mấy hội... Bẩm có cả thứ phi hầu bàn.
NGUYỄN VŨ - Hoàng thượng cứ cho triệu luôn. Tôi chưa ăn uống gì cả.
ĐAN THIỀM - Cụ lớn lại dự tiệc trong nội điện với đức vua vậy.
NGUYỄN VŨ - Thế thì tôi phải vào ngay.
NGUYỄN VŨ ra.
VŨ NHƯ TÔ, lắc đầu - Vua với tôi càng nghĩ càng chán.
ĐAN THIỀM - Không, ta không nên chán... Xem ý anh em thợ ai cũng yêu mến ông. Hàng nghìn hàng vạn thợ đều kỳ vọng vào ông, ai nấy đều một lòng đấu sức để giúp cho Cửu trùng đài chóng xây xong, vậy thì đài lớn tất phải hoàn thành. Sao ông lại chán?
VŨ NHƯ TÔ - Nói chán thì quá. Nhưng thưa bà tôi cũng ngại.
ĐAN THIỀM - Sao kia, ông?
VŨ NHƯ TÔ - Nguyên Quận công vừa vào đây nói với quan Đông các tâu Hoàng thượng bãi việc xây đài.
ĐAN THIỀM - Thế à?
VŨ NHƯ TÔ - Vâng. Quận công nói rằng nước ta thì nghèo, dân thì đói, quan lại nhũng, công khố thì cạn, nếu xây đài thì loạn to.
ĐAN THIỀM - Thế quan Đông các bảo sao?
VŨ NHƯ TÔ - Quan Đông các bảo sẽ không can Hoàng thượng và bảo chúng tôi cứ xây đài, có việc gì đã có quan Đông các.
ĐAN THIỀM - Thế thì được rồi. Đã có quan Đông các thì không sợ gì nữa.
VŨ NHƯ TÔ - Quan Đông các thế lực đến thế kia à?
ĐAN THIỀM - Đức vua tin yêu nhất. Khi đức vua khởi quân đánh vua Uy Mục, quan Đông các giúp được nhiều việc lắm. Đến sau đi thi hội, đáng lý trượt, nhưng đức vua đòi cho xem quyển, rồi chấm cho đỗ đầu. Chỉ có mấy năm mà đã lên tới lại bộ thị lang, nay lại thăng Hình bộ thượng thư, tước Đông các đại học sĩ, ra hầu tòa Kinh Diên, nói gì đức vua cũng nghe.
VŨ NHƯ TÔ - Nhưng tôi nghe đâu quan lại chẳng ai ưa, lại hay ăn của đút, dân gian ta thán nhiều.
ĐAN THIỀM - Nhưng được việc cho ta, thì ta cứ nhờ vả. Có hề gì?
VŨ NHƯ TÔ - Vâng, vâng.
ĐAN THIỀM - Vậy thì cứ thế ông nhé. Tôi có ít tế nhuyễn, xin cúng vào để xây Cửu trùng đài (trao cho Vũ Như Tô một cái túi).
VŨ NHƯ TÔ - Đa tạ bà. Thế này thì anh em chúng tôi càng thêm phấn khởi, tiền đầu đã lợi, chắc là hậu vận phải hay.
ĐAN THIỀM - Thôi xin tạm biệt. Hễ các ông vui vẻ làm việc, đồng tâm là tôi cũng vui lây. Cố đi nhé.
VŨ NHƯ TÔ - Chúng tôi thấy mọi sự thuận tiện, và lại được bà thuận lòng giúp thì thế nào cũng xong, chúng tôi nhất định làm xong để tạ lại cái ơn tri ngộ của bà.

Màn hạ thật nhanh

 

[Ngọc Suka]

Hồi thứ tư
Bốn tháng sau - Cũng cảnh ấy, một đêm hè. Những phiến đá đã dọn đi. Xa xa là nửa một thứ “khải hoàn môn”, một bên (về phía con rồng) là bức tường đá ong thấp, trên có tượng một kỵ mã,
mũ trụ, áo giáp, đeo cung kiếm.

Lớp I
Vũ Như Tô - Thị Nhiên

Họ ở khải hoàn môn đi ra. Vũ Như Tô phải chống gậy đi khập khiễng, tay trái cầm một chiếc đèn lồng, chàng thúng thắng ho.
THỊ NHIÊN - Đây là cái gì, tôi rờn rợn người làm sao ấy. Cái cổng này cao như núi, nó như nuốt tôi đi không bằng. Mà sao bày lắm tượng thế này. Trời đất ơi! (đếm). Tất cả mười pho, mỗi hàng năm chạy dài dằng dặc, cưỡi ngựa trông gớm chết, như đánh ai thế kia? (bước ra). Mà cái bực đá này nữa, sao mà cao, mà lắm bực thế? Ngã một cái thì chết mất thôi. To quá, cao quá, gió thổi mạnh quá. Tôi chóng mặt lắm, thầy nó ạ. Tôi chịu thôi, cho tôi ra khỏi chỗ này (bíu lấy chồng).
VŨ NHƯ TÔ, cười - Việc gì mà chóng mặt.
THỊ NHIÊN - Tôi sợ lắm (chợt nhìn chồng). Mà sao thầy nó không bước đi được thế kia... Khốn nạn. Có đau lắm không? Việc gì phải giấu tôi mới được chứ?
VŨ NHƯ TÔ, có vẻ đau nhưng gượng - Tôi có làm sao đâu. Mẹ nó đến hay lo.
THỊ NHIÊN - Nghe tin thầy nó ngã từ trên nóc nhà xuống, đá đè lên cả người tôi cứ rụng rời ra. Phúc làm sao mà lại được vô sự. Nhưng thế này cũng thành tật! Què mất thôi!
VŨ NHƯ TÔ - Đành chịu chứ làm thế nào? Mình đã thấm vào đâu. (trông chung quanh nói một mình) Được đấy! (gật gù hỏi vợ) Mẹ nó trông có đẹp không?
THỊ NHIÊN - Thì tôi đã bảo tôi đang sợ hết vía lên đây. Tượng kia cứ như xô lại đánh tôi. Mà cái cổng kia, nói dại, nó đổ xuống thì chết (rùng mình)...
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó mới chỉ biết cảnh ban đêm. Chứ buổi chiều lúc mặt trời lặn, buổi sáng lúc mặt trời mọc, chỗ sáng, chỗ tối, bóng người bóng ngựa, lóng la lóng lánh, trông còn rực rỡ, đẹp đẽ bằng trăm, bằng nghìn.
THỊ NHIÊN - Thầy nó nói đến khéo. à phải, tôi thấy nhiều người khen cái đài này lắm.
VŨ NHƯ TÔ - Thế à, có thật không?
THỊ NHIÊN - Bao nhiêu người đi xem đấy, ai về cũng trầm trồ khen đẹp, khen lớn. Họ khen rồi họ chê đấy.
VŨ NHƯ TÔ - Họ chê ở chỗ nào?
THỊ NHIÊN - Có người chê đài chỉ toàn là cảnh An Nam, xấu lắm. Mấy lị họ chê ở chỗ xây đài phí tiền.
VŨ NHƯ TÔ - Họ thì biết gì, cứ ruộng nhiều là tốt.
THỊ NHIÊN - Chứ gì. ấy cứ có ruộng, có thóc, có khoai, có đỗ, thế là thích nhất. Tôi cũng cứ thế đấy. à thầy nó ạ, lúa chiêm năm nay hỏng cả.
VŨ NHƯ TÔ, mơ màng - Hỏng à?
THỊ NHIÊN - Vụ chiêm hỏng, mà lụt luôn mấy năm nay. Đói kém lắm thầy nó ạ.
VŨ NHƯ TÔ, nói mơ hồ - Phó Độ mà chạm thì không còn phải nói nữa.
THỊ NHIÊN - Thầy nó nói gì thế!... ở làng ta, mà cả ở quanh vùng, độ này cướp bóc nhiều lắm. Không biết rồi có yên không? Bên làng Cuội, có cả giặc nổi lên. Lý trưởng đến thu thuế, chúng giết cả Lý trưởng.
VŨ NHƯ TÔ - Phiền nhỉ?...
THỊ NHIÊN - Còn thằng cu Nhớn tôi cho nó đi học cụ Đồ rồi đấy. Nhưng cái Bé thì cứ quặt quẹo luôn. Khốn nạn lúc nào cũng hỏi bố ở đâu, mà bố chẳng hỏi con bao giờ. Nghĩ gì thế thầy nó?
VŨ NHƯ TÔ - Để nhiều khoảng rộng thế này mới đẹp, mới hùng. To lớn tự khắc là oai nghiêm.
THỊ NHIÊN - Thôi cho tôi về.
VŨ NHƯ TÔ - Đêm tối thế này về thế nào được!
THỊ NHIÊN - Thầy nó còn lạ gì tôi ngược xuôi buôn bán, làm ruộng, làm áng, quen với đêm khuya rồi. Thầy nó tính chẳng ra: Thân mình thì tàn tật, việc nhà thì bỏ, con cái cũng chẳng nhìn...
VŨ NHƯ TÔ - Mẹ nó nói thế nào tôi cũng xin chịu. Thôi bao nhiêu việc ở nhà xin trông vào mẹ nó đấy.
THỊ NHIÊN - Tôi có trách gì thầy nó đâu... Việc nuôi con, tôi xin lo liệu đâu có đấy. Nhưng biết bao giờ thầy nó về cho con nó mừng, cho cửa nhà vui vẻ. Con có cha như nhà có nóc. Nói thực cho tôi yên lòng nào...
VŨ NHƯ TÔ - Độ năm năm nữa thôi.
THỊ NHIÊN, buồn - Hãy còn lâu thế cơ? (ghé vào tai chồng) à này, tôi thấy người ta nói thầy nó có tình ý với cái người cung nữ Thiềm gì ấy, có phải không?
VŨ NHƯ TÔ, tái mặt - Chỉ bậy.
THỊ NHIÊN - Đàn ông thì ba vợ bảy nàng hầu, tôi có cấm đoán gì thầy nó, nhưng là nơi vua chúa, thì rồi chết cả họ!
VŨ NHƯ TÔ, tức giận - Không hiểu làm sao thiên hạ lại đồn như thế được? Bậy hết sức.
THỊ NHIÊN - Thì tôi có dám nghi ngờ thầy nó đâu? Thôi tôi về đây, nhất định năm năm nữa chứ?
VŨ NHƯ TÔ - Năm năm nhất định. Mẹ nó hãy ở lại đây, mai tôi dẫn đi xem chỗ khác đẹp hơn nhiều.
THỊ NHIÊN - Thôi thế là đủ, đẹp lắm rồi! Năm năm nữa. Gớm, thầy nó đến là hay vẽ chuyện. Cứ làm nho nhỏ cũng được. Người nghèo thì làm cái nhà bé, nước nhỏ thì xây cái đài nhỏ, ai lại... Đấy, lại làm thầy nó tức. Thầy nó ở lại nhé. Thế là thành tật đấy. Khổ quá. Mai bảo con là bố sắp về thì chúng nó phải biết là vui.
VŨ NHƯ TÔ - Chán quá, chả có gì cho con.
THỊ NHIÊN - Thôi, tôi đi đường mua mấy cái bánh tẻ, bảo là của bố cho con thế cũng được (cắp nón đi xuống). Gớm cao quá đi mất thôi. Thầy nó có xuống được không? Đưa đèn đây tôi xách cho (giằng lấy).
VŨ NHƯ TÔ - Tôi xuống được. Còn giỏi chán. Mẹ nó vịn vào con rồng này mà xuống cho khỏi rợn. Còn một tay đưa tôi dắt. (Họ cùng xuống).
THỊ NHIÊN, thè lưỡi - Lèo ơi! Cứ như núi ấy thôi.
Họ lần bước xuống. Khi xuống đến bực dưới cùng, vào khuất thì Thái tử Chiêm và tên thợ Chiêm ở phía tượng kỵ mã đi ra.

Lớp II
Thái tử Chiêm Thành - Một tên thợ Chiêm thành

THÁI TỬ - Gió mạnh quá nhỉ (trông chung quanh). Đài này kể ra thì đẹp thực! Người An Nam họ cũng tài, mà đây là họ mới bắt đầu đấy. Đến khi xong cả thì đẹp biết chừng nào. Trông lớn lao đồ sộ thực.
Tên thợ - Tưởng Thái tử không nên giúp họ xây cái đài này mới phải. Nào tải đá, nào kén thợ, nào mộ phu để bây giờ thuyền đắm, người chết hàng nghìn. Họ lại mượn cớ dọa không cho Thái tử về nước nữa.
THÁI TỬ - Mi hiểu làm sao được. Ta giúp họ xây đài là vì hai cớ. Cớ thứ nhất là để được chóng về nước; cớ thứ hai là để báo thù cho giống Hời ta.
Tên thợ - Bẩm giúp họ xây cái đài thì sao gọi là báo thù được?
THÁI TỬ - Mi ngu lắm. Họ với ta có cái thù truyền kiếp. Họ đã cướp đất ta, giết dân ta, bắt hàng vạn người về làm nô tỳ.
Vua Chế Bồng Nga xưa dùng võ để báo thù không xong; nay ta muốn dùng kế khác. Thấy vua họ muốn xây Cửu trùng đài, ta mừng lắm, họ trúng kế ta. Mi có biết không? Nước ta bại chỉ vì nay làm đền, mai đẽo tượng, rút cục cả vua lẫn dân chết vì đền đài, còn họ chỉ nai lưng khơi sông, đắp đê, khai khẩn ruộng hoang; cho nên dân họ đông, nước họ mạnh, người họ hùng cường mới lấn áp ta được. Mi bảo nước ta xây đài cho đẹp, có ích gì không? Thế mà bây giờ họ lại bắt chước ta, ta nên cố giúp cho vua họ xây đài, cho hao người tốn của, cho họ kiệt quệ như ta. Bao nhiêu tinh anh, đổ cả vào cái đài này. Mi đã biết chưa? Rồi họ chết!
Tên thợ - Thái tử thật là khôn ngoan.
THÁI TỬ - Vì có mấy chuyến thuyền bị bão, chúng nhất định giữ ta lại suốt đời ở đây, không còn bao giờ trông thấy nước non, cha mẹ, hoàng phi nữa. Ta cũng đành lòng, miễn là chúng cứ xây đài. Ta chờ ngày chúng nó chết.
Tên thợ - Bẩm Thái tử, có tiếng người. (Có tiếng phó Độ hát: Buồn trông con nhện chăng tơ, nhện ơi nhện hỡi nhện chờ mối ai?) Xin Thái tử đừng nói nữa.
THÁI TỬ - Mi theo ta, đi xem chỗ khác. Đêm hè nóng nực ta nhớ nước không sao ngủ được.
Họ ra, trong khi bọn phó Cõi ở cửa Khải hoàn đi vào.

Lớp III
Phó Toét - Phó Cõi - Phó Độ cầm đèn

PHÓ CỐI, cầm chai rượu - Thôi im đi, tưởng hay lắm đấy. Giọng thì như nhổ vào người ta.
PHÓ TÓET - Để cho nó hát. Có ai vừa qua đây ấy nhỉ? Kìa có ánh đèn.
PHÓ ĐỘ, nhìn tượng kỵ mã gật gù - Lại cái anh Thái tử Chiêm Thành chứ gì? Từ ngày hắn biết không được về người cứ võ đi.
PHÓ TÓET - Tội nghiệp!
PHÓ CỐI - Mặc kệ nó. (Tu rượu). Khà!
PHÓ ĐỘ - Lại sắp mượn chén đấy.
PHÓ CỐI - Chứ lại lép. Vất vả cũng phải có lúc an nhàn. (Lại tu).
PHÓ TÓET - Thế cũng xong. Công việc xây đài thì đã khá rồi đấy, nhưng từ lúc bác Quát bảo trốn đi thì mình chả biết nghĩ ra thế nào, sao mà buồn thế!...
PHÓ ĐỘ - Kể thì lắm lúc cũng vui. Kinh thành ngày nào cũng là ngày hội, thợ thuyền tứ xứ đến đây: thợ mộc, thợ đúc, thợ sơn, thợ chạm, phu phen tấp nập, trên bến dưới thuyền, rồi thì hàng quà, hàng bánh tíu ta tíu tít, mấy khi được thế. Vui chứ lị. Trốn đi thì cũng nhớ... Ai như Hai Quát thế?
HAI QUÁT vào.
HAI QUÁT - Anh em đã nhất định nổi lên chưa? Còn ngồi mà tán hão để chết cả lũ đấy à?
PHÓ ĐỘ, mơ mộng - Bác bảo sao?
PHÓ TÓET - Chắc chỉ có bác Độ không buồn.
PHÓ ĐỘ, nhìn tượng mơ mộng - Bác bảo sao?
HAI QUÁT - Các chú phải dứt khoát đi mới được chứ? Định ra làm sao, cứ do dự mãi. Để đến chết rồi mới định hay sao?
PHÓ CỐI, tu rượu - Định với đoạt!
HAI QUÁT - Ông thì tôi xin chịu. Đến khi ông mất đầu rồi ông mới thấy đời.
PHÓ CỐI, cười một mình - Mất đầu còn thấy được. Chuyện mấy trò.
HAI QUÁT - Thế còn các chú? Các chú cứ để cho họ chết hết hay sao? Các chú còn mặt mũi nào trông thấy vợ con chúng nó nữa. Này, tôi bảo thực. Không ai còn muốn làm cái Cửu trùng đài này nữa. Họ ngấy rồi. Họ oán bác Cả nhiều lắm.
Cả bọn - Kể thì họ nhầm.
HAI QUÁT - Họ oán lắm.
Cả bọn - Bác ấy làm gì?
HAI QUÁT - Bác ấy là chủ mưu xây cái đài này.
Cả bọn - Đức vua chứ, cái gì họ cũng đổ cho bác Cả à?
HAI QUÁT - Chứ không?
PHÓ ĐỘ - Sao lại chứ không? Vua bảo xây đài thì bác ấy vâng lời, bác ấy gọi thợ, bác ấy khởi công... Thế dịch tả cũng đổ cho bác ấy à?
HAI QUÁT - Dịch tả cũng tại bác ấy. Đói khổ cũng tự bác ấy. Đánh đập cũng tại bác ấy, chém giết cũng do bác ấy. Tại bác ấy tuốt. Bây giờ bác ấy lại cho người đánh phu dữ quá. Tôi can không được. Thằng Năm Cậy bị đánh uất ức đâm đầu xuống hồ chết rồi đây kia. Tại bác ấy hết. Tôi cũng bảo thế.
PHÓ TÓET - Bác cũng bảo thế? Thế nào, Năm Cậy chết rồi à?
HAI QUÁT - Các chú cứ bênh bác ấy đi, mặc kệ, bác ấy đổ đi không hết tội.
PHÓ TÓET - Thì mình phải bảo cho người ta biết. Bác ấy thì làm gì? Bác ấy chỉ mong tô điểm cho nước ta thêm đẹp, cho kinh thành thêm vui. Bác ấy có ý làm hại ai đâu?
HAI QUÁT - Chú ăn phải bả bác ấy rồi, nói y như bác ấy.
PHÓ TÓET - Bác để tôi nói. Cứ bình tĩnh mà xét, thì đói khát vì đâu? Vì triều đình, vì quan lại, sao lại đổ cho bác ấy. Thợ mấy phu ở đây bị đói, bác Cả đã bao nhiêu lần tâu vua việc ấy, ai chẳng biết? Đói vì cụ Thượng Hình ăn hết. Bác đừng nghiệt với bác Cả, không nên.
HAI QUÁT - Tôi có nghiệt gì đâu, nhưng ai ai cũng bảo là bác Cả gây ra cả. Dân đã khổ, chính bác ấy làm cho khổ thêm. Không có bác ấy thì đâu đến nỗi này. Ai cũng bảo bác ấy là con yêu con quỷ hại nước.
Cả bọn - Trời...!
HAI QUÁT - Mà chả phải là gì. Bây giờ bác ấy lại vẽ ra rằng không có thuyền vào Nam chở đá. Xin vua tịch biên các thuyền lớn của dân chài. Có đời thuở ai lại thế không? Không có thuyền chở gạo, mà có thuyền chở đá đấy.
PHÓ TÓET - Thực ư?
HAI QUÁT - Tôi nói dối chú hay sao? Bác ấy mỗi ngày một quá lắm.
PHÓ ĐỘ - Bác ấy có tâm địa gì đâu. Chẳng qua lúc nào cũng chỉ nghĩ đến Cửu trùng đài, ngoài ra không biết đến cái gì nữa.
HAI QUÁT - Lúc nào cũng đài (bắt chước Vũ Như Tô(1)). Bác ấy có biết đâu? Thực bác ấy giúp vua làm hại dân, làm khổ chúng ta.
PHÓ ĐỘ - Mà người thì tốt thế. Làm việc chẳng nghĩ đến mình. Thừa tài giỏi mà lúc nào cũng hỏi ý anh em. Đối với thợ thuyền thì hết lòng bênh vực, đối với bạn thì hòa nhã, trọng nghĩa khinh tài, chẳng bao giờ nghĩ đến tư lợi. Chúng mình đã ai bằng bác ấy chưa?
HAI QUÁT - Đấy là việc riêng. Ai người ta biết đến. Chỉ biết bây giờ ai ai cũng oán bác ấy. Đây này (nói sẽ). Thợ khổ đến nỗi họ mong cho bác ấy chết. Nhất là bọn thợ mỏ của chú Sìn. Nó đút lễ cụ Thượng Hình, rồi chẳng còn kiêng nể gì ai, đánh đập thợ, ăn chặn tiền công. Tự ý mộ phu đánh chết người không tội vạ. Đấy...
(1) Có lẽ tác giả muốn nói “bắt chước phó Độ bênh Vũ Như Tô” (chú thích của người biên soạn - BS).
Cả bọn - Khốn nạn.
HAI QUÁT - Bác ấy không “tồn” được đâu. Mình theo bác ấy thì có ngày chết cả? Dân gian đói khát, giặc giã nổi lên tứ tung, quân vua Đế Thích lại về đóng ở bến Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Triều đình đang lo. Làm thế nào?
Việc tầy đình như thế mà còn cắm cổ làm đài. Các chú mê ngủ à? Thôi ngay đi.
PHÓ ĐỘ - Thôi dở dang thế kia, tiếc lắm.
HAI QUÁT - Tiếc cũng chẳng được. Mà dễ đã thôi được đấy.
PHÓ TÓET - Cũng khó thực.
HAI QUÁT - Khó mà chẳng khó. Tôi nghĩ chỉ còn cách ấy. Cứ theo cụ Quận.
PHÓ TÓET - Theo cái lão khinh người ấy mà để làm gì? Sao lại theo cụ Quận. Bác bảo trốn đi thì còn dễ nghe chứ bây giờ theo lão ấy thì khó chơi lắm.
HAI QUÁT - Cụ Quận định khởi loạn. Muốn bọn ta hưởng ứng. Bọn ta có những một vạn người...
Cả bọn - Chết. Khởi loạn?
HAI QUÁT - Chỉ có thế mới thoát chết. Đứng giữa cũng chẳng xong, trốn cũng chẳng được, vua không giết thì dân cũng giết... Loạn đến nơi rồi. Các chú nghĩ sao?
PHÓ TÓET, rung tiếng - Khởi loạn? Nghĩ mà ghê.
PHÓ ĐỘ - Thế còn cái đài này?
HAI QUÁT - Thì phá đi.
PHÓ ĐỘ - Phá đi?
HAI QUÁT - Chứ để làm gì? Để đấy, rồi sau này lại có người xây tiếp, rồi lại như thế này mãi. Nghe đâu vua còn muốn xây đài nữa thế thì trăm năm cũng chẳng được về. Thôi cứ loạn mau lên thì may ra mình mới thoát ách xây đài. Loạn đi.
PHÓ ĐỘ - Bao nhiêu công phu!
HAI QUÁT - Đành phí vậy. Còn hơn là chết cả.
PHÓ CỐI, say rượu - Điên rồi!
PHÓ TÓET - Đối với bác Cả, còn mặt mũi nào? Quên nhời cố kết. Lừa bạn à?
HAI QUÁT - Tôi nói thế là hết, các chú không nghe, mặc các chú. Trung hậu quá cũng không được, chả kẻo vạ đến thân mình.
PHÓ BẢO, vào, mặt mũi dữ tợn - Chính thế! Các bác còn trù trừ gì nữa? Việc đến thế này rồi. Này tôi bảo cho mà biết. Thợ của tôi vừa giết Thái tử Chiêm Thành xong.
Cả bọn - Chết nỗi.
PHÓ BẢO - Còn để thằng Hời ấy thì đá ở Chiêm Thành còn tải ra, thợ còn khổ mãi, nên bọn tôi vẫn rình nó. Vừa rồi gặp nó, anh em xông ra, cứ thuận đá ném túi bụi, nó chết rồi, đá chất lên như cái mả (cười quái gở). Trừ xong một cái hại rồi. Đứa nào còn muốn xây đài đều như thế cả.
PHÓ ĐỘ - Lạ chửa. Tôi trông chú sợ lắm.
PHÓ BẢO - Tôi không còn thiết gì nữa. Khổ lắm rồi. Thợ của tôi họ đang hăng tiết, họ nhất định theo cụ Quận. Các bác nghĩ thế nào? Tôi thì tôi đã quyết.
HAI QUÁT - Cứ như chú Bảo là phải. Chúng mình khổ nhất nên ráo riết nhất. Họ thì...
PHÓ TÓET - Dễ tôi không khổ? Lò đúc như một cái hầm. Cái ngày khuôn nổ, đồng chảy như ao, hàng trăm thợ chết bỏng trong vạc dầu... Nghĩ đến mà ghê. Nhưng nghĩ bác Cả...
PHÓ BẢO - Chẳng bác với cháu gì, tình nghĩa gì? Liều một phen vậy, ở đây rồi cũng chết, làm loạn may ra còn sống. Đêm nay không khởi sự thì đợi đến bao giờ? Vừa gặp dịp phu tải gỗ, tải đá các nơi về đây đủ cả. Phải nhân dịp này, mà xông ra, may ra còn có cơ thoát nạn. (Có tiếng trống cầm canh, cả bọn giật mình...).
PHÓ TÓET - Để nghĩ xem đã.
PHÓ BẢO - Muộn rồi. Theo hay không theo? Chỉ có thế thôi. Không nghĩ nữa.
PHÓ TÓET - Nhưng còn bác Cả?
PHÓ BẢO - Bác Cả mãi. Hãy lo lấy mình, khổ quá, mặc kệ bác Cả nhà bác. Nhưng ai kia?

Lớp IV
Thêm một người thợ

Người thợ - Ông phó Bảo có đây không?
PHÓ BẢO - Ai? Tư Bằng đấy à? Việc gì đấy?
Người thợ - Tôi đây. Ông nghĩ thế nào? Anh em đói lắm, không chịu được nữa. Anh em đã quyết bỏ đài theo Quận công. Đằng nào cũng chết, thì liều nổi loạn còn hơn ngồi chết đói. Cũng như thợ mỏ giết chú Sìn.
Cả bọn - Giết chú Sìn rồi à?
Người thợ - ác thì giết. Còn các ông, các ông tính sao? Tất cả phu phen thợ thuyền đều một lòng làm phản. Giết cả Tô, giết lũ cung nữ, lập vua khác lên ngôi. Các ông theo càng hay, không theo anh em cũng chẳng cần. Cụ Quận vừa phát cơm nắm cho mọi người. Anh em thảy đều nức trí. Chỉ còn thiếu nước uống máu ăn thề. Ông Bảo, các ông nghĩ thế nào?
PHÓ ĐỘ - Bác làm cái hắng gì mà...
Người thợ - Ông muốn sinh sự phải không? Ông thì tôi coi như cái mõ tép. Liệu hồn, đừng quen thói bắt nạt như cả Tô. Đồ hèn, thế cũng đòi... Nhưng kìa, cụ Quận tới chăng? (Họ xô cả lại phía đuôi rồng).

Lớp V
Những người trên, thêm Trịnh Duy Sản

Ngô Hạch xách đèn
TRỊNH DUY SẢN - Ta đã quyết hưng binh trừ bạo chúa, trừ quyền thần, trừ đứa xây đài, đứa nào theo ta thì sống, không theo ta thì chết. Thằng phó Bảo có đây không? Tư Bằng đâu?
PHÓ BẢO, Tư Bằng - Dạ.
TRỊNH DUY SẢN - Mày đã bảo những thằng kia chưa?
PHÓ BẢO - Dạ đã.
TRỊNH DUY SẢN - Đứa nào theo bước lại đây (giơ tay phải, phó Bảo, Hai Quát và người thợ bước lại). Còn những thằng kia? (Họ nhìn nhau run run) Hạch đâu.
NGÔ HẠCH - Dạ.
TRỊNH DUY SẢN - Chém.
Cả bọn - Bẩm Quận công... Chúng con xin...
NGÔ HẠCH, tuốt kiếm thét - Nói mau.
PHÓ TÓET - Chúng con xin theo.
TRỊNH DUY SẢN, gắt - Thì lại đây. (Họ bước lại phía Hai Quát). Còn thằng kia? (Chỉ phó Cõi, bấy giờ say mềm, gục bên đuôi rồng).
NGÔ HẠCH - Bẩm chém?
HAI QUÁT - Bẩm cụ lớn, đấy là chú phó Cõi, nó đang say. Nó có tính nghiện rượu. (Có tiếng trống).
TRỊNH DUY SẢN - Thôi kệ nó. Việc gấp rồi. Giết làm gì cái thằng nghiện dở người ấy. Còn những thằng kia?
Cả bọn - Dạ.
TRỊNH DUY SẢN - Bao nhiêu việc khó khăn, ta đã có 3000 quân tinh nhuệ đảm đang. Chúng bay chỉ có việc đi theo ta để thêm thanh thế nghe. Bảo anh em như thế, không sợ gì cả. Xong việc ta cho ăn rồi thả cho về.
Cả bọn - Dạ.
TRỊNH DUY SẢN, bảo Ngô Hạch - Còn mày, hãy dẫn 3000 quân Kim Ngô ra cửa Bắc. Hễ có hiệu lửa, thì xông vào. Vua thế nào cũng ở đấy chạy ra, mày đuổi theo cho kỳ được, giết ngay cho ta, không sợ nghe chưa?
NGÔ HẠCH - Xin tuân lệnh.
Họ ra.

Lớp VI
Còn một mình phó Cõi

PHÓ CỐI, trông trước trông sau, cười tự đắc - Mình đoán chẻ hoe ra. Các cậu là nhị tâm hết. Sốt sắng nhất thì là Hai Quát, phó Bảo. Độ ta thì xem ý còn muốn xây đài. Toét thì lành quá. Mình say rượu vẫn hơn. Tội gì mà theo lão Quận, làm cỗ cho nó xơi, “xong việc ta thả cho về”. ấy là cần đến mình mà nó cũng chỉ hứa thế thôi đấy. Trông mong gì những lũ quan to ấy (tu rượu). Ngon quá chừng. à nhưng cũng đã đến giờ chúng nó khởi sự rồi đây kia. Phải ra khỏi chốn này không thì chết mất xác.
à, nhưng còn một việc. Phải đi báo tin cho bác Cả, chứ không thì chết, bác ấy ở đây thì chúng nó đến giết. Lại què thì chạy làm sao được. Khốn nạn. Đầu sỏ là vua, là quan, mà ai cũng đổ cho bác ấy. Rõ oan uổng... Nhưng bác ấy ở đâu đây nữa. Vợ mới ra, lại chạy đi xó nào tình tự đây chứ gì? (Đứng dậy loạng choạng đi). Thế mà say. Cái gì thế kia? (Thất thểu chạy lại, thì vừa lúc Lê Trung Mại kéo Đan Thiềm vào. Một nội giám nữa theo sau. Phó Cõi nấp sau tượng kỵ mã).
LÊ TRUNG MẠI - Mụ hãy ngửng đầu lên. Đây là Hoàng hậu bắt tôi giết mụ, chứ tôi không thù oán gì với mụ đâu.
ĐAN THIỀM, ngửng đầu nhìn chung quanh - Trời ơi, đài đẹp đến bực này. Quả là một thiên công.
LÊ TRUNG MẠI - Đến chết mụ vẫn còn cái giọng ấy.
ĐAN THIỀM - Sao anh lại cấm tôi? Trước khi chết, hãy cho tôi ngắm đến chán cái đài này (nhìn một hồi lâu, mắt đẫm lệ).
LÊ TRUNG MẠI - Mụ chỉ khỏe cãi, nhưng tôi xem, mụ thực có tình ý chi với cả Tô.
ĐAN THIỀM - Anh đừng nói bậy. Tôi không muốn nghe nữa, nhàm tai. Sao các ngươi lại bày ra câu chuyện ấy? Cứ giết tôi đi, sao cứ phải vu oan cho người vô tội. Hoàng hậu giận vua, giận thứ phi, không biết đổ cái ghen đi đâu, thì đổ lên đầu tôi. Giết tôi thì còn khó gì? Nhưng đã ở ngôi quốc mẫu mà còn đặt để nên nhời, không biết thẹn với quỷ thần! Thôi, cũng chẳng nói làm gì nữa. Cho tôi ngắm đài! Tôi cầu trời cho đài chóng hoàn thành, trường thọ với non sông.
LÊ TRUNG MẠI - Hoàng hậu cho mụ chết ở đây, âu cũng là hữu ý. Mụ cũng chẳng nên oán thán nỗi gì. Mụ chết là phải. Chính mụ xui nó xây đài. Được chết ở đây, chắc mụ vui lòng lắm hẳn.
ĐAN THIỀM - Cũng có lý. (nước mắt giàn giụa) Thôi ngắm đủ rồi. Tôi xin chịu chết. Tôi chết được rồi. Lụa đâu?
Lê Trung Mại, lấy ra một dải lụa bạch, thòng lòng vào cổ Đan Thiềm, cầm một đầu đưa đầu kia cho người nội giám đi theo - Mụ đừng trách tôi nữa. (bảo người kia) Nào.
ĐAN THIỀM - Cha mẹ ơi! Thế là kết cục đời con!... (Họ kéo dải lụa).
PHÓ CỐI, loạng choạng chạy ra - Ông giết cả lũ chúng bay bây giờ.
LÊ TRUNG MẠI - Đứa nào?
PHÓ CỐI - Phó Cõi!
LÊ TRUNG MẠI - Mày đến đây làm gì?
PHÓ CỐI - Tao đến cứu bà Đan Thiềm.
LÊ TRUNG MẠI - Hoàng hậu sai tao giết nó. Đứa nào dám đánh tháo.
PHÓ CỐI - Thế à? Thế phó Cõi đánh tháo thì sao? Giời tao cũng chẳng sợ. Đây tao đánh tháo cho chúng bay coi. Trông cái tràng này (xông lại).
LÊ TRUNG MẠI - Trời ơi! Nó sặc mùi rượu, nó điên.
PHÓ CỐI - ừ tao điên. Hoạn quan mà dám thi sức với phó mộc à? (Đâm viên nội giám).
Viên nội giám - Trời ơi! Nó giết tôi.
PHÓ CỐI - Chạy đi thì tao tha - Chạy cũng không ai làm tội nữa đâu. Loạn đến nơi rồi. Ai còn hỏi tội chúng mày? Còn ở đây thì thế nào chúng mày cũng chết. Chạy đi.
LÊ TRUNG MẠI - Thôi chạy đi, đừng giây vào với nó. (Họ chạy cả).
PHÓ CỐI, đỡ Đan Thiềm khi ấy đã nằm gục trước cửa Khải hoàn - Bà đứng dậy được không?
ĐAN THIỀM, đứng dậy - Được. Chết nỗi, sao ông lại làm thế. Không sợ tội tru di à?
PHÓ CỐI - Phó Cõi sợ ai đâu? Vả còn gì nữa. Vua sắp bay rồi. May quá, bà còn khỏe chứ, còn dẻo chân chứ, chạy được chứ?
ĐAN THIỀM - Vâng đã làm sao đâu. Có việc gì thế ông. Ông nói nghe gớm chết.
PHÓ CỐI - Nguyên Quận công khởi loạn. Quân sĩ, phu phen, thợ thuyền nổi lên theo hết cả. Thanh thế lớn lắm. Tôi sắp đi đây. Nhưng không biết bác Cả tôi ở đâu mà báo tin để bác ấy biết. Họ nổi lên là để giết bác ấy.
ĐAN THIỀM, rụng rời - Giết ông Cả?
PHÓ CỐI - Vâng may quá lại gặp bà. Bà có biết bác ấy ở đâu không?
ĐAN THIỀM - Tôi biết thế nào được?
PHÓ CỐI - Nhưng bà làm thế nào cũng tìm. Bà đã quen đường lối trong cung cấm. (Có tiếng pháo lệnh ở xa, tiếp tiếng reo vui vẻ: Loạn rồi anh em ơi! Thế là thoát nợ).
ĐAN THIỀM - Trời ơi! Có lẽ khởi sự rồi.
PHÓ CỐI - Bà đi mau lên, không có không kịp. Có tiếng ầm ầm đâu đây rồi. Bà đi ngay đi.
ĐAN THIỀM, luống cuống chạy xuống bực đá - Ông đi với tôi, tôi không bước nổi.

Màn hạ nhanh

 

[Ngọc Suka]

Hồi thứ năm
Một cung cấm

Lớp I
VŨ NHƯ TÔ - Đan Thiềm

VŨ NHƯ TÔ - Có việc gì mà bà chạy hớt hơ, hớt hải? Mặt bà cắt không còn hột máu.
ĐAN THIỀM, thở hổn hển - Nguy đến nơi rồi... Ông Cả!
VŨ NHƯ TÔ - Lạ chưa, nguy làm sao? Đài Cửu trùng chia năm đã được một phần.
ĐAN THIỀM - Ông trốn đi, mau lên không thì không kịp.
VŨ NHƯ TÔ - Sao bà nói lạ? Đài Cửu trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?
ĐAN THIỀM - Ông nghe tôi! Ông trốn đi! Ông nghe tôi! Ông phải trốn đi mới được!
VŨ NHƯ TÔ - Làm sao tôi cần phải trốn? Bà nói rõ cho là vì sao? Khi trước tôi nhờ bà mách đường chạy trốn, bà khuyên không nên, bây giờ bà bảo tôi đi trốn, thế là nghĩa gì?
ĐAN THIỀM - Có nghĩa lắm. Tôi không làm một việc gì vô lý cả. Khi trước trốn đi thì ông nguy, bây giờ trốn đi thì ông thoát chết.
VŨ NHƯ TÔ - Sao thế?
ĐAN THIỀM - Loạn đến nơi rồi. Dân gian đói kém nổi lên tứ tung. Giặc Trần Cao trước đã bị quan quân đuổi đánh, nay lại về đóng ở Bồ Đề, thanh thế rất mạnh. Trong triều, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản vì can vua mà bị đánh, nay mưu với mấy tên đồng chí, giả mượn tiếng đi dẹp giặc rồi quay binh về làm loạn.
VŨ NHƯ TÔ - Tôi làm gì nên tội?
ĐAN THIỀM - Vậy mà ai ai cũng cho ông là thủ phạm. Vua xa xỉ là vì ông, công khố hao hụt là vì ông, dân gian lầm than là vì ông, man di oán giận là vì ông, thần nhân trách móc là vì ông. Cửu trùng đài, họ có cần đâu? Họ dấy nghĩa cốt giết ông, phá Cửu trùng đài.
VŨ NHƯ TÔ - Phá Cửu trùng đài? Không đời nào! Mà tôi thì không làm gì nên tội. Họ hiểu nhầm.
ĐAN THIỀM - Ông phải trốn đi. (Có tiếng quân ầm ầm, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng tù và, tiếng ngựa hí). Ông phải trốn đi (lời có vẻ van lơn). Trong lúc biến cố này, ông hãy tạm lánh đi. Khi dân nổi lên, họ nông nổi vô cùng. Họ không phân biệt phải trái. Ông trốn đi. Tài kia không nên để uổng. Ông mà có mệnh hệ nào thì nước ta không còn ai tô điểm nữa.
VŨ NHƯ TÔ - Bà không nên lo cho tôi. Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết. Mà vạn nhất có chết, thì cũng phải để cho mọi người biết rằng công việc mình làm chính đại quang minh. Tôi sống với Cửu trùng đài, chết cũng với Cửu trùng đài. Tôi không thể xa Cửu trùng đài một bước. Hồn tôi để cả đây, thì tôi chạy đi đâu?
ĐAN THIỀM - Ông Cả! Ông nghe tôi. Trốn đi để chờ cơ hội khác. Đại sự hỏng rồi.
VŨ NHƯ TÔ - Đa tạ bà. Tấm lòng của bà, chỉ có lòng cha mẹ tôi mới sánh kịp. Nhưng tôi đã quyết, không chịu rời Cửu trùng đài một bước. Tôi quyết ở đây.
ĐAN THIỀM, thất vọng - Ông Cả ơi!

Lớp II
Những người trên - Thêm Nguyễn Vũ

NGUYỄN VŨ, lật đật và xộc xệch - Kìa, thầy Cả.
VŨ NHƯ TÔ - Lạy Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ - Thầy có biết việc gì không?
VŨ NHƯ TÔ - Bẩm Cụ lớn, không. Duy có bà Đan Thiềm đây vừa mới bảo với chúng tôi rằng Nguyên Quận công làm phản.
NGUYỄN VŨ, hất hàm hỏi Đan Thiềm - Thế nào?
ĐAN THIỀM - Chúng tôi cũng không rõ. Nghe như Quận công làm phản. Cụ lớn có biết tin gì thêm không?
NGUYỄN VŨ - Đúng thế đấy. Ta vừa chạy đến đây. Thiên tử đâu? Chiều hôm kia ta còn uống rượu trong nội điện với Hoàng thượng.
ĐAN THIỀM, rú lên - Cái gì đó? (có tiếng động ầm ầm ở xa). Họ tiến lại đây chăng? (quay bảo Vũ Như Tô) Ông trốn đi, mau lên, khổ lắm. (lắng tai) Có tiếng quân reo... (líu lưỡi).
NGUYỄN VŨ - Ta lo cho Hoàng thượng lắm. Duy Sản là một đứa tiểu nhân. Nó vẫn căm giận Hoàng thượng và ta. Ta hối không can Hoàng thượng, lại để cho Ngài sai đánh nó quá đau, mà lại ở ngay giữa chợ. Thẹn quá hóa giận, đứa tiểu nhân thì nghĩ chi đến nghĩa vua tôi!
ĐAN THIỀM, quay bảo Vũ Như Tô - Ông định chết ở đây sao? Ông gàn quá. Quận công có ưa gì ông đâu?
VŨ NHƯ TÔ, sẵng - Bà để mặc tôi. Tôi tự có cách khu xử.
ĐAN THIỀM - Đấy, tiếng reo mỗi lúc một gần. Kìa, thái giám, chắc có tin gì?
Nội giám hoảng hốt vào.

Lớp III
Những người trên - Lê Trung Mại

Trung Mại - Bẩm Cụ lớn nguy đến nơi rồi. Kìa mụ Đan Thiềm sao lại ở đây? Mụ ra là giống quái...
NGUYỄN VŨ - Có việc chi, Trung Mại?
Trung Mại - Bẩm Cụ lớn, Trịnh Duy Sản mưu với lũ Lê Quảng Đô, Trịnh Tri Sâm lập vua khác, đêm qua đã kéo quân vào cửa Bắc thần...
NGUYỄN VŨ - Thiên tử đâu?
Trung Mại - Bẩm, nguyên Trịnh Duy Sản sắm sửa thuyền bè khí giới, họp ở bến đò Thái Cực, nói reo lên là đi đánh Trần Cao, rồi đương đêm đem 3000 quân Kim Ngô hộ vệ vào cửa Bắc thần đốt lửa cho sáng...
NGUYỄN VŨ, nóng ruột, dậm chân gắt - Thiên tử đâu? Nói mau lên.
Trung Mại - Hoàng thượng trông thấy lửa sáng, hốt hoảng tưởng là giặc ập đến vội lên ngựa lẻn ra cửa Bảo Khánh, trời thì tối mà cứ lao mình đi không đèn đuốc gì cả. Khi Ngài qua cửa Thái học đến ao Chu Tước ở phường Bích Câu thì vừa gặp Duy Sản...
NGUYỄN VŨ - Gặp Duy Sản? Trời! Thế thì còn gì? Nói mau lên.
Trung Mại - Ngài hỏi nó: Giặc ở đâu? Nó không đáp, ngoảnh mặt đi cười nhạt. Ngài quất ngựa về phía tây, nó sai võ sĩ là tên Hạch đuổi theo, đâm vua ngã ngựa rồi giết chết (khóc).
NGUYỄN VŨ, khóc - Hoàng thượng ơi! Hạ thần mới nghe câu chuyện đã đoán ngay có sự này. (Cảm động quá, ngã xuống).
Trung Mại, nức nở - Khốn nạn, Khâm đức Hoàng hậu thương vua cũng nhảy vào lửa chết... (không nói được nữa).
VŨ NHƯ TÔ - Xin Cụ lớn hãy để nghe xem có thực không đã. Không có lẽ... (vực Nguyễn Vũ dậy) Bẩm Cụ lớn.
NGUYỄN VŨ, vẫn khóc - Thực đấy rồi. Thôi để mặc ta. Duy Sản ta đã biết, nó tàn nhẫn vô cùng. Hoàng thượng ơi! Ơn tri ngộ, mới được tám năm... Hoàng thượng băng hà, lão thần cũng không yên được với chúng. Ăn lộc của vua, xin chết vì nạn của vua. Lão thần không muốn kéo dài kiếp sống tàn làm gì nữa. (Rút dao đâm cổ tự tử và ngã lăn ra).
Trung Mại - Trời ơi! Cụ lớn Đông các!... (Vực dậy máu me đầm đìa).
NGUYỄN VŨ - Thôi mặc ta cho ta chết. Sống chỉ thêm nhục nhã (ngất đi).
VŨ NHƯ TÔ, nhìn Đan Thiềm, nhìn thây Nguyễn Vũ - Thảm não chưa?
Trung Mại, sờ người Nguyễn Vũ - Có lẽ Cụ lớn chết rồi. Sao chóng thế được. Chết thực rồi.
ĐAN THIỀM, thở dài - Biến đến thế là cùng!
Một bọn nội giám nữa vào.

Lớp IV
Những người trên, thêm một bọn nội giám khác

Một tên nội giám - Cụ lớn làm sao? Tình thế nguy ngập! Đứng ở đây để chết cả lũ ư?
LÊ TRUNG MẠI - Việc chi nữa?
Tên nội giám - Trịnh Duy Sản giết Thiên tử, hội triều đình lập con Mục Y vương là Quang Trí lên ngôi. Có Võ Tả hầu là Phùng Mai đứng lên mắng quân phản nghịch. Đảng ác bắt Phùng Mai chém ngay ở nhà Nghị sự. Trong triều còn đang rối loạn thì An Hòa hầu Nguyễn Hoàng Du, ở bến Bồ Đề được tin vua bị giết, kéo quân về đốt phá kinh thành. Thợ xây Cửu trùng đài quá nửa theo về quân phản nghịch. Tình thế nguy ngập lắm rồi.
VŨ NHƯ TÔ - Thợ theo quân phản nghịch? Thế còn Cửu trùng đài?
Tên nội giám - Kẻ phá, người đốt...
VŨ NHƯ TÔ - Vô lý.
Bọn nội giám - Vô lý? Vô lý? Để Cửu trùng đài làm gì? Vì đâu mà có quân nghịch? An Hòa hầu đang cho tìm mấy lũ cung nữ để phanh thây làm trăm mảnh. Mày không biết tội hay sao?
VŨ NHƯ TÔ - Vô lý. (Có tiếng kêu mỗi lúc một gần: “Bạo chúa đã chết. Còn thằng Vũ Như Tô, đem phanh thây trăm mảnh”. Có tiếng đổ ầm ầm. Họ chạy cả).
LÊ TRUNG MẠI, nháy bọn nội giám - Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách. Tham quyền cố vị gì, anh em nghĩ sao?
Bọn nội giám - Chạy đi anh em ơi! (Họ chạy nốt).

Lớp V
Vũ Như Tô - Đan Thiềm

ĐAN THIỀM - Ông Cả! Ông chạy đi! Ông có nghe tiếng gì không? Quân giặc đang tìm ông đấy, trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ - Họ tìm tôi, nhưng có lý gì họ giết tôi. Tôi có gây oán gây thù gì với ai?
ĐAN THIỀM - Ông đừng mơ mộng nữa. Dân chúng nông nổi, dễ sinh tàn ác. Họ không hiểu công việc của ông. Tránh đi! Trốn đi! Đợi thời là thượng sách. Đừng để phí tài trời. Trốn đi!
VŨ NHƯ TÔ - Còn bà?
ĐAN THIỀM - Tôi ở đây. (Có tiếng quân reo dữ dội: Giết chết Vũ Như Tô, giết chết lũ cung nữ).
VŨ NHƯ TÔ, thản nhiên - Bà ở đây. Vậy tôi cũng ở đây, nguy biến ta cùng chịu.
ĐAN THIỀM - Không được! Tôi chết đi không thiệt hại cho đời. Còn ông, ông phải đi mới được. (Có tiếng nhà đổ, tiếng cửa đổ). Ông đi đi không thì không kịp (nàng chắp tay lạy). Tôi xin ông, ông nghe tôi trốn đi.
Có tiếng giày dép nhốn nháo. Bọn cung nữ hốt hoảng đi vào.

Lớp VI
Những người trên - Kim Phượng - Cung nữ

KIM PHƯỢNG , khóc lóc - Làm thế nào bây giờ? Cửa điện bị chúng phá rồi! Chúng đứng đầy ngoài sân (hỏi Đan Thiềm). Đây có cửa ra đằng sau không?
ĐAN THIỀM - Đến đây là đường cùng rồi! Đây là tử địa!
Cung nữ - Trời ơi!
ĐAN THIỀM, bảo Vũ Như Tô - Ông Cả ơi! Có trốn cũng không được nữa. Ông nguy mất (nàng khóc).
Quân khởi loạn kéo vào, gươm giáo sáng lòe.

Lớp VII
Những người trên.
Thêm Ngô Hạch và quân khởi loạn

Quân khởi loạn - Đây rồi! Vũ Như Tô! Lũ cung nữ!
NGÔ HẠCH - Quân bay, vào bắt lũ cung nữ trước.
Cung nữ, quỳ xuống - Trăm lạy tướng quân, trăm lạy tướng quân.
NGÔ HẠCH - Ta vâng tướng lệnh vào bắt các ngươi.
KIM PHƯỢNG , quỳ xuống - Chị em chúng tôi không có tội gì. Xin tướng quân sinh phúc. (Đan Thiềm bĩu môi thở dài). Kẻ hay xúc xiểm vua là ả kia (chỉ Đan Thiềm). Chính nó mê hoặc vua. Chính nó dan díu với Vũ Như Tô, làm uế tạp nơi cung cấm, chính nó là thủ phạm.
Cung nữ - Chính nó là thủ phạm.
ĐAN THIỀM - Lũ yêu quái không được đặt để nên nhời, tướng quân nên thấu cho. Tôi không sợ chết, nguyện xin được chết. Nhưng tôi không phải là con người bất chính, tôi nói thế không hổ với quỷ thần hai vai, không hổ với thanh thiên bạch nhật.
Cung nữ - Chính con Đan Thiềm là thủ phạm. (Nhìn lẳng lơ, bọn quân sĩ như bị quyến rũ).
NGÔ HẠCH - Ta đã biết! Quân bay vào bắt lấy gian phu dâm phụ.
ĐAN THIỀM - Tướng quân không nên nói thế.
VŨ NHƯ TÔ - Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan.
ĐAN THIỀM - Tướng quân nghe tôi. Bao nhiêu tội tôi xin chịu hết. Nhưng xin tướng quân tha cho ông Cả. Ông ấy là một người tài...
Quân khởi loạn, cười ầm - Thế mà còn mở mồm cãi. Mày chết để chồng mày sống à.
ĐAN THIỀM - Các ngươi chỉ nghĩ những điều quá quắt.
Quân khởi loạn - Chúng ông chỉ có thế, con đĩ già câm miệng.
NGÔ HẠCH - Trói cổ nó lại.
ĐAN THIỀM, quỳ xuống - Tướng quân tha cho ông Cả. Nước ta còn cần nhiều thợ tài để tô điểm.
NGÔ HẠCH, cười ha hả - Cần thợ tài để tô điểm. Để hao hụt công khố, để dân gian lầm than.
VŨ NHƯ TÔ - Đan Thiềm, bà đứng dậy. Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?
ĐAN THIỀM, đứng dậy - Tướng quân hãy nghe tôi, đừng phạm vào tội ác. Đừng giết ông Cả. Kẻo tướng quân mang hận về muôn đời! Tha cho ông Cả. Tôi xin chịu chết.
NGÔ HẠCH, truyền - Trói cổ con đĩ già lại.
ĐAN THIỀM - Tướng quân tha...
Quân khởi loạn, xúm vào trói nàng - Đừng nói nữa vô ích, con dâm phụ.
ĐAN THIỀM - ... Tha cho ông Cả.
NGÔ HẠCH, thấy Như Tô chạy lại - Trói thằng Vũ Như Tô lại. (Quân sĩ xông vào trói chàng có vẻ đắc ý).
ĐAN THIỀM, thất vọng - Chỉ tại ông không nghe tôi, dùng dằng mãi. Bây giờ... (nói với Ngô Hạch) Xin tướng quân...
NGÔ HẠCH - Dẫn nó đi, không cho nó nói nhảm nữa, rờm tai. (Quân sĩ dẫn nàng ra).
ĐAN THIỀM - Ông Cả! Đài lớn tan tành! Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt. (Họ kéo nàng ra tàn nhẫn).

Lớp VIII
Những người trên, trừ Đan Thiềm

VŨ NHƯ TÔ - Xin đa tạ tấm lòng tri kỷ. Đan Thiềm, xin cùng bà vĩnh biệt. (Buồn rầu, trấn tĩnh ngay). Đời ta chưa tận, mệnh ta chưa cùng. Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỷ.
NGÔ HẠCH, chỉ bọn cung nữ bảo mấy tên quân - Dẫn họ về dinh ta đợi lệnh.
Mấy tên quân - Xin vâng lệnh (dẫn cung nữ ra).
VŨ NHƯ TÔ, khinh bỉ - Mi thực là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cương thường!
NGÔ HẠCH - Dẫn thằng này về trình chủ tướng.
VŨ NHƯ TÔ, đầy hy vọng - Dẫn ta ra mắt An Hòa hầu, để ta phân trần, để ta giảng giải, cho người đời biết rõ nguyện vọng của ta. Ta tội gì. Không, ta chỉ có một hoài bão là tô điểm đất nước, đem hết tài ra xây cho nòi giống một tòa đài hoa lệ, thách cả những công trình sau trước, tranh tinh xảo với Hóa công. Vậy thì ta có tội gì? Ta xây Cửu trùng đài có phải đâu để hại nước? Không, không, Nguyễn Hoàng Du sẽ biết cho ta, ta không có tội và chủ tướng các người sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu trùng đài, dựng một kỳ công muôn thuở...
Quân sĩ, cười ầm - Câm ngay đi. Quân điên rồ, câm ngay đi không chúng ông vả vỡ miệng bây giờ. Mày không biết mấy nghìn người chết vì Cửu trùng đài, mẹ mất con, vợ mất chồng vì mày đó ư? Người ta oán mày hơn oán quỷ. Câm ngay đi.
VŨ NHƯ TÔ - ... Vài năm nữa, đài Cửu trùng hoàn thành, cao cả, huy hoàng, giữa cõi trần lao lực, có một cảnh Bồng lai...
Quân sĩ - Câm mồm!
VŨ NHƯ TÔ - ... xuất hiện...
Quân sĩ - Câm mồm! (Họ xúm vào vả miệng Vũ Như Tô).
VŨ NHƯ TÔ - Ta có thù oán gì với các ngươi?
NGÔ HẠCH - Dẫn nó ra pháp trường. Không để nó nói nhảm trước mặt chủ tướng mất thì giờ.
Quân sĩ - Ra pháp trường!
VŨ NHƯ TÔ - Không, dẫn ta ra mắt chủ tướng. Ta muốn nói chuyện với An Hòa hầu. Các người không hiểu được ta. (Có tiếng ầm ầm như long trời lở đất).
Mọi người - Cái chi nghe kinh người?
Một lũ quân vào.

Lớp IX
Những người trên. Thêm một lũ quân

NGÔ HẠCH - Chúng bay đi đâu?
Lũ quân - Bẩm tướng quân! Kinh thành phát hỏa!
NGÔ HẠCH - Ai ra lệnh ấy?
Một tên quân - Chính An Hòa hầu!
VŨ NHƯ TÔ - Chính An Hòa hầu! Thế Cửu trùng đài?
Lũ quân - Cửu trùng đài ư? Dã tràng xe cát! Cửu trùng đài sắp là một đống tro tàn!
VŨ NHƯ TÔ - Vô lý! Vô lý!
NGÔ HẠCH - Rõ quân ngu muội! Đến đầu mày chả chắc, nói chi đến Cửu trùng đài mà còn tin tưởng.
VŨ NHƯ TÔ - Đời ta không quý bằng Cửu trùng đài.
Quân sĩ - Giống vật không biết nhục.
NGÔ HẠCH - Dẫn nó đi. (Chợt có ánh lửa, sáng rực cả tàn than, bụi khói bay vào).
VŨ NHƯ TÔ, nhìn ra, rú lên - Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu trùng đài! (Có tiếng hô vui vẻ: “Cửu trùng đài đã cháy!”).
Quân sĩ - Thực đáng ăn mừng.
VŨ NHƯ TÔ, chua chát - Thôi thế là hết. Dẫn ta đến pháp trường!

Màn hạ nhanh

Mùa hạ năm 1941