Lịch sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

[vàng]

Lịch sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

Sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

Bài 14: BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG- NGUYÊN. THẾ KỶ XIII
CUỘC KHÁNG CHIẾN LẦN THỨ NHẤT CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG CỔ 1258
​

Chủ trương đánh giặc của nhà Trần :thực hiện “vườn không nhà trống”; tạm rút khỏi Thăng Long để bảo toàn lực lượng ;đẩy địch vào tình thế khó khăn, phát động chiến tranh nhân dân làm tiêu hao sinh lực địch , phản công lớn truy kích địch .

Lược đồ kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ nhất .

I. CUỘC KHÁNG CHIẾN LẦN THỨ NHẤT CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG CỔ 1258.
1. Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ:

- Đầu thế kỷ XIII ,đế quốc Mông Cổ rộng lớn từ Thái Bình Dương đến Hắc Hải , rất giỏi về chinh chiến, cưỡi ngựa, bắn cung . Chúng xâm lược Đại Việt để chiếm đóng , cai trị , làm bàn đạp chiếm Nam Tống và xâm lược các nước Đông Nam Á .
-Vua Trần cho bắt giam sứ giả , ra lệnh chuẩn bị kháng chiến .

Lược đồ kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ nhất .

2. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến và đánh bại quân Mông Cổ (kháng chiến chống quân Nguyện lần I (1258).
- Tháng 1-1258 Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy ba vạn quân Mông Cổ theo sông Thao tiến xuống Bạch Hạc, đến Bình Lệ Nguyên gặp tuyến chống cự của Vua Trần Thái Tông.
- Trước thế giặc mạnh, quân ta rút về Thiên Mạc để bảo toàn lực lượng .
- Giặc tiến vào Thăng Long , ta thực hiện “vườn không nhà trống”, chúng tàn phá Thăng Long và cướp bóc ở các làng chung quanh.
- Lúc này vua Trần hỏi ý kiến của Thái Sư Trần Thủ Độ, Ông đã khẳng khái trả lời :“Đầu tôi chưa rơi xuống đất , xin bệ hạ đừng lo”.
- Ở Thăng Long 1 tháng , chúng hết lương thực ,nắm thời cơ đó , quân ta đã đã phản công ở Đông Bộ Đầu , địch bị đánh bật khỏi Thăng Long chạy đến Quy Hóa bị Hà Bổng đánh tan, quân Mông Cổ chạy thẳng về nước. Kháng chiến lần thứ nhất thắng lợi trong vòng nửa tháng, âm mưu xâm lược Đại Việt của kẻ thù bị chận lại.
* Chủ trương đánh giặc của nhà Trần :thực hiện “vườn không nhà trống”; tạm rút khỏi Thăng Long để bảo toàn lực lượng ;đẩy địch vào tình thế khó khăn, phát động chiến tranh nhân dân làm tiêu hao sinh lực địch , phản công lớn truy kích địch .

ST
​

 

[vàng]

Lịch sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

Sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

II Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên 1285.
1. Âm mưu xâm lược Champa và Đại Việt của nhà Nguyên :
- Ý đồ của nhà Nguyên:
+ Rửa nhục do thất bại lần thứ nhất .
+ Quyết tâm chiếm bằng được Đại Việt.
+ Làm cầu nối xâm lược các nước khác ở phía nam Trung Quốc .
- Năm 1279 vua Mông Cổ là Hốt Tất Liệt xâm chiếm Nam Tống lập ra nhà Nguyên, mở rộng lãnh thổ xuống phương Nam.
- Năm 1283 Toa Đô chỉ huy đường biển tấn công Champa để làm bàn đạp tấn công phía Nam Đại Việt , sau đó phối hợp với Thoát Hoan đánh vào phía Bắc.
2. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến:
- Năm 1282 hội nghị các vương hầu, quý tộc,quan lại ở Bình Than – Hải Dương bàn kế đánh giặc và chia quân đóng giữ ở các nơi hiểm yếu.Trần Quốc Toản “Phá giặc mạnh, báo ơn vua”.
- Cử Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn làm tổng chỉ huy toàn quân, ông viết “Hịch Tướng Sĩ”, khơi dậy lòng yêu nuớc của nhân dân ta và khích lệ binh sĩ xông lên giết giặc, cứu nước bảo vệ quê hương.
- Đầu năm 1285, đại biểu phụ lão họp ở Điện Diên Hồng để bàn kế đánh giặc.
- Vua Trần chỉ huy tập trận , duyệt binh ở Đông bộ Đầu.
- Các chiến sĩ thích 2 chữ “Sát Thát”.
- Thể hiện quyết tâm cao độ chống giặc cứu nước, thà chết chứ không chịu đầu hàng.

Lược đồ diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân Nguyên năm 1285.

3. Diễn biến và kết quả của cuộc kháng chiến ( Lần thứ 2 ) chống quân xâm lược Nguyên 1285:
- Cuối tháng 1-1285, Thoát Hoan đem 50 vạn quân Nguyên tràn vào nước ta.
- Sau khi quân ta chiến đấu anh dũng ở biên giới,thế giặc mạnh , Trần Hưng Đạo rút quân về Vạn Kiếp .
- Quân ta từ Vạn Kiếp rút về Thăng Long, giặc chiếm Thăng Long , quân ta rút về Thiên Trường.
- Ở phía nam Toa Đô đánh Nghệ An, Thanh Hóa, quân ta chiến đấu anh dũng.Thoát Hoan ở phía Bắc, Toa Đô ở phía Nam , tạo thế gọng kềm tiêu diệt chủ lực của ta ở Thiên Trường.
- Tình thế nguy ngập, để đánh lạc hướng và lừa giặc, Trần Hưng đạo cho rút quân về phía Đông bắc , sau chiếm lại Thanh Hóa củng cố lực lượng chuẩn bị phản công.
- Thất bại khi ở phía nam, Thoát Hoan rút về Thăng Long chờ quân tiếp viện và thiếu lương thực trầm trọng .
- Tháng 5- 1285 Trần Hưng Đạo phản công.Quân ta đánh bại quân giặc giặc khắp nơi, các chiến thắng Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương ,thừa thắng ta giải phóng Thăng Long.
-Thoát Hoan rút khỏi Thăng Long, đến Vạn Kiếp bị quân ta phục kích chết rất nhiều, Thoát Hoan phải chui vào ống đồng chạy về nước.
- Toa Đô bị chém đầu ở Tây Kết . Một cánh quân khác chạy theo hướng tây bắc, đến huyện Phù Ninh , bị Hà Đặc, Hà Chương đánh tan..
- Sau 2 tháng tổng phản công quyết liệt ta giành thắng lợi
* Cách đánh của quân dân ta thời Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ hai 1285 :
- Khi giặc mạnh, ta chủ động vừa đánh vừa rút quân để bảo toàn lực lượng .
- Thực hiện “vườn không nhà trống” gây cho địch thiếu lương thực .
- Huy động tòan dân đánh giặc
- Khi thời cơ đến, phản công tiêu diệt địch lấy kế : “Lấy yếu đánh mạnh,lấy ít đánh nhiều” mà nhà Trần đã áp dụng ngay từ cuộc kháng chiến lần thứ nhất.

* Nguyên nhân thắng lợi: nhà Trần chuẩn bị chu đáo,có quân đội mạnh, tinh thần quyết chiến đấu cao,kinh tế vững mạnh , nhân dân đoàn kết ủng hộ, huy động cả nước đánh giặc .

ST

​

 

[vàng]

Lịch sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên

Sử 7 - Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên
III CUỘC KHÁNG CHIẾN LẦN THỨ BA CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC NGUYÊN 1287-1288.1.Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt lần thứ ba

* Hai lần bị thất bại, Hốt Tất Liệt xâm lược nước ta lần thứ ba để trả thù, chứng tỏ uy thế của nước lớn, gồm 30 vạn quân do Thoát Hoan chỉ huy; 600 chiến thuyền do Ô Mã Nhi hộ tống đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ , lần này lương thực đầy đủ hơn , quân đội nhiều và mạnh , nhiều tướng giỏi, chú trọng đến thủy binh.
*Trần Hưng Đạo làm Tiết chế , chỉ huy kháng chiến.
*Tháng 12/1287 nửa triệu quân xâm lược tràn vào nước ta:
+Thoát Hoan chỉ huy quân bộ đánh vào Lạng Sơn, Vạn Kiếp và xây dựng căn cứ vững chắc để đánh lâu dài với ta .
+600 chiến thuyền lớn do Ô Mã Nhi theo đường biển hộ tống đoàn thuyền lương của Trương văn Hổ và hội quân với Thoát Hoan ở Vạn Kiếp .

Lược đồ diễn biến cuôc kháng chiến lần thứ ba chống quân Nguyên(1287-1288)

2. Chiến thắng Vân Đồn tiêu diệt đòan thuyền lương của Trương văn Hổ :
- Ô Mã Nhi vào sông Bạch Đằng và hội quân ở Vạn Kiếp, bỏ lại đoàn thuyền lương, liền bị quân Trần Khánh Dư tiêu diệt.
-Đợi mãi không thấy đoàn thuyền lương, 1-1288 Thoát Hoan tiến xuống Thăng Long... nhưng bị động, hết lương thực, tinh thần binh lính hoang mang tuyệt vọng
* Ý nghĩa trận Vân Đồn :tạo thời cơ để nhà Trần mở cuộc phản công tiêu diệt quân Nguyên .

Lược đồ chiến thắng Bạch Đằng năm 1288

2. Chiến thắng Bạch Đằng lịch sử 1288:
-Vua TrầnvàTrần Hưng Đạo,dự đoán quân giặc sẽ rút quân quacửa sông Bạch Đằng .
-Đầu tháng 4 /1288 Ô Mã Nhi có kỵ binh rút về nước theo hướng sông Bạch Đằng.
-Khi nước triều lên ta cho thuyền nhẹ ra khiêu chiến rội vờ thua chạy, dụ địch vào trận địa mai phục của ta.
-Khi nước rút, từ 2 bờ sông thuyền nhỏ của ta đổ ra đánh , bị đánh bất ngờ, giặc rút nhanh ra cửa biển, thuyền giặc đâm vào bãi cọc nhọn, bị vỡ và đắm.Hoảng sợ, địch bỏ chạy lên bờ bị quân ta tiêu diệt, Ô Mã Nhi bị bắt.
-Trận Bạch Đằng kết thúc thắng lợi. Cùng lúc này Thoát Hoan phải liều mạng rút chạy về nước.
*Ý nghĩa: tiêu diệt ý đồ xâm lược Đại Việt của quân Nguyên ,quân Nguyên từ bỏ mộng xâm lược Đại Việt

* Các trận Bạch Đằng :
Năm 938 Ngô Quyền tiêu diệt quân Nam Hán.
Năm 981 Lê Hòan tiêu diệt quân Tống .
Năm 1288 Trần Hưng Đạo diệt Nguyên Mông .

* So sánh cách đánh của Nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần 2 và lần 3 :
+ Giống tránh thế giặc mạnh lúc đầu , chủ động đánh chặn giặc vừa rút lui vừ bảo tòan lực lượng,chờ thời cơ phản công, vườn không nhà trống .
+ Khác : tập trung tiêu diệt đoàn thuyền lương , không có gạo ăn , dồn địch vào thế bị động ; chủ động , bố trí trận địa bãi cọc ngầm ở sông Bạch Đằng tiêu diệt địch , đập tan ý đồ xâm lược.

IV. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG NGUYÊN
1.Nguyên nhân thắng lợi của ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông –Nguyên:
-Tinh thần hy sinh,quyết chiến quyết thắng của quân dân ta,nòng cốt là quân đội nhà Trần .
-Chiến lược, chiến thuật đúng đắn, sáng tạo của Vua Trần và Trần Hưng Đạo.
-Tài chỉ huy của Trần Hưng Đạo.
-Cách đánh giặc đúng “Lấy ít đánh nhiều , lấy yếu đánh mạnh”; “đỏan binh thắng trường trận”.

2. Ý nghĩa lịch sử của ba lần kháng chiến chống Mông – Nguyên:
-Đập tan ý chí xâm lược của quân thù , bảo vệ độc lập , chủ quyến toàn vẹn lãnh thổ.
-Nâng cao lòng tự hào, tự cường của dân tộc, củng cố niềm tin cho nhân dân.
-Xây dựng khối đoàn kết toàn dân.
-Kế hoạch bành trướng xuống phương Nam và Đông Nam Á bị phá tan.

ST

 

[thich van hoc]

Bài tập thực hành

BÀI TẬP THỰC HÀNH

ĐỀ SỐ 1 – BÀI 14

Khoanh tròn một chữ cái trước câu trả lời đúng

Câu 1. Vào thế kỉ XIII, khu vực bị đế quốc Mông – Nguyên đô hộ :
A. Toàn bộ châu Á
B. Từ bờ Địa Trung Hải đến Thái Bình Dương
C. Khu vực Thái Bình Dương
D. Khu vực Mĩ La-tinh
Câu 2. Đầu thế kỉ XIII, quân Mông Cổ đã:
A. Lo phòng đất nước
B. Mở rộng xâm lược các vừng lân cận
C. Mở rộng xâm lược khắp châu Á, châu Âu
D. Cho sứ giả sang Đại Việt thực hiện chính sách giao bang, hòa hảo
Câu 3. Trước nguy cơ đất nước bị quân Mông xâm lược, triều đình nhà Trần đã có thái độ:
A. Kiên quyết chống giặc và tích cực chuẩn bị kháng chiến
B. Chấp nhận đầu hàng khi sứ giả quân Mông Cổ đến
C. Cho sứ giả của mình sang giảng hòa
D. Đưa quân đón đánh giặc ngay tại cửa ải
Câu 4. Tướng giặc Mông Cổ chỉ huy 3 vạn quân xâm lược Đại Việt đó là:
A. Thoát Hoan
B. Ô Mã Nhi
C. Hốt Tất Liệt
D. Ngột Lương Hợp Thai
Câu 5. Thái độ của vua Trần khi Mông Cổ cho sứ giả đến đưa thư đe dọa và dụ hàng:
A. Trả lại thư ngay
B. Bắt giam vào ngục
C. Tỏ thái độ giảng hòa
D. Chém đầu sứ giả ngay tại chỗ
Câu 6. Khi vào Đại Việt, quân xâm lược Mông Cổ bị chặn đánh đầu tiên tại:
A. Chương Dương
B. Quy Hóa
C. Bình Lệ Nguyên
D. Các vùng trên
Câu 7. Người có công lớn trong việc tổ chức cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ :
A. Trần Quốc Tuấn
B. Trần Thủ Độ
C. Trần Thánh Tông
D. Trần Quang Khải
Câu 8. Khi quân Mông Cổ tiến vào Thăng Long, vua Trần cho quân về:
A. Thiên Mạc (Duy Tiên – Hà Nam)
B. Quy Hóa (Yên Bái – Lào Cai)
C. Đông Bộ Đầu (bến sông Hồng, phố hàng Than – Hà Nội)
D. Bình Than (Chí Ling, Hải Dương)
Câu 9. Khi quân Mông Cổ kéo vào Thăng Long, vua nhà Trần đã lãnh đạo nhân dân Thăng Long thực hiện chủ trương:
A. Kiên quyết chống trả để bảo vệ Thăng Long
B. “vườn không nhà trống”
C. Cho người già, phụ nữ, trẻ con đi sơ tán
D. Xây dựng phòng tuyến ngăn chặn bước tiến quân xâm lược
Câu 10. “Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo” Là câu nói của:
A. Trần Quốc Tuấn
B. Trần Bình Trọng
C. Trần Quốc Toản
D. Trần Thủ Độ


ĐỀ SỐ 2 – BÀI 14

I. PHẦN TRẮC NGHIỆM (5 ĐIỂM)

Khoanh tròn một chữ cái trước câu trả lời đúng

Câu 1. Cuộc phản công lớn đánh quân Mông Cổ của quân đội nhà Trần diễn ra tại:
A. Quy Hóa
B. Đồng Bộ Đầu
C. Chương Dương
D. Hàm Tử
Câu 2. Ngày 29-1-1258, ghi vào lịch sử chống quân Mông Cổ của dân tộc ra, đó là ngày:
A. Quân Mông Cổ bị đánh ở Đông Bộ Đầu
B. Quân Mông Cổ thua trận, phải rời khỏi Thăng Long
C. Quân Mông Cổ gặp khó khăn ở Thăng Long
D. Quân Mông Cổ bị đánh ở Vạn Kiếp
Câu 3. Tháng 1 – 1257, 3 vạn quân Mông Cổ tấn công nước ra trước thế giặc mạnh, vua Trần Thái Tông đã có quyết định sáng suốt:
A. Lui quân để bảo toàn lực lượng
B. Dâng biểu xin hàng
C. Cho sứ giả sang cầu hòa
D. Dốc toàn lực phản công
Câu 4. Vào thế kỉ XIII, tên tướng giặc cho quân đánh Cham-pa để làm bàn đạp tấn công Đại Việt đó là:
A. Thoát Hoan
B. Ô Mã Nhi
C. Ngột Lương Hợp Thai
D. Hốt Tất Liệt
Câu 5. Năm 1283, hơn 10 vạn quân Nguyên cùng 300 chiếc thuyền do tên tướng nào chỉ huy đánh Cham-pa?
A. Thoát Hoan
B. Ô Mã Nhi
C. Toa Đô
D. Hốt Tất Liệt

II. PHẦN TỰ LUẬN (5 ĐIỂM)

Câu 6. Em có nhật xét gì về kết quả của cuộc kháng chiến chống Mông –Nguyên lần thứ hai của quân dân nhà Trần?


ĐỀ SỐ 3 – BÀI 14

Câu 1. (6 điểm) Hãy cho biết những sự kiện cụ thể biểu hiện tinh thần quyết tâm chống giặc của quân dân ta trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ?
Câu 2 (4 điểm) Nêu sự đúng đắn, sáng tạo trong đường lối đánh giặc của nhà Trần, trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất (1258)?


ĐỀ SỐ 4 – BÀI 14

Câu 1 (5 điểm) Nhà Trần đã chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lần thứ hai như thế nào?
Câu 2 (5 điểm) Em có nhận xét gì về kết quả của cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân Mông – Nguyên của quân dân nhà Trần?

 

[Hanamizuki]

Giải bài tập SGK Lịch sử lớp 7 bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên (thế kỉ XIII)

1. Quan sát bức tranh hình 29 (SGK trang 55), em thấy có những hình ảnh gì? Qua đó cho thấy quân Mông Cổ chủ yếu là lực lượng nào? Những hình vẽ trong tranh nói lên điều gì?

Trả lời:

- Nhìn vào bức tranh ta thấy có hai phần tranh và ba đoạn chữ giải thích các hình vẽ, nhằm giới thiệu sức mạnh, tổ chức quân đội, trang bị vũ khí, chiến thuật và cách đánh của người Mông Cổ

- Hình trên cùng giới thiệu đội quân xâm lược Mông Cổ chiến đấu trên lưng ngựa với vũ khí chủ yếu là ngọn giáo và cung tên. Trên các vũ khí, binh sĩ Mông Cổ buộc những dải vài nhiều màu sắc khác nhau phất phơ bay trong gió, thể hiện các chiến binh đang xông pha trận mạc.

- Hình dưới thể hiện chiến thuật, cách đánh và sức mạnh của kị binh Mông Cổ. Lực lượng của quân Mông Cổ là kị đội, đây là ưu thế chủ yếu của họ

- Những hình vẽ trong tranh cho thấy sức mạnh của quân Mông Cổ rất lớn.

2. Sức mạnh và sự thiện chiến của quân Mông Cổ như thế nào?

Trả lời:

- Quân Mông Cổ rất thiện chiến, đặc biệt biết lợi dụng điều kiện, hành động nhanh chóng, mẫn tiệp của kị đội. Về đánh trận, họ lợi ở dã chiến, không thấy lợi không tiến quân... Trăm quân kị quay vòng có thể bọc được vạn người, nghìn quân kị tản ra có thể dàn đến trăm dặm...Địch phân tất phân, địch hợp tất hợp cho nên kị đội là ưu thế của họ, hoặc xa hoặc gần, hoặc nhiều hoặc ít, hoặc dụ hoặc tán, hoặc ẩn hoặc hiện, đến thì như trên trời rơi xuống, đi nhanh như chớp giật.

- Với đội quân mạnh mẽ đó, Thành Cát Tư Hãn và những người kế tục đã liên tiếp mở các cuộc chiến tranh xâm lược, chinh phục thế giới. Vó ngựa quân Mông Cổ đi đến đâu, nhà cửa đổ nát, thành trì tan hoang, nhân dân bị giết hoặc bắt làm nô lệ đến đó.

3. Vua Mông Cổ xâm lược Đại Việt nhằm mục đích gì?

Trả lời:

Mông Cổ muốn đánh chiếm Đại Việt để làm bàn đạp đánh thắng vào phía Nam Trung Quốc, phối hợp với các cánh quân từ phía Bắc xuống tạo nên gọm kìm tiêu diệt Nam Tống.

4. Hành động ba lần bắt giam sứ giả Mông Cổ vào ngục của vua tôi nhà Trần đã phán ảnh điều gì?

Trả lời:

Việc ba lần sứ giả Mông Cổ đưa thư sang Đại Việt đe dọa, dụ hàng đều bị vua Trần ra lệnh bắt giam vào ngục cho thấy vua Trần kiên quyết chống quân xâm lược Môn Cổ để bảo vệ chủ quyền, độc lập của dân tộc cho dù quân Mông Cổ rất mạnh và hiếu chiến.

5. Khi được tin quân Mông Cổ xâm lược nước ta, thái độ của vua Trần như thế nào?

Trả lời:

Cuối năm 1257, khi được tin quân Mông Cổ chuẩn bị xâm lược, nhà Trần đã ban lệnh cho cả nước sắm sửa vũ khí, các đội dân binh được thành lập, ngày đêm luyện tập võ nghệ, sẵn sàng đánh giặc.

6. Thế nào là dân binh?

Trả lời:

Dẫn binh là lực lượng vũ trang không chính quy thời xưa ở địa phương không thoát li sản xuất do một cá nhân hay một số người tập hợp lại. Lực lượng này tham gia khởi nghĩa ở địa phương hoặc các cuộc chiến tranh chống xâm lược.

7. Em hãy trình bày tóm tắt diễn biễn biến cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ?

Trả lời:

- Tháng 1/1258, 3 vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy tiến vào xâm lược nước ta. Quân giặc theo đường sông Thao tiến xuống Bạch Hạc (Việt Trì, Phú Thọ), rồi tiến đến vùng Bình Lệ Nguyên (Vĩnh Phúc) thì bị chặn lại ở phòng tuyến do vua Trần Thái Tông trực tiếp chỉ huy. Tại đây, một trận đánh quyết liệt đã diễn ra.

- Do thế giặc mạnh, vua Trần cho rút lui để bảo toàn lực lượng. Triều đình tạm rời kinh thành Thăng Long xuôi về vùng Thiên Mạc (Duy Tiên, Hà Nam)

- Nhân dân Thăng Long thực hiện chủ trương "Vườn không nhà trống" để đánh giặc, tạm rút khỏi kinh thành. Ngột Lương Hợp Thai kéo quân vào Thăng Long trống vắng, không một bóng người và lương thực. Chúng điên cuồng tàn phá kinh thành, lùng bắt, giết hại những người còn sót lại

- Đóng giữ kinh thành Thăn Long chưa đầy một tháng, quân Mông Cổ lâm vào tình thế khó khăn vì thiếu lương thực trầm trọng, phải cho quân lính đi cướp thóc gạo, hoa mầu của dân nhưng nhân dân các làng, xã đã chống trả quyết liệt. Lực lượng địch tiêu hao dần.

- Nắm được thời cơ, quân đội nhà Trần mở cuộc phản công lớn ở Đông Độ Đầu (bến sông Hồng, ở phố Hàng Than - Hà Nội ngày nay), quân Mông Cổ thua trận, phải rời khỏi Thăng Long, rút chạy về nước, cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ kết thúc thắng lợi.

8. Vì sao quân Mông Cổ mạnh mà vẫn bị quân ta đánh bại?

Trả lời:

Quân Mông Cổ mạnh mà vẫn bị quân ta đánh bại vì:

- Tinh thần kiên quyết chống quân xâm lược của vua tôi và quân dân nhà Trần

- Sự chỉ huy tài giỏi của vua Trần thể hiện qua cách đánh đúng đắn, thông minh và biết chớp thời cơ.

9. Em hãy nêu những sự kiện cụ thể biểu hiện tinh thần quyết tâm chống giặc của quân dân ta trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ?

Trả lời:

Những sự kiện cụ thể biểu hiện tinh thần quyết tâm chống giặc của quân dân ta trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ:

- Theo lệnh triều đình, nhân dân Thăng Long nhanh chóng thực hiện chủ trươn "vườn không nhà trống" để đánh giặc, tạm thời rút lui khỏi Thăng Long khi giặc kéo vào, kinh thành trống vắng không một bóng người và lương thực.

- Trước thế giặc mạnh, tàn bạo, vua Trần lo lắng hỏi ý kiến của Thái sư Trần Thủ Độ. Ông trả lời "Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo"

- Khi kẻ thù gặp khó khăn, quân đội nhà Trần mở cuộc phản công vào kinh thành Thăng Long và truy kịch quân địch khi chúng tháo chạy.

10. Cách đánh giặc của vua tôi nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất (1258) được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

Đường lối đánh giặc của nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất (1258) thể hiện sự đúng đắn, sáng tạo, đó là việc thực biện chủ trương: Khi giặc mạnh không đương đầu trực tiếp với quân xâm lược mà cho quân rút lui để bảo toàn lực lượng, thực hiện "vườn không nhà trống” sơ tán nhân dân khỏi kinh thành để dồn quân giặc vào thế bị động, tạo thời cơ để quân dân nhà Trần phản công tiêu diệt địch giành thắng lợi hoàn toàn.

11. Thắng lợi của nhân dân Cham pa có ý nghĩa như thế nào?

Trả lời:

- Thắng lợi của nhân dân Cham-pa đã làm thất bại kế hoạch của nhà Nguyên định dùng Champa làm bàn đạp tấn công Đại Việt bước đầu tan vỡ

- Thể hiện tinh thần chiến đấu anh dũng của nhân dân Champa

12. Đứng trước âm mưu xâm lược của nhà Nguyên, vua tôi nhà Trần đã có những chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lần thứ hai như thế nào?

Trả lời:

Đứng trước âm mưu xâm lược của nhà Nguyên, vua tôi nhà Trần đã:

- Triệu tập Hội nghị các vương hầu, quan lại ở Bình Than để bàn kế đánh giặc

- Mở Hội nghị ở Diên Hồng (đầu năm 1285), mời các bậc phụ lão có uy tín trong nước để bàn kế hoạch đánh giặc

- Giao trọng trách cho Quốc công tiết chế Trần Hưng Đạo, chỉ huy cuộc kháng chiến. Trần Hưng Đạo soạn Hịch tướng sĩ để động viên tinh thần chiến đấu của quân đội.

- Nhà Trần tổ chức cuộc tập trận lớn và duyệt binh ở Đông Bộ Đầu, rồi bố trí quân đóng giữ những nơi hiểm yếu.

13. Vì sao trong Hội nghị Diên Hồng, vua Trần chỉ mời các bậc phụ lão tham gia?

Trả lời:

Trong Hội nghị Diên Hồng, vua Trần chỉ mời các bậc phụ lão tham gia vì:

- Phụ lão là những người có uy tín được dân làng kính trọng vì thế sẽ được mọi người tin tưởng

- Phụ lão là những người có kinh nghiệm đánh giặc

- Vua Trần muốn nắm bắt ý kiến của nhân dân thông qua các bậc phụ lão, nếu các bậc phụ lão quyết đánh thì khi về quê, họ sẽ động viên con em mình hăng hái lên đường đánh giặc, họ sẽ động viên bà con hăng hái sản xuất được nhiều lương thảo phục vụ kháng chiến,

14. Hội nghị Diên Hồng có ý nghĩa như thế nào đến việc chuẩn bị cho cuộc kháng chiến?

Trả lời:

Thể hiện tinh thần đoàn kết quyết tâm trên dưới một lòng của nhân dân Đại Việt kiên quyết chiến đấu bảo vệ đất nước đến cùng.

15. Sự kiện nào thể hiện ý chí quyết chiến của quân dân thời Trần?

Trả lời:

Những sự kiện thể hiện ý chí quyết chiến của quân dân thời Trần:

- Trần Quốc Toản căm thù giặc đến nỗi bóp nát quả cam khi nào không hay biết

- Câu trả lời đồng thanh "quyết đánh" của các bậc phụ lão

- Chữ "Sát Thát" (giết giặc Mông Cổ) được thích trên cánh tay các chiến sĩ

16. Việc nhà Trần chuẩn bị chống quân xâm lược có tác dụng như thế nào đối với cuộc kháng chiến?

Trả lời:

- Việc chuẩn bị chu đáo về mọi mặt của nhà Trần đã góp phần quan trọng đưa đến thắng lợi của cuộc kháng chiến

- Trong cuộc đo sức này, nhà Trần có quân đội mạnh, có tinh thần chiến đấu cao, có nền kinh tế hùng hậu để cung cấp cho cuộc kháng chiến, các tầng lớp nhân dân đoàn kết chặt chẽ với triều đình nên huy động được lực lượng cả nước đánh giặc.

17. Hội nghị Bình Than có sự kiện gì đáng chú ý diễn ra?

Trả lời:

Đến Bình Than có Trần Quốc Toản, vì tuổi còn nhỏ nên không được dự hội nghị. Trần Quốc Toản tức giận quân Nguyên xâm lược đến nỗi tay cầm quả cam bóp nát lúc nào không biết. Khi về nhà, đã huy động gia nô và thân thuộc hơn 1000 người, làm binh khí, đóng chiến thuyền và may cờ đề sáu chữ "Phá cường địch, báo hoàng ân" (Phá giặc mạnh, báo ơn vua)

18. Em hãy cho biết lực lượng xâm lược Đại Việt của nhà Nguyên lần thứ hai so với lần thứ nhất có gì khác?

Trả lời:

Lực lượng xâm lược Đại Việt của nhà Nguyên lần thứ hai so với lần thứ nhất có khác biệt là:

- Lần thứ nhất chỉ có 3 vạn quân xâm lược (1258)

- Lần thứ hai khoảng 50 vạn quân, gấp 17 lần so với lần thứ nhất

- Có nhiều danh tướng lão luyện chỉ huy

19. Em hãy trình bày tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân Nguyên của nhà Trần?

Trả lời:

- Cuối tháng 1 - 1285, khoảng 50 vạn quân Nguyên do Thoát Hoan tổng chỉ huy tràn vào xâm lược Đại Việt. Sau một số trận chiến đấu chặn giặc ở vùng biên giới, Trần Quốc Tuấn cho lui quân về Vạn Kiếp (Chí Linh, Hải Dương)

- Quân Thoát Hoan tập trung một lực lượng quân lớn tấn công vào Vạn Kiếp. Trước thế giặc mạnh, quân Trần lui về Thăng Long, sau đó rút lui về Thiên Trường (Nam Định)

- Toa - Đô từ Cham pa đánh ra Nghệ Anh, Thanh Hóa. Cùng lúc đó Thoát Hoan mở cuộc tấn công lớn đánh xuống phía Nam nhằm tạo thành thế "gọng kìm", hòng tiêu diệt quân chủ lực của ta và bắt sống toàn bộ đầu não của cuộc kháng chiến. Trần Quốc Tuấn phải ra lệnh rút lui để củng cố lực lượng, chuẩn bị cho cuộc phản công tiêu diệt quân địch.

- Bị thất bại trong âm mưu bắt sống vua Trần và tiêu diệt quân chủ lực của ta, Thoát Hoan rút quân về Thăng Long chờ tiếp viện. Quân Nguyên lâm vào tình thế bị động và lại thiếu lương thực trầm trọng.

- Tháng 5 - 1285, lợi dụng thời cơ, quân Trần tổ chức phản công, đánh bại quân giặc ở nhiều nơi như Tây Kết, cửa Hàm Tử (Khoái Châu, Hưng Yên), bến Chương Dương (Thường Tín, Hà Nội) và tiến vào giải phóng Thăng Long.

- Quân giặc hốt hoảng tháo chạy, vị quân Trần phục kích chặn đánh, nhiều tên bị giết. Thoát Hoan phải chui vào ống đồng, bắt quân lính khiêng chạy về nước.

- Vua Trần còn đem quân chặn đánh đạo quân của Toa Đô ở Tây Kết, hàng vạn quân bị tiêu diệt. Tướng Toa Đô bị chém đầu.

- Sau gần hai tháng phản công, (tháng 5 và tháng 6), quân dân nhà Trần đã đánh tan hơn 50 vạn quân Nguyên.

20. Em có nhận xét gì về kết quả của cuộc kháng chiến lần thứ hai này?

Trả lời:

- Địch sử dụng một lực lượng lớn gồm 50 vạn quân hùng mạnh bậc nhất thế giới lúc đó, phối hợp đánh từ hai mặt phía Bắc đánh xuống, phía Nam đánh từ Cham pa lên, tạo thành thế "gọng kìm" bao vây, tiêu diệt quân ta, với hi vọng chiếm cho được Đại Việt.

- Nhà Trần thực hiện chủ trương: Vừa cản giặc vừa rút quân, tránh thế mạnh ban đầu của địch, để bảo toàn lực lượng, thực hiện "vườn không nhà trống" để quân Nguyên gặp nhiều khó khăn về lương thực, chớp thời cơ nhà Trần mở cuộc phản công (5-1285) giành thắng lợi, đánh tan hơn 50 vạn quân Nguyên hùng mạnh. Đất nước sạch bóng quân thù.

21. Hãy cho biết cách đánh quân Nguyên của nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ hai.

Trả lời:

- Tránh thế giặc mạnh khi chúng mới đến xâm lược, ra lệnh cho nhân dân thực hiện "vườn không nhà trống"

- Vừa cho quân cản bước tiến của giặc, vừa rút lui để bảo toàn lực lượng, chờ thời cơ đến phản công, tiêu diệt giặc, dành thắng lợi

22. Sau hai lần xâm lược Đại Việt đều bị thất bại, thái độ của vua Nguyên như thế nào?

Trả lời:

Sau hai lần xâm lược Đại Việt đều bị thất bại, vua Nguyên rất tức giận nên quyết tâm đánh Đại Việt lần thứ ba để trả thù.

23. Nhà Nguyên chuẩn bị cho cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ ba như thế nào?

Trả lời:

- Trong lần xâm lược này, nhà Nguyên huy động hơn 30 vạn quận và nhà nhiều danh tướng do Thoát Hoan là Tổng chỉ huy

- Có sự phối hợp giữa quân thủy và quân bộ

- Ngoài ra còn có hàng trăm chiến thuyền, một đoàn thuyền lương chở hàng chục vạn lương do tướng Trương Văn Hổ chỉ huy. Hốt Tất Liệt cũng căn dặn Thoát Hoan: "Không được cho Giao Chỉ là nước nhỏ mà khinh thường"

24. Em có nhận xét gì về sự chuẩn bị cho cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ ba so với hai lần trước của quân Nguyên?

Trả lời:

So với hai lần trước, cuộc chuẩn bị xâm lược Đại Việt lần thứ ba của nhà Nguyên rất công phu, kỹ lưỡng, thể hiện rõ quyết tâm thôn tính cho bằng được nước ta qua việc: Lượng lương thực lớn mạnh, có nhiều tướng giỏi chỉ huy, có sự cảnh giác cao độ qua lời dặn con của Hốt Tất Liệt: " Không được cho Giao Chỉ là nước nhỏ mà khinh thường".

25. Các cánh quân Nguyên tiến vào nước ta như thế nào?

Trả lời:

- Cuối tháng 12/1287, quân Nguyên ồ ạt tiến vào nước ta. Cánh quân do Thoát Hoan chỉ huy vượt biên giới đánh vào Lạng Sơn, Bắc Giang

- Ngày đầu năm, cánh quân do Thoát Hoan trực tiếp chỉ huy kéo đến chiếm đóng Vạn Kiếp và ra sức xây dựng nơi đây thành căn cứ vững chắc để định đánh lâu dài với quân ta.

- Cùng lúc đó, đoàn thuyền chiến do tướng Ô Mã Nhi chỉ huy theo đường biển tiến vào nước ta rồi ngược lên sông Bạch Đằng, kéo đến Vạn Kiếp hội quân với Thoát Hoan.

26. Em hãy tường thuận diễn biến trận Vân Đồn?

Trả lời:

- Ô Mã Nhi được giao nhiệm vụ bảo vệ đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ nhưng cho rằng quân ta không thể ngăn cản được đoàn thuyền lương này nên đã tiến về hội quân ở Vạn Kiếp

- Trần Khánh Dư dự đoán khi đoàn thuyền chiến của Ô Mã Nhi đi qua có thể đánh được đoàn thuyền lương nên đã bố trí một trận mai phục.

- Khi đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ tiến qua Vân Đồn (Văn Hải, Quảng Ninh), liền bị quân của Trần Khánh Dư từ nhiều phía đổ ra đánh dữ dội. Phần lớn thuyền lương của địch bị đắm, số còn lại bị quân Trần chiếm

27. Chiến thắng Vân Đồn có ý nghĩa lịch sử như thế nào?

Trả lời:

Chiến thắng Vân Đồn đã hủy toàn bộ lương thảo của quân Nguyên, làm cho quân Nguyên ngay từ đầu đã lâm vào thế bị động và gặp rất nhiều khó khăn, tạo thời cơ để quân dân nhà Trần mở cuộc phản công tiêu diệt quân Nguyên giành thắng lợi

28. Em hãy cho biết sau trận Vân Đồn, tình thế của quân Nguyên ra sao?

Trả lời:

Tình thế của quân Nguyên sau trận Vân Đồn:

- Rơi vào tình thế bị động, khó khăn

- Thiếu lương thực trầm trọng, tinh thần quân lính hoang mang, rơi vào tình thế bị động.

29. Sau khi bị mất lương thực tại Vân Đồn, Thoát Hoan đã có những hành động gì?

Trả lời:

- Cuối tháng 1-1288, Thoát Hoan chia quân là ba đạo tiến vào chiếm đóng Thăng Long, nhưng nhân dân kinh thành đã thực hiện kế hoạch "vườn không nhà trống"

- Sau khi chiếm được Thăng Long, Thoát Hoan cho quân tiến đánh các căn cứ của quân Trần, sai Ô Mã Nhi đem quân đuổi bắt hai vua Trần nhưng thất bại. Hắn điên cuồng cho quân lính tàn sát dân chúng, đốt phá và cướp bóc và quật lăng mộ vua Trần Thái Tông ở phủ Long Hưng (Thái Bình)

30. Em hãy cho biết tình thế của quân Nguyên sau khi đánh chiếm Thăng Long như thế nào?

Trả lời:

- Quân Nguyên không tiêu diệt được lực lượng kháng chiến của nhà Trần, trong khi đó nhiều nơi xung yếu bị quân dân ta tấn công chiếm lại

- Quân giặc ra sức cản quét, cướp lương thực nhưng đều bị nhân dân ta đuổi đánh, đẩy chúng vào thế bị động, cạn kiệt lương thực

- Thoát Hoan đóng quân ở Thăng Long có nguy cơ bị cô lập, tinh thần quân lính hoang mang, tuyệt vọng

- Trước tình thế nguy khốn, Thoát Hoan quyết định rút quân lên Vạn Kiếp và từ đây rút quân về nước theo hai đường thủy bộ.

31. Vua tôi nhà Trần đã có những hành động gì trước tình thế bị động của quân Nguyên?

Trả lời:

Trước tình thế bị động, nguy khốn của quân Nguyên, vua tôi nhà Trần quyết định mở cuộc phản công và tiến hành việc bố trí mai phục trên sông Bạch Đằng.

32. Nhìn trên lược đồ hình 33 (SGK trang 64), em có nhận xét gì về vị trí của sông Bạch Đằng?

Trả lời:

- Nhìn vào lược đồ, ta thấy, Bạch Đằng là con sông lớn, do sông Đá Bạc, sông Giá và nhiều nhánh sông khác đổ vào, chảy qua địa phận Yên Hưng (Quảng Ninh) và Thủy Nguyên (Hải Phòng) rồi đổ ra biển.

- Lòng sông rộng mênh mông, bên phải có dãy núi đá vôi Tràng Kênh ăn sát ra bờ sông, bên trái là rừng cây um tùm

33. Trần Quốc Tuấn đã tiến hành bố trí trận địa mai phục ở sông Bạch Đằng như thế nào?

Trả lời:

Nắm được kế hoạch rút lui của quân địch, Trần Quốc Tuấn huy động nhân dân đẽo cọc gỗ (lim, táu), rồi bịt sắt ở đầu cọc, đem cắm xuống lòng sông, tạo thành trận địa cọc ngầm khổng lồ.

- Cho thủy quân của ta mai phục trong các nhánh và vũng sông

- Cho giấu kín bộ binh của ta trong núi đa Tràng Kênh và rừng rậm bên trái sông Bạch Đằng

- Đại quân do vua Trần và Trần Quốc Tuấn chỉ huy sẵn sàng tiếp ứng mọi nơi.

 

[Hanamizuki]

Bài tập 1 trang 45 Sách bài tập (SBT) Lịch Sử 7
Hãy khoanh tròn chữ in hoa trước ý trả lời đúng

1. Quân Mông - Nguyên xâm lược Đại Việt vào các năm

A. 1257, 1285, 1286.

B. 1258, 1285, 1287 - 1288ắ

C.1258,1287,1288.

D. 1258, 1285 - 1286, 1287 - 1288.

2. Các trận đánh quyết định sự thất bại của quân Mông - Nguyên trên đất nước ta là

A. Bạch Đằng, Đông Bộ Đầu, Tây Kết.

B. Vân Đồn, Bạch Đằng, Chi Lăng.

C. Đông Bộ Đầu, Hàm Tử - Tây Kết - Chương Dươrig, Bạch Đằng.

D. Ngọc Hồi - Đống Đa, Tây Kết, Bạch Đằng.

3. Để đối phó với quân giặc, quân dân nhà Trần đã thực hiện kế sách

A. "đánh nhanh, thắng nhanh".

B. "vườn không nhà trống",

C. "ngụ binh ư nông".

D. "tiên phát chế nhân".

4. Vị tướng nào đã trả lời vua Trần: "Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo"?

A. Trần Thủ Độ. B. Trần Quốc Tuấn,

C. Lê Tần D. Trần Bình Trọng.

5. Thiên tài quân sự nổi danh nhất thế kỉ XIII của nước ta là

A. Trần Thủ Độ.

B. Trần Quốc Tuấn.

C. Trần Quang Khải.

D. Phạm Ngũ Lão.

Trả lời

1. B 2. C 3. B 4. A 5. B


Bài tập 5 trang 48 Sách bài tập (SBT) Lịch Sử 7
Hãy nêu tên những chiến thắng tiêu biểu của quân dân Đại Việt trong ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên và trình bày nét chính về một chiến thắng tiêu biểu nhất.

• Những chiến thắng tiêu biểu:
  • Lần thứ nhất: ................................................
  • Lần thứ hai: ..................................................
  • Lần thứ ba : ....................................................
• Chiến thắng tiêu biểu nhất

Trả lời

• Những chiến thắng tiêu biểu:
  • Lần thứ nhất: Vua Trần Thái Tông và Thái tử Trần Hoảng dẫn quân lên nghênh địch tại Bình Lệ Nguyên
  • Lần thứ hai: Trận chiến Tây Kết, Hàm tử, Chương Dương, Thăng Long
  • Lần thứ ba: Chiến Thắng Vân Đồn, Chiến thắng Bạch Đằng
• Chiến thắng tiêu biểu nhất: Chiến thắng Bạch Đằng

Bài tập 6 trang 48 Sách bài tập (SBT) Lịch Sử 7
Theo em, việc nhà Trần triệu tập Hội nghị Diên Hồng dụng gì?

Trả lời

Hội nghị Diên Hồng có ý nghĩa thống nhất ý chí quyết tâm đánh giặc của toàn thể nhân dân Đại Việt.

Bài tập 7 trang 48 Sách bài tập (SBT) Lịch Sử 7
Những nguyên nhân nào đưa đến thắng lợi trong ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên của quân dân Đại Việt? Hãy cho biết ý nghĩa lịch sử lớn lao của thắng lợi đó.

• Nguyên nhân thắng lợi:
• Ý nghĩa lịch sử:

Trả lời

Quân dân ta có lòng yêu nước, bất khuất, quyết tâm đánh giặc; có khối đoàn kết toàn dân tộc xung quanh triều đĩnh; có đường lối chiến lược, chiến thuật đúng đắn, sáng tạo; có các tướng lĩnh tài ba...

Bài tập 8 trang 49 Sách bài tập (SBT) Lịch Sử 7
Em có nhận xét gì về vai trò, những đóng góp của Trần Quốc Tuấn trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên?

Trả lời

Trần Quốc Tuấn là Tiết chế, Tổng chỉ huy cuộc kháng chiến lần thứ hai và lần thứ ba, ông đã cùng triều đình vạch ra đường lối chiến lược, chiến thuật đánh giặc đúng đắn, sáng tạo, góp phần quyết định thắng lợi của cuộc kháng chiến.