vanchuong83
New member
- Xu
- 0
HOÀNG DIỆU THÚY: TRƯỜNG CA CỦA NGUYỄN ANH NÔNG
Hỏa Diệu Thúy
Nguyễn Anh Nông là nhà thơ mặc áo lính. Năm 1982 diễn đàn thơ xuất hiện bút danh Nguyễn Anh Nông. Kể từ bấy đến nay, đường thơ của Nguyễn Anh Nông đã trên ba mươi năm và trong thời gian ấy, 10 tập thơ và trường ca ra mắt bạn đọc. Anh lính thi sĩ xuất thân từ vùng đất thuần nông này đang để lại dấu ấn trên thi đàn bởi tiếng thơ đa giọng: vừa thuần phác, hồn hậu vừa hóm hỉnh, sâu sắc. Trong tuyển chọn Trường ca Việt Nam (Đỗ Quyên và Trần Thiện Khanh thực hiện), Nguyễn Anh Nông được lựa chọn cùng với bốn trường ca của mình (Trường ca Trường Sơn, Gửi Bill Gates & Trời xanh, Trò chuyện với cha con Cu Lập Sơn & Lập Thành, Lập Thành). Ở bài viết này, chúng tôi muốn nói tới trường ca Gửi Bill Gates & Trời xanh (NXB Văn học, 2011). Đây là trường ca nhận được khá nhiều dư luận từ độc giả và các nhà phê bình, tiêu biểu cho sức sáng tạo trẻ trung, giàu nội lực của Nguyễn Anh Nông.Hỏa Diệu Thúy
1. Chín khúc ca về một cuộc đối thoại, đúng hơn, cuộc độc thoại "mở"
Trường ca Gửi Bill Gates & Trời xanh được kết cấu thành chín khúc, tác giả tự đánh số thứ tự như chín lần trò chuyện, chín lần tự giãi bày, trăn trở. Nếu có gì gợi ra từ con số chín ấy, có lẽ, đó là số nhiều, chủ thể trữ tình có nhiều suy tư muốn quan tâm, chia sẻ. Hơn nữa, lần này, đối tượng được "chọn lựa" để trò chuyện và chia sẻ lại là Bill Gates, ông vua thời kỹ trị, tạo nên sự tò mò thú vị.
Như bất cứ cuộc trò chuyện nào giữa hai người lần đầu làm quen, "khúc một" giống như cái bắt tay làm quen giữa "Tớ" nhân danh Nhà thơ và "Cậu" - Bill Gates, chủ tịch tập đoàn máy tính lớn nhất thế giới Microsoft, với một thái độ bình đẳng đến bất ngờ:
Bill Gates
Cậu khỏe không?
Tớ với cậu chưa từng gặp nhau
Nhưng tớ biết cậu
... Tớ nhiều lần nhìn cậu qua ti vi.
Tớ và cậu, hai cá nhân. "Tớ" - "thi sĩ nghèo kiết xác", "cậu" - "Người công dân giàu nhất nhì thế giới", thế mà vẫn tự tin, vẫn bình đẳng. Một sự đùa nghịch tếu táo chăng? Không, dường như đây là câu chuyện hoàn toàn nghiêm túc, đằng sau cách xưng hô kia là quan điểm, thái độ, xác lập sự bình đẳng giữa các giá trị. Nhà thơ - thuộc về thế giới/ giá trị tinh thần, Bill Gates giàu có - thuộc về thế giới/ giá trị vật chất. Vinh quang thay văn minh vật chất, song cũng kỳ diệu thay sức mạnh tinh thần. Hai phương diện/ giá trị đó phải luôn đồng hành thì nhân loại mới thoát khỏi mông muội, dã man.
Thi sĩ của thời đại công nghệ sòng phẳng xác nhận: "Một cái click chuột lưu vào bộ nhớ/ Công sức và suy tư của cả tháng cả năm nằm gọn lòng bàn tay/ cậu sáng láng khác thường", nhưng sự thách đố này không phải là không tinh quái và sâu sắc: "Nhưng những bài thơ tớ sắp viết ra, đố ai biết được/ Nó là gì?/ Đến cậu thông minh thế/ Đố nào, đoán ra?". Khẳng định thơ ca, khẳng định giá trị tinh thần, thi sĩ "hu mour" cùng Bill Gates:
Tớ khâm phục cách cậu nói và làm việc
Tớ ngưỡng mộ cách cậu sử dụng tiền
Tất nhiên cậu học tớ cách làm thơ,
thì cũng còn lâu
Nếu thơ tớ đổi ra đô la, vàng, bạc,
kim cương
Thì trái đất nặng thêm nhiều trọng lực.
Chỉ có Thơ mới dám làm cuộc so bì độc đáo ấy, cũng chỉ có nhà thơ mới có thể tạo ra cuộc đối thoại vô tiền khoáng hậu kiểu như vậy. Cách nói ngất ngưởng trong trường ca này khiến người ta liên tưởng tới kiểu lộng ngôn của các bậc tiền bối tài hoa xưa.
Đừng tưởng thi sĩ chỉ quen ngu ngơ, khi thơ biết "vịn" vào lịch sử, tựa vào văn hóa thì thơ sẽ đồng hành cùng dân tộc. Thái độ bình đẳng trên đây là sự bình đẳng giữa hai nền văn hóa:
Nước tớ và nước cậu
Hai lịch sử
Hai văn hóa
Hai sự kiêu hãnh
Mấy ai có được
2. Thông điệp của công dân toàn cầu
Tám khúc còn lại của trường ca là cuộc "đàm luận" sôi nổi và thẳng thắn giữa nhà thơ và ông vua máy tính. Thi sĩ thành thực cảm ơn Bill Gates vì "cậu" đã giúp "tớ" cơ hội trở thành công dân toàn cầu. Chỉ cần "một cái click chuột" là có thể biết được mọi sự kiện ở khắp mọi xó xỉnh trên trái đất, cũng chỉ cần "một cái click chuột" là có thể chia sẻ, bày tỏ quan điểm về mọi vấn đề, và có thể "gặp thêm nhiều bạn mới/ qua email".
Nhân vật trữ tình của trường ca xưng "tớ", một cái tôi rất riêng tư, song những gì mà cái tôi riêng tư ấy quan tâm lại không cá nhân chút nào mà mang tầm nhân loại, những vấn đề mang tính toàn cầu: "thế giới sục sôi - vạc dầu - chiến tranh", "Hòa bình và cái Đẹp", "Tự do tuyệt đối là điều không thể". Quan điểm, thái độ này đúng là tư thế của một công dân toàn cầu:
- Tôi phản đối sự treo cổ của lòng thù hận!
Sự khôn ngoan không mách bảo một dân tộc này bài học về đối nhân xử thế của dân tộc khác?
Những X, Y, Z... khi thất thế không làm yếu đi một thể chế?
Sự xót xa trong thấu nhận này vừa gần gũi vừa sâu sắc:
- Máu và lửa
Đồng đô la vơi dần trong túi người dân
Con quỷ chiến tranh móc dạ dày người lao động
Lương tri nằm dưới thớt
Dư luận giãy đành đạch trên chảo rang
Những thông đạt chân lý mà công dân toàn cầu này thấm thía cũng là kinh nghiệm cho tất thảy, từ cá nhân đến cộng đồng, từ quốc gia đến vùng lãnh thổ, cả phạm vi vi mô lẫn vĩ mô:
- Láng giềng tốt như cuốn sách hay
- Bạn bè mới hôm qua hôm nay hóa người xa lạ
- Cái miệng
chiếc loa
... từ chiếc loa
có kẻ chết ngất
có người hân hoan như bắt được vàng
Nỗi đau, sự giận dữ trước thảm cảnh bà mẹ trái đất bị hủy hoại này chính là lương tri, trách nhiệm của công dân toàn cầu:
Những tổ hợp nhả khói độc lên trời
Từng đám mây a-xít lặc lè bay quanh trái đất
Trái đất ruỗng dần bởi dầu, than, khí đốt
- con người khui lên
... Trái đất như con người bị moi dần tim, gan, lá lách
Một ngày kia trái đất như người già đớn đau tật bệnh
Vũ trụ có còn nguyên một tinh tú lung linh?
Lời cảnh báo này không cho riêng ai:
Mỗi ngày ta càng đáng mặt là NHỮNG CON NGƯỜI
Giữa những máy móc tinh vi
Giữa ồn ào phố xá
Cái giá phải trả
Bụi bặm trong hơi thở, miếng ăn
Những phờ phạc băn khoăn
Trên mặt người ta yêu dấu...
Lời thú nhận tha thiết này có sức lay động đến mỗi trái tim:
Mỗi ngày sống ta như người mắc nợ
Với trái đất này, bạn ơi!
Không chỉ có trách nhiệm với trái đất, công dân toàn cầu còn mang nặng tình cảm với thơ. Thơ còn hay mất? Ai đang đọc thơ? Giá trị của thơ? Thơ và văn hóa, thơ và tiền bạc, thơ và cuộc sống v.v... Từ thông điệp cuộc sống đến thông điệp thơ ca, Nguyễn Anh Nông đã tìm được sự đồng điệu về bản chất giữa hai đối tượng tưởng rất xa nhau này: trái đất và thi ca. Sinh mệnh của hai đối tượng ấy đều thuộc về/ gắn liền với trái tim, khối óc, lương tri, hạnh phúc, nỗi đau, tình yêu, khát vọng... Khi nào trái đất này còn thì thơ sẽ vẫn "hoài thai" và "lẳng lặng hiện hình" và nhà thơ sẽ vẫn cất tiếng hát "ơi cuộc sống mến thương":
Những nàng thơ đỏng đảnh, đa tình
Bao giấc mộng thơm tho đẹp đẽ
Cứ hoài thai lẳng lặng hiện hình
Thơ bì bõm lội ngang chiều tĩnh động
Tớ vẫn hát niềm tin yêu cuộc sống
Dẫu cô đơn thăm thẳm vơi đầy
Thông điệp mà công dân toàn cầu trong trường ca Gửi Bill Gates & Trời xanh gửi tới độc giả thực sự là một thông điệp Xanh. Thông điệp ấy gửi gắm những khát vọng về tình yêu, hòa bình, hạnh phúc. Thi sĩ muốn hóa thân vào "bông cúc xanh", "làn mây phiêu bồng", "đóa hồng", thậm chí là "hạt - cát - biết - yêu đương" để phát đi thông điệp mang nặng nỗi ưu tư nhân bản.
3. Những câu thơ ám ảnh
Thông điệp Xanh đã được "chuyển phát" bằng một phương tiện hữu hiệu: thi ca. Sự cộng hưởng này đã mang lại sản phẩm nghệ thuật đích thực: những câu thơ ám ảnh, tài hoa.
Chẳng hạn, chân dung ông vua công nghệ Bill Gates đã được khắc tạc bằng nét phác rất tinh:
Tớ đọc ý nghĩ của cậu qua ánh mắt
qua cử chỉ chậm chạp và nụ cười nhẹ nhõm
những làn mây hờ hững thoáng ưu tư?
Đúng là "ánh mắt" thông minh, "nụ cười nhẹ nhõm" và "cử chỉ" thận trọng là những biểu hiện cho nét phong thái tao nhã, lịch lãm của Bill Gates, nhà công nghệ và kinh doanh tài ba. Song "bắt" được những ưu tư thoáng qua rất nhanh trên gương mặt chính khách lịch lãm ấy và so sánh với "làn mây" thì thật sâu sắc. Sức gợi của hình ảnh so sánh này quả là diệu vợi.
Có lẽ say mê tài năng và ý nghĩa nhân văn sâu sắc trong các tác phẩm của danh họa Picátxô, bậc thầy của trường phái lập thể, Nguyễn Anh Nông cũng đã tạo một khổ thơ thật ấn tượng theo bút pháp đó:
- Kìa chim câu trắng nhao mình trên núi lửa và
ngùn ngụt khói giếng dầu
mặt trời sặc sụa nhỏ những giọt nước mắt a-xít
xuống các châu lục
Chim câu đang vừa bay vừa khóc...
Bức tranh lập thể được tạo ra bởi các mảng khối hình tượng đặc biệt gợi liên tưởng xa, rộng, nhiều tầng nghĩa: Bồ câu trắng biểu tượng cho Sự sống - Hòa bình - cái Đẹp - cái Thiện, không còn chốn dung thân; Bồ câu trắng đang cận kề bên miệng vực hủy diệt mà con người chính là nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp (núi lửa, khói giếng dầu, mưa a-xít...). Mặt trời khóc. Mưa a-xít là nước mắt của mặt trời - một cách diễn giải giàu tính triết lý: đó là những giọt nước mắt đau đớn hay những giọt nước mắt hận thù? Nhưng dù gì nước mắt vẫn là biểu tượng cho nỗi khổ đau. Đấng tạo hóa đầy quyền năng đã khóc, dấu hiệu ấy vừa xót xa vừa đáng sợ. Hình ảnh "chim bồ câu vừa bay vừa khóc" cũng gợi ra rất nhiều cung bậc của nỗi đau: đau đớn, xót thương, tủi hổ, bất lực... Tác giả của thông điệp Xanh quả đã biết cách tận dụng phương thức thể hiện của các ngành nghệ thuật liên đới để tạo ra bức tranh thơ giàu ý nghĩa hiện thực và biểu tượng. Bức tranh có sức thức tỉnh và lay động lương tri nhân loại: hãy cứu lấy sự sống, hãy bảo vệ hòa bình, bảo vệ trái đất - ngôi nhà chung yêu dấu trước nguy cơ hủy diệt...
Vì vậy, hoàn toàn có thể chia sẻ và tự hào cùng tác giả khi anh định giá:
Vàng bạc nào sánh nổi mấy vần thơ
cùng lời trào tiếu này:
Bin Ghết đích thị không biết làm thơ?
Thế thì phí nửa ... đời người?
Thế thì giàu - nhiều đô la, cũng ...vứt!
Đúng là trường ca Gửi Bill Gates & Trời xanh của Nguyễn Anh Nông đã được viết ra bằng trái tim "bỏng hơn mặt trời" nên từ ý tưởng đến hình thức thể hiện đều nồng nàn cháy bỏng. Đó là sản phẩm của một trái tim còn rất trẻ và giàu tình yêu thương nên hành trình thi ca của anh chắc sẽ là một dòng chảy giàu phù sa và cũng lắm thác ghềnh.
Dẫu thế nào thì cuộc sống và thi ca luôn cần những trái tim nhiệt huyết như thế này:
Bỏng hơn mặt trời?
Ừ, trái tim ta
Trái tim một con người.
(Sưu tầm)
