Trong quá trình đổi mới từ năm 1986 đến nay, các cơ chế và chính sách mới đã mở rộng quyền tự chủ của các đơn vị kinh tế, phát huy tiềm năng của các thành phần kinh tế, mọi người dân được phép tự do kinh doanh theo pháp luật. Trong sinh hoạt tư tưởng, người dân được tự do thảo luận nhiều vấn đề vàtham gia trực tiếp vào những vấn đề trọng đại của đất nước.
Trong lịch sử loài người, dân chủ vừa là chế độ xã hội, một vấn đề chính trị mang bản chất giai cấp; vừa là một trong những giá trị xã hội mang tính phổ biến, tính nhân loại to lớn. Chính nội hàm đa nghĩa, đa chiều này đã làm dân chủ trở thành vấn đề thời sự thu hút mối quan tâm to lớn cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Quá trình phát triển của lịch sử chính trị nhân loại theo xu hướng tiến bộ cũng chính là quá trình phát triển của các nền dân chủ. Xã hội càng phát triển thì các nhu cầu về dân chủ và quyền con người càng trở thành đòi hỏi bức xúc. Nhìn từ phương diện đó, việc mở rộng và phát huy dân chủ ở nước ta hiện nay vừa là mục tiêu, nhưng cũng là động lực, là tiền đề, điều kiện quan trọng, góp phần giải quyết hàng loạt những vấn đề chính trị - xã hội của đất nước.
Dân chủ, trước hết được xem xét với tư cách là một hình thức tổ chức nhà nước, là khái niệm dùng để chỉ tính chất của mối quan hệ giữa cộng đồng dân cư với nhà nước, theo đó cộng đồng là chủ thể gốc và có quyền năng áp đặt ý chí lên nhà nước. Khác với các hình thức khác của thiết chế nhà nước, trong thiết chế dân chủ, quyền của đa số, quyền bình đẳng của mọi công dân, tính tối cao của pháp luật được chính thức thừa nhận; những cơ quan quyền lực của nhà nước do dân bầu cử mà ra. Dân chủ được thực hiện thông qua hai hình thức cơ bản: dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp.
Dân chủ còn được hiểu là một giá trị xã hội. Các cuộc đấu tranh giành dân chủ đều dẫn đến khả năng giải phóng con người, nâng cao vị trí con người trong lịch sử, hình thành và phát triển ở con người ý thức và năng lực làm chủ xã hội. Dân chủ với ý nghĩa đó được xác định như một lý tưởng nhân đạo, một giá trị nhân văn.
Dân chủ còn được xét với ý nghĩa là điều kiện để hình thành và phát triển một nhân cách toàn diện của các chủ thể chính trị. Ðó là sự hình thành thái độ, tính tích cực chính trị, sự chủ động, nhu cầu và sự tự giác tham gia vào các quá trình chính trị thực tiễn. Ðó là tinh thần trách nhiệm của cá nhân công dân trong cuộc đấu tranh nhằm loại bỏ những gì phản dân chủ đang tồn tại trong đời sống cộng đồng. Do vậy, dân chủ không chỉ là phạm trù chính trị mà còn là phạm trù đạo đức.
Khẳng định dân chủ là xu hướng khách quan của tiến bộ xã hội như thế cũng đồng thời đã khẳng định tính tất yếu của công cuộc xây dựng CNXH, vì mục tiêu của CNXH không gì khác hơn là giành dân chủ cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động, khẳng định quyền lực chính trị thuộc về nhân dân. Tiến lên CNXH là tiến tới một xã hội "nhân đạo hoàn bị", một xã hội không còn tha hóa, áp bức, bóc lột, một cộng đồng người lao động tự do và sáng tạo. Do đó, việc "phải trình bày và nhấn mạnh những nhiệm vụ dân chủ chung trước toàn thể nhân dân và không lúc nào giấu giếm những niềm tin xã hội chủ nghĩa...; phải là người trước tiên đề cập, nêu bật và giải quyết mọi vấn đề dân chủ chung" được V.I.Lê-nin coi là một dấu hiệu quan trọng xem xét người ấy có phải là người cộng sản hay không.
Tư tưởng Hồ Chí Minh khẳng định mạnh mẽ chỉ có CNXH mới đem lại quyền làm chủ cho nhân dân lao động, đem lại sự giải phóng thực sự và hoàn toàn cho nhân dân, mới bảo đảm cho dân tộc thật sự có độc lập, tự do và con người hạnh phúc: "Mục đích của chủ nghĩa xã hội là gì? Nói một cách giản đơn và dễ hiểu là: Không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, trước hết là nhân dân lao động".
Nhân dân Việt Nam chỉ thật sự làm chủ và phát huy quyền làm chủ của mình khi được tổ chức, tập hợp dưới sự lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam, người đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của toàn dân tộc. Ðược Ðảng lãnh đạo, được toàn thể nhân dân xây dựng và ủng hộ, Nhà nước ta đã không ngừng lớn mạnh và đang gánh vác sứ mệnh của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện rõ rệt bản chất tốt đẹp và tiến bộ của chế độ xã hội mới. Ðó thật sự là một nhà nước dân chủ, gắn bó chặt chẽ với nhân dân, bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân.
Trong quá trình đổi mới từ năm 1986 đến nay các cơ chế và chính sách mới đã mở rộng quyền tự chủ của các đơn vị kinh tế, phát huy tiềm năng của các thành phần kinh tế, mọi người dân được phép tự do kinh doanh theo pháp luật. Trong sinh hoạt tư tưởng, người dân được tự do thảo luận nhiều vấn đề; sự thảo luận và đối thoại trong Quốc hội thẳng thắn, công khai; nhân dân được tham gia trực tiếp vào những vấn đề trọng đại của đất nước. Nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật quan trọng đã được nhân dân tham gia góp ý kiến trước khi quyết định. Nhiều văn bản pháp quy được ban hành nhằm từng bước thực hiện dân chủ hóa kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa góp phần phát huy tính tích cực, chủ động của nhân dân trên cơ sở môi trường - tâm lý xã hội ngày càng dân chủ. Nội dung và phương thức hoạt động của các tổ chức trong hệ thống chính trị được đổi mới theo hướng phát huy dân chủ nội bộ và quyền làm chủ của nhân dân, tăng cường trách nhiệm và quyền hạn của các cơ quan dân cử, nâng cao hiệu lực quản lý của chính quyền các cấp.
Kinh nghiệm cũng được rút ra là, trong quá trình mở rộng dân chủ phải luôn luôn đề phòng và chủ động ngăn chặn dân chủ hình thức, cũng như dân chủ cực đoan, xác định rõ dân chủ phải đi liền với tập trung, với kỷ luật, pháp luật, với ý thức trách nhiệm công dân. Một mặt phát huy dân chủ, mặt khác cần có sự lãnh đạo đúng đắn, lãnh đạo để ổn định chính trị - xã hội và phát huy dân chủ tốt hơn.
Hiện nay, các thế lực chống đối chủ nghĩa xã hội trong và ngoài nước đang lợi dụng vấn đề dân chủ như một diễn đàn trọng yếu trong chiến lược thay đổi chế độ chính trị ở nước ta, nhằm đưa đất nước đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Các thế lực đó đem đối lập Ðảng Cộng sản với dân chủ nhằm bài bác vai trò lãnh đạo của Ðảng, nhân tố quyết định việc thực hiện quá trình dân chủ hóa. Có thể khẳng định rằng, đó là điều đi ngược lại quy luật vận động của lịch sử và nguyện vọng chính đáng của đông đảo quần chúng nhân dân lao động về quyền làm chủ của mình. Không phải cứ đa nguyên thì dân chủ, còn một đảng thì mất dân chủ. Vấn đề là ở chỗ đảng cầm quyền có thực sự cách mạng, có thực sự vì quyền lợi của nhân dân hay không.
Lê-nin đã từng vạch rõ, ngay ở giai đoạn phát triển nhất của dân chủ tư sản trong chế độ cộng hòa dân chủ, thì chế độ dân chủ ấy bao giờ cũng bị giới hạn trong khuôn khổ chật hẹp của sự bóc lột tư sản, và do đó, thực ra nó luôn chỉ là chế độ dân chủ đối với thiểu số mà thôi. Ngày nay, ở những nước tư bản phát triển nhất, hiện thực xã hội của nó vẫn đang tiếp tục phơi bày đầy rẫy những sự việc bất công và phi dân chủ. Từ Giáo hoàng Jean Paul II cho đến nhiều học giả tư sản đã công khai bày tỏ rằng, chủ nghĩa tư bản là không thể chấp nhận được dưới góc độ đạo đức và càng không thể là tương lai của nhân loại. Thực tế xã hội cho thấy, giữa quyền dân chủ tư sản được quy định bằng văn bản pháp luật và việc thực hiện trên thực tế luôn có khoảng cách rất xa. Gần đây nhất ở Mỹ, cơn bão Katrina đi qua khiến cho người dân Mỹ kinh hoàng và giận dữ không phải vì độ tàn phá khủng khiếp của nó, họ đã thật sự khủng hoảng niềm tin khi mà những người da đen, những người nhập cư, những người lao động nghèo khổ đã bị chính quyền bỏ rơi trong thời khắc tuyệt vọng.
Với sự thẳng thắn và ý thức tự phê bình nghiêm túc, chúng ta thấy rằng việc xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay cũng có những khó khăn, hạn chế, thiếu sót. Chúng có những nguyên nhân cơ bản như:
- Một số tổ chức và cấp ủy đảng còn có biểu hiện vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quan liêu, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức, không chấp hành nghiêm nghị quyết, không thực hiện tốt việc phê bình và tự phê bình trong Ðảng.
- Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước còn cồng kềnh, nặng nề; hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện và đồng bộ; thực hiện cải cách hành chính còn chậm trễ gây nhiều phiền hà cho nhân dân. Chưa quy định rõ ràng hợp lý chức năng, nhiệm vụ, cơ chế vận hành của tổ chức bộ máy dẫn đến tình trạng vừa chồng chéo, vừa sơ hở, đùn đẩy trách nhiệm cho nhau; một số bộ, ngành không thực hiện đúng chức năng quản lý nhà nước trên các lĩnh vực được giao phó.
- Tổ chức các đoàn thể nhân dân nhìn chung khắc phục chưa tốt tình trạng hành chính hóa trong hoạt động dẫn đến không nắm chắc được tâm tư, nguyện vọng và vướng mắc của quần chúng để kịp thời giải quyết hoặc báo cáo với tổ chức đảng, chính quyền phối hợp giải quyết.
- Một bộ phận không nhỏ trong đội ngũ cán bộ của Ðảng, Nhà nước và các đoàn thể còn bộc lộ nhiều bất cập, yếu kém so với yêu cầu, nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng mới. Trong điều kiện kinh tế thị trường, một bộ phận không nhỏ cán bộ sa sút về phẩm chất chính trị, về đạo đức lối sống, lợi dụng chức quyền dẫn đến quan liêu, tham nhũng, sa vào chủ nghĩa cá nhân.
- Trình độ dân trí, năng lực nhận thức và thực hành dân chủ của quần chúng nhân dân trong những năm đổi mới, tuy đã được nâng lên một bước, nhưng vẫn còn nhiều biểu hiện non yếu. Sự hiểu biết về các quy định của pháp luật, về quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm công dân, nhìn chung còn chưa đầy đủ, còn cảm tính, xuôi chiều. Tình trạng coi thường pháp luật, kỷ cương, kỷ luật, quy tắc sinh hoạt xã hội vẫn còn tiếp tục diễn ra.
Ðứng trước tình hình đó, việc mở rộng và phát huy dân chủ XHCN, phát huy cao độ vai trò nhân tố con người trong sự nghiệp CNH, HÐH ở nước ta hiện nay đang là một nhiệm vụ to lớn đặt ra cho tất cả các cấp, các ngành. Trước mắt, để làm tốt được nhiệm vụ đó, theo chúng tôi cần phải nắm vững một số vấn đề có tính giải pháp sau đây:
Thứ nhất, phải luôn luôn quán triệt quan điểm dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Quyền lực chính trị của nhân dân không được bảo đảm sẽ dẫn tới tình trạng người dân thờ ơ, lãnh đạm đối với xã hội, suy giảm tính tích cực chính trị - đó chính là đầu mối làm suy giảm và đánh mất tiềm năng sáng tạo, mất động lực để phát triển. Khi dân chủ được bảo đảm, con người và các quan hệ xã hội sẽ trở nên cởi mở và năng động hơn. Nguồn lực của mọi nguồn lực, động lực của mọi động lực, động lực sâu xa cho mọi sự phát triển chính là nhân tố con người.
Thứ hai, phải thực hiện dân chủ trong Ðảng, trong bộ máy nhà nước và các đoàn thể xã hội; đồng thời không ngừng nâng cao hiệu quả vận hành của cả hệ thống chính trị.
Ðảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền, lãnh đạo xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Ðảng gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ, chịu sự giám sát của nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng đảng, đoàn kết và lãnh đạo nhân dân tiến hành sự nghiệp cách mạng. Người đảng viên cộng sản là người có tôn chỉ mục đích trung thành và hy sinh vì lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Vì vậy, trong quá trình dân chủ hóa, trước hết phải tiến hành dân chủ hóa trong Ðảng, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, phê bình và tự phê bình. Các tổ chức Ðảng, cũng như từng đảng viên, đều phải hoạt động trong khuôn khổ hiến pháp và pháp luật. Nếu trong nội bộ đảng không có dân chủ thì không thể nói đến dân chủ ngoài xã hội. Phải thực hiện dân chủ hóa và xóa bỏ bệnh hình thức ngay từ khâu bầu cử các cơ quan lãnh đạo các cấp của Ðảng, Nhà nước và các đoàn thể xã hội.
Trong hệ thống chính trị, Ðảng là lực lượng duy nhất lãnh đạo. Muốn tránh nguy cơ độc đoán chuyên quyền - những biểu hiện thường thấy của mất dân chủ - thì đảng phải luôn đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo đối với hệ thống chính trị, mà trong đó cơ bản nhất là đối với nhà nước. Sự lãnh đạo của Ðảng bảo đảm cho Nhà nước mang bản chất giai cấp công nhân, thật sự là Nhà nước của dân, do dân, vì dân, hoạt động theo đúng đường lối, quan điểm của Ðảng, thể hiện bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự lãnh đạo của Ðảng tạo điều kiện phối hợp và phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị, giúp Nhà nước hoàn thành thuận lợi mọi nhiệm vụ của mình.
Mặt trận và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội ngày càng có vai trò to lớn khi các quan hệ xã hội dân sự ngày càng phát triển. Do vậy, Ðảng phải lãnh đạo để định hướng Mặt trận và các đoàn thể thực hiệncác mục tiêu xã hội chủ nghĩa, gắn bó với quyền lợi của dân tộc, giai cấp và các hội viên, đoàn viên; đồng thời tôn trọng và khuyến khích tính năng động và tự chủ của các đoàn thể và tổ chức xã hội.
Hoạt động của các thành viên trong hệ thống chính trị có chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng cùng nhau tạo ra một sức mạnh tổng hợp để nhằm đạt mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, khẳng định trên thực tế quyền lực chính trị thật sự thuộc về nhân dân lao động.
Thứ ba, phải bảo đảm các thể chế dân chủ được chế định bằng nguyên tắc, luật pháp và các chuẩn mực văn hóa đạo đức. Ðối với xã hội, một mặt, pháp luật ghi nhận và thể chế hóa quyền con người, quyền công dân và bảo đảm về mặt pháp lý cho các quyền đó được thực hiện; mặt khác, pháp luật trở thành phương tiện để các thành viên của xã hội có điều kiện bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình...
Việc thực hiện dân chủ điều quan trọng là phải hoàn thiện các chế định dân chủ để buộc các chủ thể cầm quyền dù muốn hay không cũng phải tuân theo. Nếu không có thể chế để qua đó nhân dân kiểm soát được quyền lực thì tất yếu sẽ dẫn đến xu hướng lạm quyền. Về dân chủ trực tiếp việc ban hành Quy chế dân chủ ở các loại hình cơ sở theo Chỉ thị số 30/CT-TW ngày 18-2-1998 của Bộ Chính trị và Nghị định số 29/1998/NÐ-CP ngày 11-5-1998 của Chính phủ vừa qua là một hướng đi đúng đắn và đã đạt được những thành tựu nhất định. Về dân chủ đại diện thì phải thông qua các chủ thể quyền lực trong hệ thống chính trị, thông qua cấp ủy đảng, đại biểu Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp, thông qua những người lãnh đạo các đoàn thể nhân dân, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng... Các quan hệ dân chủ ấy cần được định chế bằng luật pháp và chuẩn mực xã hội. Pháp luật không thể quy định trách nhiệm chung chung và người dân thì không biết đại diện của mình là ai. Phải xây dựng các thể chế để bảo đảm năng lực của sự đại diện, hiệu quả của sự đại diện, từ khâu tổ chức hoạt động của các cơ quan đại diện đến vị trí, vai trò, quyền hạn và trách nhiệm của những người đại diện. Phải làm cho chế định bầu cử thật sự tự do, công khai, dân lựa chọn, dân biết đầy đủ quá trình bầu cử, dân kiểm tra kết quả bỏ phiếu... Và như vậy việc thực hiện dân chủ còn có quan hệ trực tiếp với việc đổi mới về tổ chức và phương thực hoạt động của hệ thống chính trị, vì nó được thực hiện bằng hệ thống chính trị.
Thứ tư, phải bảo đảm tính toàn diện trong quá trình mở rộng và phát huy dân chủ. Quá trình dân chủ hóa phải được triển khai trên tất cả các lĩnh vực của đời sống từ kinh tế, chính trị, văn hóa tinh thần liên quan đến đời sống của mỗi cá nhân, đời sống của cộng đồng; từ tư tưởng hành động của con người đến các thiết chế xã hội.
Về kinh tế, cái cốt lõi là bảo đảm lợi ích kinh tế của người lao động. Những lợi ích đó phải được thể chế hóa trong các quyền công dân: sở hữu, quản lý, phân phối làm cho người lao động làm chủ thực sự về tư liệu sản xuất, tạo động lực phát triển sản xuất kinh doanh là cơ sở để thực hiện lợi ích và tiến bộ xã hội.
Về chính trị, phải bảo đảm cho nhân dân có quyền tham gia vào các hoạt động quản lý điều hành của nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội một cách trực tiếp và thông qua các đại diện ưu tú do mình lựa chọn. Phải bảo đảm quyền dân chủ trong ứng cử, bầu cử, trong thảo luận, đóng góp ý kiến xây dựng các dự án luật; trong sinh hoạt dân chủ ở các cơ quan dân cử, các đoàn thể xã hội...
Về văn hóa, tinh thần, phải tạo cho các tầng lớp nhân dân có quyền tự do hưởng thụ thành tựu văn hóa tiến bộ và tự do tư tưởng. Nhà nước bảo đảm cho công dân quyền được thông tin, tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng, tự do sáng tạo, quyền thảo luận và biểu quyết những vấn đề quan trọng trong việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần xã hội...
Thứ năm, phải đẩy mạnh dân chủ ở cơ sở. Việc bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở và từ cơ sở là vấn đề rất quan trọng. Cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện đường lối, chính sách của Ðảng và Nhà nước, là nơi sinh sống, lao động sản xuất, công tác, nơi diễn ra tiếp xúc và mối quan hệ nhiều mặt giữa các tầng lớp nhân dân với đảng bộ chính quyền, công chức điều hành xử lý công việc thường ngày... Do vậy, cần phải xây dựng chế độ dân chủ bắt đầu từ cơ sở, từ nền tảng của hành chính với sự tham gia thật sự của quần chúng vào tất cả đời sống của nhà nước.
Qua một thời gian thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, chúng ta đã thấy rõ được những hiệu quả thiết thực. Quyền làm chủ của nhân dân được bảo đảm trên thực tế ở những lĩnh vực cần thiết. Nhiều vụ việc ở cơ sở được nhân dân đấu tranh làm sáng rõ; cán bộ, đảng viên được theo dõi, nhắc nhở, do đó đã hạn chế đáng kể các hành vi tiêu cực. Hệ thống chính trị ở cơ sở nhiều nơi được củng cố; nhân dân phấn khởi, kinh tế - xã hội phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, quốc phòng an ninh được giữ vững. Tuy nhiên, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở luôn luôn vận động và biến đổi không ngừng, đòi hỏi phải thường xuyên nghiên cứu và tổng kết các mô hình thực tiễn để đổi mới và vận dụng sáng tạo các hình thức, biện pháp tổ chức thực hiện nhằm đưa Quy chế dân chủ ở cơ sở đi vào cuộc sống một cách vững chắc.
Thứ sáu, phải không ngừng nâng văn hóa chính trị, văn hóa dân chủ và năng lực thực hành dân chủ của quần chúng nhân dân lao động.
Mọi quyền lực thuộc về nhân dân, phải do nhân dân tự tay mình thực hiện, đó là nguyên lý và nội dung của nền dân chủ XHCN. Nền dân chủ đó vì vậy, sẽ phụ thuộc vào nền tảng xã hội sâu, ý thức chính trị của nhân dân và khả năng của nhân dân tham gia vào đời sống chính trị của đất nước. Các yếu tố bảo đảm đó chỉ có thể trở thành hiện thực khi mà trình độ văn hóa chính trị của nhân dân đạt được ở những mức độ nhất định và ngày càng được nâng cao.
Thực tế là, chỉ khi nào người dân tự giác nhận thức được quyền và nghĩa vụ của mình, tự giác tham gia công việc nhà nước, công việc xã hội, hoạt động với tư cách là người chủ lúc đó mới có điều kiện thực hiện dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra một nguyên tắc hoạt động chính trị: "Phải đưa chính trị vào giữa dân gian". Không có tri thức người dân sẽ không bảo vệ được lợi ích của mình, sẽ hành động một cách tự phát và sẽ bị mất phương hướng trong đời sống chính trị, lúc đó dân chủ chỉ còn là một thứ dân chủ hình thức.
Thứ bảy, trong xã hội hiện đại cần phát huy vai trò là cầu nối thông tin giữa dân với Ðảng của truyền thông đại chúng để làm cơ sở cho các cuộc tranh luận, thảo luận, trưng cầu ý kiến qua đó nâng cao văn hóa dân chủ trong xã hội. Ðây là một kênh quan trọng để hình thành dư luận xã hội nhằm thực hiện chức năng góp phần mở rộng dân chủ XHCN. Truyền thông đại chúng cũng là diễn đàn, nơi dân chúng diễn đạt ý kiến của mình, nơi nhân dân gửi đơn thư, khiếu nại trước khi các cơ quan chức năng vào cuộc.
Tóm lại, ở nước ta trong giai đoạn hiện nay việc mở rộng và phát huy dân chủ là mục tiêu và động lực phát triển. Hơn lúc nào hết chúng ta phải quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, phải "làm sao cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình". Do vậy, "thực hành dân chủ là cái chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn".
Trong lịch sử loài người, dân chủ vừa là chế độ xã hội, một vấn đề chính trị mang bản chất giai cấp; vừa là một trong những giá trị xã hội mang tính phổ biến, tính nhân loại to lớn. Chính nội hàm đa nghĩa, đa chiều này đã làm dân chủ trở thành vấn đề thời sự thu hút mối quan tâm to lớn cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Quá trình phát triển của lịch sử chính trị nhân loại theo xu hướng tiến bộ cũng chính là quá trình phát triển của các nền dân chủ. Xã hội càng phát triển thì các nhu cầu về dân chủ và quyền con người càng trở thành đòi hỏi bức xúc. Nhìn từ phương diện đó, việc mở rộng và phát huy dân chủ ở nước ta hiện nay vừa là mục tiêu, nhưng cũng là động lực, là tiền đề, điều kiện quan trọng, góp phần giải quyết hàng loạt những vấn đề chính trị - xã hội của đất nước.
Dân chủ, trước hết được xem xét với tư cách là một hình thức tổ chức nhà nước, là khái niệm dùng để chỉ tính chất của mối quan hệ giữa cộng đồng dân cư với nhà nước, theo đó cộng đồng là chủ thể gốc và có quyền năng áp đặt ý chí lên nhà nước. Khác với các hình thức khác của thiết chế nhà nước, trong thiết chế dân chủ, quyền của đa số, quyền bình đẳng của mọi công dân, tính tối cao của pháp luật được chính thức thừa nhận; những cơ quan quyền lực của nhà nước do dân bầu cử mà ra. Dân chủ được thực hiện thông qua hai hình thức cơ bản: dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp.
Dân chủ còn được hiểu là một giá trị xã hội. Các cuộc đấu tranh giành dân chủ đều dẫn đến khả năng giải phóng con người, nâng cao vị trí con người trong lịch sử, hình thành và phát triển ở con người ý thức và năng lực làm chủ xã hội. Dân chủ với ý nghĩa đó được xác định như một lý tưởng nhân đạo, một giá trị nhân văn.
Dân chủ còn được xét với ý nghĩa là điều kiện để hình thành và phát triển một nhân cách toàn diện của các chủ thể chính trị. Ðó là sự hình thành thái độ, tính tích cực chính trị, sự chủ động, nhu cầu và sự tự giác tham gia vào các quá trình chính trị thực tiễn. Ðó là tinh thần trách nhiệm của cá nhân công dân trong cuộc đấu tranh nhằm loại bỏ những gì phản dân chủ đang tồn tại trong đời sống cộng đồng. Do vậy, dân chủ không chỉ là phạm trù chính trị mà còn là phạm trù đạo đức.
Khẳng định dân chủ là xu hướng khách quan của tiến bộ xã hội như thế cũng đồng thời đã khẳng định tính tất yếu của công cuộc xây dựng CNXH, vì mục tiêu của CNXH không gì khác hơn là giành dân chủ cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động, khẳng định quyền lực chính trị thuộc về nhân dân. Tiến lên CNXH là tiến tới một xã hội "nhân đạo hoàn bị", một xã hội không còn tha hóa, áp bức, bóc lột, một cộng đồng người lao động tự do và sáng tạo. Do đó, việc "phải trình bày và nhấn mạnh những nhiệm vụ dân chủ chung trước toàn thể nhân dân và không lúc nào giấu giếm những niềm tin xã hội chủ nghĩa...; phải là người trước tiên đề cập, nêu bật và giải quyết mọi vấn đề dân chủ chung" được V.I.Lê-nin coi là một dấu hiệu quan trọng xem xét người ấy có phải là người cộng sản hay không.
Tư tưởng Hồ Chí Minh khẳng định mạnh mẽ chỉ có CNXH mới đem lại quyền làm chủ cho nhân dân lao động, đem lại sự giải phóng thực sự và hoàn toàn cho nhân dân, mới bảo đảm cho dân tộc thật sự có độc lập, tự do và con người hạnh phúc: "Mục đích của chủ nghĩa xã hội là gì? Nói một cách giản đơn và dễ hiểu là: Không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, trước hết là nhân dân lao động".
Nhân dân Việt Nam chỉ thật sự làm chủ và phát huy quyền làm chủ của mình khi được tổ chức, tập hợp dưới sự lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam, người đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của toàn dân tộc. Ðược Ðảng lãnh đạo, được toàn thể nhân dân xây dựng và ủng hộ, Nhà nước ta đã không ngừng lớn mạnh và đang gánh vác sứ mệnh của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện rõ rệt bản chất tốt đẹp và tiến bộ của chế độ xã hội mới. Ðó thật sự là một nhà nước dân chủ, gắn bó chặt chẽ với nhân dân, bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân.
Trong quá trình đổi mới từ năm 1986 đến nay các cơ chế và chính sách mới đã mở rộng quyền tự chủ của các đơn vị kinh tế, phát huy tiềm năng của các thành phần kinh tế, mọi người dân được phép tự do kinh doanh theo pháp luật. Trong sinh hoạt tư tưởng, người dân được tự do thảo luận nhiều vấn đề; sự thảo luận và đối thoại trong Quốc hội thẳng thắn, công khai; nhân dân được tham gia trực tiếp vào những vấn đề trọng đại của đất nước. Nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật quan trọng đã được nhân dân tham gia góp ý kiến trước khi quyết định. Nhiều văn bản pháp quy được ban hành nhằm từng bước thực hiện dân chủ hóa kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa góp phần phát huy tính tích cực, chủ động của nhân dân trên cơ sở môi trường - tâm lý xã hội ngày càng dân chủ. Nội dung và phương thức hoạt động của các tổ chức trong hệ thống chính trị được đổi mới theo hướng phát huy dân chủ nội bộ và quyền làm chủ của nhân dân, tăng cường trách nhiệm và quyền hạn của các cơ quan dân cử, nâng cao hiệu lực quản lý của chính quyền các cấp.
Kinh nghiệm cũng được rút ra là, trong quá trình mở rộng dân chủ phải luôn luôn đề phòng và chủ động ngăn chặn dân chủ hình thức, cũng như dân chủ cực đoan, xác định rõ dân chủ phải đi liền với tập trung, với kỷ luật, pháp luật, với ý thức trách nhiệm công dân. Một mặt phát huy dân chủ, mặt khác cần có sự lãnh đạo đúng đắn, lãnh đạo để ổn định chính trị - xã hội và phát huy dân chủ tốt hơn.
Hiện nay, các thế lực chống đối chủ nghĩa xã hội trong và ngoài nước đang lợi dụng vấn đề dân chủ như một diễn đàn trọng yếu trong chiến lược thay đổi chế độ chính trị ở nước ta, nhằm đưa đất nước đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Các thế lực đó đem đối lập Ðảng Cộng sản với dân chủ nhằm bài bác vai trò lãnh đạo của Ðảng, nhân tố quyết định việc thực hiện quá trình dân chủ hóa. Có thể khẳng định rằng, đó là điều đi ngược lại quy luật vận động của lịch sử và nguyện vọng chính đáng của đông đảo quần chúng nhân dân lao động về quyền làm chủ của mình. Không phải cứ đa nguyên thì dân chủ, còn một đảng thì mất dân chủ. Vấn đề là ở chỗ đảng cầm quyền có thực sự cách mạng, có thực sự vì quyền lợi của nhân dân hay không.
Lê-nin đã từng vạch rõ, ngay ở giai đoạn phát triển nhất của dân chủ tư sản trong chế độ cộng hòa dân chủ, thì chế độ dân chủ ấy bao giờ cũng bị giới hạn trong khuôn khổ chật hẹp của sự bóc lột tư sản, và do đó, thực ra nó luôn chỉ là chế độ dân chủ đối với thiểu số mà thôi. Ngày nay, ở những nước tư bản phát triển nhất, hiện thực xã hội của nó vẫn đang tiếp tục phơi bày đầy rẫy những sự việc bất công và phi dân chủ. Từ Giáo hoàng Jean Paul II cho đến nhiều học giả tư sản đã công khai bày tỏ rằng, chủ nghĩa tư bản là không thể chấp nhận được dưới góc độ đạo đức và càng không thể là tương lai của nhân loại. Thực tế xã hội cho thấy, giữa quyền dân chủ tư sản được quy định bằng văn bản pháp luật và việc thực hiện trên thực tế luôn có khoảng cách rất xa. Gần đây nhất ở Mỹ, cơn bão Katrina đi qua khiến cho người dân Mỹ kinh hoàng và giận dữ không phải vì độ tàn phá khủng khiếp của nó, họ đã thật sự khủng hoảng niềm tin khi mà những người da đen, những người nhập cư, những người lao động nghèo khổ đã bị chính quyền bỏ rơi trong thời khắc tuyệt vọng.
Với sự thẳng thắn và ý thức tự phê bình nghiêm túc, chúng ta thấy rằng việc xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay cũng có những khó khăn, hạn chế, thiếu sót. Chúng có những nguyên nhân cơ bản như:
- Một số tổ chức và cấp ủy đảng còn có biểu hiện vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quan liêu, mất dân chủ hoặc dân chủ hình thức, không chấp hành nghiêm nghị quyết, không thực hiện tốt việc phê bình và tự phê bình trong Ðảng.
- Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước còn cồng kềnh, nặng nề; hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện và đồng bộ; thực hiện cải cách hành chính còn chậm trễ gây nhiều phiền hà cho nhân dân. Chưa quy định rõ ràng hợp lý chức năng, nhiệm vụ, cơ chế vận hành của tổ chức bộ máy dẫn đến tình trạng vừa chồng chéo, vừa sơ hở, đùn đẩy trách nhiệm cho nhau; một số bộ, ngành không thực hiện đúng chức năng quản lý nhà nước trên các lĩnh vực được giao phó.
- Tổ chức các đoàn thể nhân dân nhìn chung khắc phục chưa tốt tình trạng hành chính hóa trong hoạt động dẫn đến không nắm chắc được tâm tư, nguyện vọng và vướng mắc của quần chúng để kịp thời giải quyết hoặc báo cáo với tổ chức đảng, chính quyền phối hợp giải quyết.
- Một bộ phận không nhỏ trong đội ngũ cán bộ của Ðảng, Nhà nước và các đoàn thể còn bộc lộ nhiều bất cập, yếu kém so với yêu cầu, nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng mới. Trong điều kiện kinh tế thị trường, một bộ phận không nhỏ cán bộ sa sút về phẩm chất chính trị, về đạo đức lối sống, lợi dụng chức quyền dẫn đến quan liêu, tham nhũng, sa vào chủ nghĩa cá nhân.
- Trình độ dân trí, năng lực nhận thức và thực hành dân chủ của quần chúng nhân dân trong những năm đổi mới, tuy đã được nâng lên một bước, nhưng vẫn còn nhiều biểu hiện non yếu. Sự hiểu biết về các quy định của pháp luật, về quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm công dân, nhìn chung còn chưa đầy đủ, còn cảm tính, xuôi chiều. Tình trạng coi thường pháp luật, kỷ cương, kỷ luật, quy tắc sinh hoạt xã hội vẫn còn tiếp tục diễn ra.
Ðứng trước tình hình đó, việc mở rộng và phát huy dân chủ XHCN, phát huy cao độ vai trò nhân tố con người trong sự nghiệp CNH, HÐH ở nước ta hiện nay đang là một nhiệm vụ to lớn đặt ra cho tất cả các cấp, các ngành. Trước mắt, để làm tốt được nhiệm vụ đó, theo chúng tôi cần phải nắm vững một số vấn đề có tính giải pháp sau đây:
Thứ nhất, phải luôn luôn quán triệt quan điểm dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Quyền lực chính trị của nhân dân không được bảo đảm sẽ dẫn tới tình trạng người dân thờ ơ, lãnh đạm đối với xã hội, suy giảm tính tích cực chính trị - đó chính là đầu mối làm suy giảm và đánh mất tiềm năng sáng tạo, mất động lực để phát triển. Khi dân chủ được bảo đảm, con người và các quan hệ xã hội sẽ trở nên cởi mở và năng động hơn. Nguồn lực của mọi nguồn lực, động lực của mọi động lực, động lực sâu xa cho mọi sự phát triển chính là nhân tố con người.
Thứ hai, phải thực hiện dân chủ trong Ðảng, trong bộ máy nhà nước và các đoàn thể xã hội; đồng thời không ngừng nâng cao hiệu quả vận hành của cả hệ thống chính trị.
Ðảng Cộng sản Việt Nam là đảng cầm quyền, lãnh đạo xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Ðảng gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ, chịu sự giám sát của nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng đảng, đoàn kết và lãnh đạo nhân dân tiến hành sự nghiệp cách mạng. Người đảng viên cộng sản là người có tôn chỉ mục đích trung thành và hy sinh vì lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Vì vậy, trong quá trình dân chủ hóa, trước hết phải tiến hành dân chủ hóa trong Ðảng, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, phê bình và tự phê bình. Các tổ chức Ðảng, cũng như từng đảng viên, đều phải hoạt động trong khuôn khổ hiến pháp và pháp luật. Nếu trong nội bộ đảng không có dân chủ thì không thể nói đến dân chủ ngoài xã hội. Phải thực hiện dân chủ hóa và xóa bỏ bệnh hình thức ngay từ khâu bầu cử các cơ quan lãnh đạo các cấp của Ðảng, Nhà nước và các đoàn thể xã hội.
Trong hệ thống chính trị, Ðảng là lực lượng duy nhất lãnh đạo. Muốn tránh nguy cơ độc đoán chuyên quyền - những biểu hiện thường thấy của mất dân chủ - thì đảng phải luôn đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo đối với hệ thống chính trị, mà trong đó cơ bản nhất là đối với nhà nước. Sự lãnh đạo của Ðảng bảo đảm cho Nhà nước mang bản chất giai cấp công nhân, thật sự là Nhà nước của dân, do dân, vì dân, hoạt động theo đúng đường lối, quan điểm của Ðảng, thể hiện bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự lãnh đạo của Ðảng tạo điều kiện phối hợp và phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị, giúp Nhà nước hoàn thành thuận lợi mọi nhiệm vụ của mình.
Mặt trận và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội ngày càng có vai trò to lớn khi các quan hệ xã hội dân sự ngày càng phát triển. Do vậy, Ðảng phải lãnh đạo để định hướng Mặt trận và các đoàn thể thực hiệncác mục tiêu xã hội chủ nghĩa, gắn bó với quyền lợi của dân tộc, giai cấp và các hội viên, đoàn viên; đồng thời tôn trọng và khuyến khích tính năng động và tự chủ của các đoàn thể và tổ chức xã hội.
Hoạt động của các thành viên trong hệ thống chính trị có chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng cùng nhau tạo ra một sức mạnh tổng hợp để nhằm đạt mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, khẳng định trên thực tế quyền lực chính trị thật sự thuộc về nhân dân lao động.
Thứ ba, phải bảo đảm các thể chế dân chủ được chế định bằng nguyên tắc, luật pháp và các chuẩn mực văn hóa đạo đức. Ðối với xã hội, một mặt, pháp luật ghi nhận và thể chế hóa quyền con người, quyền công dân và bảo đảm về mặt pháp lý cho các quyền đó được thực hiện; mặt khác, pháp luật trở thành phương tiện để các thành viên của xã hội có điều kiện bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình...
Việc thực hiện dân chủ điều quan trọng là phải hoàn thiện các chế định dân chủ để buộc các chủ thể cầm quyền dù muốn hay không cũng phải tuân theo. Nếu không có thể chế để qua đó nhân dân kiểm soát được quyền lực thì tất yếu sẽ dẫn đến xu hướng lạm quyền. Về dân chủ trực tiếp việc ban hành Quy chế dân chủ ở các loại hình cơ sở theo Chỉ thị số 30/CT-TW ngày 18-2-1998 của Bộ Chính trị và Nghị định số 29/1998/NÐ-CP ngày 11-5-1998 của Chính phủ vừa qua là một hướng đi đúng đắn và đã đạt được những thành tựu nhất định. Về dân chủ đại diện thì phải thông qua các chủ thể quyền lực trong hệ thống chính trị, thông qua cấp ủy đảng, đại biểu Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp, thông qua những người lãnh đạo các đoàn thể nhân dân, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng... Các quan hệ dân chủ ấy cần được định chế bằng luật pháp và chuẩn mực xã hội. Pháp luật không thể quy định trách nhiệm chung chung và người dân thì không biết đại diện của mình là ai. Phải xây dựng các thể chế để bảo đảm năng lực của sự đại diện, hiệu quả của sự đại diện, từ khâu tổ chức hoạt động của các cơ quan đại diện đến vị trí, vai trò, quyền hạn và trách nhiệm của những người đại diện. Phải làm cho chế định bầu cử thật sự tự do, công khai, dân lựa chọn, dân biết đầy đủ quá trình bầu cử, dân kiểm tra kết quả bỏ phiếu... Và như vậy việc thực hiện dân chủ còn có quan hệ trực tiếp với việc đổi mới về tổ chức và phương thực hoạt động của hệ thống chính trị, vì nó được thực hiện bằng hệ thống chính trị.
Thứ tư, phải bảo đảm tính toàn diện trong quá trình mở rộng và phát huy dân chủ. Quá trình dân chủ hóa phải được triển khai trên tất cả các lĩnh vực của đời sống từ kinh tế, chính trị, văn hóa tinh thần liên quan đến đời sống của mỗi cá nhân, đời sống của cộng đồng; từ tư tưởng hành động của con người đến các thiết chế xã hội.
Về kinh tế, cái cốt lõi là bảo đảm lợi ích kinh tế của người lao động. Những lợi ích đó phải được thể chế hóa trong các quyền công dân: sở hữu, quản lý, phân phối làm cho người lao động làm chủ thực sự về tư liệu sản xuất, tạo động lực phát triển sản xuất kinh doanh là cơ sở để thực hiện lợi ích và tiến bộ xã hội.
Về chính trị, phải bảo đảm cho nhân dân có quyền tham gia vào các hoạt động quản lý điều hành của nhà nước và tổ chức chính trị - xã hội một cách trực tiếp và thông qua các đại diện ưu tú do mình lựa chọn. Phải bảo đảm quyền dân chủ trong ứng cử, bầu cử, trong thảo luận, đóng góp ý kiến xây dựng các dự án luật; trong sinh hoạt dân chủ ở các cơ quan dân cử, các đoàn thể xã hội...
Về văn hóa, tinh thần, phải tạo cho các tầng lớp nhân dân có quyền tự do hưởng thụ thành tựu văn hóa tiến bộ và tự do tư tưởng. Nhà nước bảo đảm cho công dân quyền được thông tin, tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng, tự do sáng tạo, quyền thảo luận và biểu quyết những vấn đề quan trọng trong việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần xã hội...
Thứ năm, phải đẩy mạnh dân chủ ở cơ sở. Việc bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở và từ cơ sở là vấn đề rất quan trọng. Cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện đường lối, chính sách của Ðảng và Nhà nước, là nơi sinh sống, lao động sản xuất, công tác, nơi diễn ra tiếp xúc và mối quan hệ nhiều mặt giữa các tầng lớp nhân dân với đảng bộ chính quyền, công chức điều hành xử lý công việc thường ngày... Do vậy, cần phải xây dựng chế độ dân chủ bắt đầu từ cơ sở, từ nền tảng của hành chính với sự tham gia thật sự của quần chúng vào tất cả đời sống của nhà nước.
Qua một thời gian thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, chúng ta đã thấy rõ được những hiệu quả thiết thực. Quyền làm chủ của nhân dân được bảo đảm trên thực tế ở những lĩnh vực cần thiết. Nhiều vụ việc ở cơ sở được nhân dân đấu tranh làm sáng rõ; cán bộ, đảng viên được theo dõi, nhắc nhở, do đó đã hạn chế đáng kể các hành vi tiêu cực. Hệ thống chính trị ở cơ sở nhiều nơi được củng cố; nhân dân phấn khởi, kinh tế - xã hội phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, quốc phòng an ninh được giữ vững. Tuy nhiên, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở luôn luôn vận động và biến đổi không ngừng, đòi hỏi phải thường xuyên nghiên cứu và tổng kết các mô hình thực tiễn để đổi mới và vận dụng sáng tạo các hình thức, biện pháp tổ chức thực hiện nhằm đưa Quy chế dân chủ ở cơ sở đi vào cuộc sống một cách vững chắc.
Thứ sáu, phải không ngừng nâng văn hóa chính trị, văn hóa dân chủ và năng lực thực hành dân chủ của quần chúng nhân dân lao động.
Mọi quyền lực thuộc về nhân dân, phải do nhân dân tự tay mình thực hiện, đó là nguyên lý và nội dung của nền dân chủ XHCN. Nền dân chủ đó vì vậy, sẽ phụ thuộc vào nền tảng xã hội sâu, ý thức chính trị của nhân dân và khả năng của nhân dân tham gia vào đời sống chính trị của đất nước. Các yếu tố bảo đảm đó chỉ có thể trở thành hiện thực khi mà trình độ văn hóa chính trị của nhân dân đạt được ở những mức độ nhất định và ngày càng được nâng cao.
Thực tế là, chỉ khi nào người dân tự giác nhận thức được quyền và nghĩa vụ của mình, tự giác tham gia công việc nhà nước, công việc xã hội, hoạt động với tư cách là người chủ lúc đó mới có điều kiện thực hiện dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra một nguyên tắc hoạt động chính trị: "Phải đưa chính trị vào giữa dân gian". Không có tri thức người dân sẽ không bảo vệ được lợi ích của mình, sẽ hành động một cách tự phát và sẽ bị mất phương hướng trong đời sống chính trị, lúc đó dân chủ chỉ còn là một thứ dân chủ hình thức.
Thứ bảy, trong xã hội hiện đại cần phát huy vai trò là cầu nối thông tin giữa dân với Ðảng của truyền thông đại chúng để làm cơ sở cho các cuộc tranh luận, thảo luận, trưng cầu ý kiến qua đó nâng cao văn hóa dân chủ trong xã hội. Ðây là một kênh quan trọng để hình thành dư luận xã hội nhằm thực hiện chức năng góp phần mở rộng dân chủ XHCN. Truyền thông đại chúng cũng là diễn đàn, nơi dân chúng diễn đạt ý kiến của mình, nơi nhân dân gửi đơn thư, khiếu nại trước khi các cơ quan chức năng vào cuộc.
Tóm lại, ở nước ta trong giai đoạn hiện nay việc mở rộng và phát huy dân chủ là mục tiêu và động lực phát triển. Hơn lúc nào hết chúng ta phải quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, phải "làm sao cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình". Do vậy, "thực hành dân chủ là cái chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn".
