XOA XOA BÌNH ĐỊNH
Đã có dịp tôi được về thăm miền quê Bình Định vào những ngày trưa hè nắng oi nồng, cái đầu tiên nhìn thấy là những con đường làng mộc mạc với những cô gái gánh xoa xoa đi bán khắp nơi, miệng luôn cất tiếng rao lanh lảnh: “Xa xa đây ! Xa xa đây ! Ai ăn xa xa không ?”.
Và tôi cũng được nghe một giai thoại thật vui, dí dỏm mỗi lần ăn xoa xoa. Giai thoại ấy được nhắc đến với câu ca dao để gây cười, làm vui cho món xoa xoa thêm thú vị:
“Xa xa vốn ít lời nhiều
Anh về bỏ vợ cưới người xa xa”
Người địa phương nơi đây đã gọi chệch từ xoa xoa thành xa xa và từ đó trở thành một thói quen khó sửa. Xoa xoa nếu bảo là thức ăn hay thức uống cũng được vì lẽ xoa xoa lại no bụng lại vừa giải khát. Xoa xoa là một món rất mát và bổ dưỡng được chế biến hoàn toàn bằng rong câu biển – thứ rong mọc sâu trong vùng nước lợ, nhiều nhất là vùng ngã tư.
Theo người dân nơi đây thì ngã tư là nơi nhận nước mặn từ biển lên và nước ngọt từ các sông Côn, Hà Thanh đổ về, quyện vào nhau tạo nguồn nước chua lợ rất thích hợp cho loại tảo sông này phát triển. Ban đầu, từ một bụi rất nhỏ nhưng chỉ vài ba tháng sau có thể lan tràn cả một vùng rộng. Rong câu trải dài vươn từng đám lá màu hơi nâu nâu. Về mùa hè, khi rong câu đã đủ già người ta thu hoạch về, lượm rác, lượm các thứ rong tảo khác lẫn vào bỏ ra ngoài, số rong câu sạch được phơi trên cát hoặc trên bãi cỏ. Khi rong câu thô đã khô được đem về hong trên khạp tre. Rong câu thô để lâu không mốc. Thỉnh thoảng khi có nắng tốt đem ra phơi lại gọi là “hâm”. Nếu nhiều rong câu được đóng bao đem bán, nếu ít thì để lại dùng trong gia đình.
Ở Bình Định, hầu như nhà nào cũng biết cách làm xoa xoa. Nếu bạn tham gia nấu món xoa xoa này mới thấy nó rất vui và thú vị. Có thể nói xoa xoa là tinh hoa của rong câu, để có một món xoa xoa ngon thì phải làm rất công phu và trải qua rất nhiều giai đoạn. Trước khi nấu, ta chọn những sợi rong câu khô đều và mập ngâm trong nước mưa hoặc nước vo gạo khoảng vài ba ngày để cho rau câu nở đều và trút bỏ hết các chất bẩn, mùi của biển. Nấu nhừ cho đến khi những sợi rong câu tan, nhưng không được già lửa, rong câu sẽ bị cháy vàng không ngon. Sau đó, người ta cho vào một ít phèn chua hay lá dứa giúp cho xoa xoa mau đông. Sau khi chín, ta trút rong câu vào miếng vải vừa đủ lớn để ép lấy nước, nếu còn bã thì bỏ đi.
Nước rau câu được để trong những chiếc tô nhựa hay sành trong vài giờ cho nguội và đông lại. Thế là ta đã có được một món xoa xoa nhìn đẹp mắt và ngon. Thường thì xoa xoa có màu xanh nhạt hay nâu thẫm nhưng nếu cắt nhỏ ra từng khối thì nó trở nên trong suốt như pha lê. Người ta dùng con dao bén xắt thành từng miếng nhỏ vuông vức, mỗi bề chừng ba, bốn phân rồi bỏ vào chiếc thau nhựa chứa sẵn nước lã. Khi nào dùng thì người ta mới vớt ra.
Cũng giống như một số món ăn khác, khi ăn xoa xoa ta phải dùng với mật. Xoa xoa ăn với mật nước đường thắng mới đúng điệu. Đường thắng tới vừa dẻo ta sẽ nặn thêm một ít chanh để khỏi lại đường, thêm một nhúm gừng giã nhỏ thế là món nước đường đã đầy đủ gia vị mặn mà và hấp dẫn.
Vào những ngày hè mà ăn được món xoa xoa này là nhất. Các cô gái thường gánh xoa xoa đi bán khắp chợ quê, chợ tỉnh. Tiếng rao lảnh lót vang xa giữa trưa hè oi ả. Khi có người ăn, cô bán hàng lấy vài khối xoa xoa bỏ vào chén, dùng con dao nhỏ bén xắt liên tục, chẳng mấy chốc đã thành những miếng xoa xoa nhỏ vụn, tiếng mũi dao va chạm vào thành chén nghe giòn tan như chính món ăn này vậy. Sau đó cô dùng chiếc múc bé tí tẹo làm bằng vỏ cau khô khéo léo múc mật trong chiếc hũ đất rồi rải đều lên chén xoa xoa.
Gọi là ăn nhưng phải húp mới ngon. Nếu đúng là người sành ăn thì họ sẽ ăn theo cách này, bởi vậy ít có ai chịu dùng thìa. Vị ngọt thơm của mật, vị cay nóng của gừng cộng với cái mềm mại của xoa xoa sẽ làm hài lòng mọi vị thực khách.
Khoảng thời gian ngắn ngủi ở Bình Định, được thưởng thức và học cách làm xoa xoa là một điều thú vị nhất, tôi sẽ nhớ mãi món ăn vừa rẻ, vừa bổ, mát lại không kén người ăn, không phân biệt giàu nghèo, sang hèn này – một trong những món ăn ngon của miền đất võ. Nếu có dịp đi ngang qua hay về Bình Định, mời bạn dùng thử món xoa xoa để cảm nhận cái chất vị quê hương nơi đây…
______________________
Bài được viết bởi Nhật Bình Nguyễn Như Bình.
Sửa lần cuối bởi điều hành viên:
