Trong phân tích cuối cùng, các vấn đề năng lượng và khí đốt tự nhiên ở châu Âu là những nguy cơ tiềm ẩn và những hạn chế tích lũy do một loạt chính sách và cải cách của EU trong thập kỷ qua, và sự bùng phát tập trung đã được đẩy nhanh bởi chất xúc tác của các cuộc xung đột quốc tế.
Vào ngày 7 tháng 3, Cơ quan chuyển giao Hà Lan (TTF), cơ quan hỗ trợ giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu, đã tăng gần 80% trong một ngày lên mức cao kỷ lục 340€/ MWh.
Đương nhiên, giá khí đốt tự nhiên biến động trên thị trường điện châu Âu. Vào ngày thứ hai, thị trường điện giao ngay châu Âu EPEX Spot đã ghi nhận mức cao mới ở tất cả các quốc gia thành viên, chẳng hạn, giá giao ngay tại Pháp cao tới 389 euro/MWh, và giá ở Đức - Luxembourg đạt 234 euro/MWh. Giá giao ngay tại Anh, nơi đang thiếu năng lượng, đã lên tới 430 bảng Anh/MWh trong ngày.
Đây không phải là lần đầu tiên châu Âu chứng kiến sự thay đổi tăng mạnh về giá năng lượng. Ngay từ ngày đầu của tháng 10 năm ngoái, thị trường khí đốt tự nhiên ở châu Âu đã trải qua một đợt tăng giá, dẫn đến sự phá sản của các nhà cung cấp năng lượng Anh từng xuất hiện trên trang nhất của các phương tiện truyền thông lớn trên thế giới.
Trên thực tế, chừng nào mùa đông ấm áp không xuất hiện, thì hầu như cứ vài năm một lần sẽ có những tin tức tiêu cực về giá năng lượng ở châu Âu. Rõ ràng, sẽ là một chiều và không công bằng nếu chỉ quy cuộc khủng hoảng năng lượng vào đầu tháng 3 với cuộc chiến Nga-Ukraine từ việc cắt giảm nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên của Nga .
Theo phân tích, các vấn đề năng lượng và khí đốt tự nhiên ở châu Âu là những nguy cơ tiềm ẩn và những hạn chế tích lũy do một loạt chính sách và cải cách của EU trong thập kỷ qua, và sự bùng phát tập trung đã được đẩy nhanh bởi chất xúc tác của các cuộc xung đột quốc tế. Trong số đó, có thể kể đến các chính sách bảo vệ môi trường khá quyết liệt của EU, cải cách thành công thị trường điện và khí đốt tự nhiên, sự thiếu hụt các nguồn năng lượng chính ở châu Âu, mâu thuẫn trong nội bộ các nước EU, chính sách năng lượng thiếu chặt chẽ ở cấp cao nhất của EU, sự phục hồi kinh tế nhanh chóng ở châu Á và châu Mỹ Latinh, sự cạnh tranh chính trị của Nga giữa Mỹ và châu Âu và mô hình cung cấp năng lượng từ phía người tiêu dùng châu Âu đều là những yếu tố quan trọng góp phần vào cuộc khủng hoảng.
Thủ phạm: Các chính sách môi trường cấp tiến
Mặc dù trung lập carbon là một vấn đề chính trị đúng đắn trên toàn thế giới, nhưng trong bối cảnh giá năng lượng tăng vọt, sự nghi ngờ và chế giễu các chính sách môi trường cấp tiến vẫn chưa bao giờ dừng lại. Các đại diện tiêu biểu là Ba Lan, Hungary và các nước Đông Âu khác thường xuyên phản đối các chính sách của EU. Thủ tướng Ba Lan Morawiecki cho rằng cuộc khủng hoảng giá năng lượng nên được đổ lỗi cho chính sách khí hậu của EU.Tuy nhiên, có một nghịch lý logic rõ ràng ở đây.
Nếu người châu Âu không phát triển mạnh mẽ năng lượng tái tạo, chẳng phải EU sẽ ngày càng phụ thuộc sâu hơn vào năng lượng hóa thạch và các nước xuất khẩu năng lượng? Chẳng phải khả năng phục hồi mang tính hệ thống của thị trường khí đốt và điện của EU để chống lại các cú sốc năng lượng bên ngoài sẽ trở nên thiếu thốn hơn sao?
Trên thực tế, gốc rễ của vấn đề ẩn đằng sau đó là chính phủ EU quá chú trọng đến bản thân quá trình chuyển đổi năng lượng mà không nhận thấy rằng “sức mạnh” (sức sống) của toàn bộ hệ thống năng lượng đã bị suy yếu đi rất nhiều.
Mặc dù có nhiều loại năng lượng tái tạo khác nhau, năng lượng gió và sản xuất điện quang điện đóng một vai trò quyết định. Vấn đề lớn nhất của sản xuất điện gió và điện mặt trời chắc chắn là sự mất ổn định do “ coi trời bằng vung ” , do ứng dụng thương mại của công nghệ lưu trữ năng lượng chưa chín muồi nên sự biến động của phần này khi kết thúc phát điện phải được bù đắp bằng các nguồn năng lượng khác - chẳng hạn như điện hạt nhân với sản lượng ổn định và có thể kiểm soát được, sản xuất điện từ than và khí đốt tự nhiên.
Đáng tiếc, điện hạt nhân và điện than, đóng vai trò là lính cứu hỏa và đội dự bị chiến lược trên thị trường năng lượng, không phải là những nguồn năng lượng xanh được chấp nhận trong con mắt của nhiều người châu Âu. Đặc biệt sau khi khủng hoảng hạt nhân Fukushima nổ ra ở Nhật Bản, từ bỏ hạt nhân và than đá đã trở thành đề xuất của nhiều nhà môi trường, tiêu biểu là Đức, cường quốc đầu tiên ở châu Âu, đã tuyên bố từ bỏ hạt nhân và than vào năm 2019 .
Trong bối cảnh điện hạt nhân và điện than đã trở thành mục tiêu chỉ trích của dư luận, sản xuất điện bằng khí đốt tự nhiên nghiễm nhiên trở thành người chiến thắng trên thị trường năng lượng châu Âu, đây cũng là một trong những lý do chính khiến biến động giá khí tự nhiên tác động trực tiếp đến thị trường điện.
Tuy nhiên, ngay cả khi không có sự bảo vệ môi trường của châu Âu đối với điện hạt nhân và điện than - xét cho cùng, vương quốc điện hạt nhân Pháp và điện than Ba Lan chưa bao giờ cấm kỵ hai nguồn năng lượng này, sức mạnh của thị trường sẽ buộc các nhà phát điện phải "ôm hận" khí tự nhiên.
Hệ thống thương mại khí thải carbon ETS của EU mà người Ba Lan đang nhắm tới
Kể từ khi thành lập vào năm 2005, ETS từ lâu đã chiếm lĩnh hệ thống buôn bán khí thải carbon đầu tiên trên thế giới, bao gồm hơn 10.000 đơn vị ở châu Âu, và hầu như tất cả các công ty điện lực đều phải tham gia vào hệ thống này. Mặc dù khí tự nhiên vẫn là năng lượng hóa thạch, lượng phát thải carbon của khí tự nhiên thấp hơn 44% so với than tiêu chuẩn có cùng nhiệt trị .
Giá của phụ cấp carbon tiết kiệm được trong phần này đã thúc đẩy sự lựa chọn khí đốt tự nhiên cho các nhà máy nhiệt điện có thể chuyển đổi giữa khí đốt tự nhiên và than đá.
Ngay từ khi bắt đầu bùng phát vào năm 2020, nguồn cung vượt mức cho phép carbon đã từng kìm hãm giá thị trường carbon kỳ hạn xuống còn 15 euro / tấn. Tuy nhiên, khi EU bắt đầu đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng thông qua gói "Phù hợp cho 55" để đối phó với biến đổi khí hậu vào tháng 7 năm 2021 , tổng nguồn cung cấp phép trên thị trường carbon đã bị thu hẹp nhanh chóng - xét cho cùng, tổng mức trợ cấp thực sự là một chữ ký của trụ sở EU.
Kể từ đó, mức giảm tổng mức giảm các-bon hàng năm đã tăng lên 2,2% so với mức 1,7 % trước đó. Với sự phục hồi kinh tế sau đại dịch và nhu cầu năng lượng gia tăng, giá carbon nhanh chóng tăng từ 15 euro/tấn lên hơn 60 euro/tấn, và từng đạt mức cao kỷ lục 96 euro/tấn.
Giá carbon châu Âu đã tăng đều đặn trong năm qua. Nguồn: EUETS
Cải tổ thị trường khí đốt tự nhiên
Nếu nhu cầu về khí đốt tự nhiên tăng cao do quá trình chuyển đổi năng lượng triệt để là gốc rễ, thì những cải cách của người châu Âu trong thị trường điện và khí đốt tự nhiên là chất xúc tác cho sự lên xuống của giá cả.
Trên toàn cầu, cơ chế định giá khí tự nhiên có thể được chia thành ba loại: cơ chế định giá khí tự nhiên giao ngay do Trung tâm Henry ở Hoa Kỳ đại diện, cơ chế neo giá dầu được sử dụng rộng rãi ở Châu Âu và các nước SNG, cơ chế định giá độc quyền của chính phủ.
Cơn khát khí đốt tự nhiên của châu Âu đã có từ lâu đời, theo truyền thống và thông lệ trước đây, các đại gia năng lượng lớn của châu Âu sẽ dựa vào giá dầu để ký hợp đồng dài hạn với các nhà cung cấp khí đốt của Nga.
Một nhược điểm lớn của mô hình này là thiếu tính linh hoạt.
Đặc biệt trong giai đoạn sau khi giá dầu tăng trở lại vào năm 2009, giá khí tự nhiên giao ngay luôn thấp hơn giá dầu, người dân châu Âu “sửng sốt” đã nhanh chóng bắt đầu kế hoạch cải tổ thị trường khí đốt, nới lỏng kiểm soát sự hỗ trợ cho thị trường TTF của Hà Lan đã dần tách giá khí tự nhiên khỏi giá dầu. Cũng trong bối cảnh đó, TTF của Hà Lan bắt đầu vượt qua BNP của Anh để trở thành thị trường định giá quyết định ở Châu Âu.
Hàng loạt cải cách này thực sự thành công trong hầu hết thời gian. Ví dụ, sau khi Lithuania và các nước khác tuyên bố xây dựng các bến LNG, giá thị trường của TTF bắt đầu giảm, và nó trở thành trọng lượng thương lượng giữa các nước Đông Âu và Nga để đổi lấy một khoản chiết khấu lớn.
Nhưng cũng có khi kẻ trộm ăn thịt và khi bị đánh. Rõ ràng đầu tháng 3 năm nay là thời điểm người dân châu Âu bị "đánh bại" bởi thị trường khí đốt tự do. Về lý thuyết, giá của thị trường khí tự nhiên giao ngay sẽ cần phải tăng ngang bằng với LNG đắt tiền để thu hút thêm nguồn cung cấp quốc tế như LNG.
Ít nhất 11 tàu chở LNG khởi hành từ Hoa Kỳ đã đi thẳng đến châu Âu trên đường đến châu Á khi giá TTF ở Hà Lan vượt quá 100 euro/MWh vào cuối tháng 12 . Ví dụ, tàu Hellas Diana, đã ở Thái Bình Dương vào thời điểm đó, được hướng dẫn quay đầu và đi qua Kênh đào Panama. Các trường hợp tương tự đã xảy ra trên các tàu chở LNG đi từ Nigeria và Equatorial Guinea.
Việc tự do hóa thị trường khí đốt tự nhiên, vốn đã mang lại lợi ích cho người châu Âu trong một thời gian dài, dường như đã khiến người châu Âu quên rằng thị trường khí đốt tự nhiên không chắc chắn hơn thị trường dầu thô.
Không giống như nhu cầu tương đối ổn định đối với dầu thô, khí tự nhiên không phải là cơ bản cho ngành công nghiệp hóa chất, cũng như không thể đóng một vai trò quan trọng trong ngành giao thông vận tải. Khí đốt tự nhiên, chủ yếu được sử dụng để sưởi ấm và phát điện, có xu hướng chênh lệch hơn 2,5 lần giữa nhu cầu mùa đông và mùa hè.
Một yếu tố khác gây bất ổn cho thị trường khí tự nhiên là sự gia nhập của các tổ chức tài chính. Với sự gia tăng khối lượng giao dịch TTF ở Hà Lan, nhiều quỹ ESG và quỹ ETF đã bắt đầu tham gia vào hợp đồng khí đốt tự nhiên, mang lại tính thanh khoản cao hơn và tự nhiên sẽ biến động hơn.
WisdomTree Natural Gas ETF, một quỹ mở dựa trên giá khí đốt tự nhiên
Thị trường điện châu Âu hỗn loạn
Nếu toàn bộ hệ thống năng lượng của EU được thiết kế chặt chẽ hơn thì tác động của biến động giá khí đốt tự nhiên sẽ chỉ ảnh hưởng đến các nhà máy phát điện, và không có tác động tiêu cực đến các vấn đề dân sinh như tiêu thụ điện. Đáng buồn thay, đây không phải là thực tế.
Vấn đề là Thị trường điện châu Âu EPEX Spot , được thành lập vào năm 2008 và sự tín nhiệm quá mức của người dân châu Âu đối với các nhà cung cấp năng lượng giá rẻ.
Mặc dù việc thành lập EPEX Spot là một biện pháp quan trọng để cải cách thị trường điện, nhưng người châu Âu sử dụng mô hình pay-as-clear (tức thị trường thanh toán mã rõ ràng). Mô hình này có nghĩa là thị trường điện châu Âu hoạt động trên cơ sở định giá cận biên, tức là tất cả các nhà sản xuất điện đặt giá thầu trên thị trường và cung cấp năng lượng theo chi phí sản xuất của họ, bắt đầu bằng nguồn rẻ nhất (năng lượng tái tạo) và kết thúc bằng nguồn đắt nhất (than hoặc khí tự nhiên).
Và năng lượng khí đốt tự nhiên được xếp hạng cuối cùng (đáp ứng nhu cầu điện năng cận biên) là nhu cầu thị trường cân bằng cuối cùng và cũng xác định giá thanh toán.
Dưới sự tương tác của một loạt các cơ chế phức tạp, kết quả là tạo ra một mối liên hệ chặt chẽ giữa giá khí đốt tự nhiên và giá điện.
(Lưu ý: Ngoài chế độ trả theo giá rõ ràng, bạn cũng có thể chọn chế độ trả theo giá thầu truyền thống, nghĩa là trả bằng đấu thầu, tương đương với thị trường tự do thuần túy theo nghĩa kinh tế truyền thống)
Lấy hợp đồng cung cấp điện của tác giả ở Frankfurt làm ví dụ, giá điện hàng tháng đã được thiết lập theo gói 56 euro mỗi tháng khi bắt đầu hợp đồng, và sự biến động của thị trường điện giao ngay không ảnh hưởng đến người mua. Nhưng dường như không phải cư dân châu Âu nào cũng có được may mắn đó. Điều cốt yếu là nhà cung cấp điện có phải là nhà cung cấp giá rẻ hay không.
Một sự tương tự theo chiều ngang là của một nhà cung cấp dịch vụ thông tin di động. Khác với China Mobile, China Unicom và China Telecom, có ba nhà cung cấp thông tin di động lớn và nhỏ ở các nước Châu Âu. Bản thân các nhà cung cấp này không sở hữu bất kỳ trạm gốc và sợi quang nào mà chỉ dựa vào băng thông dự phòng của các nhà cung cấp thông tin di động lớn.
Mô hình kinh doanh của các nhà cung cấp điện giá rẻ hoàn toàn giống nhau. Nó không vận hành một máy phát điện của riêng mình, mà chỉ dựa vào sự dồi dào điện từ các nhà cung cấp điện lớn và việc mua điện trên thị trường giao ngay trong tương lai. So với những nhà cung cấp năng lượng lớn đã ký kết hợp tác lâu dài, những nhà cung cấp nhỏ như “ người cha tội nghiệp ” này có khả năng chống chọi với cú sốc biến động giá cực kỳ thấp.
Trong trường hợp các công ty điện lực của Đức ngừng kinh doanh vào nửa cuối năm 2021 do giá năng lượng tăng, bảy công ty có tên Neckermann Strom , Stromio , Dreischtrom , Otima Energie , Smiling Green Energy , Lition Energie và Fulminant Energie, thậm chí cho những người sống ở Đức còn chưa bao giờ nghe nói về nó.
Đáng tiếc, các hộ gia đình châu Âu phụ thuộc vào các nhà cung cấp năng lượng giá rẻ thường là những nhóm khó khăn về kinh tế và không có khả năng thích ứng với giá điện tăng cao, điều này chắc chắn càng làm trầm trọng thêm vấn đề sinh kế của người dân.
Trò chơi mới từ chương trình cũ
Cũng giống như mọi người có thể quy hầu hết các vấn đề chính trị, chẳng hạn như việc lập kế hoạch các dự án lớn trong nền kinh tế EU và sự khó chịu của quân đội EU, là mất đoàn kết nội bộ, cuộc khủng hoảng năng lượng của EU đương nhiên được thúc đẩy bởi vấn đề cũ của EU.
Thứ nhất là tình trạng năng lượng và tài nguyên của các quốc gia khác nhau không giống nhau.
Mặc dù EU là một khối có nguồn tài nguyên hóa thạch rất nghèo nàn, nhưng than đá không thiếu ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Đức và Ba Lan, và tài nguyên khí đốt tự nhiên cũng không thiếu ở các nước xung quanh Biển Bắc như Na Uy (một thành viên không thuộc EU) và Hà Lan - đối đầu với gã khổng lồ điện hạt nhân Pháp -nước này có những điều kiện quốc gia đặc biệt và luôn từ chối từ bỏ năng lượng hạt nhân.
Sự bùng nổ hoàn toàn của mâu thuẫn này xảy ra tại hội nghị thượng đỉnh các bộ trưởng năng lượng của EU vào cuối tháng 10 năm ngoái. Vào thời điểm đó, Tây Ban Nha và Pháp, hai quốc gia đang gặp khó khăn do giá cả tăng vọt, đã yêu cầu EU tách giá khí đốt tự nhiên khỏi giá điện, tức là từ bỏ mô hình trả tiền rõ ràng đã đề cập trước đây. Đề xuất này ngay lập tức bị 9 nước Bắc Âu và Trung Âu do Đức đứng đầu kiên quyết phản đối .
Một bên là những người Pháp muốn mở cửa sau cho điện hạt nhân, và một bên là những người Đức từ bỏ điện hạt nhân. Ít nhất là về vấn đề năng lượng, trục Đức-Pháp hoàn toàn ông nói gà bà nói vịt. Điều này cũng gây khó khăn cho việc cải cách hơn nữa thị trường điện châu Âu trong tương lai gần.
Vào giữa tháng 12, để đối phó với cuộc khủng hoảng giá khí đốt, Ủy ban châu Âu đã cho phép các quốc gia thành viên tự nguyện mua khí đốt chung để đạt được các điều khoản đàm phán tốt hơn. Nhưng vì Đức lo ngại về "Dòng chảy phương Bắc 2" và người Ý lo ngại về "Dòng chảy phương Nam" của chính nước này, nên kế hoạch mua chung chỉ liên quan đến các nước Trung và Đông Âu cuối cùng cũng chẳng đi đến đâu khi giá khí đốt tự nhiên sớm giảm trở lại.
Thứ hai, mặc dù EU luôn tuân thủ con đường chuyển đổi năng lượng và chưa bao giờ dao động, nhưng khi thực hiện các chính sách đa dạng hóa năng lượng, những khuyết điểm thiếu chặt chẽ của EU chắc chắn đã bộc lộ. Nguyên nhân cơ bản là do Ủy ban châu Âu trước đây không coi chính sách năng lượng là cơ quan hành pháp của mình, giống như chính sách quốc phòng của các quốc gia thành viên.
Chỉ có các hướng dẫn về tính trung lập các-bon và việc thiếu các chính sách cụ thể đã dẫn đến việc các quốc gia thành viên đi theo những con đường riêng.
Các kế hoạch đa dạng hóa và xanh hóa năng lượng của Brussels thực sự bao gồm khí đốt tự nhiên tương đối sạch, năng lượng hạt nhân, sinh khối, năng lượng hydro và đa dạng hóa năng lượng. Tuy nhiên, năng lượng hạt nhân vẫn chưa đạt được nhiều tiến bộ do nhiều nguyên nhân như xung đột giữa Đức và Pháp, đa dạng hóa năng lượng do một số quốc gia thành viên từ chối các nhà máy khai thác khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Và các dự án quang điện từng gây xôn xao trước đó của các quốc gia Sahara, cũng đã kết thúc không suôn sẻ do tình hình Trung Đông bất ổn.
Trên thực tế, cuộc khủng hoảng khí đốt Nga-châu Âu đã từng xảy ra ngay từ sự cố Crimea năm 2009 và 2014, khi hội nghị thượng đỉnh các bộ trưởng năng lượng G7 đề xuất một giải pháp thay thế cho khí đốt của Nga. Chỉ là sau năm 2015, các nước EU đã bỏ qua và thay vào đó nhanh chóng thúc đẩy việc xây dựng “Dòng chảy phương Bắc 2” .
Và tất cả những điều này có thể tóm gọn trong một câu: EU không dám nói không với Đức.
