Văn học - cuối cùng vẫn là viết về trái tim con người

[Hide Nguyễn]

Tác giả: Hoàng Hường​

Hội thảo "Giới thiệu văn học Việt Nam ra thế giới" đang diễn ra tại Hà Nội. Một sự kiện hiếm hoi để bạn bè quốc tế, cũng như các tác - độc giả Việt Nam soi lại kho tàng văn học của mình, nơi chứa đựng niềm tự hào dân tộc, cũng như bao điều trăn trở.



Văn là người

Trên diễn đàn quốc tế, vị trí của văn học Việt Nam còn quá khiêm tốn, nếu không muốn nói thẳng là rất nhỏ nhoi. Đó là khẳng định của hầu hết học giả trong và ngoài nước - tất nhiên - đó là sự thật.

"Nói vậy không có nghĩa là văn học Việt Nam không có những tác phẩm có giá trị đáng để thế giới ngưỡng mộ. Chìa khóa vấn đề nằm ở sự lựa chọn tác phẩm, và quan trọng nhất, vẫn là tìm được mẫu số chung giữa các nền văn hóa", Giáo sư Chúc Ngưỡng Tu đến từ Trung Quốc, người thành công trong việc chuyển ngữ và giới thiệu tiểu thuyết Ông cố vấn của nhà văn Hữu Mai sang Trung Quốc, phát biểu.

GS Chúc đã có mấy chục năm nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ và văn học Việt Nam. Ông từng cố gắng đưa tinh hoa văn học Việt về Trung Quốc. Trước khi "mời Ông cố vấn sang ở lại Trung Quốc" (lời GS Chúc), ông đã từng dịch Chí Phèo và Kẻ sát nhân lương thiện (tác giả Lại Văn Long) nhưng đều bị các nhà xuất bản từ chối với nhiều lý do. Đến Ông cố vấn, ông miệt mài dịch trong tâm thế "nếu không nhà xuất bản nào chấp nhận bản dịch, sẽ giữ làm tài liệu cá nhân để cho bạn bè và con cháu đọc". Tuy nhiên sau đó khi ông giới thiệu bản tóm tắt, Nhà xuất bản Quân sự nghị văn Trung Quốc xuất bản ngay và trở thành 1 trong 2 cuốn sách Việt Nam thành công nhất tại Trung Quốc (cùng Đất nước đứng lên của nhà văn Nguyên Ngọc).

Lý giải thành công của "Ông cố vấn", GS Chúc cho rằng, tác phẩm này không dừng lại ở việc kể tả một điệp viên hay một nhân vật cụ thể, mà nó là cái nhìn chi tiết và chân thực về một giai đoạn lịch sử của Việt Nam; về thái độ sống, chiến đấu và văn hóa của một dân tộc trong một thời đại lịch sử, và quan trọng nhất, nó khắc họa rõ nét con người Việt Nam trong đó.

​

Tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh đã được dịch ra hơn
20 thứ tiếng (Ảnh: VNN)

"Văn học là nhân học. Nó bắt nguồn từ đời sống nhưng lại cao hơn đời sống. Độc giả nước ngoài muốn tìm hiểu Việt Nam qua tác phẩm văn học. Nếu là tác phẩm chung chung thì không thể gây hứng thú cho họ được. Phải là tác phẩm viết về nội dung rất Việt Nam và chỉ có ở Việt Nam mới khiến độc giả nước ngoài thấy thú vị. Cái gì càng có sắc thái dân tộc thì cái đó càng có ý nghĩa quốc tế. Ông cố vấn có được những yếu tố đó". GS Chúc nói.

Tiến sỹ Đông Nam Á và Việt Nam học người Đức, Frank Gerke nghiên cứu tác phẩm của nhà văn Nguyễn Quang Sáng từ năm 1993. Frank Gerke mô tả sự hấp dẫn của các tác phẩm Nguyễn Quang Sáng chính là "tính công bằng và nhân đạo" trong tư tưởng và góc nhìn.

Sự nghiệp văn học của Nguyễn Quang Sáng gắn liền với nhiều đề tài chiến tranh, trong đó có hai tác phẩm nổi tiếng là Cánh đồng hoang và Đất lửa, tác phẩm gây nhiều tranh cãi về "lập trường chính trị" của Nguyễn Quang Sáng ở thời điểm được xuất bản khi miêu tả một cách trung lập sự kiện trong một ngôi làng thời chiến.

Nhưng khi khoảng cách thời gian càng lùi xa thời kỳ chiến tranh, giá trị cuốn sách được nhìn nhận công bằng hơn nằm ở yếu tố "con người" của nó - như TS Frank Gerke ca ngợi - Đất lửa "là một trong những tiểu thuyết Việt Nam thành công nhất sau khi Đại chiến tranh thế giới lần thứ II kết thúc"

"Tính nhân đạo" cũng được Frank Gerke trích dẫn một đoạn cuối trong tiểu thuyết Cánh đồng hoang: "Trong một vụ tấn công, anh Ba Đô hy sinh, chị Sáu Xoa, sau lưng là đưa con, tay cầm khẩu CKC đối phó với máy bay trực thăng Mỹ và bắn hạ nó, bắn chết phi công Mỹ. Khi rút ra từ túi tên Mỹ một bao thư chị tìm thấy trong đó một tấm ảnh có người đàn bà Mỹ tay bồng đứa trẻ. Đó là gương mặt người vợ đang đau khổ đợi tin chồng".

"Chiến tranh thế nào, dù ai đúng ai sai, phe nào thắng phe nào thua, nhưng nỗi đau của con người đều như nhau cả. Nguyễn Quang Sáng đã không quên điều này, và nó làm nên giá trị của tác phẩm". Frank nói.

Văn học - cuối cùng là nói về trái tim con người

Giống như Nguyễn Quang Sáng, Bảo Ninh, tác giả Nỗi buồn chiến tranh, tiểu thuyết được các nhà phê bình văn học Mỹ đánh giá là một trong những tiểu thuyết chiến tranh hay nhất mọi thời đại, và đã được dịch ra hơn 20 ngôn ngữ cũng không quên điều đó.

Những khổ đau giằng xé mãi "kéo lê" trong cuộc đời Kiên - người lính quân đội Việt Nam giải ngũ - cũng xảy ra như vậy trong cuộc đời những cựu binh Mỹ. Những cuộc chiến có tên gọi khác nhau, nhưng sự hủy diệt thân xác và tâm hồn con người đều giống nhau.

Nhà báo Erik Burns của tờ The NewYork Times từng viết "Dù được tô điểm thế nào, chiến tranh vẫn là địa ngục. Cảm xúc con người là giống nhau, dù ở phe thắng hay bại. Bảo Ninh đã tìm được chìa khóa chung đưa tác phẩm của ông đến trái tim độc giả".

Erik Burns trích dẫn một đoạn trong Nỗi buồn chiến tranh mô tả Phán vô tình phải chung hầm cùng một lính Việt Nam cộng hoà bị thương. Trong tình cảnh đó không còn hai kẻ thù mà là hai con người. Phán nhảy lên mặt đất đi tìm băng gạc chữa vết thương cho người kia. Khi quay lại, Phán không tìm được căn hầm cho người lính Ngụy bị thương nữa vì nước mưa đã lấp hết, vùi lấp luôn người thanh niên khốn khổ. Erik Burns tả tiếng gọi thảm thiết của Phán giữa màn mưa Ngụy ơi, Ngụy ơi, mày ở đâu? là "cú đấm thắng vào mọi trái tim".

Ở một cách khác, những dòng chữ chứa đựng lý tưởng trong sáng và nồng nhiệt của bác sĩ Đặng Thùy Trâm - như cách nói của Giáo sư Phong Lê - đã hóa giải những điều ghê ghớm nhất để đi qua khói lửa chiến tranh để đi đến cái "tâm" của nhân loại. "Lửa" trong từng dòng chữ Đặng Thùy Trâm để lại đã lay động trái tim ở bên kia chiến tuyến khiến những con người cầm súng phải dành một vị trí để cất giữ nâng niu cuốn nhật ký nhiều năm trời.

"Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của từng dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có thể được dựng lên hoặc san bằng. Nhưng những tác phẩm đi xuyên qua mọi thời đại, mọi nền văn hóa hay ngôn ngữ, cuối cùng vẫn nằm ở tính nhân bản của nó. Có thể màu sắc quốc kỳ, ngôn ngữ, hay màu da chúng ta khác nhau. Nhưng máu chúng ta đều có màu đỏ, nhịp tim đều giống nhau. Văn học - cuối cùng vẫn là viết về trái tim con người". Một nhà phê bình từng viết.


Nguồn :VNN