NỘI CHIẾN MỸ (1861 - 1865)
Năm 1783, khi chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ kết thúc thắng lợi, nước Mỹ ra đời với 13 tiểu bang. Tuy nhiên, nước Cộng hòa non trẻ này còn nhiều vấn đề tồn tại. Nhân dân lao động Mỹ đã liên tục đấu tranh để bảo vệ và mở rộng những quyền dân chủ mà cách mạng đã đem lại. Cuộc đấu tranh đó đã dẫn đến cuộc nội chiến 1862-1865, mà lịch sử thường gọi là chiến tranh li khai.
I. NƯỚC MỸ NỬA ÐẦU THẾ KỶ XIX
1. Công cuộc di thực và bành trướng của Mỹ:
Khi chiến tranh giành độc lập kết thúc, nước Mỹ có 13 bang nằm ở phía Ðông bắc, ven bờ Ðại Tây Dương. Sau đó, Mỹ đã bành trướng mạnh về phía Tây bằng cách mua lại đất đai của Pháp, tước đọat của Tây Ban Nha, đồn đuổi thổ dân Indians. Cho đến giữa thể kỷ XIX, Mỹ đã có 30 bang với diện tích 3 triệu dặm vuông, dân số 23 triệu người.
Giai cấp thống trị Mỹ không những mở rộng đất đai trong nước mà còn mưu toan thôn tính đất đai bên ngòai, trước hết là vùng châu Mỹ La tinh. Năm 1823, Tổng thống Monroe đưa ra học thuyết: "Châu Mỹ của người Mỹ với dã tâm xâm lược vùng Châu Mỹ La tinh, biến Châu Mỹ La tinh thành sân sau của Mỹ. Mỹ còn gây chiến tranh với Mê-hi-cô năm 1846-1848, mở đầu cho việc thôn tính Trung và Nam Mỹ. Ðồng thời, Mỹ cũng dòm ngó sang Châu Aï: can thiệp vào chiến tranh thuốc phiện ở Trung Quốc, đàn áp phong trào Thái bình Thiên quốc, uy hiếp Nhật Bản....Ðến giữa thế kỷ XIX, Mỹ đã trở thành một nước đế quốc với những tham vọng đất đai rộng lớn.
2. Tình hình phát triển kinh tế:
Cùng với việc mở rộng đất đai, nền kinh tế Mỹ phát triển nhanh chóng nhờ nhiều yếu tố thuận lợi: tài nguyên thiên nhiên phong phú, sức lao động dồi dào, đất đai rộng lớn.
2.1. Công nghiêp:
Tuy chưa bắt đầu cách mạng công nghiệp, Mỹ cũng đã thừa hưởng những thành tựu của cuộc cách mạng kỹ thuật Châu Âu, đặc biệt là cách mạng công nghiệp Anh, do đó công nghiệp Mỹ có những thành tựu đáng kể.
Giữa thế kỷ X1X, công nghiệp nhẹ phát triển nhanh, nhất là công nghiệp dệt, đứng hàng thứ hai trên thế giới. Công nghiệp nặng phát triển với các ngành: khai mỏ, luyện kim, chế tạo máy móc, nhất là máy nông nghiệp.
Trong giao thông vận tải: đường sắt phát triển đáng kể, giữ vị trí hàng đầu thế giới với 49.287 km. Ngòai ra, công nghiệp đóng tàu cũng khá phát triển do nhu cầu vận chuyển đường sông, biển và khả năng lớn về gỗ. Việc đào các con kênh cũng có một ý nghĩa lớn lao, làm cho việc giao thông thuận lợi hơn.
Việc tìm ra mỏ vàng ở California đã kích thích mạnh mẽ sự phát triển của chủ nghĩa tư bản. Với sự phát triển đó, Mỹ xếp hàng thứ tư trong các nước công nghiệp trên thế giới.
2.2 Nông nghiệp:
Nông nghiệp Mỹ phát triển với hai miền khác nhau:
- Miền Bắc và Tây Bắc: kinh tế trại chủ chiếm ưu thê. Trại chủ khai khẩn đất đai dựa vào sức lao động của mình là chính, không chịu ảnh hưởng của chế độ phong kiến. Ðây là con đường phát triển nông nghiệp kiểu Mỹ mà Lê-nin đã gọi.
- Miền Nam: Nông nghiệp nằm trong tay các chủ đồn điền dựa vào sự bóc lột lao động nô lệ da đen. Các đồn điền miền Nam chủ yếu trồng bông vải, mía, thuốc lá... phục vụ cho công nghiệp ở phía Bắc. Về thực chất, kinh tế đồn điền là nền kinh tế tư bản chủ nghĩa nhưng chủ nô đã sử dụng nhân công là nô lệ trong việc cung cấp hàng hóa cho thị trường miền Bắc.
3. Mâu thuẫn giữa hai miền Nam - Bắc:
Ðến giữa thế kỷ X1X, nền kinh tế công nghiệp ngày càng phát triển mạnh. Sự thắng thế của giai cấp tư sản công nghiệp miền Bắc dần dần mâu thuẫn với chế độ nô lệ đồn điền ở miền Nam.
Vào những năm 50 của thế kỷ X1X, kinh tê đồn điền miền Nam lâm vào tình trạng khủng hoảng. Trong các đồn điền, kỹ thuật canh tác thô sơ vì người ta chỉ bóc lột lao động của nô lệ, đất đai không được chăm bón nên bị bạc màu nhanh chóng. Chủ nô tìm đất mới bằng cách sang miền Tây là vùng rộng mênh mông để phát triển nền kinh tế của mình. Trại chủ miền Bắc cũng muốn biến miền Tây là những vùng hậu cần cho công nghiệp ở phía Bắc. Cả hai đều coi miền Tây như vùng dự trữ của mình, nhưng họ muốn phát triển vùng này theo hai hướng khác nhau: tư bản chủ nghĩa và chế độ nô lệ đồn điền.
Sự tồn tại của chế độ nô lệ miền Nam gây cản trở cho sự phát triển tư bản chủ nghĩa cho nên khi vấn đề khai thác miền Tây được đẩy mạnh, Bắc Mỹ càng thấy cần phải giải phóng nô lệ càng nhanh càng tốt. Vì thế, vấn đề khai thác đất ở miền Tây có một ý nghĩa chính trị rất quan trọng.
Khi mâu thuẫn giữa hai bên còn chưa gay gắt, thì hai miền còn thỏa hiệp với nhau qua thỏa ước Misouri và thỏa ước 1850 (cho miền Bắc một số bang có nô lệ, miền Nam không có nô lệ) nhưng kéo dài không lâu. Trong những năm 50 của thế kỉ XIX, một phong trào đòi giải phóng nô lệ nổ ra sôi nổi, lôi kéo mọi tầng lớp nhân dân ở Bắc Mỹ tham gia như nô lệ, công nhân, trại chủ, tư sản.
II. DIỄN BIẾN CỦA NỘI CHIẾN
Từ những tiền đề kinh tế - chính trị của nước Mỹ giữa thế kỷ X1X, có thể nói nguyên nhân sâu xa dẫn đến nội chiến là việc thủ tiêu nền kinh tế đồn điền miền Nam, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.
Ngọn lửa trực tiếp làm bùng nổ cuộc nội chiến là cuộc bầu cử Tổng thống 1860. Trong cuộc bầu cử 1860, Ðảng Cộng hòa của tư sản công nghiệp với ứng cử viên Abraham Lincoln đã đắc cử Tổng thống. Sự thắng lợi của của Ðảng Cộng hòa với chủ trương bãi bỏ chế độ nô lệ làm cho chủ nô và các bang miền Nam bất bình. Họ chống đối chính quyền và tuyên bố tách khỏi liên bang.
Tháng 2.1861, những bang ly khai lập ra chính phủ riêng. Như vậy là ở Mỹ có hai Tổng thống, hai quốc hội, hai quân đội. Ngày 12.04.1861, chủ nô bắn phá pháo đài Sumter ở vịnh Charlestone. Chiến tranh bùng nổ và kéo dài trong vòng bốn năm, chia làm hai giai đọan.
1. Giai đọan 1: 1861-1863
Từ hè 1861-1862, miền Bắc hai lần tấn công nhưng đều thất bại; miền Nam phản công trở lại nhưng không thắng lợi. Miền Bắc thất bại vì không tiến hành chiến tranh kiên quyết, không vận dụng một cách triệt để sức mạnh quần chúng. Kế hoạch của miền Bắc là bao vây, không cho miền Nam mua vũ khí, bán nguyên liệu. Marx-Engels đã theo dõi diễn biến của nội chiến và viết nhiều bài báo vạch rõ sai lầm của kế hoạch này, và nêu rõ miền Bắc muốn thắng lợi phải tiến sâu vào hậu phương của địch, thực hiện những biện pháp cách mạng, trước hết là thủ tiêu chế độ nô lệ, vũ trang cho những người nô lệ da đen. Dưới áp lực của quần chúng nhân dân, cuối cùng tư sản miền Bắc phải thực hiện một số biện pháp tiến bộ: ban hành luật định cư (homestead), chế độ nô lệ ở các bang ly khai được bãi bỏ. Những biện pháp này đã kích thích tinh thần đấu tranh của nô lệ, số người gia nhập quân đội tăng lên.
2. Giai đọan 2: 1863-1865.
Từ đầu tháng 7.1863, tình hình quân sự hoàn toàn có lợi cho miền bắc. Hải quân miền bắc phong tỏa bờ biến phía nam, bao vây quân chủ lực miền nam ở phía đông.
Năm 1864 được tái cử, Lincoln cử tướng Grant làm Tổng tư lệnh quân đội, Grant uy hiếp Richmond (thủ đô miền Nam) rồi cùng với tướng Sherman tiến sát bờ Ðại Tây Dương bao vây Richmond. Thủ phủ bị thất thủ, miền Nam đầu hàng. Nội chiến chấm dứt với 50 vạn người chết, 100.000 người bị tàn phế. Không bao lâu sau chiến thắng, A. Lincoln bị ám sát.
III. KẾT QUẢ VÀ Ý NGHĨA
Theo Lênin, cuộc nội chiến ở Mỹ là một cuộc chiến tranh chống lại chế độ nô lệ, một cuộc chiến tranh tiến bộ và thực sự cách mạng,.
Lãnh đạo cuộc chiến tranh là giai cấp tư sản Bắc Mỹ. Công nhân da trắng, nô lệ da đen là những lực lượng đáng kể trong cuộc đấu tranh. Chính sức mạnh của quần chúng đã buộc giai cấp tư sản phải thông qua những biện pháp cách mạng kiên quyết để đưa nội chiến đến thắng lợi.
Kết qủa: Chế độ nô lệ bị xóa bỏ. Nông dân tự do có được đạo luật định cư homestead, một đạo luật thủ tiêu nguy cơ chiếm đất miền Tây của chủ nô. Tuy nhiên, tình trạng phân hóa nông dân cũng gay gắt, một số trở thành phú nông còn phần đông nông dân bị phá sản, gia nhập hàng ngũ những người công nhân nông nghiệp...
Nội chiến là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản, giai cấp tư sản đã dựa vào cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân để nắm chính quyền, thực hiện những biện pháp tích cực, tạo điều kiện cho kinh tế TBCN phát triển nhanh chóng. Ðây là một thắng lợi quan trọng của CNTB trong những năm 50-70 của thế kỉ XIX.
(Sưu tầm)
