Sử thi chàng Đam San

Ngọc Suka · 28/4/16

SỬ THI CHÀNG DAM SAN – KLEI KHAN Y DAM SAN

KLEI KHAN Y DAM SAN

Người sưu tầm & dịch tiếng Pháp: Sabachier – 1933

Người dịch tiếng Việt : Đào Tử Chí – 1959-1977

Người hiệu đính, dịch thuật : Nguyễn Hữu Thấu – 1988

Tóm tắt cốt chuyện :

Theo tục cuê nuê của Êđê, khi bà của H’Nhĭ, H’Bhí chết, hai nàng phải nối dây với chồng bà là ông Y Kla ( cậu của Dam San) . Khi cậu chết, Dam San phải thay cậu nối sợi dây hôn nhân với H’Nhĭ, H’Bhí ( Họ bằng tuổi nhau) .Câu chuyện bắt đầu từ lúc H’Nhĭ nhờ các anh sang hỏi Dam San về làm chồng theo luật tục.

Không bằng lòng, Dam San tìm nhiều cách chống đối, nhưng không thoát khỏi luật lệ. Chàng phải từ bỏ người yêu về làm chồng hai người đẹp, nên chán, thường bỏ đi chơi hoặc đưa tôi tớ đi săn bắt xa. Các tù trường Quạ & Sắt thấy H’Nhĭ xinh đẹp nên lừa bắt cóc nàng. Dam san đánh nhau & cướp lại được vợ. Không thỏa mãn , chàng tìm đường đến hỏi nữ Thần Mặt trời về làm vợ, nhưng bị từ chối và chết trong đầm lầy. Hồn Dam San nhập vào chị gái, làm nàng có thai. Đứa bé sinh ra đặt tên là Dam San mới thôi khóc. Được vài tuổi, H’Nhĭ lại cho các anh sang hỏi chồng. Không trái được luật tục & sợ mất của cải, Dam San nhỏ lại phải cuê nuê cùng H’Nhĭ, H’Bhí.

( LN đã phóng tác một góc câu chuyện tình của Dam San trong truyện ngắn Hoa Plang)

I

H’Nhĭ : Ơ Y Đhing ơi ! Ơ Y Ling ơi ! Ơ Y Đhang ơi ! Ơ Y Lang ơi ! Ở ngoài cổng làng có xử chém kẻ lạ nào đâu! Ơ Y Suh ơi ! Y Sah ơi ! vào đây nào !

Y Đhing : Ở em, có việc gì mà em gọi, có việc gì mà em kêu chúng tôi đấy hả em?

H’Nhĭ : Tôi gọi anh em chẳng vì công này, cũng không vì việc nọ. Danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, nghe đông tây đâu đâu cũng nói H’Nhĭ, H’Bhĭ như gốc nhiều cành, nha cây nhiều nhánh, anh em lắm, họ hàng nhiều . Thế mà sao đến nay chúng tôi vẫn thui thủi một mình, chình ình ra đó như cây put ải (1), tấm chồng còn chưa có để mà dùng ?

Y Đhing : Ơ em ! vậy thì lòng em đã ưng ai, bụng em đã thương ai, ai là người em đã để ý?

H’Nhĭ : Nào tôi biết ai ! Anh em cứ ưng đâu là chúng tôi sẽ thuận đấy, anh em cứ thương ai là chúng tôi sẽ thương theo người ấy. Chúng tôi nào dám trái lời anh em?

Y Đhing : Vậy thì Y Kuăt, Y Muăt, người anh mặc giáp sắt, người em mặc giáp lưới, hai dũng tướng cuộn chạc ngựa chạc trâu tốt, em có ưng, có thương không?

H’Nhĭ : Tôi thì tôi không thương, không ưng những người ấy đâu anh ạ. Tuy họ là những tù trưởng ching lắm, la nhiều .

Y Đhing : Vậy thì em ưng ai, thương ai mà người anh mặc giáp sắt, người em mặc giáp lưới em lại không ưng, không thương?

H’Nhĭ : Tôi thì tôi còn biết ưng ai, thương ai khác nữa? Chồng tôi, bà chúng ta đã tìm giùm, ông chúng ta đã kiếm giúp . Khi bà H’Bia Klu chúng ta qua đời , tôi là người được họ hàng đem chắp nối với ông Mtao Kla của chúng ta, làm nuê (2) dành sẵn cho ông. Khi giết trâu làm lễ cầu phúc, ông bế tôi trên đùi, còn Dam San thì cõng trên lưng, ông bảo tôi rằng “ Nay ông đã đầu bạc mắt mờ, như điếu thuốc đã tàn, không mong gì rồi đây ông còn lấy cháu ông được nữa. Khi nương đã cằn, rẫy đã cỗi , cây đã đổ, gỗ đã mục, ông đã già mà hai cháu đã lớn khôn, thì hai cháu phải lấy nhau. Nếu Dam San lấy vợ làng đông, xóm tây, Dam San sẽ trở thành đứa giữ ngựa, tháo ching, xiềng voi cho H’Nhĭ. Chỉ lấy H’Nhĭ Dam San mới trở thành một tù trưởng giàu có, ching lắm, char nhiều. Còn với tôi thì ông đã dặn “ Nếu tôi lấy chồng làng đông xóm tây , tôi sẽ trở thành con nô lệ nuôi lợn, nhốt gà cho Dam San. Chỉ lấy Dam San tôi mới trở nên một tù trưởng giàu có ching lắm, char (3) nhiều. Vì bà tôi đã dạy phải, ông tôi đã bảo đúng, các anh hãy đi hỏi Dam San xem phải chăng chàng còn thuận lấy tôi hay đã bỏ ?

Y Đhing : Thế thì làm gì đây em? Để rước được một người thuận về làm chồng em, để đón được một người ưng về làm chồng em, cẳng bò nào bói được mà thui bò? Cẳng trâu nào bói được mà thui trâu? Giò lợn thiến, lợn sổi nào bói được mà đốt lợn thiến, lợn sổi? Vì vậy chúng ta hãy làm lễ cầu thần, cáo tổ tiên, cúng linh hồn các tù trưởng xưa cũ rượu một ché tuk, gà trống một con.

H’Nhĭ : Ơ các con ! hãy đi lấy rượu cột lên !

Tôi tớ : Lấy rượu nào thưa bà ?

H’Nhĭ : Lấy rượu ché găn trong hầm, lấy rượu ché ghê trên lẫm, những ché rượu ông bà để lại từ xưa.

Tôi tớ : Đánh ching nào thưa bà ?

H’Nhĭ: Hãy đánh những ching có tiếng âm vang. Những ching có tiếng đồng tiếng bạc, đánh nhè nhẹ cũng vang vọng khắp núi non. Hễ đánh lên là ở dưới rung lên các cây xà măng, là ở trên rung lên các cây xà ngang. Là khỉ vượn quên đu cây, ma quỷ quên làm hại ngưòi , sóc chuột quên đào hang, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm dài trên mặt đất, là hoẵng đứng ngẩn, thỏ ngồi ngơ, hươu nai đứng sững sờ. Tất cả đều mải vui với tiếng ching của H’Nhĭ, H’Bhĭ, chẳng còn màng nhoài đầu ra ăn cỏ.

Lễ xong, Y Đhing, Y Ling, Y lang, Y Suh, Y Sah ra đi. Người cưỡi ngựa đực lưng sóc xia, người cưỡi ngựa cái lưng sóc kênh. Ngựa kiệu hết sức là nhanh. Người cưỡi đầu không động, mình không lay, tay cầm âu đồng nước không sánh, leo núi chỉ một sải , xuống thác chỉ một nhảy, thoáng đã đến nơi, thoắt đã đến chốn.

Họ phóng tầm mắt ngắm làng Dam San. Nơi dựng làng trông như cái mai rùa, rẫy giăng khắp núi, trâu bò lúc nhúc như mối, như kiến. Đường đi bên phải rộng một với giáo, đường đi bên trái rộng một với xagac. Dấu chân ngựa, chân voi như bện thừng. Nô lệ trai ngực đụng ngực. Nô lệ gái vú đụng vú. Cảnh làng chàng Dam San trông thật là vui, là đẹp. Dấu chân ngựa như chân rết, dấu chân voi như trôn cối giã gạo, nồi bung, nồi bảy như ốc sên rừng, nhà dài cả một hơi ching, sàn sân rộng cả một hơi chim bay. Trên cột phơi chỉ thì nào là chim bhí chuyền,nào chim nhồng đậu, nào là các tà vải sọc rằn đủ màu phấp phới bay.

Y Đhing, Y Ling đi cột ngựa. Ngựa cột rồi, hai chân chồm lên. Họ leo hết cầu thang. Hai lần họ giậm chân trên sàn sân, hai lần sàn sân làm như vỗ cánh, bảy vì cột nhà đung đưa sang đông, đung đưa sang tây. Họ gác xagaclên xà dọc, dựng giáo ở góc nhà, rồi đến ngồi ở ghế đánh ching, khép nép như cái mồi sáp, khúm núm như con cúi bông, trông thật là dễ thương, dễ mến.

Cho đến lúc này H’Âng, H’Lĭ chị và em gái của Dam San vẫn nghé nhìn ra gian khách qua lỗ phên. H’Lĭ rủ chị H’Âng :

H’Lĭ : Chị ơi, ta ra gian khách đi! ( nói với tôi tớ):Ơ các con, ai mang chiếu thì mang chiếu ra, ai mang chăn thì mang chăn ra, ai mang gối thì mang gối ra, ai mang trầu thì mang trầu ra! Hãy để thuốc xắt trong khay hoa. Hãy để trầu têm trong âu đồng chạm!

Chị em H’ Âng ra đến gian khách

H’Lĭ : Ơ anh em ! có chuyện gì mà ching treo dàn bếp, bậc quyền quý giàu sang lại đến nhà con chó này? Bỗng dưng anh em hạ cố đến nhà chúng tôi vậy?

Y Đhing : Ấy, xin người chị em đừng vội rấp rừng, ngăn lối. Từ nay trở đi hai nhà chúng ta đi lại làm thân, cùng nhau mau mua bán bán. Bên làng này làng ta. Bên kia cũng làng ta. Hai bãi thả trâu bò sẽ liền làm một.

Một chiếu trắng trải dưới. Một chiếu hoa trải trên làm chỗ ngồi cho khách tù trưởng nhà giàu.

Rồi lột sột ở nhà ngoài, loạt soạt ở nhà trong, H’Lĭ rảo bước đi vào nơi Dam San ở, mở căn buồng hai ngăn, hai lớp vách, hai lớp đệm của chàng.

Lúc này Dam San đang nằm trên võng, tóc thả xuống một chiếc ching to.

H’Lĭ : Ơ anh ! Ơ anh! Anh ra gian khách. Cả nhà đang đầy khách, gian khách đang đầy người Chăm. Những người cầm đầu đang xúm xít ngồi giữa nhà.

Dam San : Không, không em ơi. Anh không ra đâu! Em cứ đi giết gà đem rượu ra mời họ.

H’Lĭ : Lấy rượu ché nào anh ?

Dam San : Lấy hũ Kđa mới ủ được năm đêm ấy.

H’Lĭ trở lại nhà khách, đốt một con gà mái ấp, giết một gà mái đẻ, giã gạo trắng như hoa êpang, sáng như ánh mặt trời, bắc nồi lên nấu cơm. Vừa ráo một bãi nước miếng, vừa dập một bà trầu cơm đã chín tới. Nàng nhắc cơm xuống đặt trên sàn, rồi đem ra nào mâm chân thau chạm trổ vành, toàn những thứ chỉ dùng để dọn cơm cho khách quý là tù trưởng nhà giàu.

H’Lĭ : Thưa anh em, mời anh em lại xơi cơm.

Y Đhing, Y Ling ngồi vào mâm cơm.

H’ Âng : Mời anh em ăn cho ! Cơm chúng tôi hôi mùi mốc, nước chúng tôi tanh mùi bùn, gà chúng tôi gà diều tha, người dọn cơm mời anh em là những mụ đàn bà què quặt, ăn mặc xộc xệch, trông như những con két diều tha, như những con vẹt diều mổ. Mời anh em ăn cho .

Y Đhing, Y Ling ăn qua loa một miếng, một lát đã ngồi nghỉ.

H’ Âng : Ơ anh em ! Sao cơm chúng tôi anh em chỉ ăn một nhúm, thức ăn chúng tôi anh em chỉ ăn vừa một nhón ngón tay. Thật không bõ công chúng tôi bưng dọn, anh em ạ.

Y Đhing : Đến nhà chị, chúng tôi ăn chừng ấy. Ở nhà chúng tôi, một quả dưa hấu chúng tôi ăn ba đời, một quả dưa gang chúng tôi ăn ba năm đấy, chị ạ.

H’ Âng : Ơ các con, ơ các con, đi lấy rượu !

Tôi tớ : lấy ché nào , thưa bà?

H’ Âng : Lấy ché jŭ, ché jăn, những ché có tám tai, phải năm đòn khiêng, ba người theo đỡ ấy.

Tôi tớ đi lấy cuốc, cuốc phầm phập. Đã bắt đầu nghe có tiếng ché làu bàu.

Tôi tớ : Ơ các bà, ơ các bà ! Xin các bà đừng có làu bàu! Bà nào ngọt thì xin chìm xuống. bà nào chua thì mời đứng lên! Chúng tôi đưa các bà lên không phải để làm việc gì xấu xa, chỉ đê rkhoản đãi bà con nhà người ta đó thôi.

Thế rồi họ móc ché lên bằng ngón tay, ghé vai khiêng các ché rượu lên nhà. Rượu đã lên đến trên nhà .

H’ Âng : Ai cột rượu thì cột đi. Ai treo ching thì treo lên !

Tôi tớ : bà cho đánh ching nào thưa bà?

H’ Âng : hãy đánh lên các ching có tiếng âm vang, những ching có tiếng đồng, tiếng bạc, đánh nhè nhẹ cũng vang vọng khắp núi non. Hễ đánh lên là ở dưới rung lên các cây xà máng, là ở trên rung lên các cây xà ngang, la fkhỉ vượn quên đu cây, ma quỷ quên làm hại người, chuột quên đào hang, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm dài trên mặt đất. Là hoẵng đứng ngẩn, thỏ ngồi ngơ, hươi nai đứng sững sờ. Tất cả mải vui với tiếng ching của chàng Dam San, không còn màng nhoài đầu ra ăn cỏ. ( nói với Y Đhing, Y Ling ). Xin mời anh em lại uống rượu. Rượu chúng tôi chẳng ra rượu, lờ lợ ngọt, dôn dốt chua , cứ như rượu trái kchit non mới ủ được năm đêm. Anh em uống tạm cho vậy.

Y Đhing ngồi vào uống rượu. Cần vừa ngậm miệng, hơi men đã bốc lên đến lỗ tai, vành tai Y Đhing căng ra, Một lần anh nghiêng người tới trước, rượu tụt đến vai ché. Một lần anh ngả người ra sau, rượu tụt xuống đến bụng ché. Rồi anh mút ực một cái, rượu òng ọc rút cạn.

Y Đhing : Ơ bà chị, ơ bà em ơi, ché các bà vỡ rồi.

H’ Âng : Ché đâu có vỡ, anh mút mạnh quá đó thôi ( nói với tôi tớ) Ơ các con, đổ nước đầy vào.

Y Đhing : Sao nhỉ, thưa bà chị? Chúng tôi đến thăm hỏi thì xin được nói chuyện thăm hỏi. Chúng tôi đến bắt cá thì xin được nói chuyện bắt cá. Vậy xin hỏi thế bạn Dam San đi đâu rồi?

H’ Âng : Nào cậu ấy có đi đâu ! Cậu ấy đang ở trong buồng, ở nhà trong.

Y Đhing : Sao anh bạn lại đang ở trong buồng nhỉ ? Phải chăng anh bạn đang ốm mê man, đang đau quá nặng, phải nằm xông lửa, nửa tỉnh nửa mê, chân không lê đi đâu được? Chúng tôi đến đây như ong đến với nước, như vò vẽ đến với hoa, như trai gái đi tìm trầu, tìm thuốc cơ mà.

Nghe vậy H’ Âng đứng bật lên, đi vào nhà trong, mở cửa buồng Dam San đánh rẹt một cái .

H’ Âng : Này cậu, cậu ra ngay gian khách! Cả nhà đầy khách, gian khách đầy người Chăm, những người cầm đầu đang ngồi xúm xít giữa nhà kia kìa.

Dam San : Họ đến việc gì?

H’ Âng : Họ đến hỏi cậu đấy. Họ muốn hỏi chồng cho H’Nhĭ, hỏi chồng cho H’Bhĭ.

Dam San : Em không ra đâu chị ơi. Em không lấy H’Nhĭ, em cũng không lấy H’ Bhĭ đâu. Chị cúng cho anh em các cô ấy một trâu, rồi tiễn họ một ching. Nếu họ chưa chịu ra về thì chi tiễn họ thêm la, thêm voi và nô lệ.

H’Âng lại lột sột ở nhà trong, lọat sọat ở nhà ngoài, trở ra nhà khách ngồi phịch xuống

H’ Âng : Thưa anh em, đây công đuổi chim sẻ một đốt mía, công đuổi chim ngói một quả chuối, công anh em lặn lội đến nhà tôi xin có cái vòng đeo tay này để đền đáp. Em tôi quả là đứa chẳng được việc gì. Nó không biết rọ ching, xiềng voi, không biết thắng ngựa, không biết giữ gìn ching ché cho H’Nhĭ đâu .

Y Đhing : Không biết rọ ching cũng được. Không biết xiềng voi, không biết gìn giữ ching ché cũng chẳng sao. Miễn là chúng tôi có người ở bên gùi quý, có người ngồi trên chiếu kể lại các vụ việc để lại từ ông bà xưa. Bạn Dam San quyết không chịu lấy em gái chúng tôi ư? Chúng tôi cũng quyết không chịu ra về tay không, miếng trầu, miếng vỏ không có. Chỉ cưới được bạn ấy chúng tôi mới chịu . Bạn ấy muốn ching ư? Chúng tôi sẽ về lấy ching. Bạn ấy muốn char ư? Chúng tôi sẽ về lấy char. Chỉ cưới được bạn ấy chúng tôi mới thôi.

H’ Âng : Thưa anh em, dù anh em có gạn được óc rùa, có vắt được nhựa hoa tong bi,có ép đá bàn lấy được dầu đi nữa thì với con một nhà tù trưởng, khi người ta đã không bằng lòng lấy em gái các anh, thiết nghĩ các anh cũng không làm gì được người ta. Tốt hơn cả anh em hãy nhận lấy cái ching này. Tốt hơn cả anh em hãy nhận lấy cái char này.

Y Đhing : ching Char chúng tôi lấy để làm gì ? À ra anh bạn Dam San cho chúng tôi là một bọn nhãi ranh còn non choẹt, hương nghệ còn chưa vương được là bao, không thật tâm muốn kiếm cho chị em mình một người chồng. ( gọi Y Dhang, Y Lang ) Ơ Y Dhang ơi , ơ Y Lang ơi. Quá ngoài cổng làng có xử chém kẻ lạ nào đâu. Các anh hãy đi lấy dây cột trâu, cột bò nhà này lại giết ăn xem nào. Thử xem người ta cho chúng ta là một bọn nhãi ranh còn non choẹt, hương nghệ còn chưa vương được là bao. Chưa thật tâm muốn kiếm cho chị em mình một người chồng không nào.

H’Lĭ em của Dam San tức thì đứng lên, xắn váy đến đầu gối , xắn tay áo đến cùi chỏ, cài lại mái tóc cho chắc kiểu người Bih, người Mnông, rồi đi thẳng vào chỗ Dam San nằm, véo tai trái Dam San cho đến đỏ tía lên, véo tai phải Dam San cho đến đỏ tía lên, đét cho Dam San một đét vào lưng làm chàng phát khóc

Dam San : Ơ em, sao em lại quá quắt với anh thế?

H’Lĭ : Quá quắt nào phải cái rế, quá quắt là cái nồi. Quá quắt nào phải cái bát, quá quắt là cái trôn. Quá quắt nào phải người làng, quá quắt là người khách. Anh thấy không anh ơi. Nhà đang đầy khách, gian khách đang đầy người Chăm, những người cầm đầu đang ngồi xúm xít giữa nhà. Anh thấy không anh ơi, anh em H’Nhĭ, H’Bhĭ đang ngày ngày bắt bò nhà này đem giết ăn, bắt trâu nhà này đem giết ăn. Họ tức anh không ra gian khách đó.

Dam San : Ơ các con, ơ các con, lấy nước nồi bung, nồi bảy cho ta rửa tay. Lấy nước chén hoa, bát sứ cho ta rửa mặt nào.

Dam San tháo khố cũ, quấn khố mới . Áo này chưa vừa lòng, chàng lấy cái áo khác. Chàng quấn một cái khố sọc rằn gấp bỏ múi, mặc một cái áo dày nút, đi đi lại lại trong nhà, chân hất khoan thai, theo sau là bốn năm tôi tớ.

Dam San : Bớ bọn trẻ làng ta, xem ta đã đẹp chưa nào?

Tôi tớ : Đẹp rồi đấy ông ạ. Được rồi đấy ông ạ. Đẹp như thế là vừa, đen như thế là đủ.

Dam San lại bỏ khố cũ, quấn khố mới. Áo này chưa vừa lòng, chàng lấy áo khác. Chàng quấn một cái khố sọc rằn điểm hoa kơ ŭ, chít một cái khăn đen điểm hoa êmiê, mặc một cái áo ông trời ở trên cao đã ban cho, từ trên cao ông trời đã thả xuống. Quanh hông, chàng quấn thêm một giải thắt lưng láng đen, đầu bịt thêm một vầng khăn láng đỏ. Chàng hiện ra rõ ràng là một tù trưởng trẻ đẹp, tài ba.

Đóng bộ xong, Dam San đi ra gian khách. Một trăm người đi trước, một nghìn người cất bước theo sau, một mình chàng đi giữa.

Tới gian khách, chàng đến ngồi trên giường của mình. Một chiếu trắng trải ở dưới, một chiếu đỏ trải trên, làm chỗ ngồi cho vị tù trưởng nhà giàu.

Mặt chàng như hừng hơi men, như đã hầm trong nước vang, trông như đang tức đang giận.Khi chàng hé cười, miệng chàng trông như gieo hạt dưa hấu.Tay chàng đung đưa khác nào lá nén lay trước gió. Cổ chàng trông như quả cà chín, nhìn một vài lần không thấy đã thèm. Râu mép to bằng sợi móc, râu hàm to bằng đọt song, râu ria quanh miệng mọc xoắn mọc xít đến tận quanh tai.

Giữa lúc ấy ở nhà H’ Nhĭ, H’Bhĭ, Aê Du, Âê Diê ông chống gậy mây, ông chống gậy mun, đang lộc cộc đi vào để lo việc vợ chồng cho H’ Nhĭ, H’Bhĭ với Dam San.

Aê Diê : Ơ cháu, ơ cháu, chồng cháu đến chưa?

H’ Nhĭ : Cái gì đã đến hả ông ? Biết người ta còn chịu lấy cháu hay người ta đã bỏ. Dù sao cháu cũng cho anh em cháu đi rồi. Chưa thấy họ về ông ạ.

Aê Diê : Để anh em cháu đi một mình việc không xong đâu cháu ơi. Cả cháu cùng đi nữa thì việc mới thành cháu ạ.

Sáng hôm sau khi mặt trời vừa ló, H’ Nhĭ đã thức dậy

H’ Nhĭ: Ơ các con, ơ các con, đi bắt voi về cho ta.

Tôi tớ : bắt voi nào thưa bà ?

H’ Nhĭ : Bắt con voi đực đuôi dài , ngà rộng, mặt da mồi. Con voi mà bọn nhà giàu ngày đêm không ngớt ngợi ca ấy.

Voi về đến làng, con đực đóng bành mây, con cái đóng bành guột. Chân hất sương mai, mở đường đi trước là con voi một ngà trái, cổ đeo chuông.

H’ Nhĭ, H’Bhĭ bó váy cũ, mặc váy mới. Váy này thấy chưa đẹp, lại lấy váy khác.Cả hai chị em đều mặc váy sọc điểm hoa êmiê, những váy áo từ trên cao ông trời đã ban cho, từ trên cao ông trời đã thả xuống.

H’ Nhĭ : Hỡi bọn trẻ làng ta, xem ta đã đẹp chưa ?

Tôi tớ : Được rồi đấy bà ạ. Đẹp rồi đấy bà ạ.

H’ Nhĭ tay trái đeo xuyến bạc, tay phải đeo vòng kép, cả người nàng lấp lánh như cái đĩa khiêl đồng. Búi tóc thấp búi giống người Mnông, búi tóc cao búi giống người Radeh, để lòi ra ngoài là một mớ đuôi gà. Nàng bước khoan thai, tay đu đưa mềm mại, búi tóc chải mượt được giữ thật mượt. Búi tóc chải gọn được giữ thật gọn.cả hai búi tóc to bằng một cái ching mong. Khi nàng cất bước, trông như một con gà mái đang xù lông.Khi nàng bước tới, nghe như một con bồ chao đang vỗ cánh, một làn bụi trấu thoáng trôi theo bước nàng đi.

Trên voi của H’ Nhĭ, H’Bhĭ một chiếu trắng trải dưới, chiếu đỏ trải trên, dùng làm chỗ ngồi cho nhà tù trưởng, Trên chiếu nào gối tựa, hộp trầu,mồi lửa, đủ cả. Nhằm hướng làng Dam San, đoàn voi đi tới. Đoàn voi tới làng của Dăm Kteh Mlan.

H’ Nhĭ : Ơ anh, ơ em, đường nào đi tới làng Dam San ?

Dăm Kteh Mlan : Ơ chị, chở tôi đi cùng. Tôi cũng đi đến đó bán ching đây. Nhưng chị ơi, sao chị thì đi voi, còn tôi đi bộ?

H’ Nhĭ : Thì lại đây em à. Mời em lên voi cùng đi.

Thế là Dam Kteh Mlan lên voi cùng với H’ Nhĭ. Anh chàng xin thuốc lào, vừa xin vừa véo H’ Nhĭ một cái. Anh chàng lại xin trầu ăn, vừa xin vừa giở trò gạ gẫm H’ Nhĭ, hẹn cho H’ Nhĭ một ching Hlong. Thấy vậy , H’Bhĭ liền hỏi chị

$C:\Users\ADMINI~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image001.jpg$

H’Bhĭ : Này chị, người chồng chị ưng là đấy phải không? Người chồng chị muốn là đấy phải không? Tôi thì tôi không ưng, không muốn một người chồng như vậy đâu. Tôi vẫn muốn chân không phải xuống đất mà nô lệ vẫn có, chân không phải chạy mà voi vẫn có ( nói với tôi tớ ) Bớ các con, đánh voi quay về thôi. Chị ấy như vậy là đã có chồng rồi.

H’ Nhĭ : Ấy em, lại đây với chị ! Em đừng làm thế.

H’Bhĭ : Không, không chị ơi, tôi không ưng như vậy đâu. Chị thật là ngang quá, bướng quá.

H’ Nhĭ ( nói với Dam Kteh Mlan ) : Thôi xuống đi cậu em ! Em tôi nó đang rãy đó. ( nói với H’Bhĭ ) : Nào em, bây giờ em lại với chị nào. Người ta đã xuống rồi.

Thế là hai chị em lại cùng đi đến làng Dam San. Đến nơi, họ thấy tôi tớ đứng giã gạo như vãi cối, vãi chày.

H’ Nhĭ : Ơ các con, ơ các con, người đứng đầu các con nhà ở đâu?

Tôi tớ : Làm gì có người đứng đầu? Đầu bến nước là từ chúng tôi, cây cau đầu làng là từ chúng tôi.

H’ Nhĭ : Ơ các con, sao các con lại giỡn ta như giỡn một con mụ nghèo hèn, khinh ta như khinh bầy kiến đen, kiến đỏ vậy?

Tôi tớ : bà ơi, nào chúng tôi có biết ! Bà lại mà hỏi anh trai làng đang rèn, hỏi bác già làng đàn xử kiện kia xem.

H’ Nhĭ tìm đến hỏi. Đến nơi nàng cúi xuống hỏi

H’ Nhĭ : Ơ anh trai làng đang rèn. Ơ bác già làng đang xử kiện. Người đứng đầu các người nhà ở đâu.

Trai rèn : Chúng tôi không biết ! các bà cứ tìm xem đâu là nhà giàu, đâu là nhà nghèo. Nhà nào cho lợn ăn bằng ching, đó chắc là nhà nghèo. Nhà nào cho lợn ăn bằng thúng, đó chắc là nhà giàu.

H’ Nhĭ : Gớm thật là cái lũ làng này. Chúng cứ giỡn ta như giỡn một con mụ nghèo hèn.Thây mẹ chúng mày . L. mẹ chúng mày cái làng này.

Rồi hai chị em đi thẳng đến nhà Dam San

Voi áp vào sàn sân. Đứng xếp hàng ở đầu cầu thang. H’ Nhĭ nhảy xuống, H’Bhĭ nhảy xuống. Một trăm người đi trước, một nghìn người cất bước theo sau. Một mình hai chị em H’ Nhĭ, H’Bhĭ đi giữa. Bọn tôi tớ len vào đứng ở xó chứa củi.

Dam San : Ơ em H’Lĭ, ơi chị H’ Âng . Sao hai chị em cứ đứng đó mà nhìn con nhà người ta đứng ở xó củi hả. Chứ không thấy cây vố của người ta đã gác trên xà dọc, bành của người ta đã hạ xuống sàn sân. Voi của người ta đang quạt tai, cả bốn chân đang đứng dưới đất sao?

H’ Ấng, H’Lĭ liền đi trải chiếu.

H’ Âng : Juk ( 4) ơi, mời juk vào đây! Mời juk ngồi vào chiếu.

H’ Nhĭ: Đứng đây cũng được duk ạ. Chúng tôi đâu phải là khách lạ mà ngại

H’ Âng : Khách nào cơ juk? Nhà ta làm gì mà có khách.

Thế là H’ Nhĭ, H’Bhĭ vào ngồi trên chiếu. H’ Nhĭ một chiếu đỏ, H’Bhĭ một chiếu đỏ. H’ Âng, H’Lĭ cũng mỗi người ngồi một chiếc chiếu đỏ.

Đến đây Dam San đứng dậy bỏ ra đi. Chàng cầm theo cây xagac tai, quơ luôn cây xagac bưng của chàng, rồi nhảy phóc xuống đất ra đi. Chàng bước đi ung dung. Giữ từng bước thật khoan thai, hai tay đánh đàng xa đến là đẹp. Trên đường cái, chàng lướt lên như con rắn mây. Trong rừng cây, lúc chàng nhảy dài, lúc chàng nhảy lúp xúp trông cứ như con rắn roi đang quất tới. Dam San đến nhà H’Bia Điết Kluich. Hai lần chồm lên, chàng leo hết cầu thang. Chàng dậm chân trên sàn sân, hai lần sàn làm như vỗ cánh. Bảy vì cột nhà đung đưa sang đông, đung đưa sang tây. Vào đến trong nhà, gác xagac lên rồi, chàng đi thẳng vào nhà trong.

H’ Bia Điết Kluich : Ơ chú chim ưng con, có chuyện gì mà chú đến đây chú liệng. Ơ chú chim hiaˇ con, có chuyện gì mà chú đến đây chú kêu. Chú đem đến cho tôi hòm vẽ, quách hoa đấy phải không?

Dam San : Ơ em, xin em đừng giận. Thế là từ nay cơm chúng ta đã không còn cùng nồi, cùng mâm. Rượu chúng ta uống đã không còn chung cần, chung ché. Nước chúng ta gội đầu cũng không còn là cùng một bồ kết. Thịt chúng ta ăn là của những con bò, con trâu khác nhau rồi.

H’ Bia Điết Kluich đưa ra một ché kriăk. Hai người cùng ngồi uống ở cửa buồng nàng. H’ Bia cũng đem ra thuốc xắt một âu, trầu một âu, mời Dam San ăn, hút.

Dam San : Ơ em, khi nghe tiếng chiêng nhà anh em đến nhé.

Nói rồi Dam San ra về. Về đến nhà chàng gọi tôi tớ.

Dam San : Ơ các con , ơ các con, đi lấy rượu ! Ai cột rượu đi ! Ai treo ching treo đi! Ai thui trâu thui đi!

Liền đó rập rập, rình rình tiếng ching , tiếng trống nhà Dam San nổi lên

H’ Bia Điết Kluich : Ơ các con, ơ các con. Các con có nghe không? Tiếng ching, tiếng trống nhà anh Dam San ta đó.

Nói rồi, H’Bia Điêt Kluich thay áo cũ, mặc váy mới. Váy này chưa thấy đẹp, nàng lấy váy khác. Đóng bộ xong, nàng ra đi. Một trăm người đi trước, một nghìn người cất bước theo sau, một mình nàng đi giữa. Tới nhà Dam San, tôi tớ của nàng len vào đứng ở xó củi. Nàng cũng len vào đứng ở xó củi. Cho đến lúc này Dam San vẫn dõi theo nàng.

Dam San : Ơ H’Lĭ, ơ chị H’ Âng. Sao hai chị em cứ đứng đấy mà nhìn con nhà người ta đứng ở xó củi hả? Chứ không thấy vố của người ta đã gác trên xà dọc, bành người ta đã hạ xuống sàn sân, voi của người ta đã đang quạt tai, cả bốn chân đang đứng dưới đất hay sao?

H’Lĭ, H’ Âng quơ vội lấy chiếu đem trải

H’Lĭ : juk ơi, duk, vào đây ! mời juk ngồi vào chiếu.

H’Bia Điết Kluich : Đứng đây cũng được, juk à. Tôi đâu phải là khách mà ngại, người ta kia mới là khách.

H’ Âng : Khách nào cơ, juk? Nhà ta làm gì mà có khách !

H’Bia Điết Kluich vào ngồi trên chiếu. Dam San đứng ngắm H’ Nhĭ và H’ Âng, thấy H’ Nhĭ đẹp hơn H’ Âng ba ngón tay. Ngắm H’ Âng và H’Bhĭ, thấy H’ Âng đẹp hơn H’ Bhĭ ba ngón tay. Ngắm H’ Bhĭ và H’ Lĭ thấy H’ Bhĭ đẹp hơn H’ Lĭ ba ngón tay. Lại ngắm H’ Lĭ và H’Bia Điết kluich, thấy H’ Lĭ cũng đẹp hơn H’ Bia Điết Kluich ba ngón tay.

Thế là Dam San cho mở tiệc ăn uống linh đình. Khách lên khách xuống nườm nượp đông vui khôn kể. Rượu năm ché, trâu sổi một con, chàng làm lễ cáo thần, cáo tổ tiên, tạ linh hồn các tù trưởng xưa cũ. Rượu bảy ché, trâu đực một con, chàng làm lễ cúng cho sức khỏe của chàng.

Thế rồi khi rượu đã nhạt, ché đã cạn, mọi người đã ra về, ai về nhà nấy H’ Nhĭ : Ơ các con, ơ các con, đi đóng bành voi đi nào.

Voi đóng bành rồi, H’ Nhĭ liền nhảy lên ngồi. H’Bhĭ cũng nhảy lên ngồi.

H’ Nhĭ : Lại đây nuê ơi! Nuê lên voi đi !

Dam San : các cô cứ cưỡi voi mà đi, vì cô là con của voi. Còn tôi là con của đất, tôi cưỡi đất thôi.

H’ Nhĭ tức thì nhảy phịch xuống đất, H’Bhĭ cũng tức thì nhảy phịch xuống đất, cùng đi bộ với Dam San

Dam San : Ơ H’ Nhĭ, H’Bhĭ, chúng ta chạy nào. Chạy từ bến nước làng tôi đến bến nước làng các cô. Được như vậy chúng ta mới thành vợ thành chồng. Bằng không thì chồng thôi vợ để vậy.

Ba người liền thi nhau chạy. H’ Nhĭ vọt tới, H’Bhĭ vọt tới. Dam san cũng vọt tới. Được nửa đường thì chân của H’ Nhĭ rộp lên

H’ Nhĭ : Ơ nuê, ơ nuê, chân tôi rộp lên rồi. Đem dao lại đây nhể cho tôi.

Dam San : để đấy! Để tôi lấy khăn nhiễu tôi bọc lại cho! Để tôi lấy khăn lụa tôi đùm lại cho.

Chỗ rộp đùm xong ba người lại chạy tiếp. Họ cứ chạy như vậy cho đến bãi thả trâu bò, cho đến bãi thả diều, cho đến bãi ven làng, rồi đến nhà H’ Nhĭ H’Bhĭ.H’ Nhĭ chạy vào đến giữa nhà thì ngã lăn ra giữa nhà muốn chết. Váy tung một nơi, áo tóe một nẻo. H’Bhĭ chạy mãi cho đến khi tới được cửa buồng thì cũng ngã lăn ra ở cửa buồng. Phần nằm trong buồng, phần nằm ngoài cửa, váy áo cũng tóe tung. Còn Dam San thì khi đến nơi, chàng hết ngồi ở giường lại đến ngồi ở ghế đánh ching ở nhà ngoài. Chờ từ lúc mặt trời ngang cây xà dọc phía tây cho đến xẩm tối mới thấy đoàn anh em nhà vợ về đến nhà. Anh em nhà H’ Nhĭ, H’Bhĭ liền làm phép cho hai người hồi lại .

Y Đhing ( nói với H’ Nhĭ) : Bây giờ sao đây em? Chồng đã đến, vợ đã về , chúng ta làm lễ cáo tổ tiên, tạ thần linh tất cả bao nhiêu con ?

H’ Nhĭ : chúng ta làm lễ cáo tổ tiên, tạ thần linh , cầu sức khỏe cho Dam San rượu năm ché, trâu sổi một con. Cầu sức khỏe cho H’ Nhĭ rượu bảy ché, trâu đực một con. Cầu sức khỏe cho H’Bhĭ rượu năm ché, trâu một con. Làm lễ cầu phúc cho H’ Âng, H’ Lĭ chị em của Dam San, mỗi người rượu năm ché, trâu cái một con.

Của dẫn cưới được đem giao cho người “ rễ cái ” (5) của Dam San : voi đực một con với nài trước nài sau. Tớ gái nấu cơm một người. Tớ trai để nấu thức ăn một người.

Dam San cùng ăn thịt lợn, uống rượu với mọi người.

Cho đến khi mãn tiệc hai chị em của Dam San mới đi về.

H’ Âng ( dặn Dam San ) : Ơ em, ơ em . Em hãy lo cho vợ em được sung sướng, lo cho con cái em được nên người . Em chớ có lêu lổng nay đông mai tây. Sáng em phải lên rẫy, trưa ở bẫy. Sương mai vừa ráo đã phải đi đó đi đơm. Em hãy ở với vợ con cho đến răng long đầu bạc. Đã cầm cần mời rượu thì phải cầm cho đến khi rượu đã nhạt, ché đã phai. Đã đánh ching thì phải đánh cho đến khi tay dùi bị chặn lại mới thôi em nhé.

II

Dam San nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở không thêm một chiều, mới sáng thì thức dây. Vừa lúc đó chàng thấy một cây xà dọc của nhà hàng xóm.

Dam San : ( gọi anh em vợ ) : Bớ các bạn, bớ các bạn. Lại đây chúng ta chơi đẩy cây nào.

Thế rồi anh em vợ của Dam San sáu người đứng một đầu, đầu gốc. Còn một mình Dam San đứng một đầu, đầu ngọn. Hai bên đấy nhau, Dam San thắng.

Y Đhing : Ơ chồng em gái của chúng tôi ơi. Để chúng tôi đứng đầu ngọn, bạn đứng đầu gốc.

Dam San đến đứng đầu gốc. Chàng vẫn thắng sáu người anh em vợ đứng đầu ngọn. Và cứ như vậy, chàng chơi đấy cây suốt ngày cho đến chiều, thâu đêm cho đến sáng.

H’Bhĭ : Ơ anh, ơ anh, về ăn cơm ! Cơm đã khô trong bát, gà đã quắt lại trong xiên, thịt gà đã xác ra như thịt kên kên đực rồi đó!

Dam San : sao tôi lại về ăn cơm ! Các cô cứ ăn đi ! Chúng tôi chưa rồi, còn đang bận chơi đẩy nhau đây này.

Một lát sau

H’Bhĭ : Ơ anh, ơ anh, về nhà có khách đến bán voi !

Dam San : tôi về mà làm gì ? Muốn mua thì các cô cứ mua. Không muốn mua thì các cô đừng. Thế khi tôi chưa đến ở, ai mua cho các cô .

Hai chị em H’Nhĭ, H’Bhĭ đành tự mua lấy . Và mua cũng xong. Voi mua rồi, H’ Bhĭ nói với H’ Nhĭ

H’ Bhĭ : Danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, nghe đông tây đâu đâu cũng nói chị đã có chồng. Thế mà lúc này chị cứ vẫn như gái không chồng trước kia vậy. Đã là có chồng thì phải có người ở bên gùi quý, có người ngồi trên chiếu ôn lại các vụ việc ông bà xưa để lại. Đằng này chị xem, chị vẫn cứ như gái không chồng vậy

Dam San lúc này đang đứng dưới gầm sàn nhà nên nghe trộm được. Chàng tức thì nhảy phóc lên nhà, giật lấy cái cây xagac của chàng, rồi bỏ về nhà chị em của chàng.

H’ Bhĭ : ơ anh, ơ anh, anh đi đâu vậy ? Mời anh lại ăn cơm.

Dam San không nói không rằng. Mặt chàng như hừng hơi men, như hầm trong nước vang, làm như là đang tức giân. Chàng cứ như thế bỏ đi. Chàng về đến nhà, chị chàng hỏi

H’ Âng : Ơ em, ơ em, chứ vợ em đâu ?

Dam San : Vợ con nào hả chị ? Người ta đâu có cần đến tôi. Chị cứ thúc tôi như thúc tê giác, chị cứ giục tôi như giục voi, tôi không ưng, chị cứ ráng cột tôi vào với người ta.

Nói rồi Dam San đi tuột vào căn buồng hai ngăn của chàng. Leo lên võng nằm, thả tóc xuống một chiếc ching cái. Chàng nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở thêm một chiều, một sáng.

Vừa lúc này H’Nhĭ, H’Bhĭ đuổi theo chàng cũng vừa đến nhà chị em của chàng.

H’Nhĭ : Ơ juk, ơ juk, có thấy em juk ở đâu không?

H’ Âng : Cậu ấy còn đi đâu nữa juk ? Đang nằm trong buồng của cậu ấy kia kìa. Cô cậu lại có chuyện với nhau phải không? Cãi nhau hả ?

H’Nhĭ : nào có chuyện gì đâu mà cãi nhau juk? H’Bhĭ chỉ gọi anh ấy về ăn cơm thôi.

Rồi H’Nhĭ đi thẳng vào buồng Dam San

H’Nhĭ : Ơ nuê, ơ nuê ơi, đi về nhà chúng ta nào. Kẻ ăn người ở trong nhà đang trông chờ nuê đấy.

Dam San : Tôi về mà làm gì ? Các cô đâu có cần đến tôi mà tôi về? Các cô đã không cần, sao tôi lại về?

Nghe vậy H’Nhĭ vớ ngay một chiếc gùi lớn, H’Bhĭ vớ ngay một cái gùi lớn. Hai chị em ra đi cõng nước. Dam San nhìn qua lỗ phên thấy vậy liền mắng bọn tớ gái trong nhà

Dam San : Thây mẹ chúng mày cái nhà này ! L. mẹ chúng mày cái nhà này ! Sao lại để con nhà người ta đi cõng nước hả? Há các người không biết người ta con một tù trưởng giàu có ching lắm, char nhiều ư?

Bọn tớ gái liền chạy đi, người giành một bầu, kẻ giành hai bầu đi lấy nước . Còn H’Nhĭ, H’Bhĭ đã quay trở lại gùi không. Hai chị em về đến nơi.

Dam San : Ơ H’Nhĭ, H’Bhĭ, bảo tôi tớ các cô đi bắt voi về.

Tôi tớ của H’Nhĭ, H’Bhĭ đi bắt voi, họ đến chỗ voi đứng.

Tôi tớ : Ơ Dut, ơ Dut, mày ăn cây le ! Ơ Đê, ơ Đê, mày ăn cây lồ ô. Chủ chúng mày là các bà H’Nhĭ, H’Bhĭ.

$C:\Users\ADMINI~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image002.jpg$

Nghe gọi, con voi ré tướng lên một tiếng, khịt lên khanh khách , lắc lư chạy đuổi bọn tôi tớ. Bọn tôi tớ tránh quanh bụi tre, voi chà nát bụi tre. Bọn tôi tớ tránh quanh bụi lồ ô, voi chà nát bụi lồ ô. Nó báng người gãy đùi, kẻ gãy chân.

Tôi tớ : Chết mất thôi bà ơi ! không xong rồi! Voi không bắt lại được nữa rồi.

H’Nhĭ sai một số tôi tớ khác đi bắt , nhưng bọn này cũng lại bị voi đuổi về.

H’Nhĭ : Nuê ơi, nuê ! Làm sao bây giờ ? voi chúng ta không bắt lại được nữa rồi.

Thế là Dam san đành đi bắt voi vậy.

Dam San ( nói với Prong Mưng) : nào ông anh ! ta đi bắt voi nào ! Ông anh cầm vố sắt, còn tôi vố đồng. Con voi nhà người ta ngang ngược lắm đây.

Hai anh em Dam san đi ra. Chàng và người anh chàng là Prong Mưng HĐăng – cứng – đầu-ông-trời-bắt-chết-đi-sống-lại – bảy – lần. Họ đi , đi mãi cho đến chỗ voi đứng.

Dam San : nào ông anh, gọi voi đi !

Prong Mưng : Ấy ! Tôi không dám gọi đâu chú ơi! Sợ nó đuổi

Dam San : Sợ gì mà như sợ chết vậy? Anh cứ gọi đi xem nào .

Prong Mưng : Ơ dut, ơ Dut ơi, mày ăn cây le. Ơ Đê, ơ Đê ơi, mày ngang ngược không khác gì mụ chủ mày là bà H’Nhĭ, H’Bhĭ.

Nghe gọi, con voi ré tướng lên một tiếng, khịt lên khanh khách , lắc lư chạy đuổi Prong Mưng. Prong Mưng chạy lại với Dam San

Dam San : Ơ voi, ơ voi! L.mẹ mày chứ ! Mày ngang ngược không khác gì mụ chủ H’Nhĭ của mày. Ơi cái nòi của m’trong bhĭ ( 6) nhà trời.

Nghe tiếng Dam San, con voi té cứt té đái nằm phục xuống

Dam San : bây giờ thì anh lại đây , Prong Mưng ! Nào, anh leo lên !

Prong Mưng : Ấy chết ! Tôi không dám leo đâu ! Sợ nó lại đuổi.

Dam San : lại sợ ! Nào leo lên.

Họ lên voi rồi, Dam San thúc voi đi về làng. Nhưng thay vì đi về làng, voi lại đi vào rừng. Dam San dùng vố đánh, bắt nó đi về làng, nó vẫn đi vào rừng. Nó đi mãi cho đến khi đến một gốc đa, một gốc sung. Đến gốc đa, gốc sung rồi, nó dừng lại . Dam San thúc nó đi về phía tây, nó không đi. Thúc nó đi về phía đông, nó cũng không đi. Ngước mắt nhìn lên, Dam San thấy một chùm hoa đa hai đóa, một chùm hoa sung ba đóa đẹp ơi là đẹp.

Dam San : ơ anh Prong Mưng, chúng ta xuống xiềng voi lại đây đi !

Voi xiềng rôi Dam San đi chặt ngoèo

Dam San : Anh Prong Mưng, anh cũng chặt ngoèo đi chứ !

Prong Mưng : Chặt ngoèo làm gì chú ?

Dam San : Chặt làm gì à ? Để khoèo chùm hoa đa hai đóa, để khoèo chùm hoa sung ba đóa đẹp ơi là đẹp.

Dam San trèo lên cây đa khoèo hoa, còn Prong Mưng thì trèo lên cây sung. Dam San khoèo cành dưới, hoa vọt lên cành trên. Chàng khoèo cành trên, hoa vọt lên ngọn cây. Chàng mệt nhoài ngồi ngủ gật ngay trên cành cây. Hồn chàng tức thì bay lên ông Trời.

Ông Trời : Ơ cháu, có việc gì mà nửa đêm gà gáy, khi mọi người đang ngủ , cháu phải lên đây vậy?

Dam San : Vâng, cháu đã lên đến đây, ông ạ. Cháu đi bắt voi. Voi đưa cháu đến một gốc đa, gốc sung và dừng lại đó. Cháu thúc nó đi về phía tây, nó không đi. Cháu thúc nó đi về phía đông , nó cũng không đi. Ngước nhìn lên cháu thấy một chùm hoa đa hai đóa, một chùm hoa sung ba đóa. Cháu liền lên khoèo . Khoèo cành dưới hoa vọt lên cành trên . Khoèo cành trên hoa lại vọt lên ngọn cây. Cháu khoèo mãi không được, nên lên tìm ông đây, ông ạ.

Ông Trời : Ô hay, làm sao cháu khoèo được? Hoa đâu phải của cháu. Hoa của H’Nhĭ, H’Bhĭ chứ ! Cháu có chịu lấy H’Nhĭ, H’Bhĭ, ông mới cho.

Dam San : Có chết cháu cũng không lấy H’Nhĭ, cháu cũng không lấy H’Bhĭ.

Ông Trời : sao cháu không lấy H’Nhĭ, không lấy H’Bhĭ ? Thế mà cháu lại muốn chân không phải xuống đất mà nô lệ vẫn có, chân không phải chạy mà voi vẫn có ư ?

Giữa lúc đó ở nhà H’Bhĭ nói với H’Nhĭ

H’Bhĭ : Này chị ơi, sao anh đi lâu thế nhỉ? Hay anh đã bị voi quắp mất rồi? Chúng ta phải đi xem sao chứ ?

Hai chị em lên đường đi tìm. Họ lần theo dấu chân voi thì đến một cây đa, một cây sung. Họ dừng lại đó nhìn lên thì thấy một chùm hoa đa hai đóa, một chùm hoa sung ba đóa. Họ liền dừng lại. H’Nhĭ đứng dưới gốc cây đa, H’Bhĭ đứng dưới gốc cây sung.

Ông Trời ( nói với Dam San) : Kìa, vợ cháu đi theo cháu đã đến kìa.

Dam San : Vợ viếc gì! Có chết cháu cũng không lấy H’Nhĭ, cháu cũng không lấy H’Bhĭ.

Ông Trời : Thật chứ cháu ?

Dam San : Thật chứ ông !

Ông Trời tức thì lấy ống điếu cốc cho Dam San một cốc vào đầu, chết giấc ngay tức khắc. Ông Trời làm phép cho Dam San sống lại.

Ông Trời : nào ! Cháu, cháu lấy chứ ?

Dam San : Cháu không lấy đâu ông ơi.

Ông Trời lại cốc đi cốc lại vào đầu Dam San làm chàng chết đi sống lại bảy lần . Hết lần thứ bảy, ông hỏi

Ông Trời : Sao. Cháu lấy chứ ?

Dam San : Cháu lấy vậy. Nhưng ông ơi, có thật cháu lấy H’Nhĭ, lấy H’Bhĭ, chân cháu không phải xuống đất mà nô lệ vẫn có, chân cháu không phải chạy mà voi vẫn có không, ông?

Ông Trời : Thật chứ, cháu!

Đến đây Dam San bừng tỉnh, thấy mình vẫn ngồi vắt vẻo trên cành cây. Chàng khoèo chùm hoa đa hai đóa, chùm hoa rơi vào ống tay áo H’Nhĭ. Chàng khoèo chùm hoa sung ba đóa, hoa rơi vào ống tay áo H’Bhĭ.

Dam San : Ơ H’Nhĭ, ơ H’Bhĭ, có thấy hoa đa, hoa sung của tôi rơi xuống đất không?

H’Nhĭ : Không thấy nuê à.

Dam San : Vậy thì hai cô tìm đi! Tìm thấy thì nên vợ nên chồng. Bằng không thì chồng thôi vợ để vậy.

Dam San cũng tụt xuống đất cùng tìm hoa với H’Nhĭ, H’Bhĭ, nhưng không thấy. Ba người lên voi ra về. Họ về đến nhà Dam San .

Dam San : Ơ H’Nhĭ, ơ H’Bhĭ.Các cô về đi thôi ! Nào có tìm thấy hoa đa, hoa sung mà tôi về với các cô!

H’Nhĭ, H’Bhĭ đành ra về. Nhưng ra quá đến cổng làng thì chợt thấy hoa trong tay áo.

H’Nhĭ : Ơ Nuê, hoa đây rồi !

Dam San : Thật không ?

H’Nhĭ : Thật chứ !

Dam San : còn H’Bhĭ, hoa đâu ?

H’Bhĭ : Hoa đây này !

Dam San tụt xuống đất đến cạnh voi, leo lên bành voi.

H’Nhĭ : Hoa đấy nuê à. Bầu nó chúng ta ăn ngay bây giờ, cuống nó để về làng chúng ta ăn với gan trâu

H’Bhĭ : Còn hoa này, bầu nó chúng ta cũng ăn ngay, cuống nó để về làng chúng ta ăn với gan bò, nuê à.

Thế là ba người cùng lên đường ra về. Được nửa đường Dam San chợt kêu lên

Dam San : Ờ , quên mất khố áo rồi ! Ơ H’Nhĭ, cô ở đây chờ tôi nhé. Còn H’Bhĭ thì về trước đi. Để tôi quay về nhà lấy khố áo đã. ( nói với voi) Ơ Dut, ơ Dut, mày ăn cây le ! Ơ Đê, ơ Đê, mày ăn cây lồ ô. Ngồi trong bành là bà chủ H’Nhĭ của mày đấy nhé.

Dam San quay về nhà. Về đến nhà, đang lục gùi tìm khố áo thì chàng lăn ra ngủ quên mất. Voi của H’Nhĭ đợi một đêm, nán thêm ba đêm thì bỏ đi. Nó đi vào núi Cưˇ Yŭ, núi Cưˇ Hmŭ Prong , rồi vào sâu nữa cho đến núi Cưˇ Yang Bông, Cưˇ Yang Lăk.

Đến đây con voi gặp Dam Par Kvây, một người yiêng của Dam San lúc này đang lội suối băng rừng tìm thú săn, kiếm thịt phơi khô, kiếm rau để muối.

Dam Par Kvây : Ủa, voi ai kìa ? Thôi, đúng là voi của vợ yiêng tôi rồi.

H’Nhĭ : Ơ Yiêng ơi, voi tôi đấy ! yiêng bắt giùm tôi với.

Dam Par Kvậy : Ơ vợ yiêng ! Tôi nói với voi thế nào đây ?

H’Nhĭ : Nói thế nào à? Yiêng cứ gọi “ Ơ Dut, ơ Dut, mày ăn cây le. Ơ Đê, ơ Đê, mày ăn cây lồ ô, chủ mày là bà H’Nhĭ, bà H’Bhĭ ”.

Dam Par Kvây cất tiếng gọi voi . Con voi nghe gọi vụt ré tướng lên một tiếng, khịt lên khanh khách, lắc lư chạy đuổi chàng. Chàng tránh quanh bụi tre, voi chà nát bụi tre. Chàng tránh quanh bụi lồ ô, voi chà nát bụi lồ ô. Nó tìm quật chết chàng.

H’Nhĭ : Ơi yêng ơi, thôi yiêng không bắt được nó đâu. Yiêng chạy dùm về làng nói với Dam San đã bảy ngày , bảy đêm tôi ở trong rừng này rồi.

Dam Par Kvây chạy về làng Dam San. Chạy đến bến nước của làng thì chàng gặp H’Lĭ.

Dam Par Kvây : ơ cô em, ơ cô em. Yiêng Dam san của tôi đi đâu rồi ?

H’Lĭ : Anh ấy còn đi đâu nữa? Anh ấy về nhà vợ rồi.

Dam Par Kvây : Vợ nào ? Con nào? Vợ anh ấy voi đã tha vào núi Cưˇ Yang Lăk mất rồi.

H’Lĭ : Ủa, thật vậy ư anh?

H’Lĭ chạy ngay về nhà

H’Lĭ : Chị ơi, ới chị ơi ! Anh Dam San đâu rồi? Chị xem, vợ anh ấy voi đã tha tít vào núi Cưˇ Yang Lăk mất rồi.

H’ Âng : Ai bảo em thế ?

H’Lĭ : Em biết nhờ anh Dam Par Kvây đến báo đó chị ạ.

H’Âng : vậy em chạy vào buồng nó xem nào.

H’Lĭ chạy vào buồng Dam San thì thấy anh chàng đang nằm ngủ khì. Nàng lay bên trái, Dam San không cựa quậy. Nàng lay bên phải, Dam San cũng không cựa quậy. Nàng lấy chì đem nấu trong một mảnh trã, rồi rót vào lỗ tai trái của Dam San, anh chàng mới bắt đầu nhúc nhích. Nhưng phải đến khi rót vào lỗ tai phải, lúc đó anh chàng mới choàng dậy.

Dam San : này cô, sao cô lại đùa với tôi như vậy hả? Làm tai tôi nhột quá đi thôi.

H’Lĭ : Nhột gì mà nhột ! Anh xem vợ anh đâu rồi? Voi đã tha người ta vào tít trong núi Cưˇ Yang Lăk rồi, anh có biết không?

$C:\Users\ADMINI~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image003.jpg$

Dam San tức thì dốc tai trái, cục chì rơi tọt ra; dốc tai phải, cục chì nữa rơi tọt ra. Chị em chàng liền xếp cho chàng một gùi cơm , một gùi gan trâu, gan bò. Chàng quơ vội một cây nỏ, một ống tên , quơ luôn cả một cây xagac rồi quàng gùi lên vai ra đi. Chàng lần bước theo dấu chân voi. Hạt bí, hạt đỗ ở các bãi phân voi đã mọc cây. Cứ lần theo dấu chân voi, chàng đi mãi, leo hết đồi này lại tụt đồi kia mà chẳng thấy bóng con voi đâu cả. Chàng khóc hu hu, chàng than hô hô

Dam San : Ối mình ơi, mình chết mất rồi. Con người như đúc trong ống, như khuôn trong bầu . Đời ông cậu xưa không có ai như vậy. Đời ông bác xưa cũng không có ai như vậy cả. Thế mà chết mất rồi .

Chàng leo hết đồi nọ đến đồi kia thì bắt gặp con voi

Dam San : Ơ cái nòi mtr’ong bhĭ nhà trời ! mày bỏ chạy đi đâu hả?

Nghe tiếng Dam San con voi tức thì quay ngoắt trở lại. Nó đến trước mặt Dam San nằm phục xuống. Dam San nhảy lên ngồi trên đầu nó, thúc nó quay về.

Dam San : Này ơ H’Nhĭ. Cô đi việc gì vậy? Nếu đi săn tê giác thì đưa sừng đây tôi đi bán cho. Nếu đi săn voi thì đưa ngà đây tôi đi bán cho.

H’Nhĭ : Sừng siếc gì cái thây mẹ anh! Ngà nghiếc gì cái l. mẹ anh

Nói vừa dứt lời H’ Nhĭ xỉu đi, chết giấc.Dam San nhảy bổ vào bành voi, nhai một bụm cơm, lấy mũi xagac cạy hàm vợ, mớm cho tí cơm tí nước.H’Nhĭ tỉnh dần. Khi đã tỉnh hẳn, ăn uống được một mình rồi, nàng liền ngồi ăn cùng với dam San. Ăn xong, hai vợ chồng lên đường về làng. Về đến làng rồi, H’Nhĭ vẫn chỉ nghĩ đến chuyện ăn và uống.

III

Hội hè đã vãn. Bây giờ Dam San chơi quay. Chàng chơi suốt ngày cho đến chiều, thâu đêm cho đến sáng. H’Bhĭ gọi chàng

H’Bhĭ : Ơ anh ! Ơ anh ! Về ăn cơm. Cơm đã khô trong bát, gà đã quắt lại trong xiên, thịt gà đã xác ra như thịt kên kên đực rồi đấy.

Dam San : Thế thì các cô cứ ăn đi. Bọn tôi chưa rỗi.

Nói rồi Dam San lại chơi quay.

Giữa lúc đó, tiếng đồn đã tới tai Mtao Grưˇ rằng H’Nhĭ là một cô gái đẹp thần cho cái giàu, là một cô gái xinh thần cho cái sang. Hắn cho tôi tớ đi xem thử.

Mtao Grưˇ : Ơ các con, các con hãy đến xem H’Nhĭ như thế nào.Đến nhà cô ta các con hãy nói “ chúng cháu đi mò rừng săn đêm kiếm thịt ăn. Đói rau chúng cháu ghé xin nghỉ. Đói cơm chúng cháu ghé xin bà cho ăn đây bà ạ”

Bọn tôi tớ ra đi. Một đứa ngồi trên đầu voi. Một đứa ngồi trên lưng voi. Voi đi lưng trần , người mang theo tên nỏ. Chúng cứ thế mà đi. Đến nhà H’Nhĭ, chúng đánh voi áp sát vào sàn sân. H’Nhĭ đi ra ngoài nhà hỏi

H’Nhĭ : các cháu đến có việc gì đấy, các cháu?

Bọn tôi tớ : Chúng cháu chỉ đi chơi thôi bà ạ. Chúng cháu đi mò rừng săn đêm kiếm thịt ăn. Đói rau chúng cháu ghé xin nghỉ. Đói cơm chúng cháu ghé xin bà cho ăn đấy bà ạ.

H’Nhĭ liền đi làm cơm cho ăn. Ăn xong, bọn tôi tớ hỏi

Bọn tôi tớ : Thưa bà, ông đi đâu ?

H’Nhĭ : Ông các người đi đâu à? Ông đang chơi quay.

Bọn tôi tớ : Ông chơi quay ở đâu, thưa bà ?

H’Nhĭ : ông đang chơi ở đâu đó. Ở bãi thả trâu, ở bãi ngoài làng, trên đồi thả diều.

Bọn tôi tớ : Thế đi gọi ông có về không, thưa bà?

H’Nhĭ : Ông có mà thèm về ! Có khách đến nhà bán voi ,ông cũng không về. Gọi về ăn cơm, ông cũng không về nữa là.

Đến đây, bọn tôi tớ của Mtao Grưˇ ra về. Họ vừa về đến nhà, lão chủ của họ đã hỏi ngay

Mtao Grưˇ : Thế nào các con ? Có thấy H’Nhĭ không? Có đúng là cô ta đẹp không, các con ?

Bọn tôi tớ : Sao lại không đẹp được, thưa ông. Nàng quả là lộng lẫy như thần, ngời sáng như trời. Ngón tay như lông nhím. Mặt mày tròn trặn như quả hồng rừng, thứ quả không phải để ăn , mà chỉ để cầm chơi thôi. Thật là một cô gái tuyệt xinh, tuyệt đẹp , ông ạ !

Mtao Grưˇ : Có sánh được với mụ vợ thái thuốc cho tao hút không?

Bọn tôi tớ : Đẹp hơn chứ ông.

Mtao Grưˇ Có sánh được với mụ vợ têm trầu cho ta ăn không?

Bọn tôi tớ : Cũng đẹp hơn ông ạ.

Mtao Grưˇ : Thế có sánh được với mụ vợ cả của ta không?

Bọn tôi tớ : Cũng đẹp hơn hẳn ông ạ.

Mtao Grưˇ: Bớ các con , vậy thì đóng ngay bành voi cho ta.

Voi đóng bành rồi. Mtao Grưˇ nhảy lên ngồi và ra đi. Đến nhà H’Nhĭ Hắn nhảy xuống sàn sân. Khép nép đi vào ngồi ở ghế đánh Char. H’Nhĭ đi ra gian khách .

H’Nhĭ : Ơ Yiêng, yiêng đến chơi có việc gì?

Mtao Grưˇ: Tôi đến thăm yiêng của tôi, vợ yiêng à. Thế yiêng tôi đi đâu? H’Nhĭ : Yiêng của yiêng đang chơi quay.

Mtao Grưˇ : Tôi muốn vợ yiêng cho đi gọi yiêng về. Tôi mong được thăm yiêng của tôi.

H’Nhĭ : Có gọi anh ấy cũng chẳng về đâu.

Thế rồi H’Nhĭ đốt một gà mái ấp, giết một gà mái đẻ, giã gạo trắng như hoa epang, sáng như ánh mặt trời. Nấu cơm mời Mtao Grưˇ. Khách ăn cơm xong rồi, nàng cho bê rượu ra. Rượu bê ra rồi, nàng ngồi uống với khách cho đến lúc mặt trời ngang cây xà dọc phía tây.

Mtao Grưˇ : Ơ vợ yiêng , tôi về đây, vợ yiêng à. Yiêng có nhà đâu mà tôi nghỉ lại.

H’Nhĭ : Yiêng à, xin cứ mời yiêng ở lại nghỉ đêm với chúng tôi.

Mtao Grưˇ : Để tôi về thôi vợ yiêng à. Đâu có yiêng ở nhà mà tôi nghỉ lại.

Nói rồi Mtao Grưˇ đứng dậy ra đi, vờ để quên cái ống điều của hắn trên giường gian khách. Hắn nhảy lên voi ra đi, nhưng ra đến cổng làng thì quay lại gọi

Mtao Grưˇ : Ơ vợ yiêng, đem giùm ra cho tôi cái ống điếu.

H’Nhĭ : Ơ các con, ơ các con , đem cái ống điếu ra cho ông.

Mtao Grưˇ: Ấy không, vợ yiêng ơi, tôi không ưng người khác đưa ra đâu. Chính vợ yiêng đưa ra tôi mới ưng.

H’Nhĭ cầm ống điếu đi ra

H’Nhĭ : này đây, yiêng, ống điếu của yiêng đây !

H’Nhĭ giơ ống điếu lên, giơ mãi chưa tới, đến khi vừa tới thì Mtao Grưˇchộp lấy tay, lôi tuột nàng vào bành voi, thúc voi chạy. H’Nhĭ la lên H’Nhĭ : Ối em ơi ! Ối em ơi ! Chạy báo ngay cho anh biết người ta đã đến đánh chị ngay tại nhà, cướp chị ngay giữa làng, bắt đi hết tôi trai tớ gái rồi.

H’Bhĭ cắm cổ chạy, mũi xổ thì vắt mũi xổ, miệng sùi thì quẹt miệng sùi. Nàng vừa tới nơi, Dam San đã nói đùa

Dam San : Ơ cô nàng, có chuyện gì ching leo dàn bếp, bậc quyền sang đến nhà con chó này, bỗng dưng cô nàng lại hạ cố đến nhà tôi lần này vậy ?

H’Bhĭ : Này tôi không giỡn với anh đâu nhé . Người ta đã đến đánh chị tôi ngay tại nhà, cướp chị tôi đi ngay giữa làng rồi đó.

Dam San : người ta là đứa nào vậy ?

H’Bhĭ : Nghe nói là Mtao Grưˇ, một tù trưởng chuyên đi giày xéo đất đai của các tù trưởng nhà giàu.

Dam San : Ừ, muốn cướp thì hắn cứ cướp, khôgn muốn cướp nữa thì hắn thôi. Vợ nhà giàu thì ai chẳng muốn cướp? ( nói với anh em vợ ) Bớ các bạn, chúng ta về làng nào .

Mọi người ra về. Họ đã về đến làng.

Dam San : ơ các bạn, bây giờ chúng ta làm gì đây ? Rượu chúng ta sẽ dâng. Lợn chúng ta sẽ cúng để cầu chèo bẻo, bồ chao được chăng ? Phải cầu chèo bẻo bồ chao báo đường cho đúng ! Phải cầu bằng được chim phí, chim nhông dẫn đường cho đến chốn đến nơi.

Thế là người ta đi lấy ché tuk, ché tao và giết con trâu rằn trán, con trâu mà thần đã cho từ trước từ xưa, để làm lễ.

Dam San : Ơ các bạn, bây giờ các bạn hãy đi lấy cho ta thứ ngải nổi tiếng ở gốc xoan, thứ ngải linh thiêng ở gốc chuối. Những thứ ngải đã nhiều lần giúp ông ta đánh thắng người Mnông, bắt tù binh, thu nhiều của cải. Các ban hãy nổi lên tiếng trống thần Dam Bhu có chũm chọe và xích sắt kêu rền vang. Chiếc trống mà từ trên cao ông Trời đã ban cho, từ trên cao ông Trời đã ầm ầm thả xuống. Chiếc trống mà vừa vọng đến vùng Bih, người Bih phải lùa trâu lên. Vọng đến vùng Lào, người lào phải đánh voi xuống. Vọng đến người blô, người ÊPan, người Blô, người ÊPan cũng khiêng lợn, khiêng rượu lên.

Tôi tớ : Thưa ông, ông định cho đi bắt cá con nước nào vậy ?

Dam San : gặp vực nhỏ, ta bắt vực nhỏ. Gặp vực lớn , ta bắt vực lớn. ( nói với Y Suh, Y Sah ) Ơ Y Suh, ơ Y Sah, ơ những chàng trai có tài ăn nói, giỏi lý lẽ, biết thuyết phục bọn tù trưởng nhà giàu, các người hãy lấy dây đồng đem theo nhiều sải, hãy lấy thóc lúa đem theo nhiều gùi. Đi gọi về đây bàn dân thiên hạ , cả người Bih rộng miêng, cả người Mnông tai dài, người người đem theo hồ lô, nỏ bẫy. Hãy đi gọi về đây tất cả, để cùng ta đi đánh kẻ thù, bắt tù binh, xéo nát đất đai của tên tù trường nhà giàu Mtao Grưˇ. Các người hãy đi gọi về đây từ tây sang đông tất cả các tù trưởng người Mnôgn đeo răng rắn, các tù trưởng người Bih đeo nanh cọp ( nói với tôi tớ ) Hỡi nghìn chim sẻ, hỡi vạn chim ngói, hỡi tất cả tôi tớ của ta, các người hãy theo ta đi đánh tên Mtao Grưˇ nào.

Đoàn người ra đi, đông như bầy catong, đặc như bầy thiêu thân , ùn ùn như kiến như mối. Voi đực đóng bành mây, voi cái đóng bành mui. Ngồi trên đầu voi là những chàng trai vạm vỡ. Một trăm người đi ở trước, một nghìn người cất bước theo sau. Một mình Dam San cao lênh khênh đi giữa. Tôi tớ kéo theo từng từng lớp lớp, bóng người đi rợp cả một vùng.

Họ đến giếng làng, rồi đến bờ rào làng Mtao Grưˇ. Trước mặt họ là một bờ rào tre một lớp hai lớp. Một bờ rào lồ ô một hàng hai hàng. Cổng làng trồng hai hàng cột lớn.

Họ áp sát bờ rào làng, ẩy cổng làng. Từ trong làng vọng ra tiếng ching khơk và hliang, nghe ì à, ì ọp như tiếng ếch kêu dưới nước. Rõ ràng đây là một tay tù trưởng giàu mạnh. Một tù trưởng giàu mạnh đầu bịt khăn nhiễu , vai mang nải hoa thật.

Dam San : Ơ yiêng ! Ơ Yiêng ! Mở cổng ! Trời nắng to mặt ta đang bị chói nắng đây này.

Mtao Grưˇ : Ơ các con ! ơ các con ! Ra xem có chuyện gì ngoài ấy ? Tiếng gì như tiếng gà cục tác, tiếng trẻ nhà ai đnag khóc, hay tiếng đe chí chát của gã thợ rèn ở ngoài kia? Ra xem, nếu thấy người nhát thì hẵng mở cổng. Nếu thấy người dữ thì chôn cổng lại cho chắc. Nện cổng lại cho thật chặt, nghe !

Dam San : Ơ Y Suh, ơ Y Sah, hãy lấy những chiếc búa ăn rừng bén nhất san bằng cái bờ rào này đi nào. Hãy chặt ở dưới, bổ ở trên, phá tan cái rào, cái cổng làng này đi nào.

Người của Dam san đông như bày catong, đặc như bày thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối. Họ đến bãi ngoài làng, tiến sát bờ rào làng.

Dam San : Ơ yiêng, ơ yiêng xuống đây ! Chúng ta đấu nhau chơi.

Mtao Grưˇ : Ơ yiêng, ơ yiêng! Mời yiêng lên nhà, ta muốn làm lễ cầu phúc cho yiêng một trâu.

Dam San : Yiêng còn muốn cúng trâu cầu phúc cho ta à? Há chẳng phải vợ ta yiêng đã cướp, đùi ta yiêng đã chặt, ruột gan ta yiêng đã moi ra rồi sao?

( nói với tôi tớ) Ơ các con ! Bớ các con ! Lấy cái sàn sân nhà này đem bổ đôi ra cho ta. Lấy cái cầu thang nhà này đem chẻ ra kéo lửa , hun cái nhà này cho ta xem nào.

Mtao Grưˇ : Ấy khoan ! yiêng ! Khoan ! Để ta xuống. Không được đam ta khi ta đang xuống đó nghe.

Dam San : Sao lại đâm yiêng khi yiêng đang xuống? Yiêng xem, cả con lợn của yiêng ở trong chuồng, nào ta có thèm đâm đâu.

Mtao Grưˇ : Ơ yiêng, ơ yiêng ! Không được đâm ta khi ta đaang đi đó nghe

Dam San : Sao ta lại đam yiêng khi yiêng đang đi ? Yiêng xem, cả con trâu của yiêng ở trong chuồng , nào ta có thèm đâm đâu.

Thế là Mtao Grưˇ phải xuống.

Dam San : Ơ yiêng! Khiêl đao của yiêng là khiêl đao gì vậy?

Mtao Grưˇ: Khiêl thần, đao thần. Khiêl đao dính đầy những oan hồn, khiêl đao chỉ nhằm đùi bọn tù trưởng nhà giàu. Ơ yiêng, còn khiêl đao của yiêng là gì vậy ?

Dam San : Khiêl đao kêu lạch xạch, khiêl đao bị mọt ăn, không biết còn vững hay không còn vững . Ơ yiêng người hãy múa trước đi.

Mtao Grưˇ rung khiêl múa. Hắn múa kêu lạch xạch như quả mướp khô.

Dam San : Yiêng múa một mình, yiêng múa chơi đó phải không yiêng? Mtao Grưˇ : Bớ yiêng, đến lượt yiêng múa đi.

Dam San rung khiêl múa. Chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiêl đồng. Chàng múa trên cao, vang lên tiếng đĩa khiêl kênh. Chàng múa chạy nước kiệu, ba lớp núi liền rạn nứt, ba đồi tranh liền bật rễ tung bay. Chàng chạy vun vút một mình không ai theo kịp .

Còn Mtao Grưˇ bước thấp bước cao, chạy trốn mũi giáo thần, mũi giáo dính đẫy những oan hồn của Dam san . Hắn nhằm đùi Dam San phóng cây giáo của hắn tới, nhưng chỉ trúng một con lợn thiến.

Dam San : Sao yiêng lại đâm con lợn thiến ? Còn đùi ta yiêng dành làm gì? Đây, yiêng hãy xem ta

Cây giáo thần, cây giáo dính đầy oan hồn của Dam San nhằm đùi kẻ thù phóng tới, đâm vừa trúng đích.

Dam San : Đùi Yiêng sao lại đỏ thế kia, ơ yiêng?

Mtao Grưˇ : Cái viền chăn của vợ hai chúng ta ở nhà đó.

Mtao Grưˇ khập khiễng như gà gẫy cánh , lảo đảo như gà gẫy chân, vừa chạy vừa kêu oái oái ở bãi tây. Hắn tránh quanh chuồng lợn, Dam San phá tan chuồng lợn. Hắn tránh quanh vườn cam, Dam San phá nát vườn cam. Ba lần hắn chạy trốn về phía đông, ba lần hắn chạy trốn về phía tây , vướng hết thừng trâu đến chão voi. Cuối cùng không chạy được nữa, hắn ngã lăn quay ra đất. Dam San nhảy tới giẫm lên chém đùi hắn.

Mtao Grưˇ : khoan , yiêng. Hãy khoan, yiêng! Để ta làm lễ cầu phúc cho yiêng một trâu.

Dam San : Sao lại khoan? Chân ngươi đã đứt, đùi ngươi đã gãy. Máu ngươi đã chảy lênh láng khắp xóm làng. Đầu ngươi ta sẽ vứt trong rừng tranh. Hàm ngươi ta sẽ bêu ngoài sân cỏ, cho kiến đen kiến đỏ chúng bâu. Người to gan lớn mật. Dám coi mình cao hơn cả non xanh. Vợ ta ngươi cướp, đùi ta ngươi chém, ruột gan ta ngươi moi. Khắp người Êđê trên cao, người Bih , người Mnông dưới thấp, khắp tây đông không có một ai như ngươi cả. ( nói với tôi tớ ) Ơ các con, ơ các con. Cái đầu hắn các con đme bêu ngoài cổng làng . Cái hàm hắn các con đem móc ngoài bãi cỏ, cho kiến đen kiến đỏ chúng bâu. ( nói với dân làng Mtao Grưˇ). Hỡi nghìn chim sẻ , hỡi vạn chim ngói. Hỡi tất cả tôi tớ có ở đây, các người có đi với ta không?

Dân làng : sao chúng tôi lại không đi? Tù trưởng chúng tôi đã chết rồi. Sao chúng tôi lại không đi? Tù trưởng chúng tôi đã rữa ra rồi. Chúng tôi còn ở lại với ai?

Ai phải gọi là ông thì gọi là ông

Dân làng : Ông ơi, ông ! Chờ chúng tôi với. Để chúng tôi hót cái bếp đã.

Ai phải gọi là bác thì gọi là bác

Dân làng : Bác ơi, bác ! Chờ chúng tôi với. Để chúng tôi quét cái nhà đã.

Dam San ra về. Người đi đông như bầy catong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối. Họ đem theo của cải trông như con ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa , như trai gái đi bến nước của làng gùi nước.

Dam San : Ơ các con, ở các con. Ai ưng cùm thì chặt cùm. Ai ưng gông thì chặt gông mà mang theo.

Dân làng : vâng chúng tôi xin chặt. Chúng tôi sẽ chặt và mang theo cho đến bãi ngoài làng, cho đến sân trong làng ông à.

Dam San : nào ta có bảo các ngươi chặt thật gông cùm làm gì. Ta chỉ muốn bảo các ngươi chặt lấy cột nhà đem về làm nhà mà ở.

Đoàn người về đến bãi làng, rồi đến sân làng. Người ta lấy rượu năm ché, trâu sổi một con làm lễ cáo thần, cáo tổ tiên , cáo linh hồn các tù trưởng xưa cũ, cầu cho được nạn khỏi tai qua, bình yên vô sự.

Dam San : ta vừa chiến thắng kẻ thù, bắt tù binh, giẫm nát đất đai của một tù trưởng nhà giàu trở về. Nay vì sức khỏe của ta, ta xin dâng các thần rượu bảy ché, trâu đực bảy con; rượu bảy ché, bò bảy con; rượu bảy ché, lợn thiến bảy con; cầu thần phù hộ cho ta ngày càng mạnh càng lớn không ai bì kịp, không ai sánh tày.

Dam San mở hội ăn uống đông vui suốt một mùa khô năm mới. Nay hội đã tan, rượu đã nhạt, ché đã phai, mọi người ra về, ai về nhà ấy.

IV

Đam San nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở thêm một chiều một sáng. Chàng gọi

Dam San : Hỡi bà con dân làng, hỡi các em, cách cháu ! Hội hè đã vãn, bây giờ chúng ta phải lo việc làm ăn, sửa sang ruộng rẫy, kẻo hụt muối, thiếu thuốc, đến quả kênh, củ ráy cũng không có mà ăn. ( nói với tôi tớ) Bớ các con, chúng ta hãy đi phát rẫy, dọn ruộng, hãy đi rừng săn thú nào.

Thế là họ ra đi tìm rừng làm một cái rẫy bảy vạt núi. Họ đa xphát xong cỏ, đốn xong cây. Ít lâu sau đó họ đốt, rồi ai làm cỏ cứ làm, ai cào cứ cào.

Tôi tớ : Ái chà ! thế mà chúng ta đã làm cỏ xong, cũng đã cào dọn xong rồi đó. Mưa rào rồi, bớ anh em, ta đi trỉa nào.

Dam San : khoan, khoan, ơ các con. Hãy chờ ta lên ông Trời xin giống về đã.

Nói rồi Dam san ra đi

Dam San : ông ơi ! ới ông ơi ! Thả thang xuống cho cháu.

Ông Trời thả xuống một cái thang vàng, Dam San leo lên.

Ông Trời : Cháu lên có việc gì đó ? Gấp lắm hả ?

Dam San : Không có chuyện gì gấp đâu ông ơi . Cháu chỉ lên xin ông lúa giống thôi.

Ông Trời lấy lúa giống cho Dam san. Ông cho đủ thứ, mỗi thứ một hạt, mỗi thứ một hạt.

Dam San : ông ơi, từng này sao đủ trỉa ?

Ông Trời : sao lại không đủ ? Cháu cứ trỉa mỗi góc một thứ, mỗi góc một hạt là đủ đấy cháu ạ.

Dam San tụt xuống đất đi về. Về đến nơi chàng ra lệnh

Dam San : ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói. Ơ tất cả tôi tớ của ta, các người hãy một trăm người vạch luống, một nghìn người chọc lỗ trỉa đi.

Thế là đoàn người nườm nượp ríu rít gieo trỉa. Người kín đen như một đêm không trăng, như một mớ tơ đen vừa nhuộm, ùn ùn như kiến, như mối.

Tôi tớ : chu cha ! Thế mà trỉa xong rồi đó ông ạ.

Dam San : bây giờ chúng ta làm chòi giữ rẫy đi.

$C:\Users\ADMINI~1\AppData\Local\Temp\msohtmlclip1\01\clip_image004.jpg$

Chòi rẫy làm xong, Dam San ngủ lại để canh thú rừng đến phá rẫy, đuổi lũ két, lũ vẹt, trông chừng bày hươu nai, lợn rừng, gà rừng, chim sẻ, chim ngói. Còn H’Nhĭ, H’Bhĭ người thì ngồi may áo ở chòi phía đông, người thì ngồi dưới gầm nhà dệt vải.

* *

*

Dam San nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở không thêm một chiều một sáng

Dam San : Ơ Y Blim làng Blô, ơ Y blô làn

huyendieu · 1/8/16

Đây là bản sử thi còn nhiều tranh cãi.

Chien Tong · 1/8/16

Lâu lắm rồi không đọc sử thi Đam San, có thể tóm tắt bằng vài đoạn thì hay quá

Ngọc Suka · 4/8/16

Đáp ứng yêu cầu của bạn đọc: Tóm tắt tác phẩm Sử thi Đắm Săn

Đăm Săn là thiên sử thi nổi tiếng của dân tộc Ê Đê ở nước ta. Tác phẩm này có tên đầy đủ là Bài ca chàng Đăm Săn (tiếng Ê Đê: KLei khan Y Đăm Săn). Từ năm 1929, một dịch giả người Pháp tên là Léopold Sabatier (Lêôpôn Xabachiê) đã dịch sang tiếng Pháp và xuất bản ở Paris. Sử thi Đăm Săn kể về những chiến công oanh liệt và khát vọng tự do của một tù trưởng cùng tên:

Theo tạp tục hôn nhân cổ của người Êđê, tục “nối dây”, Đăm Săn buộc phải lấy cả hai chị em Hơ Nhí và Hơ Bhí, mặc dù chàng đã có người yêu. Đăm Săn là chàng trai tài giỏi. Chàng đánh thắng các tù trưởng Mơtao Gơrư và Mơtao Mơxày — những người đã âm mưu cướp vợ và hạ uy tín của Đăm Săn, cướp được vô số của cải, gia súc, bắt nhiều nô lệ và trở thành một tù trưởng hùng mạnh nhất vùng. Song, Đàm Săn còn muốn giàu mạnh hơn nữa, trên đời không ai bì kịp, đi đến đâu tre a lê phải cúi xuống, tre mơ rô phải khô… Chàng chặt cây thần, quyết định cưỡi ngựa lên trời, bắt Nữ thần Mặt Trời về làm vợ. Thế nhưng, vì hành động này, cả người và ngựa của Đăm Săn bị lún xuống bùn, chết ngập trong rừng sáp đen. Hồn của chàng đầu thai vào người chị ruột của mình để làm chồng dòng họ Hơ Nhí, tiếp tục con đường của mình.

Chien Tong · 12/10/16

Đúng là một sử thi hay

Sử thi chàng Đam San

Ngọc Suka

Cộng tác viên

huyendieu

New member

Chien Tong

New member

Ngọc Suka

Cộng tác viên

Chien Tong

New member

Xếp Hạng

Butchi

Hide Nguyễn

ButNghien

Thandieu2

Trang Dimple

ngan trang

Văn Sử Địa

ButBi

h2y3

Nguyễn Thành Sáng

Chia sẻ trang

Tương tác

Chủ đề mới

Dành cho học sinh

Trending content

VnKienthuc lúc này

Định hướng