XERGÊY ÊXÊNIN - NHÀ THƠ CỦA THIÊN NHIÊN VÀ CON NGƯỜI
X. Ê-xê-nin sinh ngày 21 tháng Chín năm 1895 tại làng Ku-dơ-min-xki, thuộc tỉnh Ria-dan của nước Nga. Năm lên năm tuổi, cái tuổi có thể tự mình cắp sách đến trường, cậu bé Ê-xê-nin cũng đặt bước chân thơ trẻ của mình vào thế kỷ XX. Lên chín tuổi, Ê-xê-nin đã bắt đầu làm thơ, nhưng đến năm 18 tuổi, thơ anh mới được đăng báo. Những bài thơ về thiên nhiên làng quê Nga của anh từ đó làm xôn xao dư luận người đọc, và lập tức, anh trở thành một nhà thơ nổi tiếng, được đặc biệt hâm mộ. Đúng như lời tâm sự của Ê-xê-nin với mẹ từ trước, trong một bài thơ nho nhỏ của mình:
Ngày mai mẹ thức con dậy sớm
Mở cửa ra cho ánh sáng vào nhà
Người ta bảo con sắp thành thi sĩ
Nổi tiếng, và, một thi sĩ người Nga.
Phải chăng, người ta hâm mộ thơ anh vì thơ anh đẫm ướt tâm hồn Nga? Điều đó quá rõ ràng. Cho đến nay, trước những cửa hàng sách, người ta vẫn sắp hàng dài để mua thơ Ê-xê-nin khi thơ của anh vừa được tái bản. Chỉ tính trong những năm sáu mươi (thế kỷ XX), tuyển tập thơ Ê-xê-nin đã được tái bản nhiều lần ở Liên Xô với số lượng 12.000.000 bản, và chỉ đủ bán cho những người đã đặt hàng trước.
Thơ Ê-xê-nin giàu nhạc điệu, được nhiều nhạc sĩ phổ nhạc, và là những bài hát hay. Người ta cũng sáng tác khá nhiều bài hát về Êxênin rất được thanh niên Liên Xô ưa thích.
Êxênin là nhà thơ lớn của Nga và Liên Xô. Khi nhắc đến nền thơ Xô-viết, người ta thường kể đến Ê-xê-nin cùng với Blốc, Maiakôvxki. Êxênin cũng là nhà thơ lớn của thế kỷ XX, tiếc rằng, cuộc đời nhà thơ kết thúc quá sớm – Ê-xê-nin qua đời năm 30 tuổi.
*
Trong “Chân dung văn học”, khi viết về Ê-xê-nin, nhà văn Gorki kể lại rằng, cái chết của Ê-xê-nin đã làm sống lại trong ký ức của ông câu chuyện một cậu thiếu niên nông dân tình cờ đến thành phố Kralốp trên đảo Capri và bị lạc trong thành phố này. “Cậu ta đi loanh quanh mãi trên các phố, không sao thoát ra ngoài để trở về cảnh đồng rộng quen thuộc của cậu. Và cuối cùng, cảm thấy thành phố không chịu buông tha mình, cậu đã quỳ xuống đọc kinh cầu nguyện và đứng trên cầu nhảy xuống sông Vixoa, hy vọng dòng sông sẽ đưa mình trở về đồng ruộng. Người ta đã vớt được cậu bé lên, nhưng cậu đã chết vì những vết thương của mình…”.
Ê-xê-nin cũng có thể chết một cách ngây thơ đến tuyệt đẹp giống như cậu thiếu niên kia, nếu như vì một lý do gì đó buộc anh phải lìa xa tình yêu nông thôn Nga của mình. Tình yêu nông thôn Nga của anh là hàng trăm bài thơ của anh, nông thôn mà ở đó những ngôi nhà gỗ tuyết phủ trắng mùa đông, những cánh đồng vàng ánh trăng mùa gặt, những dòng sông, ngọn núi, hàng cây luôn phát ra một thứ ánh sáng rực rỡ sắc màu, những đàn bò, con chó, bầy gà luôn gần gũi như bạn bầu thân thiết, và đặc biệt là những người nông dân gắn cả cuộc đời với ruộng đồng, với nước Nga tươi đẹp đượm buồn. Cảnh và người của nông thôn trong thơ Ê-xê-nin sống động đến kỳ lạ. Bởi vì, nó luôn sống động trong hồn anh:
Và thơ con có một dòng sữa chảy
Dòng sữa của đàn bò của mẹ, của nhà ta
Đủ biết Ê-xê–nin yêu mẹ và yêu đàn bò đến nhường nào. Tình yêu ngỡ có thể trông thấy được, trắng trong và chầm chậm. ngọt ngào rỏ vào lòng người như dòng sữa chảy miệt mài qua năm tháng. Có được sự sống động ấy chính là nhờ tấm lòng cảm thông hoà nhập sâu sắc với cuộc đời, và đặc biệt là đối với tất cả mọi sinh vật ở chung quanh nhà thơ. Phải nói, Ê-xê-nin là người cảm thông thương yêu mọi sinh vật như đọc được mọi buồn vui của chúng. Đối với anh, buồn vui của mọi sinh vật là buồn vui của chính mình. Những nỗi buồn vui ấy trong thơ anh được thể hiện một cách tài tình tuyệt vời với những hình ảnh có sức lay động lạ lùng như là chỉ có ở một con người được sáng tạo ra với tư cách là một cơ quan của thiên nhiên và chỉ để làm thơ về thiên nhiên mới có thể nhận bắt được. Gorki đã một lần nhận xét như vậy. Ta hãy nghe Ê-xê-nin tả vầng trăng mà con chó mẹ bỗng nhìn thấy sau khi bầy chó con mới đẻ của nó vừa bị người ta bắt mang đi một cách tàn nhẫn:
Trên mái nhà, trăng mọc
Giống như một chó con.
Và Ê-xê-nin nhận thấy chó mẹ khóc:
Đôi mắt nó bỗng lăn
Những sao vàng xuống tuyết:
Ở một bài thơ khác, Ê-xê-nin lại thấy:
Sáo vừa đi vừa chạy
Trên đất cày đồng xa
Tại sao lại có thể thấy được sáo vừa đi vừa chạy chứ không phải là sáo chỉ đi hoặc là chỉ chạy? Tôi có cảm giác như lúc khởi lên câu thơ này, Ê-xê-nin phải hoà tan mình vào trong những luống đất màu mỡ vừa được lưỡi cày lật lên để ngắm nhìn những con sáo đang cuống quýt nhặt mồi vậy.
Không có sự cảm thông ghê gớm với muông thú, làm sao Ê-xê-nin có thể viết được những câu thơ như thế này:
Một tiếng quạ kêu mờ
Trong sâu thẳm sâu hồ nước
Một con gà rừng đen
Gọi đêm về chậm chạp
Hoặc:
Và ngoài sân bao con gà cộc
Đang gáy lên bài hát ban trưa
Qua đôi mắt và tâm hồn Ê-xê-nin giữa những sinh vật cũng có sự cảm thông đặc biệt với nhau:
Với tôi, đàn bò hiền
Luôn gật gù trò chuyện
Khiến cây sồi trẻ lại
Buông cành xuống dòng sông
Nhắc đến Ê-xê-nin cũng có nghĩa là nhắc đến thiên nhiên Nga của anh. Có nhiều nhà văn nhà thơ Nga đã dành cả đời mình cho thiên nhiên Nga, nhưng Ê-xê-nin có tài kỳ lạ trong việc vẽ phong cảnh bằng những câu thơ giản dị. Những bức tranh thiên nhiên của anh là những bức tranh thuốc nước, màu sắc thật là hài hoà, nhưng không phải vì thế mà thiếu đi những ấn tượng độc đáo. Chính sự kết hợp hài hoà màu sắc và bố cục, làm tôn lên một cách bất ngờ cái anh định tập trung mô tả. Và nhờ vậy, xem những bức tranh thiên nhiên Nga của anh, người ta mãi nhớ nó và mãi còn run rẩy lên vì nó. Hình ảnh mà ta dễ nhớ nhất của anh là cây cỏ. Cây cỏ trong thơ Ê-xê-nin lúc nào cũng ánh lên, phát sáng lung linh. Hầu như ánh sáng từ cây cỏ là sự phản chiếu ánh lửa từ đôi mắt thăm thẳm của thi sĩ. Có người nhận xét rằng, Ê-xê-nin có đôi mắt cháy rực một ánh lửa buồn rười rượi. Nhận xét ấy dường như không thật thoả đáng với những bài thơ anh viết ở tuổi thiếu niên. Nhưng dù sao thì đôi mắt của Ê-xê-nin cũng có lửa, và nhờ vậy nó đã khiến cho thiên nhiên phát sáng lung linh chung quanh anh. Sự phát sáng này xảy ra rất nhiều lần trong thơ Ê-xê-nin:
- Muôn chồi non ngậm tuyết
Chĩa bạc lên nền trời
- Và hạt tuyết vẫn cháy
Trong ánh lửa bằng vàng
- Còn bình minh chậm rãi
Đi vòng theo chung quanh
Với muôn vàng bạc mới
Rắc êm lên lá cành
- Trên gò đất cây bạch dương, cây bạch dương
Trong trăng sáng lên như thanh bạc
- Bên cửa sổ một ánh trăng. Bên cửa sổ một ngọn gió
Thổi vào cây bạch dương – cây nến, cây bạc của tôi
…
Tài quan sát của đôi mắt có lửa Ê-xê-nin quả là không lẫn với ai khác. Sự độc đáo của thơ anh đôi khi làm người đọc sửng sốt, đến phải xuýt xoa:
… Ở xa kia về phía dòng sông
Như một giải nẹp viền lông thú
Câu thơ không dùng đến một tính từ chỉ màu sắc nào, vậy mà cảnh vật hiện lên hết sức rõ nét trong các mảng tối, sáng của nó. Và đây là những đống cỏ trên cánh đồng bên sông lúc hoàng hôn xuống:
Màu hung những đống cỏ
Trông giống bao nhà thờ.
Tài quan sát của Êxênin thật lạ, thật tinh vi:
Rừng ngập hoàng hôn xanh
kín cả từng quãng trống.
Không gian trong thơ Êxênin là một không gian rực rỡ sắc màu. Sắc màu của không gian trước hết là màu sắc của mặt trời. Ê-xê-nin ít tả trực tiếp về mặt trời, không phải vì mặt trời quá chói chả khiến mắt anh không thích nhìn mãi vào nó, mà vì anh biết cái đáng quan tâm nhất của mặt trời là cái gì. Đó là ánh sáng. Và trong muôn vàn ánh sáng do mặt trời toả chiếu, anh đặc biệt quan tâm đến bình minh và hoàng hôn. Nói đến bình minh và hoàng hôn cũng chính là nói đến mặt trời.
Hoàng hôn như một quyển kinh thánh đỏ
Đang cầu nguyện những tin lành.
Thi sĩ Ê-xê-nin 15 tuổi đi trong ánh “bình minh cháy đỏ mặt hồ”, đã thấy:
Bên đường muôn đốm nắng bay
Và tôi ngập giữa mê say sắc màu
Tôi hôn bông nắng đỏ au
Ngất ngây xin giữ mai sau cho mình.
Tại sao lại giữ cho mình? Bởi những tia chớp hạnh phúc không phải lúc nào cũng có được dễ dàng.
Đấy là biểu hiện của một tâm hồn khát khao hạnh phúc. Đối với Ê-xê-nin, bình minh là biểu tượng cho tương lai tươi sáng, cái tương lai đẹp đẽ trong giấc mơ của cậu bé chăn bò:
Quên đi nỗi nhọc nhằn
Tôi ngủ trên khúc gỗ
Trong mơ, bình minh đỏ
Rước lễ bên suối trong.
Và chính ánh sáng của mặt trời ấy góp công cùng thi sĩ tô điểm màu sắc cho không gian tuyệt diệu thêm lên. Những làn mây, ngọn gió luôn ánh lên màu sắc lạ:
- Mây phồng xốp bọt vàng
Cuộn tròn trên rừng vắng
- Gió thổi nhẹ đường cầu vồng vàng rực
Dưới những làn mây xốp đồng quê.
Nhưng trong không gian thiên nhiên này, trăng dường như được Ê-xê-nin miêu tả với xúc cảm thần tình lạ lùng nhất. Thơ cổ kim đông tây đã mang đến cho con người biết bao vầng trăng kỳ diệu rồi, vậy mà vầng trăng tuyệt đẹp này của đồng quê tưởng khó mà gặp được nếu không có thi sĩ Ê-xê-nin trên đời này:
Trăng như quả lắc bằng vàng
Nhịp thời gian đổ mơ màng mưa êm.
Và đây, lại một vầng trăng kỳ lạ nữa:
Ôi, giá được mỉm cười trên đống rạ
Dùng miệng của vầng trăng nhai cọng rơm này.
Ta có thể gặp trăng rất nhiều lần trong thơ Ê-xê-nin, vầng trăng nào cũng lạ, ánh trăng nào cũng lạ. “Và ánh trăng đã buông – Những dây cương vàng chói”… Tôi muốn trích thêm nhiều nữa, nhưng thật không nên làm cái công việc tẩn mẩn ấy. Chỉ biết là, trăng luôn ám ảnh Ê-xê-nin suốt cuộc đời thi sĩ, như là trường hợp Hàn Mặc Tử ở ta vậy. Trong thơ Ê-xê-nin, ánh trăng luôn tràn trề, nhưng đấy là thứ ánh trăng không vương bụi, ánh trăng trong suốt. Nỗi ám ảnh ấy khiến Ê-xê-nin viết được một câu thơ rất lạ:
Chiếc mũ sau vòm cây – vầng trăng lặn muộn.
Cho đến năm cuối cùng cuộc đời, vầng trăng vẫn ám ảnh thi sĩ, mặc dù khi ấy, vầng trăng đối với anh không còn tươi đẹp như xưa nữa, mà day dứt một nỗi buồn ảm đạm. Tuy vậy, cái vầng trăng buồn vẫn hiện lên trong thơ anh như là nó chỉ hiện lên một lần duy nhất trong vũ trụ:
Đồng nội tuyết, một mặt trăng màu trắng.
Mặt trăng buồn đến lạnh người, mặt trăng màu trắng, nhưng đó vẫn là cái nỗi buồn dịu muốt – nỗi buồn Ê-xê-nin.
Nếu tả thiên nhiên mà chỉ để tả thiên nhiên thôi, thì dù có tài hoa đến mấy, cũng mới là tài hạng hai. Thiên nhiên trong thơ Ê-xê-nin là thiên nhiên của lòng người hoà nhập. Nói cách khác, thiên nhiên đã thở bằng hơi thở Êxênin, sống bằng sức sống Ê-xê-nin, cảm và nghĩ bằng trái tim thi sĩ. Sự tả cảnh trong thơ Ê-xê-nin bao giờ cũng như để chuẩn bị cho một cái gì đó sâu xa hơn, nói chính xác là sự tả cảnh tự mang trong nó cái gì sâu xa ấy. Đó là lòng người. Bài thơ “Đã chiều rồi” viết năm 15 tuổi, khi Ê-xê-nin đứng “ngả đầu vào dương liễu bên đường” nhìn ra cánh đồng làng là một bài thơ giàu mẫn cảm, giàu tâm trạng. Ở đây, Ê-xê-nin không có ý định phản ánh hiện thực già nua của nước Nga khi tả cảnh đồng quê, nhưng chính sự mẫn cảm thi sĩ đã làm sống lại hiện thực này:
Ở xa kia về phía dòng sông
Như một giải nẹp viền lông thú
Có cụ già gác đồng buồn ngủ
Gõ triền miên vào chiếc mõ đã già.
Ở một bài khác, một bài gần như hoàn toàn tả cảnh, vậy mà khi kết thúc bài thơ, một hồn người bỗng hiện lên, choáng ngợp cảm xúc của ta:
Anh cầu mong thầm lặng
Cho số phận của em!
Người ta say mê thiên nhiên trong thơ Ê-xê-nin là bởi vậy. Tấm lòng nhà thơ luôn được ký thác vào thơ một cách đắm đuối nhất. Niềm vui đắm đuối đã đành, nỗi buồn cũng đắm đuối. Bạn cứ tưởng tượng xem, có một con người không hề yêu cũng không hề ghét… Thật vô duyên biết chừng nào! Tôi không muốn nói thiên nhiên trong thơ Ê-xê-nin là một thiên nhiên tuyệt vời duyên dáng, nhưng kỳ thực là vậy, bởi nó chứa một tâm hồn cao đẹp được bộc lộ đến tận cùng với vẻ duyên dáng trời cho.
Cây rung lên khe khẽ
Anh đã yêu tiếng động buồn, có lẽ
Trước mùa thu.
Đấy, Ê-xê–nin đã trò chuyện với cây dương – với thiên nhiên như vậy đấy, như là trò chuyện với người tình say đắm của mình!
*
Nếu như con người là đối tượng đáng được hưởng sự cảm thông, lòng yêu thương hơn tất cả mọi vật, thì Ê-xê-nin là nhà thơ đã dành hết thảy sự cảm thông, lòng yêu thương của mình cho con người. Suy cho cùng sự cảm thông, lòng yêu thương của anh đối với mọi vật cũng chính là một biểu hiện vì con người mà thôi. Năm cuối cùng của đời mình, Ê-xê-nin vẫn ca hát cề con người:
Đất nước màu xanh. Và vui làm sao
Tâm hồn tôi bán cả cho bài hát
Như vì Ghe-li-a trong bóng những vòm cây.
Con chim sẻ ôm hoa hồng thơm ngát.
Trước đó 13 năm, trong bài thơ “Nhà thơ”, Ê-xê-nin từng khẳng định:
Ai đã yêu con người như thể những anh em
Và cả quyết dám khổ đau vì họ?
- Nhà thơ
Nhà thơ đã tự do làm tất cả
Mà bao nhiêu người khác chẳng thể làm.
Nhưng chúng ta cũng có thể dễ dàng nhận thấy, con người trước hết trong thơ Ê-xê-nin là con người nông dân, những con người gần gũi với thi sĩ từ thuở anh mới lọt lòng mẹ. Và thực ra, chính anh cũng là một tế bào trong cộng đồng làng quê nông dân ấy. Cho nên, sự đồng cảm của anh với những con người nông dân dường như là sự đồng cảm tuyệt đối. Anh hiểu người mẹ khi ở “Trong nhà”, “Mẹ không bao giờ nghỉ ngơi – Dáng lưng còm đi lại”, và khi đứa con đi xa, mẹ luôn mong ngóng tin con:
Quãng đường vắng mẹ thường đi
Mình choàng chiếc áo dân quê bông sờn.
Khi xa nhà, anh tự hỏi “ở đâu nhà của bố tôi – Tấm lưng còm sém nắng trời tháng, năm”, và khi trở về nhà sau bao năm xa cách, anh bỗng ngỡ ngàng trước đứa em gái “không một chút ngại ngần – Mở quyển sách to như Kinh thánh – Quyển Tư bản – Và nói về CácMác – Nói về Ăngen…” – Ở đây, sự ngỡ ngàng xảy ra bởi những gì quá quen thuộc trước đó mà thôi. Sự đồng cảm lớn với người nông dân đã giúp Ê-xê-nin phát hiện ra những vẻ đẹp ẩn giấu trong họ từ lâu. Đấy là câu chuyện riêng tư của người chăn bò với cây dương liễu tơ non bên hồ nước vắng vẻ. Ê-xê-nin nghe được người chăn bỏ hỏi cây dương: “Gió đã thì thầm gì với em – Cát đã nói gì với em?...” Người ta có thể hỏi những lời như vậy không đến nỗi khó khăn lắm, nhưng nghe được những câu trả lời như thế này của cây dương thì không phải ai cũng dễ dàng nghe được:
“Ôi, người bạn tò mò ơi
Ở đây dưới đêm sao
Có một người chăn bò vừa khóc.
Khi ánh trăng trang sức
Trên những tán cây xanh
Anh ấy đã ôm tôi thật chặt
Đôi bắp chân cóng rét để trần.
Cứ như vậy anh thở dài não ruột
Nói dưới tiếng động của lá cành:
- Vĩnh biệt bồ câu của anh
Đến những mùa chim sếu!…”
Đấy là sự phát hiện tài tình ra hạnh phúc của những người nông dân trong lao động vất vả cực nhọc của họ, cái niềm hạnh phúc mà nếu là người không có sự đồng cảm sâu sắc với người nông dân, không thể nào thấy được:
Hạnh phúc cho những người khi nhận thấy
Niềm vui trong nỗi buồn chăn bò của mình.
Tôi muốn nhắc lại một lần nữa: Niềm vui trong nỗi buồn chăn bò của mình… Và cũng chính vì vậy mà Ê-xê-nin, anh luôn mang trong mình niềm day dứt về sự lam lũ khổ đau, bị chà đạp tàn nhẫn của người nông dân Nga. Cho mãi về sau, khi nước Nga đã được giải phóng bằng Cách mạng tháng Mười, niềm day dứt ấy vẫn in đậm trong thơ Ê-xê-nin:
Sao rồi em, đồng nội của chúng ta
Ôi đồng nội mặn mà cát trắng
Và ai đó không lỗi lầm bị dẫm
Và đau thương có thật của ai xưa?
Tình yêu người nông dân cũng chính là khởi nguồn tình yêu con người nhân loại lớn trong thơ Ê-xê-nin. Con người, đối với Ê-xê-nin, nếu không có nó thì trái đất sẽ chỉ là một quả cầu chết. Ê-xê-nin là người biết nhận ra sự cô đơn ghê gớm khi chung quanh mình vắng bóng con người, hoặc trống vắng tình yêu của con người. Anh cảm thấy không thể ngủ được khi nằm một mình trong căn phòng giữa đêm mênh mông, và không thể chịu được sự cô đơn, anh thoát khỏi căn nhà để tìm đến với con người:
Đêm không ngủ. Đêm không ngủ
…….
Ra đi hỡi trái tim nhỏ của tôi
Nghe bài hát người chơi đàn guxli, nghe bài hát
Và khi đến được với con người rồi, không còn cô đơn nữa, nhà thơ sung sướng đến reo lên:
Tôi say đắm trong tuyệt vời vẻ đẹp
Của người con gái dưới trăng đêm
Tôi sẽ nhảy theo đàn guxli ấy
Và sẽ xé tan chiếc khăn cưới của em!
Dĩ nhiên là chàng trai Ê-xê-nin không xé tan chiếc khăn cưới của người con gái mà anh say mê ấy, nhưng tình yêu con người ở anh quả là đến mức có thể làm được điều ấy, thậm chí còn mạnh mẽ hơn nữa:
Tôi sẽ mang em vào tháp gỗ tối đen
Vào khu rừng xanh vào nơi xa vắng
Những sườn núi – tôi sẽ mang em đến
Bình minh cây anh túc mỉm cười.
Những đoạn thơ trên trong bài thơ Ê-xê-nin viết năm 16 tuổi, cái tuổi vừa qua thời niên thiếu để trở thành người lớn, cái tuổi mà tình yêu cuộc đời toát ra mãnh liệt nhất với sự tươi mới của nó. Nhưng không phải vì thế mà trở thành ngông cuồng, lố bịch. Đấy là sự hồn nhiên không thể cưỡng của tuổi trẻ, cũng là điều đáng cảm thông nhất của con người. Niềm cảm thông và tình yêu thương lớn của thi sĩ đã giúp Ê-xê-nin nhận ra được “trên sóng hào quang của sao – Những khổ đau đang ước vọng”, và càng tin yêu hơn “tiếng rì rào của dòng nước mạnh”. Lòng tin vào sự vươn tới của con người trong thơ anh thật mãnh liệt:
Có nghe không, hoa hồng đang gục xuống
Đang rữa tan. Bài hát vẫn vang lên?
Nói đến tình yêu con người trong thơ Ê-xê-nin, không thể không nhắc đến mảng thơ tình của anh. Đấy là những bài thơ tình vào loại “gối đầu giường”, cho đến bây giờ, nó đã được rất nhiều người thuộc như thuộc ca dao. Cái hay của những bài thơ tình này không chỉ ở nhạc điệu tuyệt vời mà người ta có thể dễ dàng hát lên được, cũng không phải vì nó mô tả những tâm trạng cô đơn tuyệt vọng của tình yêu éo le, rắc rối. Điều chủ yếu, đấy là những bài thơ của tình yêu rực cháy khát vọng hạnh phúc của tuổi trẻ. Và nó được ghi lại một cách chân thực. Cảm giác như là tình yêu của chàng trai Êxênin tràn trề như thế nào, thì những dòng thơ tình yêu của thi sĩ Ê-xê-nin cũng tuôn chảy tràn trề như vậy. Tình yêu như chỉ còn có hai người với nhau.
Nghe không em – xe trượt tuyết đang phi – nghe không em?
Tuyệt diệu làm sao, cùng người yêu biến vào cánh đồng êm
Đấy là niềm vui sướng không thể kìm lại được, phải thốt ra thành thơ. Để rồi cùng reo lên trước thiên nhiên bao la:
Ối, xe trượt tuyết! Xe trượt tuyết!
con ngựa hung nhạt của tôi
Không phải người say rượu đâu – ở xa kia
cây phong đang múa đó thôi
Và cuối cùng là:
Chúng tôi đến và hỏi rằng: Làm sao thế cây phong?
Rồi cùng nhảy với nhau – ba người – trên tuyết trắng
như bông.
Đấy chỉ có thể là tình cảm của người đang bốc men say. Nhưng đây không phải là men rượu, đây là men ái tình. Đối với Ê-xê-nin, tình yêu có thể làm cho người ta chấp nhận cây phong với tư cách một con người đồng điệu, một con người biết yêu say đắm và biết biểu hiện tình yêu ấy bằng sự múa nhảy nồng nàn.
Cao hơn tất cả những tình yêu bình thường phải là tình yêu với sự bộc lộ bản năng cao đẹp của con người. Nếu như bây giờ, người ta coi sự thật là biểu tượng cao cả của đạo đức, thì chính Ê-xê-nin, từ cách đây hơn nửa thế kỷ đã từng đốt lên một ngọn lửa bằng nhiên liệu sự thật trong những bài thơ tình của mình. “Tôi không nói cùng người yêu những lời không có thật”, câu thơ như một câu thề thốt, bởi nó không phải là sự thề thốt, nó là sự giãy bày với chính mình, thi sĩ Ê-xê-nin. Sự thật bao giờ cũng mang trong bản thân nó tính hồn nhiên tuyệt đối. Thơ tình của Ê-xê-nin cũng vậy.
Người yêu hỏi rằng
“Gió tuyết có không anh?
Để trải đệm? Hay đốt lò sưởi vậy?”
Tôi nói với người yêu: “Từ trên cao ấy
Đang có người tung hoa tuyết trắng tinh
Hãy đốt lò, hãy trải đệm đi em
Anh không em, tim anh như bão tuyết!”
Một lần khác, Ê-xê-nin lại quả quyết:
Bởi sinh ra là một thi sĩ
Anh sẽ hôn như thi sĩ mà thôi.
Có khi, ta bỗng ngạc nhiên đến sửng sốt, khi nghe Ê-xê-nin bộc lộ sự thật trong tình yêu của mình một cách chân thành đến quá mức tưởng tượng. Đấy là khi tình yêu đang dâng lên trong lòng anh trước một người con gái nơi xa lạ, và anh đã tỏ tình. Nhưng trong lời tỏ tình ấy, anh không hề dấu người con gái này, có một người con gái khác đang yêu anh:
Sa-ga-nê, em của anh, Saganê
Ở phương bắc cũng có người con gái
Trông rất giống em, chẳng khác gì
Cũng có thể đang nghĩ về anh đó
Saganê, em của anh, Saganê!…
Hẳn là Saganê không nỡ chối tấm lòng chân thật đến nhường kia của người thi sĩ.
Và đây, lại là một sự thật khác, một sự thật vừa cay đắng, vừa cao thượng:
Khi mân mê bàn tay, đừng làm méo đi nụ cười
Tôi yêu người khác mà chẳng yêu em
Ôi, em biết, và chắc em biết lắm
Tôi không phải nhìn em, cũng chẳng đến với em đâu
Tôi chỉ đi qua với trái tim lặng lẽ
Và cũng chỉ ngoái nhìn qua cửa sổ mà thôi.
Người đời thường cho rằng, những ai chỉ sống với bản năng thì rốt cuộc chẳng làm nên được trò trống gì. Nghĩa là anh ta thiếu sự kìm chế của ý thức, và bởi vậy mà tự cắt đứt những sợi dây ràng buộc với xã hội. Nhưng bản năng tâm hồn Ê-xê-nin thì khác, đấy là cái bản năng người nhất, cái bản năng mà tự nó là một sự cao thượng, vừa đáng kính nể lại vừa dễ gần gũi. Đấy là khi đang yêu say đắm, anh nói với người yêu:
Người ta yêu em đến sờn mòn
Người ta chiều em đến nhàu nát.
Hoặc là khi anh nói với người yêu đã bỏ anh mà đi:
Sợ chi một chuyện đau lòng
Tôi cần nhiều, cũng chẳng mong chi nhiều.
và:
Tôi không phải kẻ mê say
Bằng âu yếm lúc cầm tay, sát kề
Vậy mà tình yêu vẫn cứ day dứt anh mãi:
Mà nụ cười – lạ lùng sao
Cứ như bão tuyết xoáy vào tim tôi!
Tại sao nỗi buồn cứ đeo đẳng thi sĩ như bóng với hình khi tưởng như đáng lẽ phải tức giận vì nó? Vì Ê-xê-nin biết trân trọng tất cả tình yêu của mình, đấy là những gì trong sáng, đẹp đẽ và hồn nhiên nhất. Không phải ai cũng dễ dàng có được một tình yêu thực sự để rồi được day dứt mãi về nó khi nó không còn quay lại nữa. Có cảm thông như vậy ta mới có thể thấm thía sâu sắc nỗi buồn của thi sĩ trong câu thơ anh viết:
Và bây giờ, đối với người yêu, tôi chẳng là gì
Tôi khóc tôi cười trong bài hát không hề thân thuộc
*
Nỗi buồn của Ê-xê-nin khi thì tràn ngập và nặng nề như mây chì, bão tuyết, khi thì phảng phất như những làn gió nhẹ trên đồng lúa mênh mông quạnh vắng cuối hoàng hôn. Nỗi buồn ẩn hiện trong cả những bài thơ trữ tình vui tươi lẫn trong những bài thơ cách mạng khoẻ khắn. Nhiều khi, nỗi buồn thi sĩ cũng đượm vẻ bi tráng:
Đêm như đêm nay
xanh nhờ
trên Ba-ku
26 bóng đen
bóng đen của 26 người ấy
26
nỗi đau của chúng ta
bài hát của chúng ta.
Nhưng bao trùm Ê-xê-nin vẫn là nỗi buồn người. Nỗi buồn tưởng như không thể nào thắng nổi. Ê-xê-nin cũng đã nhiều lần nhận thấy tai hoạ của nỗi buồn. Và anh ngang tàng chỉ trích, và ngang tàng tuyên chiến với nó:
Tàn bạo và kiêu hãnh
Dáng điệu mới luôn luôn
Xưa máu đầy trong miệng
Nay máu đầy trong hồn
Tôi không nói với mẹ
Mà với cả mọi người
- Tôi vấp vào hòn đá
Ngày mai sẽ lành thôi
Ngay cả khi đứng trước tượng Puskin, nhà thơ mà anh rất kính trọng nhưng đã kết thúc số phận bằng sự chiến bại trước nỗi buồn, Ê-xê-nin muốn khẳng định ý chí của mình:
Nhưng tôi là một người trong xua đuổi
Tôi phải còn, và phải hát không ngừng
Để những bài hát của tôi về đồng nội
Mãi rung lên như tiếng ngân đồng.
Một lần khác, anh đã thét lên xua đuổi nỗi buồn, như là đã vĩnh biệt nó lần cuối cùng:
Bây giờ đây dù ai có các vàng
Tôi cũng không muốn lại nghe điệu nhạc kia não ruột.
Oái oăm thay, cái điệu nhạc của nỗi buồn não ruột kia vẫn đeo đuổi thi sĩ như một định mệnh. Và Ê-xê-nin đã không sao chiến thắng nổi nó; câu thơ cuối cùng anh để lại là một bằng chứng của sự thất bại này:
Trên đời này, chết phải đâu là mới
Nhưng sống, tất nhiên, cũng chẳng mới hơn gì!
Cái chết đầy bi kịch của tính cách Ê-xê-nin như là không thể khác được. Bạn đọc của anh không ai muốn anh chết như vậy. Anh đã mang đi bao nhiêu bài thơ mà đáng lẽ chúng ta còn có thể được đọc và được buồn vui nhiều thêm lên trong cuộc đời, những tháng ngày mà chúng ta được sống trên trái đất này.
Những bông hoa đến từ biệt cùng tôi
Cúi thấp xuống những mái đầu xinh nhỏ
Mặt người yêu và mảnh đất ông cha
Tôi mãi mãi sẽ không còn thấy nữa
…
Chẳng còn gì hơn, rồi lại có người
- Nỗi buồn cũ cần chi cho kẻ chết
Một người khác sẽ cất lời hát tiếp
Cho người tôi yêu còn bỏ lại trên đời
Người tôi yêu sẽ yêu lại một người
Và tiếp nhận bài ca kia lặng lẽ
Có thể đôi khi nhớ về tôi nhỉ
Như một cánh hoa không lặp lại bao giờ.
Đúng như vậy, thơ Ê-xê-nin không lặp lại dọc thời gian, nó luôn luôn mới mẻ như vừa được sinh ra. “Con người của tương lai sẽ đọc Ê-xê-nin như nhân dân hiện giờ đã đọc anh. Sức sống mãnh liệt của thơ anh đã nói nhiều với họ” – (nhận định của nhà thơ N.Ti-khô-nốp).
Thơ Ê-xê-nin sống mãi là vì vậy. Rồi người những đời sau có thể quên đi rằng, trước khi đến yên nghỉ tại một nghĩa trang ở Lêningơrat, tháng 11 năm 1925, quan tài Ê-xê-nin đã được đưa quanh tượng đài Puskin… nhưng người ta sẽ không bao giờ quên thơ anh, những bài thơ thuộc về thiên nhiên và con người trên trái đất.
Hà Nội, tháng 11-1981
NGUYỄN TRỌNG TẠO
THƠ
NGÀY MAI MẸ THỨC CON DẬY SỚM
Ngày mai mẹ thức con dậy sớm
Ôi mẹ thân yêu, mẹ tảo tần
Để con sẽ đi ra cồn đất nhỏ
Đón gặp người bạn quí của con
Và hôm nay con thấy ở cánh đồng
Những vệt bánh xe in trên cỏ ướt
Gió thổi nhẹ đường cầu vồng vàng rực
Dưới những làn mây xốp đồng quê
Ngày mai bình minh bạn con sẽ ra đi
Vành mũ sau vòm cây – vầng trăng lặn muộn
Và con bò đứng nhìn theo tha thẩn
Ve vẩy đuôi trên đám cỏ ven đường
Ngày mai mẹ thức con dậy sớm
Mở cửa ra cho ánh sáng vào nhà
Người ta bảo con sắp thành thi si
Nổi tiếng, và, một thi sĩ người Nga
Con sẽ hát về mẹ và về bạn
Người chăn bò, bếp lửa, đàn bò
Và thơ con có một dòng sữa chảy
Dòng sữa của đàn bò của mẹ, của nhà ta.
1917
ĐÃ CHIỀU RỒI
Đã chiều rồi
Sương muối vàng óng ánh
Phủ xuống cây tầm-ma một mình trên đồng vắng
Tôi ngả đầu vào dương liễu ven đường
Trăng lên như khác với lệ thường
Rót ánh sáng về mái nhà tôi ở
Và đâu đây có bài ca chim sẻ
Tôi nghe từ xa xa…
Thật tuyệt vời và ấm cúng dường bao
Như mùa đông bên bếp lửa
Và cây dương một mình đứng đó
Giống làm sao ngọn nến lớn giữa đồng!
Ở xa kia, về phía dòng sông
Như một dải nẹp viền lông thú
Có cụ già gác rừng buồn ngủ
Gõ triền miên vào chiếc mõ đã già…
1910
CÂY BẠCH DƯƠNG
Cây bạch dương đứng đấy
Bên cửa sổ nhà tôi
Muôn chồi non ngậm tuyết
Chĩa bạc lên nền trời
……
Cây bạch dương đứng đấy
Trong im lặng mơ màng
Và hạt tuyết vẫn cháy
Trong ánh lửa bằng vàng
Còn bình minh chậm rãi
Đi vòng theo chung quanh
Với muôn vàng bạc mới
Rắc êm lên lá cành…
1913
CÁNH ĐỒNG ĐÃ GẶT
Cánh đồng đã gặt, rừng nhỏ trụi trơ
Nước dâng hơi ẩm, ướt mờ sương giăng
Mặt trời lặng lẽ một bánh xe lăn
Khuất dần sau dãy núi xanh xa mờ
Nằm lim dim ngủ con đường gồ ghề
Đường hôm nay nói lời gì xa xăm
Chẳng bao lâu nữa, chắc hẳn rất gần
Đợi chờ trắng xoá mùa đông sắp về
Và trong rừng rậm tôi gặp bất ngờ
Hôm qua ở giữa sương mờ hiện lên
Trăng hung hung đỏ thành chú ngựa xinh
Trong xe trượt tuyết của mình đang phi.
1917-1918
CƠN NƯỚC LŨ CUỐN BÙN
Cơn nước lũ cuốn bùn
Tạo thành từng vệt khói
Và ánh trăng đã buông
Những dây cương vàng chói
Tôi ngồi trên xuồng máy
Rẽ sóng cập vào bờ
Màu hung, những đống cỏ
Trông giống bao nhà thờ
Một tiếng quạ kêu mờ
Trong thẳm sâu hồ nước
Một con gà rừng đen
Gọi đêm về chậm chạp
Rừng ngập hoàng hôn xanh
Kín cả từng quãng trống
Anh cầu mong thầm lặng
Cho số phận của em.
1910
TÔI LÀ NGƯỜI CHĂN BÒ
Tôi là người chăn bò
Lều giữa đồng vỗ sóng
Sóng khắc vào núi lớn
Những nếp vân âm thanh
Mây phồng xốp bọt vàng
Cuộn tròn trên rừng vắng
Trong giấc mơ thầm lặng
Tôi nghe thông thì thào
Chiếu xanh vào ánh chiều
Phong và dương cao thấp
Nhà của tôi bát ngát
Đồng xanh, màu xanh mềm
Với tôi, đàn bò hiền
Luôn gật gù trò chuyện
Khiến cây sồi trẻ lại
Buông cành xuống dòng sông
Quên đi nỗi nhọc nhằn
Tôi ngủ trên khúc gỗ
Trong mơ, bình minh đỏ
Rước lễ bên suối trong…
1914
TRONG NHÀ
Thoảng lên mùi men chua
Từ ngạch cửa – nơi để thùng cơvat
Những con gián đang chui vào khe nứt
Nơi bếp lò nhẵn trơn
Trên giàn kia bồ hóng đậu rung rinh
Thả xuống bếp lòng thòng như sợi chỉ
Còn trên ghế sau vò đựng muối
Vỏ trứng gà lăn lóc bao nhiêu
Mẹ như không bao giờ nghỉ ngơi
Dáng lưng còm đi lại
Con mèo già rón rén quanh chỗ để
Bình sữa tươi
Trên càng chiếc xe cày
Những gà mái liên hồi cục tác
Và ngoài sân, bao con gà cộc
Đang gáy lên bài hát ban trưa
Nơi góc nhà
Bên kia cửa sổ
Nhút nhát mấy chó con
Bò vào những chiếc vòng cổ ngựa…
1914
_____
Cơvat: nước giải khát.
Gà cộc: gà trống.
BÀI HÁT VỀ CON CHÓ
Sáng, trong đống mì đen
Trên bao bì rách tã
Con chó mẹ đã đẻ
Bảy con chó màu hung
Nó âu yếm bầy con
Liếm từng làn lông mượt
Dưới bụng, dòng sữa tuyết
Chảy đến tận chiều hôm
Và khi gà lên chuồng
Lão chủ nhà cau có
Bỏ bảy con chó nhỏ
Vào bao tải, mang đi…
Chó mẹ đuổi theo sau
Băng qua từng đống tuyết
Rồi đứng bên vũng nước
Run rẩy với bóng mình
Khi liếm mồ hôi hông
Nó bất ngờ bắt gặp
Trên mái nhà, trăng mọc
Giống như một chó con
Nó nhìn vào khoảnh xanh
Âm thầm và buồn bã
Đến lúc mảnh trăng nhỏ
Lặn sau đồi xa xa…
Chó mẹ vẫn đứng kia
Buồn như vừa biết được:
Thức ăn ai ném cợt
Là một hòn đá con
Đôi mắt nó bỗng lăn
Những sao vàng xuống tuyết.
1915
THƯ GỬI MẸ
Mẹ ơi, mẹ có còn không?
Con xin chào mẹ – lời con cuối trời
Nhà ta mái cũ xa xôi
Ánh chiều lặng lẽ không lời tuôn qua.
Người ta bảo mẹ hằng lo
Thầm buồn khi đứa con xa không về
Quãng đường vắng mẹ thường đi
Vai choàng chiếc áo thôn quê bông sờn
Mẹ nhìn trong buổi hoàng hôn
Thoáng như gặp một tin buồn xa xăm:
Trong quán rượu, một dao găm
Đã xuyên qua trái tim hồng của con?…
Mẹ ơi, xin mẹ đừng tin
Những lời ác độc rủa nguyền gió bay
Con đâu phải kẻ lưu đày
Chết không gặp mẹ dãi bày tâm tư!
Như xưa… con vẫn như xưa
Yếu mềm. Chỉ một ước mơ không nhoà:
Nỗi buồn, đau khổ chóng qua
Để con về lại căn nhà tuổi thơ.
Con về, cành nhú chồi tơ
Khi vườn tuyết trắng ngây thơ xuân về
Mẹ đừng đánh thức con, nghe
Như ngày xưa – tám năm đi qua rồi.
Những gì đã tắt, mẹ ơi
Đừng khơi dậy nữa – những lời gió bay
Đời con sớm chịu đắng cay
Nhọc nhằn thử thách dạn dày từ lâu
Cũng đừng dạy nữa nguyện cầu
Mẹ ơi, có ích gì đâu – qua rồi!
Chỉ còn có mẹ ngời ngời
Cho con ánh sáng không lời thân yêu.
Quên đi lo lắng bao điều
Đừng buồn, đừng trách con nhiều, mẹ nghe
Ngóng con… thôi mẹ đừng đi
Vai choàng chiếc áo thôn quê bông sờn…
1924
NHÀ THƠ
Tặng bạn thân Grisa
Ai đã giết nhà thơ yêu mến ấy?
- Kẻ thù!
Và đau thương có thật của ai kia?
- Người mẹ!
Ai đã yêu người như thể những anh em
Và cả quyết dám khổ đau vì họ?
- Nhà thơ!
Nhà thơ đã tự do làm tất cả
Mà bao nhiêu người khác chẳng thể làm…
Ai đã giết nhà thơ yêu mến ấy?
Và đau thương có thật của ai kia?
1912
TÔI TIN HẠNH PHÚC HÃY CÒN
Ôi, tôi tin, tôi tin hạnh phúc hãy còn
Và kia, mặt trời không tắt
Hoàng hôn như một quyển Kinh thánh đỏ
Đang cầu nguyện những tin lành
Ôi, tôi tin, tôi tin hạnh phúc hãy còn.
Hãy rung lên đi, rung lên đi nước Nga tuyệt diệu
Hãy hồi hộp đi ơi ngọn gió thân quen
Hạnh phúc cho những người khi nhìn thấy
Niềm vui trong nỗi buồn chăn bò của mình.
Hãy rung lên đi, rung lên đi nước Nga tuyệt diệu.
Tôi yêu sao, tôi yêu sao tiếng rì rào của dòng nước mạnh
Và trên sóng hào quang của sao
Những khổ đau đang ước vọng
Những người dân đang ước vọng
Tôi yêu sao, tôi yêu sao tiếng rì rào của dòng nước mạnh.
1917-1918
TÔI ĐI RA BÃI CỎ
Đêm không ngủ đêm không ngủ
Tôi đi ra bãi cỏ ven sông
Tia chớp trời loé lên nhảy múa
Trong lung linh bọt nước cuộn vòng
Trên gò đất cây bạch dương cây bạch dương
Trong trăng sáng lên như thanh bạc
Ra đi hỡi trái tim nhỏ của tôi
Nghe bài hát người chơi đàn guxli, nghe bài hát…
Tôi say đắm trong tuyệt vời vẻ đẹp
Của người con gái dưới trăng đêm
Tôi sẽ nhảy theo đàn guxli ấy
Và sẽ xé tan chiếc khăn cưới của em!
Tôi sẽ đưa em vào tháp gỗ tối đen
Vào khu rừng xanh vào nơi xa vắng
Những sười núi tôi sẽ mang em đến
Bình minh cây anh-túc mỉm cười…
1911
NGHE KHÔNG EM – XE TRƯỢT TUYẾT ĐANG PHI
Nghe không em – xe trượt tuyết đang phi – nghe không em?
Tuyệt diệu làm sao cùng người yêu biến vào cánh đồng êm!
Một ngọn gió vui thẹn thùng e ấp
Lăn trên đồng trần tiếng chuông lục lạc
Ối, xe trượt tuyết, xe trượt tuyết – con ngựa hung nhạt của tôi
Không phải người say rượu đâu – ở xa kia cây phong đang múa đó thôi!
Chúng tôi đến và hỏi rằng: Làm sao thế, cây phong?
Rồi cùng nhảy với nhau – ba người – trên tuyết trắng như bông…
1925
SA-GA-NÊ, EM CỦA ANH
Sa-ga-nê, em của anh, Sa-ga-nê
Đến với em, anh đi từ phương Bắc
Anh sẽ kể em nghe những cánh đồng lúa mạch
Trong ánh trăng sóng lúa gợn tràn trề
Sa-ga-nê, em của anh, Sa-ga-nê
Đến với em anh đi từ phương Bắc
Phải chăng trăng nơi đó sáng gấp trăm lần
Dẫu có đẹp bao nhiêu, thành Si-rát
Cũng kém xanh mênh mông xứ Ria-dan
Đến với em anh đi từ phương Bắc.
Anh sẽ kể em nghe những cánh đồng lúa mạch
Sóng lúa cho anh mái tóc này
Nếu em thích, trong tay em cuốn chặt
Anh không hề cảm thấy chút mờ đau
Anh sẽ kể em nghe những cánh đồng lúa mạch.
Trong ánh trăng sóng lúa gợn tràn trề
Như mái tóc anh xoăn, em hãy đoán
Em thân yêu, hãy cười đùa thật nhộn
Chỉ xin đừng thức trí nhớ anh xưa
Trong ánh trăng sóng lúa gợn tràn trề.
Sa-ga-nê, em của anh, Sa-ga-nê
Ở phương Bắc cũng có người con gái
Trông rất giống em – chẳng khác gì
Cũng có thể đang nghĩ về anh đó
Sa-ga-nê, em của anh, Sa-ga-nê.
1924
EM KỂ RẰNG…
Em kể rằng, chỉ có thần Sa-đi
Mới hôn lên ngực
Hãy gượm em ơi, lạy Chúa
Rồi một lúc nào anh học được vậy thôi.
Em kể rằng, ở Kô-ran người ta thường nói:
Phải rửa hận với giặc thù
Còn anh ở Ria-dan, từ nơi này anh hiểu:
Phải viết nhanh cho em những dòng chữ thật thà.
Em hát rằng: “Sau sông Ê-pơ-rát
Có những đoá hoa hồng đẹp hơn Nữ thần đã chết”
Nếu như anh – người giàu có trên đời
Anh sẽ đặt một điệp khúc khác hơn, tuyệt vời.
Anh sẽ hái những đoá hoa hồng ấy
Bởi một niềm ưu ái của lòng anh
Để trên khắp thế gian
Không gì hơn Sa-ga-nê yêu dấu.
Xin đừng làm khổ anh bằng những lời chỉ giáo
Vì chính anh chẳng chỉ giáo một lời
Bởi sinh ra là một thi sĩ
Anh sẽ hôn như thi sĩ mà thôi.
19.XII.1924
ĐẤT NƯỚC MÀU XANH VÀ VUI LÀM SAO
Đất nước màu xanh. Và vui làm sao
Tâm hồn tôi dành cả cho bài hát
Gió từ biển ơi, hãy thổi và quạt mát
Có nghe không chim sẻ gọi hoa hồng?
Có nghe không hoa hang đang gục xuống
Đang rữa tan. Bài hát vẫn vang lên
Gió từ biển ơi, hãy thổi và quạt mát
Có nghe không chim sẻ gọi hoa hồng?
Tôi – đứa trẻ, đó là điều dễ hiểu
Còn nhà thơ, nào có phải tôi không?
Gió từ biển ơi, hãy thổi và quạt mát
Có nghe không chim sẻ gọi hoa hồng?
Ghe-li-a thân mến, đừng buồn
Nhiều hoa hồng trên con đường đã nở
Nhiều hoa hồng đã gục và đã rữa
Nhưng có một hoa vẫn nở cười…
Cười cùng nhau – anh và tôi
Bởi những vùng quê yêu tha thiết
Gió từ biển ơi, hãy thổi và quạt mát
Có nghe không chim sẻ gọi hoa hồng?
Đất nước màu xanh. Và vui làm sao
Tâm hồn tôi bán cả cho bài hát
Như vì Ghe-li-a trong bóng những cành cây
Con chim sẻ ôm hoa hồng thơm ngát…
1925
BÊN CỬA SỔ MỘT ÁNH TRĂNG
Bên cửa sổ một ánh trăng. Bên cửa sổ một ngọn gió
Thổi vào cây bạch dương – cây nến cây bạc của tôi.
Tiếng khóc cô đơn xe trượt tuyết xa xôi
Sao mà thân thuộc, sao mà xa lạ.
Bài hát âm ỉ: khóc và cười
Ở đâu rồi cây đa của tôi – cây đa thế kỷ
Ở đâu rồi một ngày xưa trong buổi lễ
Tôi cùng người yêu, xe trượt tuyết đổ kềnh?
Và bây giờ đối với người yêu, tôi chẳng là gì
Tôi khóc, tôi cười trong bài hát không hề thân thuộc.
1925
KHÓC RÊN GÌ GIÓ TUYẾT
Khóc rên gì gió tuyết ơi
Mà nghe như tiếng đàn người Xư-gan
Nụ cười em giá băng tràn
Cái nhìn xanh sắc như làn nước trong
Sợ chi một chuyện đau lòng
Tôi cần nhiều, cũng chẳng mong chi nhiều!
Khác nhau như sớm với chiều
Tôi từng trải, với em nhiều ngây thơ
Ấm êm cho những trai tơ
Còn tôi chỉ có những giờ đã qua
Còn tôi, chỉ có ngày xưa
Một đêm gió tuyết xa mờ… đắng cay…
Tôi không phải kẻ mê say
Bằng âu yếm lúc cầm tay sát kề
Với tôi, chẳng có nghĩa gì
Tiếng đàn rên xiết vùng quê tuyết gào
Mà nụ cười – lạ lùng sao
Cứ như bão tuyết xoáy vào tim tôi!…
1925
CON CON CHÓ
Lại hiện về những năm tháng xa xăm
Như bãi cỏ xạc xào hoa cúc dại
Chợt hình dung về một con chó cái
Đã một thời là bạn của tôi.
Tuổi trẻ tôi nay đã tắt rồi
Như cây phong mục tàn vì mưa nắng
Tôi nhớ lại một cô áo trắng
Mà con chó kia là người đưa thư
Chẳng phải ai cũng có một người thân
Nhưng với tôi, cô gái ấy là bài ca tuổi trẻ
Những bức thư tôi buộc nơi cổ chó
Cô ta chưa một lần cầm.
Cô ta chưa hề đọc một lần
Nét chữ tôi cô hoàn toàn xa lạ
Nàng cứ đứng trầm tư lặng lẽ
Bên lùm cây ven mặt nước thu vàng
Tôi khổ đau… Tôi mong đợi hồi âm…
Không chờ được, tôi ra đi… Và thế
Tháng năm qua, tôi trở thành thi sĩ
Lại về đây, bên khung cửa quen thân.
Con chó xưa đã chết từ lâu
Ra đón tôi là một con chó khác
Con nó đây, màu lông quen đã nhạt
Cất tiếng sủa chào sang sảng, non tơ.
Người mẹ nòi! Nó giống mẹ làm sao!
Để lòng tôi chỉ nghe buồn tê tái
Với nỗi đau này tôi dường như trẻ lại
Tôi lại ngồi viết những bức thư
Tôi bồi hồi nghe lại khúc ca xưa
Nhưng đừng sủa, chó ơi, đừng sủa nữa
Mày có muốn tao hôn mày không hả chó
Vì tháng năm vừa thức dậy trong hồn?
Tôi ôm hôn, tôi ghì nó vào lòng
Và dẫn nó vào nhà như người bạn…
Phải, tôi đã tong say một cô áo trắng
Nhưng bây giờ tôi lại yêu một cô áo xanh (1)
1924
(1) ANH NGỌC dịch
TÔI NHỚ
Nhớ luôn, em hỡi, nhớ hoài
Mái đầu em tựa, tóc ngời hào quang
Xa em giờ phải lỡ làng,
Không vui cũng chẳng dễ dàng đâu em
Anh còn nhớ mãi những đêm
Lào xào trong lá êm đềm bạch dương
Dẫu ngày khi ấy ngắn hơn,
Choàng đôi ta, ánh trăng xuân lại dài
Nhớ xưa em nói cùng tôi
“Những năm của tuổi xuân rồi sẽ qua,
Và, anh yêu quý, dần dà
Bên người yêu khác anh đà quên em”.
Cành hoa nay nở hoa thêm
Nhắc cùng anh mối tình duyên khi nào
Cánh hoa em rắc hôm nao
Lên làn sóng tóc em – sao dịu dàng!
Trái tim ngừng đập sẵn sàng
Yêu người yêu khác, sầu mang bên lòng
Ôi thiên tình sử nghẹn ngùng!
Ngồi bên ai vẫn mơ màng nhớ em. (1)
1925
(1) XUÂN DIỆU dịch
MỘT CHIỀU XANH. MỘT CHIỀU TRĂNG
Một chiều xanh. Một chiều xanh
Một thuở xa xưa anh trẻ và anh đẹp
Không giữ được. Không quay lại được
Tất cả đã bay đi… bay xa… bay qua…
Cho đến lúc tim ngừng đập và mắt sầm khép lại
Ôi hạnh phúc xanh! Những đêm trăng!..
1925
LÁ THƯ GỬI NGƯỜI ĐÀN BÀ
Nhớ chăng, người có nhớ chăng
Lặng im tôi đứng tựa lưng bên tường
Lời người gay gắt trong phòng
Ném vào tôi, chẳng xót thương chút nào?
Bảo rằng: đến lúc biệt nhau
Đời người cực nhục âu sầu vì tôi
Bảo rằng? Đã đến lúc rồi
Tự người lo liệu cuộc đời mình thôi
Mặc cho số phận của tôi
Cứ lăn xuống dốc… Hỡi người yêu thương.
Hỡi người, có hiểu hay không
Đã bao giờ thấy tận lòng yêu tôi?
Ở trong hỗn độn lũ người
Tôi như con ngựa đường dài ruổi rong
Hỡi người, có hiểu hay không
Tôi phi ngơ ngác bão giông dòng đời?…
Kề nhau chẳng rõ mặt người
Xa nhau mới thấy rạng ngời chân dung
Là khi sóng dữ biển tung
Con tàu số phận bão bùng, ai hay…
Con tàu trái đất quay quay
Bỗng người cầm lái bỏ tay lái rồi
Vinh quang tìm chốn sao trời
Để con tàu giữa bời bời cuồng phong
Chúng ta còn đứng trên boong
Ai chửi rủa với ai còn oẹ nôn
Và ai khoẻ mạnh kiên cường
Hiên ngang trụ giữa trùng dương sóng gào
Tôi chui tọt xuống hầm tàu
Cúi trên miệng cốc với màu rượu Nga
Để dồi dịu bớt xót xa
Trong men rượu – thứ rượu Nga tuyệt vời
Hỡi người yêu của tôi ơi
Mắt buồn day dứt nhìn tôi tủi hờn
Trước bao gây gổ om xòm
Trước bao câu chuyện kinh hồn về tôi
Nhưng người nào hiểu giữa đời
Tôi buồn ngơ ngác biết rồi về đâu?…
…
Năm qua mau tháng qua mau
Tôi không còn trẻ – nhuốm màu thời gian
Chẳng như xưa nữa tâm hồn
Nghĩ suy, xúc động chẳng còn như xưa
Tôi nâng chén rượu tung hô
Mừng vui, chợt nhớ âu lo mắt người…
Hỡi người yêu của tôi ơi
Giờ đây tôi muốn tìm người, báo tin:
Tôi không rơi xuống biển đen
Bởi tôi còn một niềm tin trên bờ
Giờ trên đất nước Tự Do
Tôi là người bạn đường xa trọn đời
Bây giờ tôi khác xưa rồi
Chẳng làm người khổ như hồi xa xưa
Dưới cờ sáng tựa bông hoa
Tôi đi, dù đến trời xa vô cùng…
Hãy cho qua những lỗi lầm
Người ơi, tôi biết chắc rằng, giờ đây
Người đang sống với tháng ngày
Bên chồng mực thước, dạn dày, thông minh
Những niềm mơ ước chúng mình
Với người, hẳn đã trở thành lạ xa
Và tôi, tôi của bây giờ
Với người, người chẳng cần gì nữa đâu!…
Sao đời dắt dẫn thế nào
Xin người cứ sống ngọt ngào vậy thôi
Và tôi xin gửi tới người
Lời chào của kẻ suốt đời không quên
Với bao thương nhớ kề bên
Lời chào của một người quen của người
1924 – 1925
ĐỒNG NỘI TUYẾT,
MỘT MẶT TRĂNG MÀU TRẮNG
Đồng nội tuyết, một mặt trăng màu trắng
Như vải liệm phủ lên một phía cuộc đời
Cây khoác áo tang khóc trong rừng trắng lạnh
Ai đã chết ở đây? Ai chết? Hay lại chính là tôi?…
1925
TÔI CHẲNG TIẾC, CHẲNG KÊU VAN, CHẲNG KHÓC
Tôi chẳng tiếc, chẳng kêu van, chẳng khóc
Tất cả sẽ tan đi như làn khói mong manh từ cây táo trắng kia
Tất cả sẽ héo tàn, thời vàng ngọc sẽ qua
Tôi cũng chẳng còn thêm tuổi trẻ…
Như vậy đấy, tim tôi giờ băng giá
Đã dâng đầy. Đâu sôi động như xưa
Và xứ sở của bạch dương trải lụa
Những chân trần trượt ngã, chẳng bị lừa.
Hồn lang thang mỗi ngày một ít đi
Những tiếng xôn xao, những lời lửa cháy
Ôi mất mát của tôi – những gì tươi tắn ấy
Mắt ngang tàng và thác lũ tình yêu.
Giờ ước mong, tôi dè dặt hơn nhiều
Cuộc sống của tôi ư? Tôi có mơ thấy nó
Trên ngựa hồng phi qua miền hoa nở
Đầy âm thanh một mai sớm mùa xuân.
Rồi tất cả chúng ta, tất cả chúng ta nơi trần thế
Như lá phong lặng lẽ trút sắc đồng
Thôi, thế này, với nó hãy cầu mong:
Rằng… nó đến… ánh lên… rồi tan biến…
1922
Ở ĐÂU NHÀ CỦA BỐ TÔI
Ở đâu nhà của bố tôi
Tấm lưng còm sém nằng trời tháng, năm
Cát vàng chưa một dấu chân
Trước sân như thể tấm khăn của người
Ở đâu nhà của bố tôi?…
Người chăn bò hát ngoài sông
Đàn bò gặm cỏ trên đồng bao la
Bỗng dưng mặt nước sáng lòa
Ba ngôi sao nhỏ trời xa bềnh bồng
Người chăn bò hát ngoài sông…
Cối xay gió – cánh của mình
Thời gian quay miết rung rinh sau làng
Trăng như quả lắc bằng vàng
Nhịp thời gian đổ mơ màng mưa êm
Cối xay gió – cánh của mình…
Cơn mưa ngàn vạn mũi tên
Xuyên mây bay xuống trước thềm nhà tôi
Tấm khăn nhàu nát mất rồi
Cát vàng như đã bao người giẫm lên
Cơn mưa ngàn vạn mũi tên…
1917 –1918
VỚI PUSKIN
Sao nhớ quá một tài năng kỳ diệu
Của một người mang số phận nước Nga
Tôi đứng trên đại lộ Tơ-ve-rơ
Và tôi nói với chính mình đang đứng
Trước một người tóc vàng, gần như trắng
Ngỡ mù sương trong thần thoại xa vời
Ôi! Alexandro! Anh là người lêu lổng
Như hôm nay tôi lêu lổng vậy thôi.
Nhưng những trò vui trìu mến ấy
Chẳng làm mờ hình ảnh của anh
Và trong đồng của sự vinh quang tôi luyện
Đầu anh còn kiêu hãnh rung lên
Còn tôi vẫn đứng đây như trong cuộc lễ mừng
Và trả lời anh: Tôi có thể chết
Tôi có thể chết ngay bây giờ, từ hạnh phúc
Giống như số phận của anh kia.
Nhưng tôi là một người trong xua đuổi
Tôi phải còn, và phải hát không ngừng
Để những bài hát của tôi về đồng nội
Mãi rung lên như tiếng ngân đồng!…
(1924)
https://hoingovanchuong.wordpress.com/dịch-thuật
