Phân tích nhân vật bé Thu, từ đó nhận xét về nghệ thuật miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật trong truyện ngắn "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng.
I- TÌM HIỂU ĐỀ
1- Phân tích nhân vật Thu trong truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng.
Truyện ngắn Chiếc lược ngà chủ yếu khắc họa tình cảm cha con với một cốt truyện đơn giản. Bé Thu từ chỗ hiểu nhầm đến khi hiểu ra sự thật thì thái độ, tình cảm hoàn toàn thay đổi. Qua nhân vật bé Thu, tình cảm thiêng liêng này được nhà văn thể hiện đầy tài năng trong mô tả tâm lý và tính cách của một em bé. Vì vậy phân tích nhân vật bé Thu cần chỉ ra được diễn biến tâm lý và tính cách của nhân vật trước và sau khi nhận ra người cha thân yêu.
2- Nhận xét nghệ thuật miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật bé Thu của tác giả :
+ Nghệ thuật xây dựng cốt truyện, luôn đưa ra những chi tiết bất ngờ mà hợp lý.
+ Nghệ thuật chọn nhân vật kể chuỵện là ông Ba, người hiểu hiểu biết tường tận hoàn cảnh của cả hai cha con ông Sáu.
+ Ngôn ngữ kể chuyện giàu chất trữ tình.
3- Kiểu bài : Nghị luận nhân vật văn học. Vì vậy cần chú ý : a) Xác định được một hệ thống luận điểm rõ ràng, chính xác. b) Đưa ra những luận cứ tiêu biểu, phù hợp. c) Tổ chức các luận cứ và luận điểm theo một trình tự trả lời đầy đủ, chặt chẽ yêu câu của đề bài. d) Câu văn, giọng văn gọn, chắc nhưng truyền cảm.
II- DÀN BÀI
A- Đặt vấn đề
- Giới thiệu tác giả, truyện ngắn : Chiếc lược ngà là truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Truyện ca ngợi vẻ đẹp và tỏ lòng thông cảm, xót thương tình cảnh cha con trong chiến tranh.
- Giới thiệu nhân vật : Bé Thu là nhân vật chính thể hiện tình cảm cha con sâu nặng và mãnh liệt. Đây cũng là nhân vật thể hiện được tài năng trong nghệ thuật miêu tả tâm lý và tính cách nhân vật của Nguyễn Quang Sáng.
B- Giải quyết vấn đề
1- Sự thay đổi tâm lý của bé Thu trước và sau khi nhận ra cha.
a- Nêu những chi tiết thể hiện thái độ và hành động của bé Thu trước khi nhận ra người cha.
+ Khi cha kêu : Thu ! con - giật mình, tròn mắt nhìn, ngơ ngác, lạ lùng.
+ Khi cha kêu : Ba đây con - mặt tái đi, kêu thét lên.
+ Má bảo gọi ba vào ăn cơm - không nghe lời và khi gọi thì gọi trống không.
+ Rất sợ nồi cơm nhão - không chiụ nhờ ba, tự múc bớt nước cơm.
+ Ba gắp cho miếng trứng cá to - hắt cái trứng cá mà ông gắp.
+ Bị đánh vào mông - bỏ về bà ngoại, mẹ dỗ mấy cũng không về.
b- Nhận xét về thái độ, hành động nêu trên của bé Thu.
Chỉ được mấy ngày phép, anh Sáu vồ vập muốn chăm sóc chiều chuộng con cho bõ tám năm nhớ mong, nhưng bé Thu tỏ ra lạnh nhạt, xa cách, nghi ngờ một cách bướng bỉnh.
c- Nêu những chi tiết thể hiện sự thay đổi trong thái độ và hành động của bé Thu khi nhận ra người cha :
+ Khi hiểu ra nguyên nhân cái thẹo trên mặt của ba - nó nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn, sáng hôm sau bảo ngoại đưa về.
+ Khi mọi người chuẩn bị cho ba đi - Con bé như bị bỏ rơi, lúc đứng góc nhà, lúc tựa cửa / vẻ mặt sầm lại buồn rầu / đôi mắt nó như to hơn, cái nhìn không ngơ ngác lạ lùng / nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu xa.
+ Anh Sáu nhìn con với đôi mắt trìu mến, buốn rầu - đôi mắt mênh mông của con bé bỗng xôn xao.
+ Anh Sáu khẽ chào con để đi - bé Thu bỗng kêu thét lên một cách lạ lùng không ngờ : Ba...a...a...ba ! Tiếng kêu như xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng "ba" mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng "ba" như vỡ tung ra từ đáy lòng nó, nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó nhảy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó / làn tóc tơ sau ót như dựng đứng lên / Nó vừa ôm chặt lấy cổ ba nó vừa nói trong tiếng khóc :"- Ba ! Không cho ba đi nữa ! Ba ở nhà với con !" / nó hôn ba nó cùng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa.
+ Anh Sáu hứa sẽ về với con - con bé lại hét lên : hai tay nó xiết chặt lấy cổ / dang cả hai chân câu chặt lấy ba nó, đôi vai nhỏ bé của nó run run.
+ Nghe mọi người khuyên can, rồi bà ngoại nói chuyện cây lược - Con bé lại ôm chầm ba nó một lần nữa và mếu máo : "Ba về ! Ba mua cho con cây lược nghe ba ! "Nó nói trong tiếng nấc và từ từ tuột xuống”.
d- Nhận xét về sự thay đổi tâm lý và tình cảm của bé Thu :
+ Sự thay đổi tâm lý và tình cảm của bé Thu là biểu hiện của một tình cha con hết sức sâu sắc và mạnh mẽ, đồng thời cho thấy bé Thu sớm thể hiện một tính cách cứng cỏi, dứt khoát như một người lớn cũng như sự hồn nhiên ngây thơ của một đứa trẻ : khi không công nhận cha thì lạnh nhạt, thờ ơ; khi nhận ra cha thì bộ lộ tình cha con một cách dữ dội, mãnh liệt. Ta không có gì để trách bé Thu, sự nhầm lẫn của em chính là nỗi đau mà quân xâm lược đã gây nên cho mỗi con người Việt Nam.
+ Tác giả tỏ ra rất hiểu tâm lý của trẻ em và khả năng bộc lộ, biểu hiện diễn tả một cách sinh động tâm hồn tình cảm của trẻ em.
+ Những đoạn tả thái độ hành động của bé Thu đối với cha rất giàu chất trữ tình, có sức truyền cảm mạnh mẽ, có lẽ ít người cầm được nước mắt khi đọc những những dòng này.
2- Nhận xét về nghệ thuật miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật bé Thu.
a- Nghệ thuật xây dựng cốt truyện :
+ Nhìn chung cốt truyện rất đơn giản : một đứa bé nhầm không nhận ra cha, rồi cuối cùng có người giải thích, nó đã nhận ra .
+ Các chi tiết được sắp xếp nghệ thuật để người đọc đến với hết bất ngờ này với bất ngờ khác mà lại rất hợp lý.
Những giây phút đầu, mọi người tưởng đứa bé sẽ nhận cha, nhưng nó lạnh nhạt, thờ ơ. Lúc gặp tình thế bí (nồi cơm thừa nước), tưởng nó sẽ nhờ cha, nhưng lại càng bướng bỉnh hơn. Đến khi anh Sáu ra đi, tưởng cha con sẽ chia tay trong lạnh nhạt thì tình cha con lại trào dâng dữ dội trong bé Thu.
Chi tiết chiếc lược ngà như một điểm nhấn cho giai điệu của bài ca về tình cha con trong chiến tranh cũng là một chi tiết tuyệt hay. Nó cho thấy sự hồn nhiên của trẻ thơ, nó là niềm an ủi cho anh Sáu những tháng ngày xa con ở đơn vị. Nó nối hai câu truyện : chuyện cha con anh Sáu và chuyện của người kể chuyện - bác Ba. Nhưng trước hết chiếc lược ngà là một chi tiết bất ngờ : Khi anh Sáu cố gắng hết sức để có một kỷ vật, chờ ngày về thực hiện lời hứa đối với con thì bom đạn kẻ thù đã không cho anh làm việc ấy ấy. Bất ngờ nhưng là hiện thực tất yếu và đau xót của chiến tranh.
b- Nghệ thuật chọn nhân vật kể chuỵện phù hợp.
Ông Ba là người hiểu hiểu biết tường tận hoàn cảnh của cả hai cha con ông Sáu. Việc lựa chọn nhân vật người kể chuyện là ông Ba góp phần tạo thành công cho câu chuỵện. Người kể chuyện là bạn thân, là đồng chí của anh Sáu. Điểm nhìn vừa là người ngoài, đảm bảo cho sự quan sát khách quan mọi chuyện, vừa như là chính người cha kể lại, làm cho những rung động sâu xa của tình cha con được bộc lộ một cách tự nhiên, linh hoạt và chân thành.
c- Ngôn ngữ kể chuyện giàu chất trữ tình.
Ngôn ngữ kể chuyện có cả ba yếu tố : miêu tả, biểu cảm, nghị luận. Cho nên, truỵện không chỉ hấp dẫn ở chi tiết, cốt truyện, mà còn khiến con tim người đọc rung động, khơi lên những nghĩ suy, trăn trở qua những lời bình luận, nhận xét.
C- Kết luận
- Truyện ngắn Chiếc lược ngà khá tiêu biểu cho nghệ thuật viết truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Xây dựng cốt truyện hấp dẫn, lựa chọn những chi tiết, tình huống bất ngờ và hợp lý. Ngôn ngữ kể chuyện thân mật, dân giã, gắn với khẩu ngữ, rất Nam bộ. Nghệ thuật dẫn truyện tự nhiên, thoải mái, lô gíc.
- Nét đặc sắc trong truyện là nghệ thuật miêu tả tinh tế và sâu sắc tâm lý nhân vật, nhất là tâm lý của trẻ em. Chính những năm tháng lăn lộn trong chiến trường, hoà nhập với đồng đội và nhân dân, bằng một trái tim nhạy cảm, nhân hậu, con mắt quan sát thêm tinh nhậy đã giúp nhà văn tạo nên thành công của truyện ngắn này.
Sưu tầm
