Chia Sẻ Nguyễn Minh Châu gửi gắm thông điệp " Đi tìm cái đẹp trước hết phải đi tìm từ thực tế " trong Chiếc Thuyền Ngoài xa

[lam_muoi]

Chiếc thuyền ngoài xa là một thông điệp mà nhà văn Nguyễn Minh Châu để lại cho những người làm nghệ thuật: Đi tìm cái đẹp trước hết phải đi tìm từ thực tế. Cái đẹp không ở trong một thế giới vô hình, mà đằng sau nó phô bày ra tất cả những sự thực trần trụi: Con thuyền ngoài xa rất đẹp, nhưng ngay trong chính khoang thuỳên những đạo lý, luân lý và cả đạo đức con người đang bị xáo trộn: vợ đánh chồng, con đánh cha...và cả những mâu thuẫn không thể giải thích nổi bằng lý trí. Ẩn sau cái đẹp hoàn mĩ vẫn là một sự thực đớn đau đến nghiệt ngã, đang quằn quại của hiện thực và nỗi đau xen với niềm khát khao da diết được thoát ly khỏi số phận cay đắng của một gia đình nhỏ ở một làng chài nghèo khổ.

Phùng là một nhà nhiếp ảnh đi tìm cái đẹp, đã từng trải qua gian khổ và chiến tranh. Những tháng ngày ác liệt dó của dân tộc, vẫn chỉ là chiến đấu với kẻ thù đế quốc, nhưng khi vết thương vừa liền sẹo, thì lại bắt đầu một cuộc chiến mới, vì cá nhân của mỗi con người. Phùng sững sờ trước cảnh tượng khi con thuyền cập bến, chứng kiến người đàn bà bị đánh đập, chứng kiến ông chồng tàn bạo, đứa con đánh cha để bảo vệ mẹ và một gia đình đang run rẩy khi phải đối diện với nỗi cay đắng của riêng mình. Mở đầu anh đã tìm thấy một vẻ đẹp lãng mạn nên thơ, cuối truyện là một khoảng không gian trống mông mênh, có gió biển và hình bóng người đàn bà trên con thuyền trong bức ảnh. Nỗi đau không mất đi, nó đã trở thành một nỗi ám ảnh: Về cuộc sống và mối quan hệ đang ngày càng trở nên phức tạp giữa con người với con người.

Người nghệ sĩ Phùng đã tìm thấy gì đằng sau tấm ảnh thiên nhiên đẹp đẽ ấy: một thế giới sặc mùi bạo lực và thô bạo nó khác xa với một tâm hồn nghệ sĩ hiền lành và trăn trở trước cái đẹp, một thực tế trần trụi phô bày ra trước mắt. Phùng tìm đến uỷ ban, nhưng rồi uỷ ban cũng chịu thua,. Vì với một suy nghĩ đơn giản, ước vọng cá nhân từ lâu đã bị bỏ quên dưới một "giấc mơ đại tự sự", Phùng, Đẩu và cả nhiều người khác không làm sao bắt mình nhìn được ra và tìm được cho mình lối thoát. Khi chiến tranh đã kết thúc, bắt đầu dân tộc dấn thân vào một cuộc chiến đấu mưu sinh, nhiều người lính trở về đối mặt với những thực trạng nghiệt ngã: vợ mình về tay người khác, ảnh mình nằm trên bàn thờ vì tất cả tưởng mình đã chết. Để tất cả được yên ổn đành chấp nhận mình còn sống nhưng như đã chết...(một truyện ngắn khác của Nguyễn Minh châu). Con người từ những anh hùng được tôn vinh trong thời chiến đã trở thành những cá nhân bình thường với những nỗi đau rất chân thật, và vẫn bị để quên dưới những suy nghĩ áp đặt về nhận thức ( Đẩu hỏi:" Thế hắn ta có phải là lính Nguỵ không ?").

Nhân vật người đàn bà làng chài là một nhân vật trung tâm của cốt truyện, là người sinh ra để gánh chịu bao nhiêu nghiệt ngã, khó khăn đau khổ, để thức tỉnh cho Phùng và Đẩu biết được cái giá của cái đẹp và nghệ thuật. Một người đàn bà xấu xí trên một con thuyền với người đàn ông vũ phu, chị vẫn sống và nén đau thương lại mà nghĩ cho con cái. Ở chị đã hiện ra một sự thực đau đớn về cuộc sống, một cái gia đình nhỏ đã tách hẳn ra khỏi lối suy nghĩ giáo điều để rồi phũ phàng thốt lên cho ta hay được những nỗi đau không thể nào đánh đồng lại mà giải quyết. Nỗi đau của người đàn bà chưa chấm dứt, nó còn tiếp diễn vô cùng. Với Phùng và Đẩu chị là một người đàn bà quê kệch, dốt nát, cam chịu, nhưng chị lại đã thức tỉnh cho hai người một quan niệm mới về cuộc sống. Không thể ngồi một chỗ để mà tìm hiểu và quan sát cái đẹp, phải đi nữa và đi sâu, phải dùng ngòi bút của mình để phục vụ cho cái đẹp, không chỉ cái đẹp của ngoại cảnh mà còn là cái đẹp trong tinh thần trong tình cảm. Nhan đề "Chiếc thuyền ngoài xa" gợi nên một cái gì ở xa tít tắp, của người nghệ sĩ mới chỉ đứng ở bên một bờ sống yên lành mà dõi ra ngoài khơi ấy, chứ chưa biết được hiện thực. Con thuyền ngoài xa thì rất đẹp, nhưng ở gần nó luôn luôn là một cuộc sống phức tạp, xô bồ.

 

[Phong Cầm]

Ý nghĩa nhan đề truyện Chiếc thuyền ngoài xa và ý nghĩa của tấm ảnh nghệ thuật

Chiếc thuyền ngoài xa là truyện gắn tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu. Tác giả đặt cho truyện ngắn nhan đề “Chiếc thuyền ngoài xa” thật sâu sắc, một nhan đề đa nghĩa:

Đây là hình ảnh chiếc thuyền xuất hiện trong phần mở đầu truyện ngắn, theo nghệ sĩ Phùng, đó là một cảnh “đắt” trời cho, là vẻ đẹp “đơn giản và toàn bích”, khiến cho Phùng cảm động, tưởng như chính mình “vừa khám phá thấy cái chân lí của sự toàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”. Như vậy “Chiếc thuyền ngoài xa” là biểu tượng về nghệ thuật, là vẻ đẹp cuộc sống.

Theo diễn biến truyện: Chiếc thuyền ngoài xa vào gần bờ, một người đàn ông và một người đàn bà rời thuyền. Người đàn bà đi vào bãi xe tăng hỏng chờ đợi, người chồng đánh vợ một cách tàn bạo, người vợ chấp nhận với vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục”.

Người đàn bà được mời đến toà án huyện để giải quyết. Thật ngạc nhiên, người đàn bà “lạy quí toà” và van xin: “bắt tội”, “bỏ tù” cũng được nhưng “đừng bắt con bỏ nó”. Sự thật được giải đáp khi người đàn bà kể lại câu chuyện về cuộc đời mình. Người đàn bà chấp nhận những trận đòn một cách “tự nguyện” là bởi ở thuyền “phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba”, bởi đàn bà ở thuyền “phải sống cho con chứ không thể sống cho mình”. Như vậy, “Chiếc thuyền ngoài xa” còn là chiếc thuyền có thật trong cuộc đời, là không gian sinh tồ của gia đình hàng chài với cuộc sống bấp bênh, đầy khó khăn, bất trắc.

Nếu chiếc thuyền ấy không vào gần bờ, không có câu chuyện của người đàn bà trên thuyền kể lại, chỉ nhìn “chiếc thuyền” khi nó ở “ngoài xa” thì làm sao thấu hiểu sự thật? Đây chính là tư tưởng cốt lõi của truyện ngắn: Xa và gần, bên ngoài và thẳm sâu, mới là cái nhìn toàn diện về cuộc sống, cần có một cái nhìn đa diện, nhiều chiều mới phát hiện ra bản chất thật về cuộc sống và con người.

“Chiếc thuyền ngoài xa” đã trở thành tấm ảnh đẹp, treo ở nhiều nơi, nhất là ở trong các gia đình sành nghệ thuật, nhưng có ai hiểu được câu chuyện con người trên chiếc thuyền ấy. Chỉ có nghệ sĩ Phùng, mỗi khi ngắm nhìn tấm ảnh bao giờ cũng “thấy người đàn bà ấy dang bước ra khỏi tấm ảnh”, một người đàn bà lam lũ, cam chịu, giàu tình thương, lòng vị tha. Đó cungz là thông điệp của tác giả gửi tới người đọc: nghệ thuật luôn gắn liền với cuộc đời.

(ST)

 

[Trang Dimple]

Hình ảnh chiếc thuyền Ngoài Xa

Tấm ảnh Chiếc thuyền ngoài xa được những người yêu nghệ thuật đánh giá cao. "Không những trong bộ lịch năm ấy mà mãi mãi về sau" nó vẫn còn giữ nguyên giá trị. Có thể nói cách khác, tấm ảnh ấy cũng đựơc treo trong những phòng khách sang trọng của những người sành điệu. Sự đánh giá cao ấy xứng đáng với công sức mà Phùng đã bỏ ra để "phục kích" nhiều ngày mới chộp đựơc nó. Đó là vẻ đẹp mà có khi cả đời Phùng chỉ nắm bắt được một lần. Những người yêu nghệ thuật trân trọng tấm ảnh ấy cũng là điều dễ hiểu. Song, có khi họ là những người yêu nghệ thuật thuần túy, cảm nhận cái đẹp trên bình diện của một tấm ảnh toàn bích, đáng thưởng thức, đáng treo ở những nơi sang trọng nhất. Và ai đã sưu tầm được nó, chắc hẳn đã tự hào rất nhiều. Nghệ thuật là vô giá!

Nhưng đối với Phùng ( hay nói cách khác, đối với Nguyễn Minh Châu ) chưa hẳn là như vậy. Tuy chụp được tấm ảnh toàn mĩ nhưng dường như tâm trạng của Phùng vẫn còn nhiều băn khoăn, ray rứt. Bởi vì Phùng còn nhìn thấy từ tấm ảnh, đằng sau tấm ảnh , những hình ảnh khác. Đó là hình ảnh của những con người khốn khổ. Phùng là tác giả, người sáng tạo ra tác phẩm nghệ thuật nhưng Phùng lại không nhìn lướt, nhìn hời hợt như một số người thưởng thức. Có thể nhiều người chỉ nhìn bề ngoài thấy nó đẹp, thích, trầm trồ khen ngợi một đôi câu . . . rồi quên lãng! Còn Phùng "mỗi lần ngắm kĩ", nghĩa là anh đã hơn một lần ngắm kĩ, rồi lại "nhìn lâu hơn" . Điều đó nói lên, đằng sau tấm ảnh, vẫn còn có điều gì khiến anh trăn trở.

Bao giờ anh cũng thấy người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh. Người phụ nữ hàng chài nghèo khổ vừa phải lo cái ăn, cái mặc cho một lũ con, vừa bị chồng đánh liên miên "ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng". Cái khổ, cái nghèo của chị hiện ra trong hình dáng "tấm lưng áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng, khuôn mặt rỗ mệt mỏi, đã nhợt trắng vì kéo lưới suốt đêm". Hình ảnh nhẫn nhục, cam chịu của chị khi bị chồng đánh, không hề kêu lên một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn. Ngoài ra, còn thằng Phác, chị nó, và cả lão đàn ông cục mịch, vũ phu. Đó là những mảnh đời khốn khổ, mà để lại ấn tượng sâu đậm nhất trong tâm trí Phùng vẫn là hình ảnh người phụ nữ hàng chài.Chị là đại biểu cho những kiếp người lao động vất vả trăm chiều. Hạnh phúc trong cuộc đời họ là những điều rất đơn sơ, giản dị nhưng không phải bao giờ cũng có được ( lúc gia đình hòa thuận, vui vẻ, / lúc nhìn đàn con được ăn no . . .).

Cuộc đời họ bình thường, thầm lặng, vô danh không ai biết đến nhưng họ là số đông, là thành phần đại đa số của cư dân trên mặt đất nầy "bàn chân chị giậm lên mặt đất chắc chắn, hòa lẫn trong đám đông". Họ chính là đám đông đã bám gốc rễ trên trên hành tinh nầy từ thuở có loài người. Nhưng khổ nỗi, đám đông ấy dường như xa lạ với những bức ảnh tuyệt mĩ thể hiện cuộc sống của họ, nói cách khác, tấm ảnh nghệ thuật Chiếc thuyền ngoài xa đẹp như mơ đó chỉ là cái vỏ bề ngoài, đằng sau nó còn có những cuộc sống rách rưới, đói nghèo. Tấm ảnh ấy vẫn cứ nằm bất động ở một nơi sang trọng trong những gia đình sành nghệ thuật!

Nghệ thuật xuất phát từ cuộc sống. Nhưng cuộc sống không phải lúc nào cũng có vẻ đẹp lí tưởng như nghệ thuật. Điều nầy không mới. Cách ta hơn sáu mươi năm, Nam Cao chẳng đã từng nói "Nghệ thuật không cần phải là . . .không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp lầm than. . ." ( Trăng sáng - 1943 ). Người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng bị ám ảnh mỗi khi nhìn lại tấm ảnh, vì có thể anh nghĩ rằng tấm ảnh đó sang trọng quá, xa cách quá với cuộc sống của những người lao động nghèo khổ kia. Nó chỉ là cái vỏ bọc của những mảnh đời bất hạnh mà những người không trực tiếp chứng kiến như anh thì sẽ không bao giờ cảm nhận được một cách đầy đủ đằng sau tấm ảnh kia chứa đựng những gì. Giữa nghệ thuật và cuộc sống vẫn cón một khoảng cách. Anh muốn thấu hiểu, chia xẻ, cảm thông nhiều hơn với nỗi đau của người khác bằng tất cả tấm lòng, vì thế mà anh "ngắm kĩ" rồi lại "nhìn lâu hơn", Phùng muốn đào bới những gì trong một tấm ảnh rất quen thuộc của chính mình? Âu đó cũng là cái tâm của người say mê nghệ thuật.

Có lẽ vì vậy mà Phùng dường như còn muốn làm điều gì xa hơn, cụ thể hơn chăng để cho nghệ thuật gắn liền với cuộc đời. Bằng không thì tấm ảnh đẹp như một giấc mơ đó mãi mãi vẫn là Chiếc thuyền ngoài xa !

Một điểm nữa, Nguyễn Minh Châu cũng làm cho người đọc không thể bỏ qua trong cách nhìn lại tấm ảnh của Phùng "tuy là ảnh đen trắng nhưng mỗi lần ngắm kĩ, tôi vẫn thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai" . Phải chăng tác giả muốn nói sau khi tước bỏ mọi lớp sơn hào nhoáng bên ngoài, cái chất thật của cuộc đời khi hiện ra chỉ là hai màu đen trắng . Nhưng nó không hoàn toàn xám xịt, hay đen tối làm cho người ta cảm thấy buồn rầu, mà khi để hết tâm trí nhìn ngắm, người ta vẫn có thể phát hiện ra những điểm hồng nào đó. Chẳng qua là màu hồng kia bị che lấp bởi vô vàn cái bùng nhùng, rối rám của cuộc đời - cũng như cuộc đời thầm lặng, vô danh của người phụ nữ hàng chài kia tưởng như không có gì đáng nói mà thật ra, một cách tình cờ, Phùng đã phát hiện ở chị những phẩm chất đáng quý khiến anh phải suy ngẫm rất nhiều và thay đổi quanh niệm về con người và cuộc sống.

Tóm lại, qua đoạn kết, phải chăng Nguyễn Minh Châu muốn nói Chiếc thuyền ngoài xa chính là vẻ đẹp của ước mơ, của lí tưởng mà người nghệ sĩ luôn khát khao vươn tới. Nhưng để cho nó có máu thịt của cuộc sống, người nghệ sĩ khi thể hiện nó cần có một tấm lòng trân trọng, cảm thông. Nó là nỗi dằn dặt, đau đáu khi người nghệ sĩ cảm thấy mình chưa thể hiện được hết điều muốn nói.

Cái mĩ luôn luôn đi kèm với chân và cái thiện để trở nên hoàn mĩ, hoàn thiện. Bản chất cái đẹp cũng là đạo đức. Đó cũng là điều mà Đốt-xtôi-epxki đã từng nhắn nhủ : " Cái đẹp sẽ cứu vớt cho nhân lo