Hide Nguyễn
Du mục số
- Xu
- 1,943
Nà Hin là một bản nhỏ thuộc xã Vân Sơn, huyện Sơn Động 100% dân bản đều là người Dao, đến cư trú tại đây được 3 đời. Người Dao bản Nà Hin còn giữ được nhiều nét văn hoá độc đáo của dân tộc mình, đặc biệt là bộ nữ phục, nơi thể hiện sự tài khéo trong may vá thêu thùa của người phụ nữ Dao, đồng thời thể hiện nhiều ước vọng của đồng bào.
Trang phục nữ dân tộc Dao bản Nà Hin gồm có áo (miền xiết lui), áo yếm (lùi tòn), thắt lưng (tàu coong), quần (miền xiết hẩu), khăn (khằn pả), mũ (lùi po) và đồ trang sức.
Áo (miền xiết lui) của phụ nữ Dao là áo dài qua đầu gối, xẻ ngực, may bằng vải thô nhuộm chàm, cổ áo nối liền nẹp áo. Mỗi bên nẹp ngực (từ cổ xuống tới bụng) rộng 5-6cm, thêu chỉ mầu với nhiều mô típ hoa văn rực rỡ. Gấu áo thêu nhiều hình cây thông, các đường thẳng song song, hình chim và các hình khác bằng chỉ trắng, đỏ, vàng. Cổ tay áo viền vải màu đỏ, có thêu ba đường ngang cách đều nhau 1,5cm song song bằng chỉ màu đỏ. Phía lưng áo thêu nhóm hoa văn hình ba cây thông cách điệu bằng chỉ ngũ sắc. Áo không có cúc mà khi mặc thì dùng áo yếm ở bên trong và cố định bên ngoài bằng thắt lưng. Chiếc yếm (lùi tòn) là dải vải chàm được bo viền xung quanh bằng chỉ màu đỏ, có dạng hình quả trám hoặc hình vuông, kích thước 50x50cm, 4 cạnh xung quanh viền vải hoa, trang trí 6 ngôi sao 8 cánh bằng bạc. Chiếc yếm có gắn sao bạc này thường là quà của mẹ tặng cho con gái mặc trong ngày cưới. Thắt lưng (tàu coong) được làm bằng vải diềm bâu để trắng chứ không nhuộm chàm, dài 2,60m. Hai đầu thắt lưng được thêu trang trí bằng các hoạ tiết hoa văn hình cây, hoa lá cách điệu.
Mũ (lùi po) và khăn (khăn pả) là phần không thể thiếu được trong trang phục của phụ nữ Dao bản Nà Hin. Mũ được ghép từ 21 miếng vải, tạo thành cốt mũ dày 6cm, rộng 18cm, dáng mũ là nửa hình lục giác. Tất cả các mép của 21 miếng vải đều được viền bằng chỉ đỏ hoặc vải hoa đỏ. Khăn được tạo từ một vuông vải rộng 20cm, dài 45cm. Khăn được trùm lên bên trên mũ. Trong ngày cưới, cô dâu thường đội chiếc khăn có màu hồng trên mũ và đeo nhiều chuỗi hạt cườm vắt qua hai đầu mũ.
Quần (miền xiết hẩu) của phụ nữ Dao có màu chàm, ống rộng vừa phải, dài đến mắt cá chân, gấu quần viền vải đỏ, được thêu nhiều đường hoa văn song song theo chiều ngang với nhiều mô típ, phía trên các đường hoa văn này thêu hình cây thông, chim cách điệu bằng chỉ màu ngũ sắc. Góc giao nhau giữa hai ống quần lớn hơn 1200 để thuận lợi khi lao động sản xuất. Phụ nữ Dao ở đây không mặc váy.
Người Dao, nhất là phụ nữ rất ưa đồ trang sức bằng bạc. Đồ trang sức chủ yếu có:
Vòng cổ (chiềm vàn): Vòng cổ là đồ trang sức đắt nhất, vì có trọng lượng bạc nặng 100-300g. Vòng cổ có nhiều cỡ to nhỏ khác nhau, cấu tạo vòng tròn, mặt cắt tiết diện ngang hình tròn, hai đầu vuốt nhỏ, uốn cong.
Vòng tay (chiềm pủa) là vòng bạc tròn, nhỏ đeo ở cổ tay. Thân vòng tay (mặt cắt ngang) có nhiều loại: tròn, dẹt, chữ nhật, hình sống trâu (tam giác cân). Mặt ngoài của vòng được chạm khắc hình dây leo. Vòng tay thường là của hồi môn của cha mẹ tặng con gái khi đi lấy chồng. Có cô gái khi về nhà chồng đeo đến 10 chiếc vòng tay.
Vòng tai (nòm sum): là vòng tròn nhỏ, đường kính 4-5cm, hai đầu vuốt nhỏ, một đầu xoắn để móc đầu kia vào khi đeo. Con gái Dao khi mới 4-5 tuổi đã được xâu lỗ tai để đeo vòng.
Nhẫn (đù gianh): thường là nhẫn trơn, nhẫn có mặt hình chữ nhật.
Xà tích là những chuỗi dây bạc để đeo chìa khoá, hộp đựng kim hoặc đơn giản chỉ để trang trí. Khi sử dụng, hai đầu xà tích được gài vào thắt lưng buông xuống trước bụng. Thường ngày phụ nữ ít khi dùng xà tích, họ chỉ dùng trong ngày cưới hay trong lễ hội cổ truyền, đi chơi tết.
Từ xa xưa, cắt, may, thêu in hoa văn đã là công việc riêng của phụ nữ. Các em gái từ 9-10 tuổi đã tập khâu vá, thêu thùa. Ở các bản Dao hiện nay không còn duy trì nghề trồng bông dệt vải, đồng bào chủ yếu mua vải về nhuộm chàm rồi thêu hoa văn trang trí lên đó. Phải thật công phu, tỉ mỉ mới thêu được bộ quần áo đẹp. Quần, áo, khăn, mũ, yếm, xà cạp… của ai người đó thêu. Vì vậy đường kim mũi chỉ được thể hiện trên trang phục là niềm vui sướng, tự hào của người con gái đã đến tuổi trưởng thành. Công việc thêu thùa được các bà, các chị làm thường xuyên, nhẫn nại hàng ngày, tranh thủ mọi lúc rỗi việc, lúc nghỉ ngơi trên nương, khi trên đường xuống chợ. Phụ nữ Dao có cách thêu rất độc đáo, không thêu theo mẫu vẽ phác thảo trước trên vải, mà thêu theo trí nhớ và sự tưởng tượng. Các bà các chị ở Nà Hin trước đây ngoài kỹ thuật thêu còn có truyền thống in hoa văn bằng sáp ong lên vải. Cách in hoa văn của chị em là nhúng các khung hình tam giác, hình gấp khúc, hình tròn hoặc đường thẳng được làm bằng tre, nứa vào sáp ong đã nấu chảy rồi in lên vải trắng. Đem vải đã in sáp ong đi nhuộm chàm, sau đó nhúng vải đã nhuộm chàm vào nước nóng già cho sáp chảy ra. Các hình hoa văn in sáp ong không bị nước chàm tác động lên trở thành các hình có màu xanh lơ trông rất đẹp. Tuy nhiên, hiện nay đồng bào không còn áp dụng kỹ thuật này nữa. Việc thêu, in hoa văn trên khăn, mũ, quần, áo… ngoài ý nghĩa trang trí, thể hiện sự khéo tay, trí tưởng tượng phong phú của chủ nhân, còn có một ý nghĩa lớn hơn, thể hiện ý niệm, khát vọng, sự vươn tới của người Dao. Các hoa văn hình người và cây cối tượng trưng cho sự trường tồn. Hình chữ thập ngoặc tượng trưng cho mọi sự sinh hoạt của dân tộc. Hoa văn hình sao tám cánh thể hiện nét riêng, “ký hiệu” riêng của dân tộc Dao. Hoa văn hình cây có 3 con chim đậu (hai con hai bên, một con trên đỉnh) thường thêu trên áo, khăn phụ nữ, ý nói người phụ nữ có duyên được nam giới để ý đến (chim đến đậu). Hoa văn hình con chim mang bông hoa thể hiện nam nữ tìm hiểu nhau, đồng ý xây dựng hạnh phúc lứa đôi, chim và hoa cùng đi trên chiếc cầu của cuộc đời. Hoa văn hình vuông mầu đỏ, mầu trắng được nối với nhau bằng các đường trắng nhỏ thể hiện sự tác hợp vợ chồng… Những ý nghĩa sâu xa đó hiện nay không phải người Dao nào cũng biết. Nhưng đã là phụ nữ Dao ở Nà Hin thì vẫn phải biết làm, biết thêu được một bộ trang phục truyền thống cho mình với những hoa văn nguyên thủy ấy.
Trang phục nữ dân tộc Dao bản Nà Hin gồm có áo (miền xiết lui), áo yếm (lùi tòn), thắt lưng (tàu coong), quần (miền xiết hẩu), khăn (khằn pả), mũ (lùi po) và đồ trang sức.
Áo (miền xiết lui) của phụ nữ Dao là áo dài qua đầu gối, xẻ ngực, may bằng vải thô nhuộm chàm, cổ áo nối liền nẹp áo. Mỗi bên nẹp ngực (từ cổ xuống tới bụng) rộng 5-6cm, thêu chỉ mầu với nhiều mô típ hoa văn rực rỡ. Gấu áo thêu nhiều hình cây thông, các đường thẳng song song, hình chim và các hình khác bằng chỉ trắng, đỏ, vàng. Cổ tay áo viền vải màu đỏ, có thêu ba đường ngang cách đều nhau 1,5cm song song bằng chỉ màu đỏ. Phía lưng áo thêu nhóm hoa văn hình ba cây thông cách điệu bằng chỉ ngũ sắc. Áo không có cúc mà khi mặc thì dùng áo yếm ở bên trong và cố định bên ngoài bằng thắt lưng. Chiếc yếm (lùi tòn) là dải vải chàm được bo viền xung quanh bằng chỉ màu đỏ, có dạng hình quả trám hoặc hình vuông, kích thước 50x50cm, 4 cạnh xung quanh viền vải hoa, trang trí 6 ngôi sao 8 cánh bằng bạc. Chiếc yếm có gắn sao bạc này thường là quà của mẹ tặng cho con gái mặc trong ngày cưới. Thắt lưng (tàu coong) được làm bằng vải diềm bâu để trắng chứ không nhuộm chàm, dài 2,60m. Hai đầu thắt lưng được thêu trang trí bằng các hoạ tiết hoa văn hình cây, hoa lá cách điệu.
Mũ (lùi po) và khăn (khăn pả) là phần không thể thiếu được trong trang phục của phụ nữ Dao bản Nà Hin. Mũ được ghép từ 21 miếng vải, tạo thành cốt mũ dày 6cm, rộng 18cm, dáng mũ là nửa hình lục giác. Tất cả các mép của 21 miếng vải đều được viền bằng chỉ đỏ hoặc vải hoa đỏ. Khăn được tạo từ một vuông vải rộng 20cm, dài 45cm. Khăn được trùm lên bên trên mũ. Trong ngày cưới, cô dâu thường đội chiếc khăn có màu hồng trên mũ và đeo nhiều chuỗi hạt cườm vắt qua hai đầu mũ.
Quần (miền xiết hẩu) của phụ nữ Dao có màu chàm, ống rộng vừa phải, dài đến mắt cá chân, gấu quần viền vải đỏ, được thêu nhiều đường hoa văn song song theo chiều ngang với nhiều mô típ, phía trên các đường hoa văn này thêu hình cây thông, chim cách điệu bằng chỉ màu ngũ sắc. Góc giao nhau giữa hai ống quần lớn hơn 1200 để thuận lợi khi lao động sản xuất. Phụ nữ Dao ở đây không mặc váy.
Người Dao, nhất là phụ nữ rất ưa đồ trang sức bằng bạc. Đồ trang sức chủ yếu có:
Vòng cổ (chiềm vàn): Vòng cổ là đồ trang sức đắt nhất, vì có trọng lượng bạc nặng 100-300g. Vòng cổ có nhiều cỡ to nhỏ khác nhau, cấu tạo vòng tròn, mặt cắt tiết diện ngang hình tròn, hai đầu vuốt nhỏ, uốn cong.
Vòng tay (chiềm pủa) là vòng bạc tròn, nhỏ đeo ở cổ tay. Thân vòng tay (mặt cắt ngang) có nhiều loại: tròn, dẹt, chữ nhật, hình sống trâu (tam giác cân). Mặt ngoài của vòng được chạm khắc hình dây leo. Vòng tay thường là của hồi môn của cha mẹ tặng con gái khi đi lấy chồng. Có cô gái khi về nhà chồng đeo đến 10 chiếc vòng tay.
Vòng tai (nòm sum): là vòng tròn nhỏ, đường kính 4-5cm, hai đầu vuốt nhỏ, một đầu xoắn để móc đầu kia vào khi đeo. Con gái Dao khi mới 4-5 tuổi đã được xâu lỗ tai để đeo vòng.
Nhẫn (đù gianh): thường là nhẫn trơn, nhẫn có mặt hình chữ nhật.
Xà tích là những chuỗi dây bạc để đeo chìa khoá, hộp đựng kim hoặc đơn giản chỉ để trang trí. Khi sử dụng, hai đầu xà tích được gài vào thắt lưng buông xuống trước bụng. Thường ngày phụ nữ ít khi dùng xà tích, họ chỉ dùng trong ngày cưới hay trong lễ hội cổ truyền, đi chơi tết.
Từ xa xưa, cắt, may, thêu in hoa văn đã là công việc riêng của phụ nữ. Các em gái từ 9-10 tuổi đã tập khâu vá, thêu thùa. Ở các bản Dao hiện nay không còn duy trì nghề trồng bông dệt vải, đồng bào chủ yếu mua vải về nhuộm chàm rồi thêu hoa văn trang trí lên đó. Phải thật công phu, tỉ mỉ mới thêu được bộ quần áo đẹp. Quần, áo, khăn, mũ, yếm, xà cạp… của ai người đó thêu. Vì vậy đường kim mũi chỉ được thể hiện trên trang phục là niềm vui sướng, tự hào của người con gái đã đến tuổi trưởng thành. Công việc thêu thùa được các bà, các chị làm thường xuyên, nhẫn nại hàng ngày, tranh thủ mọi lúc rỗi việc, lúc nghỉ ngơi trên nương, khi trên đường xuống chợ. Phụ nữ Dao có cách thêu rất độc đáo, không thêu theo mẫu vẽ phác thảo trước trên vải, mà thêu theo trí nhớ và sự tưởng tượng. Các bà các chị ở Nà Hin trước đây ngoài kỹ thuật thêu còn có truyền thống in hoa văn bằng sáp ong lên vải. Cách in hoa văn của chị em là nhúng các khung hình tam giác, hình gấp khúc, hình tròn hoặc đường thẳng được làm bằng tre, nứa vào sáp ong đã nấu chảy rồi in lên vải trắng. Đem vải đã in sáp ong đi nhuộm chàm, sau đó nhúng vải đã nhuộm chàm vào nước nóng già cho sáp chảy ra. Các hình hoa văn in sáp ong không bị nước chàm tác động lên trở thành các hình có màu xanh lơ trông rất đẹp. Tuy nhiên, hiện nay đồng bào không còn áp dụng kỹ thuật này nữa. Việc thêu, in hoa văn trên khăn, mũ, quần, áo… ngoài ý nghĩa trang trí, thể hiện sự khéo tay, trí tưởng tượng phong phú của chủ nhân, còn có một ý nghĩa lớn hơn, thể hiện ý niệm, khát vọng, sự vươn tới của người Dao. Các hoa văn hình người và cây cối tượng trưng cho sự trường tồn. Hình chữ thập ngoặc tượng trưng cho mọi sự sinh hoạt của dân tộc. Hoa văn hình sao tám cánh thể hiện nét riêng, “ký hiệu” riêng của dân tộc Dao. Hoa văn hình cây có 3 con chim đậu (hai con hai bên, một con trên đỉnh) thường thêu trên áo, khăn phụ nữ, ý nói người phụ nữ có duyên được nam giới để ý đến (chim đến đậu). Hoa văn hình con chim mang bông hoa thể hiện nam nữ tìm hiểu nhau, đồng ý xây dựng hạnh phúc lứa đôi, chim và hoa cùng đi trên chiếc cầu của cuộc đời. Hoa văn hình vuông mầu đỏ, mầu trắng được nối với nhau bằng các đường trắng nhỏ thể hiện sự tác hợp vợ chồng… Những ý nghĩa sâu xa đó hiện nay không phải người Dao nào cũng biết. Nhưng đã là phụ nữ Dao ở Nà Hin thì vẫn phải biết làm, biết thêu được một bộ trang phục truyền thống cho mình với những hoa văn nguyên thủy ấy.
Nguyễn Thị Nga
Báo Bắc Giang.
Báo Bắc Giang.
