Trời và đất trong tín ngưỡng của người Tày, Nùng

[Bút Nghiên]

Trời và đất trong tín ngưỡng của người Tày, Nùng​

Hai dân tộc Tày và Nùng ở Lạng Sơn quan niệm rằng: phong tục và tín ngưỡng của dân tộc mình như hệ giá trị và chuẩn mựa xã hội. Trong cuộc sống, người Tày và người Nùng nhận thức và hành động theo tình cảm và theo phong tục truyền thống của dân tộc họ. Các phong tục được biểu hiện thường xuyên trong đời sống văn hóa - xã hội, trong tín ngưỡng, trong nghệ thuật, lễ hội truyền thống. Ngoài ra, phong tục và tín ngưỡng còn được thể hiện lên những bộ tranh đều mô tả những hoạt động diễn ra hằng ngày trong cuộc sống. Đó chính là cách ứng xử của từng cá nhân, hoặc cộng đồng đối với thiên nhiên và xã hội. Điều đó được coi là sự hiểu biết, là trí khôn và những đúc kết kinh nghiệm trong quá trình hình thành đời sống của con người.

Những nghi lễ, phong tục truyền thống có ảnh hưởng sâu sắc tới tín ngưỡng của hai dân tộc Tày và nùng. Cũng như những dân tộc khác ở Lạng Sơn, họ cùng chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Phật giáo và Lão giáo, nhưng ở mức độ đậm nhạt khác nhau. Người Tày và người Nùng tin là có rất nhiều thứ thần thánh và ma quỷ, được gọi chung là phi. Phi có trên trời, mặt đất và âm phủ. Thí dụ:

-Phi phạ ở trên trời. .

-Phi đông ở trong rừng. .

-Phi pấu pú chính là tổ tiên.

Mới đầu là sự sợ sệt, sùng bái cái sức mạnh mơ hồ trong vũ trụ, sau đó họ tiến đến sùng bái cả trời đất, cây cỏ, núi sông, rồi sùng bái cả loài vật. Khi đó con người chưa có sự phân biệt rõ ràng giữa thần thánh và con người. Họ đứng trước thiên nhiên hùng vĩ, sự mênh mông chứa đầy bí hiểm và sức mạnh, như mặt trời, mặt trăng, những vì tinh tú như sao kim, sao hỏa, sao mộc, sao thủy, sao thổ, hoặc sấm sét, mưa bão, v.v... Đã bao phen làm cho con người sợ hãi. Từ đó, nhiều câu hỏi "tại sao" được đặt ra và không tài nào giải thích nổi. Cuối cùng, câu giải đáp đối với những hiện tượng mạnh mẽ vô cùng ấy của tự nhiên đối với họ là sức mạnh của thánh và thần, ma và quỷ.

Tất cả thành, thần, ma, quỷ đó được chia làm hai loại: lành và dữ. Làng là Ngọc Hoàng thượng đế, Phật Bà Quan âm, Thần Nông, Bụt Luông, Mé Hoa (mẹ BJoóc), Tổ tiên, Thần mụ, Thần Bếp, Thần Bản... Tất cả những vị thần đó thường được thờ những nơi trang nghiêm, công cộng như: bàn thờ, đền, chùa, miếu... để bảo vệ người, gia súc, mùa màng, sẵn sàng giúp con người trừ diệt các loại tà ma, quỷ quái. Các vị thường ban phúc lành cho con người, trừng phạt ai đó làm điều ác, gian, tham.

Thần dữ như: ma rừng, sấm, sét, thuồng luồng, yêu tinh, quỷ dữ... chuyên hại người và hại mùa màng. Trong các làng bản dân tộc Tày và Nùng thường thờ các vị thần linh như: thổ công, thổ địa, thành hoàng, thờ Phật Bà Quan âm, thờ Thần Nông, Thần Mưa, Thần Gió, v.v. Trong gia đình, ngoài việc thờ tổ tiên, họ còn thờ các vị Phật, Thánh khác như: Ngọc Hoàng thượng đế, Phật Bà Quan âm (thường đặt trên bán thờ tổ tiên). Thờ ngũ hổ (thường đặt dưới bàn thờ tổ tiên). Sở dĩ ban thờ được đặt chồng nhau ba bốn tầng như vậy là theo quan niệm: ban thờ là nơi tượng trưng cho tổ tiên, xã hội, vũ trụ, trời và đất. Do đậy, ban thờ thường để ở gian giữa - là nơi trang nghiêm nhất để nhìn ra cửa chính. Riêng ở Chi Lăng, Bắc Sơn (Lạng Sơn) ban thờ để ở gian đầu hồi. Khách lạ và nữ giới cần tránh nơi linh thiêng ấy. Ban thờ không chỉ do gia chủ đặt, mà phần lớn các thầy mo, then được mời đến cúng lễ nhà mới, cầu phúc, cầu an, chọn ngày, chọn giờ để đặt ban thờ và bát hương. Những việc này, người Tày và người Nùng gọi là "An phi".

Hai dân tộc Tày và Nùng ở Lạng Sơn, cũng như các lệ mang sắc thái văn hóa tín ngưỡng cũng là điều dễ hiểu. Ngay từ thuở sơ khai cho tới ngày nay, người ta đã coi núi sông, đất đá, những vì tinh tú, mặt trăng, mặt trời, cây cỏ đều mang tính thiêng liêng, có linh hồn trong đó. Đứng trước sự vận hành của vũ trụ, họ nhận thấy con người thật bé nhỏ trước thiên nhiên bao la, do vậy mà họ coi "vạn vật hữu linh". Vì thế, họ thường mượn những câu chuyện huyền thoại và những lễ thức trong các lễ hội truyền thống để biểu thị tín ngưỡng và tôn giáo, về đời sống văn hóa - xã hội của họ, dân tộc mình. Hơn nữa, họ coi đồ vật cũng có linh hồn, có thần linh ẩn nấp bên trong, do đó đã có vô số đồ vật được thờ phụng. Điều đó coi như những lý giải đơn giản về cuộc sống, về mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và xã hội. Nó giúp con người (ít nhất về tư tưởng và tâm lý) hoàn thiện bản thân, thúc đẩy đời sống đi lên. Nói cho cùng tất cả những điều đó đều hướng tới sự khuyến thiện, trừ ác trong thiên nhiên, trong xã hội, mà con người là nhân tố tích cực tham gia quá trình cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội và cải tạo chính mình.

(Nguồn:Nhân dân)