PHONG TRÀO CÔNG NHÂN CHÂU ÂU NỬA ĐẦU THẾ KỲ XIX
I. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN GIỮA THẾ KỶ XIX
Giữa thế kỷ XIX, nền kinh tế tư bản chủ nghĩa có những bước tiến quan trọng. Thời kỳ này cách mạng công nghiệp lan khắp châu Âu: Anh đã hòan thành cách mạng công nghiệp. Pháp và Mỹ đang tiến hành.
1. Nước Anh.
Anh đứng đầu trong nền kinh tế thế giới. Anh hoàn thành cách mạng công nghiệp vào những năm 1840. Cuối thế kỷ XIX, máy móc chiếm ưu thế trong sản xuất; ngành dệt bông được cơ khí hóa rất sớm. Việc cơ khí hóa sản xuất làm cho sản xuất công nghiệp tăng lên nhanh chóng. Các ngành luyện kim và cơ khí phát triển mạnh nhằm trang bị kỹ thuật toàn bộ cho công nghiệp.
Năm 1810, sản lượng gang của Anh là 225.000 tấn, năm 1850 con số đó là 2.250.000 tấn. Hệ thống đường sắt phát triển mạnh: từ 2.000km tăng lên 10.000km trong thời gian từ 1840 đến 1850. Sự phát triển của đường sắt thúc đẩy sự phát triển của thị trường trong nước và tăng cường sự liên hệ giữa các trung tâm công nghiệp.
Ngành hàng hải cũng có những biến đổi quan trọng nhờ việc ứng dụng máy hơi nước: nhiều công ty hàng hải lớn được thành lập. Sự phát triển của giao thông vận tải ảnh hưởng đến ngoại thương: số lượng hàng xuất khẩu ngày càng nhiều.
Sự phát triển công nghiệp cũng ảnh hưởng lớn đến nông nghiệp. Máy móc và phương pháp canh tác mới được sử dụng trong nông thôn, do đó năng suất nông nghiệp tăng cao. Anh là một nước có trình độ nông nghiệp tiên tiến thời bấy giờ.
Tóm lại, cách mạng công nghiệp đã hoàn toàn thay đổi bộ mặt của nước Anh, đưa Anh lên địa vị hàng đầu của thế giới.
2. Nước Pháp.
Pháp có nền kinh tế kém phát triển hơn Anh, nhưng mạnh hơn so với các nước Châu Âu lúc bấy giờ.
Cách mạng công nghiệp đang trên đà phát triển, hoàn thành vào những năm 60. Việc sử dụng máy móc ngày càng rộng rãi trong các ngành công nghiệp nhẹ và nặng.
Năm 1830: Pháp có 616 máy hơi nước.
Năm 1847: tăng lên 4.853 cái.
Sản lượng công nghiệp các ngành cũng tăng lên rõ rệt. Công nghiệp dệt, đặc biệt là dệt bông phát triển khá nhanh, sản lượng tăng gấp đôi từ 1816-1830. Năm 1832, Pháp sản xuất 225.000 tấn gang và 148.000 tấn sắt.
Năm 1846, số gang tăng lên 586.000 tấn và sắt tăng 373.000 tấn.
Trong nền kinh tế Pháp, hệ thống tín dụng phát triển khá mạnh, đây là một đặc điểm quan trọng trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Pháp.
Tuy có những bước phát triển đáng kể, nhưng nhìn chung, tốc độ phát triển của công nghiệp còn chậm chạp, qui mô nhỏ bé vì sự tồn tại của chế độ tiểu nông làm cho thị trường trong nước bị thu hẹp, nguồn công nhân hạn chế, nguyên liệu ít ỏi. Sự thống trị của Louis Philippe cũng là một trở ngại vì tư sản tài chính chỉ làm giàu bằng con đường cho vay chứ không phát triển sản xuất.
3. Nước Ðức.
Kinh tế Ðức tuy phát triển kém hơn Anh, Pháp, nhưng vượt xa các nước Châu Âu nửa phong kiến lúc bấy giờ.
Quan hệ tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh ở vùng sông Rhin, Westphalie. Berlin trở thành trung tâm công thương nghiệp của Ðức, tập trung 1/3 sản xuất cơ khí và vải của cả nước. Trong công nghiệp Ðức, công trường thủ công là hình thức sản xuất phổ biến. Cách mạng công nghiệp ở Ðức bắt đầu vào năm 40 của thế kỷ XIX. Năm 1822 cả nước Ðức chỉ có vài máy hơi nước. Năm 1837, riêng Phổ có trên 300 máy hơi nước. Công nghiệp dệt và khai khoáng phát triển mạnh. Nền sản xuất tư bản đạt nhiều thành tựu đáng kể, ngày càng tỏ ra mâu thuẫn với chế độ phong kiến.
Như vậy, trong khoảng từ 1815-1848 cách mạng công nghiệp tiếp tục phát triển ở các nước, thúc đẩy nền kinh tế ở các nước này phát triển lên một bước. Ở các nước chưa tiến hành cách mạng tư sản, nền kinh tế tư bản chủ nghĩa cũng có những bước phát triển đáng kể. Nó đã tạo ra một nguồn của cải vật chất phong phú cho chủ nghĩa tư bản. Sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa cũng ảnh hưởng đến sự phát triển xã hội. Bên cạnh mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản và chế độ phong kiến, xuất hiện mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản. Ðây là một trong những vấn đề trung tâm của tình hình xã hội các nước thời bấy giờ.
II. PHONG TRÀO CÔNG NHÂN
1. Những cuộc đấu tranh tự phát đầu tiên cho đến năm 1830.
1.1. Ở Anh.
Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân Anh nảy sinh sớm nhất vào năm 60 của thế kỷ XVIII (1760). Ngay trong những cuộc đấu tranh đầu tiên hiện tượng đập phá máy móc xuất hiện. Phong trào phát triển mạnh nhất vào năm 1807, 1808, 1811, 1812 với một cao trào gọi là Ludded. Cao trào này phản đối việc sử dụng máy dệt bằng hơi nước, nhưng bị chính quyền ra sắc lệnh xử tử những người đập phá máy móc.
Sau năm 1815, do khuynh hướng phản động của chính quyền nên những cuộc đình công đòi phổ thông đầu phiếu và cải thiện đời sống lại bùng lên sôi nổi và trở nên quyết liệt vào 1819. Phong trào đập phá máy móc lại nổ ra mạnh hơn trước: năm 1822, 1823 công nhân lại nổi dậy đập phá máy móc, thiêu hủy những trang viên của địa chủ, đốt nhà người giàu, những cơ quan của chính quyền.
1.2. Ở Pháp:
Phong trào công nhân Pháp phát triển muộn hơn ở Anh, bắt đầu nảy sinh từ những năm đầu thế kỷ XIX, bằng việc lập những hội tương tế, nhưng những hội này ngày càng thiếu tính chất giai cấp. Phong trào đập phá máy móc nổ ra và phát triển mạnh ở Pháp vào những năm 20 của thế kỷ XIX.
1.3. Ở Ðức:
Phong trào công nhân Ðức phát triển muộn hơn ở Anh và Pháp. Nó diễn ra vào những năm 30 của thế kỷ XIX ở hai vùng công nghiệp quan trọng là Rhin và Saxe, giai cấp vô sản Ðức đấu tranh đòi cấm sử dụng máy móc, họ còn đập phá xí nghiệp.
Thông qua những phong trào này, giai cấp vô sản ở các nước được tôi luyện và thu được những kinh nghiệm đấu tranh, thúc đẩy họ ngày càng trưởng thành, đưa phong trào phát triển lên một bước.
2. Phong trào công nhân trong những năm 30- 40 của thế kỷ XIX
Từ những năm 30 trở đi, ý thức chính trị của giai cấp công nhân tuy còn mơ hồ nhưng đã tiến bộ hơn trước, hiện tượng đập phá máy móc không còn nữa. Những yêu sách về kinh tế, chính trị bắt đầu được đưa ra trong các cuộc đấu tranh như những mục tiêu chiến đấu chủ yếu của giai cấp vô sản. Họ đã bước lên vũ đài chính trị với tư cách một lực lượng xã hội độc lập.
2.1. Ở Pháp:
Khởi nghĩa của thợ tơ Lyon năm1831 và 1834 là cuộc khởi nghĩa lớn của công nhân Pháp thời kỳ này. Công nhân ở Lyon đã đứng lên biểu tình để phản đối việc chủ không chịu tăng lương. Chính quyền phái quân đội đến đàn áp, nhưng họ vẫn kiên quyết đấu tranh với khẩu hiệu Sống trong lao động hay chết trong chiến đấu. Sau 3 ngày đấu tranh, công nhân đã đuổi được quân chính phủ là làm chủ thành phố, nhưng bọn tiểu chủ đã ngăn cản việc tổ chức chính quyền của giai cấp công nhân, vì thế quân đội được phái từ Paris về đàn áp phong trào.
Cũng tại Lyon, năm 1834 đã nổ ra một cuột khởi nghĩa khác, công nhân phản kháng đạo luật cấm lập nhóm một cánh khắt khe (ngay cả những tổ chức dưới 20 người cũng bị cấm .) Nghiã quân đã ra một bản tuyên bố trong đó có câu: Mục đích chiến đấu của chúng tôi cũng là của toàn thể nhân loại, là hạnh phúc của chúng tôi, là một tương lai có bảo đảm. Những khẩu hiệu mà giai cấp công nhân nêu ra trong quá trình khởi nghĩa đã mang tính chất chính trị rõ ràng: họ đòi thiết lập chế độ cộng hòa, nhưng lần này chính phủ đã chuẩn bị chu đáo nên khởi nghĩa của công nhân bị quân đội đàn áp sau bốn ngày chiến đấu anh dũng.
Các cuộc khởi nghĩa này đánh dấu sự lớn mạnh của phong trào công nhân Pháp: lần đầu tiên họ bước lên vũ đài chính trị với tư thế là một lực lượng chính trị độc lập.
2.2. Ở Anh:
Phong trào đấu tranh của công nhân Anh thể hiện ở phong trào Hiến chương. Giai cấp vô sản Anh ủng hộ giai cấp tư sản trong cải cách tuyển cử 1832, nhưng kết quả là họ không được chút quyền chính trị gì. Vì thế, yêu cầu của công nhân là đòi quyền chính trị ở nghị viện.
+ Lãnh đạo phong trào là một tổ chức mang tên Hội công nhân Luân đôn thành lập năm 1836 do Lowett đứng đầu. Hội đã thảo ra một yêu sách gồm sáu điểm trình lên nghị viện:
- Thực hiện phổ thông đầu phiếu đối với nam giới từ 21 tuổi trở lên.
- Phân chia khu vực tuyển cử.
- Xóa bỏ mọi hình thức thuế với điều kiện nghị viện.
- Trả lương cho nghị viên
- Tuyển cử hàng năm vào Quốc Hội.
- Bỏ phiếu kín.
Ðây là một cương lĩnh mang tính dân chủ của công nhân, nó trở thành cương lĩnh hành động của phong trào.
+ Diễn biến: phong trào trải qua ba cao trào với ba cuộc biểu tình ủng hộ cho các bản kiến nghị:
- Cao trào lần I: diễn ra năm 1839, thu được trên 1 triệu chữ ký của công nhân.
- Cao trào lần II: diễn ra năm 1842, thu trên 3 triệu chữ ký.
- Cao trào lần III: diễn ra năm 1848 với trên 5 triệu chữ ký.
+ Nguyên nhân thất bại: do tư tưởng hòa bình của Lowett, họ chủ trưởng thỏa hiệp với giai cấp tư sản, cho rằng bất đắc dĩ mới dùng đến biện pháp cách mạng, vì vậy họ không dám phát động phong trào đấu tranh của quần chúng để chống đối giai cấp tư sản khi chúng từ chối không chấp nhận các yêu cầu của công nhân.
+ Phong trào tuy thất bại nhưng có một ý nghĩa lịch sử rất lớn, nó là một phong trào mang tính chất quần chúng rộng rãi với một qui mô đấu tranh lớn.
2.3. Ở Ðức:
Khởi nghĩa của công nhân Ðức nổ ra vào 1844 ở Silésie. Công nhân đòi tăng lương, phá hủy nhà cửa của tư sản. Chính quyền địa phương cho quân đến đàn áp cuộc khởi nghĩa. Trong cuộc đàn áp này có nhiều chết và bị thương.
Marx đánh giá cao cuộc khởi nghĩa của những người thợ dệt Silésie, xem đó là một hiện tượng có ý nghĩa chính trị lớn lao, mở đầu cho phong trào công nhân có tính chất quần chúng, chứ không phải là "một cuộc khởi nghĩa vì đói" như tư sản cố tình xuyên tạc.
Các phong trào công nhân trong những năm 30-40 của thế kỷ XIX ở Anh, Pháp, Ðức có những đặc điểm chung:
+ Những khẩu hiệu chính trị đã được nêu lên bên cạnh những khẩu hiệu về kinh tế.
+ Phong trào mang tính chất quần chúng rộng rãi.
+ Qui mô đấu tranh ngày càng lớn.
Những đặc điểm này chứng tỏ rằng giai cấp vô sản ở các nước đã trở thành một lực lượng chính trị độc lập. Tuy nhiên, sự thất bại của phong trào đã chứng tỏ rằng giai cấp vô sản chưa được giác ngộ đầy đủ; tổ chức chưa chặt chẽ, không được hướng dẫn bằng một lý luận cách mạng khoa học.
III. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHÔNG TƯỞNG
1. Hoàn cảnh ra đời.
Vào những năm đầu thế kỷ XIX, khi chủ nghĩa tư bản được xác lập thì giai cấp công nhân tiếp tục sống một cuộc sống khổ sở do sự bóc lột của giai cấp tư sản. Tình hình này làm cho nhiều nhà tư tưởng tiến bộ xúc động: xã hội mà họ nhìn thấy là một xã hội lừa đảo, bóc lột... không đem lại hạnh phúc, bình đẳng như cương lĩnh mà giai cấp tư sản đề ra trong các cuộc cách mạng tư sản. Do đó, một số nhà tư tưởng tiến bộ đã xây dựng những lí thuyết về một xã hội mới, trong đó không có bất công và nghèo nàn...Chế độ xã hội mà họ đề ra đó là chủ nghĩa xã hội không tưởng.
2. Nội dung.
Các nhà xã hội học không tưởng đã nghiêm khắc lên án chế độ tư bản chủ nghĩa, vạch ra tính chất phản động của giai cấp tư sản và những bất công trong xã hội. Họ đã nêu lên những quan điểm về một xã hội mới và kế hoạch để xây dựng xã hội ấy nhưng đó chỉ là những dự án không thể thực hiện được vì họ không hiểu rõ bảïn chất của qui luật xã hội. Việc làm của họ mang tính chất không tưởng.
3. Các đại biểu tiêu biểu.
3 1. Saint Simon (1760 - 1825)
Xuất thân trong một gia đình quí tộc, đã tham gia cuộc đấu tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ. Quan điểm của Saint Simon được trình bày trong tác phẩm Những bức thư từ Genève" và một số tác phẩm khác. Theo ông, lịch sử loài người là một sự tiến hóa không ngừng, chế độ sau tiến bộ hơn chế độ trước, nhưng động lực của sự phát triển là ý thức của con người. Ông công kích kịch liệt chủ nghĩa tư bản; kêu gọi mọi người hướng về một tương lai tốt đẹp, thủ tiêu chế độ ăn bám và xã hội được cải tạo theo hướng xã hội chủ nghĩa. Ông chủ trương xây dựng một xã hội mới trong đó mọi người phải lao động trên cơ sở của nền sản xuất lớn, được quyền hưởng thụ bình đẳng, nền kinh tế được kế hoạch hóa. Bất cứ ở đâu và lúc nào, ông cũng hết lòng quan tâm đến số phận của giai cấp vô sản. Tuy nhiên, ông không thấy được mâu thuẫn giữa tư sản và vô sản là mâu thuẫn đối kháng, ông không tán thành những biện pháp đấu tranh cách mạng mà chỉ chủ trương thuyết phục và giáo dục những người có của để họ giúp ông thực hiện kế hoạch của mình nhưng giai cấp tư sản không đoái hoài đến những dự thảo kế hoạch mà ông gửi đến.
3.2. Charles Phourrier (1772 - 1837).
Ông xuất thân từ một gia đình thương nhân, khi còn nhỏ ông đã phải giúp việc bán hàng và sớm nhận thấy những mánh khóe xảo quyệt của giai cấp tư sản.
Fourrier đã lên án những thương nhân dùng các thủ đoạn gian xảo để đầu cơ trục lợi. Ông đả kích sự cạnh tranh và sản xuất không kế hoạch, vô tổ chức của chủ nghĩa tư bản. Ông chỉ ra rằng trong xã hội tư sản, sự thừa thãi ở cực này là do sự nghèo đói ở cực kia.
Ông dự định xây dựng một xã hội mới dựa trên cơ sở những Phalange. Trong mỗi Phalange có nhiều ngành sản xuất kết hợp chặt chẽ giữa nông nghiệp và công nghiệp. Trong các Phalange, lao động sẽ là niềm vui, phụ nữ được bình đẳng với nam giới, trẻ em được giáo dục tập thể, có khả năng lao động chân tay và trí óc... Của cải trong Phalange sẽ chia theo lao động và tài năng. Cũng như Saint Simon, Fourrier không chủ trương đấu tranh giai cấp, chỉ hy voûng bọn nhà giàu được tuyên truyền, thuyết phục thì sẽ thực hiện kế hoạch của ông, tất nhiên là không ai đáp lại lòng mong đợi của ông.
3.3. Robert Owen (1771-1858).
Ông là con của một người thợ thủ công. Năm 16 tuổi, ông làm việc trong một cửa hiệu London, sau làm quản lý một xưởng trên 2.000 công nhân.
Ông đã thí nghiệm xây dựng một xã hội mới trong xưởng riêng của mình ở Scotland bằng những biện pháp như: hạn chế ngày lao động, thủ tiêu chế độ phạt tiền, đặt ra chế độ tiền thưởng, xây dựng nhà trẻ cho con em công nhân.
Ông chủ trương xây dựng công xã trong đó tài sản là của chung, xóa bỏ sự nghèo khổ, lao động trở thành nghĩa vụ và hạnh phúc của mọi người.
Ðiều làm cho Owen trở nên vĩ đại là ông đã phát hiện ra những ung nhọt của xã hội tư sản, ở lòng thương xót sâu sắc của ông đối với những đau khổ của nhân dân. Ông tự đặt cho mình nhiệm vụ giải phóng loài người ra khỏi những đau khổ của họ, nhưng ông cũng vấp phải những nhược điểm là phản đối việc sử dụng bạo lực cách mạng và không dựa vào lực lượng của giai cấp công nhân....
Những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng là những con người vĩ đại. Họ phê phán sắc sảo, vạch ra bản chất của chủ nghĩa tư bản, đả kích tận gốc xã hội; lúc nào họ cũng nghiêng về những người nghèo khổ. Họ có một dự đoán thiên tài về xã hội tương lai, nhưng họ không thấy ở giai cấp vô sản một sức mạnh cải tạo xã hội, chỉ chủ trương cải cách bằng du nhập dần chủ nghĩa xã hội vào chủ nghĩa tư bản; đó là mặt hạn chế của họ.
(Sưu tầm)
