[Giúp] Đặc điểm của pháp luật phong kiến Triều Nguyễn

[amhincoc]

có ai bết đặc điểm của pháp luật phong kiến triều nguyễn không?? trả lời gium. thank

 

[tuan1990]

Từ thời Gia Long đến Tự Đức, các Hoàng Đế đều quan tâm đến xây dựng luật pháp và chú trọng đến áp dụng pháp luật. Hoạt động lập pháp của triều Nguyễn cũng đã có những thành tựu đáng kể. Thành tựu điển hình trong hoạt động lập pháp của triều Nguyễn là bộ Hoàng Việt Luật Lệ và các tập Hội điển.

Bộ Hòang Việt Luật Lệ: caû thaûy 22 quyeån goàm 398 ñieàu thöôøng ñöôïc goïi laø bo luaät Gia Long. Được soạn thảo theo một quy trình chặt chẽ dưới sự kiểm soát của Hoàng Đế. Theo Đai Nam thực lục, năm 1811 Gia Long lệnh cho triều thần biên soạn bộ luật. Nguyễn Văn Thành được đặc cử làm Tổng Tài cùng với Vũ Trinh và Trần Hựu chịu trách nhiệm trước nhà vua về xây dựng bộ luật. Năm 1812, Gia Long viết lời tựa mở đầu bộ luật, trong đó khái lược về tư tưởng và thành tựu lập pháp, chỉ rõ yêu cầu cầu cấp thiết của việc ban hành bộ luật, đồng thời khẳng định ý nghĩa của pháp luật trong thực tiễn. Bộ luật được soạn xong và lần đầu tiên được khắc in tại Trung Quốc. Năm 1815 bộ luật được in thành sách ban hành trên phạm vi toàn quốc. Đây là làn đầu tiên trong lịch sử, một bộ luật thống nhất từ Đàng Trong đến Đàng Ngoài được ban hành.
So vôùi luaät Hoàng Ñöùc thì luaät Gia Long khaét khe hôn, phaïm vi tröøng trò bò môû roäng cho ñeán vôùi caû baø con thaân thuaät cuûa phaïm nhaân. Ñoái töôïng aùp duïng cuõng trôû neân cuï theå vaø roõ raøng, caùc hình phaït daõ man nhö laêng trì (xeûo thòt cho cheát daàn), traûm khieâu (cheùm beâu ñaàu), phanh thaây . ñöôïc duy trì.

- Hội điển: Là quá trình tập hợp văn bản pháp luật đã được Hoàng Đế ban hành hoặc phê chuẩn biên thành điển chế bổ sung cho luật. Hội điển tập hợp các Chiếu, Dụ, Chỉ, Sắc, Lệnh, Chuẩn, theo trình tự thời gian qua các triều vua. Việc phân loại quyển mục căn cứ vào thẩm quyền, chức năng của lục bộ và các cơ quan chuyên môn. Hội điển còn được gọi là Đại điển, Chính Điển, Điển Lục, Điển Chế, Điển Lệ. Hoàng Đế là người có quyền quyết định việc biên soạn và chỉ định người biên soạn hội điển. triều Nguyễn ban hành được một số Hội điển quan trọng sau đây; Hội điển toát yếu: được vua Minh Mạng cho ban hành vào năm 1833. Đây là tập hội điển ghi chép về chế độ, chức trách của trăm quan, đồng thời quy định nhiệm vụ quyền hạn chính của các bộ. Năm 1843 Thiệu Trị ban chỉ dụ về việc xây dựng hội điển một cách hệ thống. Khâm Định Đại Nam Hội điển Sự Lệ: Được biên soạn công phu kéo dài trong 13 năm (1843-1855). Đây là một trong những công trình có quy mô thuộc loại đồ sộ bậc nhất trong kho tang thư tịch cổ viết bằng chữ hán của Việt Nam. Sách biên soạn tất cả các Chiếu, Dụ, Chỉ, Sắc, Lệnh, Chuẩn đã được nhà vua phê duyệt từ năm Gia Long thứ nhất đến Tự Đức thứ tư (1802- 1851). Sau này được biên soạn nối tiếp đến năm Duy Tân thứ 8 (1914 ). Nội Các là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong tập hợp và biên soạn hội điển.

- Minh Mạng chinh yếu: cũng là bộ sách tập hợp văn bản pháp luật do Hoàng Đế ban hành. Việc phân loại chủ yếu căn cứ vào lĩnh vực chuyên môn, bộ sách gồm 25 quyển.
- Đại Nam Điển Lệ Toát Yếu: Là bộ Hội Điển được biên soạn lại lấp hợp văn bản pháp luật từ Gia Long đến Thành Thái.

1. Ñoái vôùi quan laïi trieàu ñình:
1.1 . Caùc bieän phaùp choáng tham nhuõng :
Ví duï cuï theå cuûa coâng taùc naøy laø vieäc xöû toäi Ñaëng Traàn Thöôøng - 1 ñaïi coâng thaàn trieàu Gia Long, laøm ñeán chöùc Binh boä Thöôïng thö. Thaùng 10.1816 bò phaùt giaùc vaø toá caùo luùc laøm quan ôû Baéc Thaønh coù giaáu thueá ñaàm, ao vaø thueá ñinh ñieàn, laáy cuûa coâng boû tuùi rieâng. Thöôøng lieàn bò giam vaøo nguïc vaø bò xöû toäi giaûo ( treo coå ), gia taøi bò tòch bieân sung coâng.

Thaùng 3.1817 ôû traán Sôn Nam Haï, coù vieân xaõ tröôûng thu thueá ruoäng cuûa daân boû tuùi rieâng, khoâng noäp leân treân. Vieäc baïi loä, Gia Long baûo boä hoä raèng: " Xaõ tröôûng bò tröôïng 100, laïi cöù moãi naêm baét xaõ tröôûng vaø chuû ruoäng phaûi noäp 3 quan tieàn ñeå thöôûng cho ngöôøi caùo giaùc"
Naêm 1820 Minh Maïng leân ngoâi. Baáy giôø quan traán thuû Phieân An laø Ñaøo Quang Lyù bò caùo giaùc tham nhuõng. Minh Maïng truyeàn ñem ra xöû töû vaø tòch bieân taøi saûn traû laïi cho daân, ñoàng thôøi truyeàn baùo cho caùc quan bieát maø kinh sôï. Hay nhö vuï Chaùnh aùn ôû Nam Ñònh laø Phaïm Thanh vaø thö kyù laø Buøi Khaéc Kham bò toá caùo tham nhuõng, sau khi truy xeùt, thaáy vuï vieäc nghieâm troïng, Minh Maïng cho truyeàn giaûi ñeán chôï cheùm ngang löng vaø tòch bieân gia saûn phaùt cho daân.

Beân caïnh vieäc söû phaït nghieâm khaéc, trieàu Nguyeãn coøn ñeå ra nhieàu bieän phaùp ñeå choáng tham nhuõng, ñaëc bieät laø khen thöôûng vaø duøng ngöôøi. Veà khen thöôûng: Naêm 1837, Nguyeãn Ñaêng Huaân, tröôùc coù laøm tri phuû Ñieän Baøn noåi tieáng thanh lieâm ñöôïc nhaân daân quyù meán. Minh Maïng truyeàn raèng: " Tröôùc ñaõ coù tri phuû Anh Sôn laø Nguyeãn Höõu Hoaøng, nay laïi coù Nguyeãn Ñaêng Huaân, so vôùi ngöôøi xöa thaät chaúng keùm gì. Thöôûng 200 quan tieàn ñeå nuoâi vôï con. Huaân laïi coøn meï, thöôûng theâm 100 quan nöõa".

Veà duøng ngöôøi: Tröông Ñaêng Queá, 1 danh thaàn, töôùc ñeán Quaän coâng, haøm ñeán Thaùi sö. Naêm 1863, oâng coù taâu vôùi vua Töï Ñöùc: "Muoán cho quan ñöôïc thanh lieâm, khoâng gì baèng bôùt ngöôøi laøm vieäc maø theâm löông. Nhöng vieäc coù bôùt ñi thì ngöôøi môùi coù theå bôùt ñöôïc, maø muoán cho vieäc bôùt ñi thì quan phaûi caàn ngöôøi gioûi, quan ñöôïc ngöôøi gioûi thì töôûng nhö ñöôøng loái trò nöôùc ñaõ ñöôïc ñeán quaù nöûa vaäy"
Heä thoáng phaùp luaät chaët cheõ, nhaát quaùn, caùc bieän phaùp xöû lyù nghieâm minh, kòp thôøi quy ñònh xöû phaït veà caùc tộâi tham nhuõng
Nhaø nöôùc coù caùc ñieàu luaät raát nghieâm khaéc nhö ñieàu 392 Boä Hoaøng Vieät luaät leä quy ñònh: "Ngöôøi naøo duøng caùc thuû ñoaïn bieån thuû, laáy troäm tieàn löông, vaät tö ôû kho, cuõng nhö maïo phaù vaät lieäu ñem veà nhaø. Neáu tang vaät leân ñeán 40 löôïng thì bò cheùm"
Ngöôøi phuï traùch vieäc xaây döïng, trong quy ñònh nhaø nöôùc khoâng ñöôïc lôïi duïng quyeàn ñeå möôïn vaät tö, tieàn coâng duø raát nhoû, neáu bò phaùt giaùc seõ bò quy toäi naëng. Thöï Höõu thò lang Boä Coâng Leâ Baù Tyù lôïi duïng chöùc töôùc möôïn rieâng tieàn coâng bò phaùt hieän, vua Minh Maïng ñaõ ra leänh caùch chöùc, ñeo goâng naëng moät thaùng treân coâng tröôøng ñeå lính vaø thôï bieát. Sau khi heát haïn phaït ñaùnh moät traêm tröôïng, baét laøm lính Taû hoä.

Nhöõng tröôøng hôïp caùc quan caäy theá hoaëc duøng caùc söùc eùp ñeå buoäc ngöôøi khaùc cho mình möôïn haøng hoaù, vaät tö, tieàn coâng thì tuøy theo tang vaät ñeå xöû phaït: Neáu nheï thì moãi thöù haøng hoaù phaït 100 tröôïng, bò löu 3000 daëm, thu hoài heát tang vaät, neáu naëng thì töû hình.
Tuy nhieân, cuõng coù tröôøng hôïp tuy tang vaät ít nhöng do tính chaát vaø haønh vi nghieâm troïng thì cuõng coù theå taêng caùc tình tieát ñeå xöû naëng nhö vuï quan Traàn Coâng Trung, thuû kho ôû Kinh Thaønh naêm Minh Maïng thöù 7 (1826) coù haønh ñoäng saùch nhieãu, ñoøi hoái loä bò ngöôøi khaùc toá caùo, qua thanh tra ñaõ laøm roõ, vua Minh Maïng ñaõ huaán duï: "Daãu raèng tang vaät chaúng qua 10 laïng maø thoâi, nhöng phaùp luaät coát ñeå tru dieät loøng daân, baèng nay tha moät maïng noù, thôøi nhöõng keû coi thöôøng phaùp luaät sau naøy, gieát sao xueå ñöôïc, sai cheùm ñaàu ôû chôï phía Ñoâng".

Khi xaây ñaép thaønh luõy, ñeâ ñieàu, neáu chuû möu laøm vöôït döï toaùn, ngöôøi duyeät keá hoaïch maø dung tuùng vôùi ngöôøi laøm döï toaùn, che giaáu cho nhau ñeå khi coâng trình chi tieâu ít maø khai khoáng leân nhieàu nhaèm laáy caùc khoaûn tieàn, vaät haïng thì phaûi xöû naëng, neáu soá löôïng vaät tö, tieàn baïc lôùn thì bò cheùm ñaàu. Ñoái vôùi vieäc lôïi duïng thieân tai, ñòch hoaï ñeå chieám ñoaït vaät tö, neáu quan phuï traùch xaây döïng, caùc giaùm laâm chuû thuû "Thöôøng ngaøy coù nhöõng moùc laáy, löøa doái möôïn haøng hoaù, töï yù xuaát nhaäp, nhaân cô hoäi nöôùc löûa, giaëc troäm naøy maø laøm vaên baûn phao laø maát troäm . vaø tröø bôùt thay vaên ñôn, soå saùch, thaân baùo leân doái gaït quan vôùi yù ñoà khoûi toäi goác. Taát caû ñeàu xöû naëng nhö toäi thuû töï aên troäm. Ñoàng lieâu bieát maø khoâng toá caùo thì maéc toäi nhö phaïm nhaân"
Hoaøng Vieät luaät leä cuõng quy ñònh: "Nhöõng ngöôøi khi nhaän ñöôïc ñuùt loùt thì tính theo tang vaät maø xöû toäi, toäi chöa phaùt giaùc maø bieát töï thuù thì mieãn buoäc toäi, taát caû caùc tang vaät phaûi noäp laïi cho nhaø nöôùc".

ÔÛ töøng tröôøng hôïp cuï theå, ngöôøi giöõ taøi saûn nhaø nöôùc phaûi coù traùch nhieäm giöõ gìn cuûa caûi ñöôïc giao. Naêm Gia Long thöù 5 (1806) nhaø vua quy ñònh caùc chuû kho phaûi chòu traùch nhieäm ñeà xuaát caùc bieän phaùp quaûn lyù baûo veä. Neáu ngöôøi coi kho vaø ngöôøi baûo veä bieát ñöôïc haønh vi vaø thuû ñoaïn ngöôøi laáy troäm vaø toá caùo thì ñöôïc mieãn toäi. Neáu ngöôøi beân ngoaøi phaùt hieän quaû tang haønh vi thì ñöôïc thöôûng gaáp 10 laàn soá tang vaät. Neáu chuû kho vaø lính baét ñöôïc quaû tang thì thöôûng gaáp 5 laàn.
Boä luaät treân ñaây cuõng quy ñònh: Nhöõng ngöôøi phaïm toäi luùc treû, sau khi giaø veà höu môùi phaùt hieän ra vuï vieäc, thì vaãn phaûi chòu traùch nhieäm vôùi hình thöùc luaän toäi nhö luùc treû, luùc ñöông chöùc. Neáu tuoåi giaø vaø beänh yeáu thì coù theå chieáu coá thay baèng tröng thu caùc loaïi taøi saûn noäp theá.
Veà toäi hoái loä, ngöôøi hoái loä vaø ngöôøi nhaän hoái loä, caû hai ñeàu thuoäc nhoùm toäi naëng caàn nghieâm trò, ngöôøi nhaän hoái loä, khi xöû phaït phaûi naëng hôn ñi hoái loä.

Vieäc xeùt xöû coâng minh vaø kòp thôøi
- Ñoái vôùi quan laïi:
Khi xaûy ra caùc tröôøng hôïp sai phaïm, nhaø nöôùc luoân toân troïng nguyeân taéc ai coù toäi, duø quan nhoû hay quan lôùn ñeàu bò xöû lyù. Ai phaùt hieän ra vieäc tham nhuõng thì ñöôïc thöôûng, ai neù traùnh, ngöôøi caàm caân naûy möïc neáu laøm sai leäch trong xöû aùn thì bò xöû naëng. Nhaø nöôùc baûo veä ngöôøi toá caùo ñuùng, ngöôøi coù quyeàn löïc neáu coù haønh vi truø daäp ngöôøi toá caùo thì toäi naëng hôn, neáu ngöôøi ñang coù toäi maø phaùt giaùc thì ñöôïc giaûm hoaëc mieãn toäi.

Vua Minh Maïng, ñaõ coù duï cho Boä Hình: Hình luaät laø ñeå tröøng phaït toäi aùc, khoâng theå lô laø hay boû qua ñöôïc.Dung tha ngöôøi coù toäi khoâng khaùc gì noái giaùo cho giaëc vaø laøm haïi löông daân.
ÔÛ Kinh ñoâ Hueá, coù nhöõng vuï aùn lôùn, vua ñaõ taäp trung caùc cô quan phaùp luaät cuøng caùc Nha, Boä thöïc hieän nghieâm tuùc vaø ñaõ cho baét giam ñuùng ngöôøi, ñuùng toäi nhö vuï laøm hao huït vaät tö vaø löông thöïc caùc kho naêm Minh Maïng thứ 11 (1830), soá ngöôøi bò baét caû chuû thuû vaø bieàn binh ñaõ coù con soá leân ñeán hôn 300 ngöôøi.
Vôùi nhöõng nguyeân taéc treân maø nhieàu vuï tham nhuõng ôû Kinh ñoâ Hueá ñaõ bò phaùt giaùc, nhö tröôøng hôïp Thö laïi Boä Coâng Traàn Höõu Toøng phuï traùch coâng taùc xaây döïng vaø toøng phaïm Nguyeãn Buùt ñaõ coá keát giaû maïo giaáy tôø ñeå laáy tieàn, löông thöïc, vaät tö, söï vieäc bò phaùt hieän, caû hai vò naøy ñaõ bò ñem ra ñaàu chôï Ñoâng ñeå cheùm. Rieâng hai vò quan ñöùng ñaàu Boä laø Thöôïng thö Boä Coâng Nguyeãn Ñöùc Huyeàn, Tham tri Traàn Vaên Tính bò lieân ñôùi traùch nhieäm, nhöng do coù coâng truy tìm vaø baét ñöôïc thuû phaïm neân bò khieån traùch ñöôïc mieãn xöû toäi vaø cho töï raên söûa.

- Ñoái vôùi thuû kho:
Naêm Minh Maïng thöù 4 (1823), Thö laïi Lyù Höõu Dieãm thoâng ñoàng vôùi Nguyeãn Vaên Nghóa maïo caùc thuû tuïc, bieån thuû cuûa caûi ôû Noäi Vuï Phuû, maëc duø Boä Hình xöû gheùp vaøo toäi khoå sai, nhöng vua Minh Maïng ñaõ ra duï: Döôùi thôøi Gia Long ñaõ coù Thö laïi Nguyeãn Ñaêng Laïc ôû Phuû Noäi Vuï bò cheùm laø baøi hoïc thaáy vaäy khoâng sôï maø coøn coi thöôøng, neân naâng möùc xöû cheùm, sau ñoù vua sai Hoà Höõu Thaåm taäp trung caùc quan ra chôï Ñoâng ñeå xem Lyù Höõu Dieãm bò cheùm, rieâng caùc quan Boä Hình bò vua khieån traùch do xöû khoâng nghieâm.

Vaøo naêm Minh Maïng thöù 12 (1831) Hoaøng Höõu Nhaãn, vò quan nhaäp löu thö laïi ôû Vuõ Khoá coù söï gian doái trong vieäc töï thay ñoåi duïng cuï caân ñong nhaèm ruùt vaät tö kieám lôïi. Vua taäp trung moïi ngöôøi ñeå taän maét thaáy Hoaøng Höõu Nhaãn bò thaét coå cheát vaø caùnh tay bò chaët ñöôïc treo tröôùc cöûa Vuõ Khoá ñeå raên moïi ngöôøi khoâng neân laøm ñieàu baäy baï. Caùc vò quan nhö Döông Troïng Tuùc, Leâ Vieát Trieâm, Phaïm Vaên Toá, Traàn Maäu Tuaán, Nguyeãn Khieâm Thoáng vaø Leâ Vaên Thuaät do thieáu traùch nhieäm, ñeàu bò cuøm vaø phaït 100 gaäy
Naêm Minh Maïng thöù 15 (1834), vua ñeán Moäc thöông ñeå xem kho goã phuïc vuï xaây döïng caùc coâng trình ôû kinh ñoâ Hueá, sau ñoù ñaõ hoûi Boä Hoä, ñöôïc Boä taâu raèng: Naêm ngoaùi, theo Boä Coâng tö baùo thì goã hôn 7.900 caây, trò giaù hôn 19.000 quan, khi hoûi Boä Coâng thì ñaõ duøng heát 3.700 caây, trong khi ñoù vaøo naêm naøy, khoâng coù coâng trình gì xaây döïng lôùn. Sau khi xem xeùt vua truyeàn, chæ bôûi Boä Coâng khoâng chòu ñeå yù, maëc cho ñoác coâng vaø thôï thuyeàn tuyø yù pha phí döïa vaøo vieäc coâng maø chaám muùt, xeûo xeùn. Thaáy nghi ngôø, vua leänh caùc cô quan thanh tra xem xeùt khoái löôïng vaät tö taïi coâng trình vaø ôû kho. Keát quaû, quan Hoà Vaên Haï thoâng ñoàng, naâng khoáng khoái löôïng vaät tö coâng trình ñeå laáy goã nhaø nöôùc, ñaõ bò cheùm ngay. Quan Traàn Vaên Hieäu do khoâng laøm toát chöùc traùch, thieáu kieåm tra bò caùch chöùc, caùc tuaàn tra khoa ñaïo ñeàu bò xöû phaït
Naêm Thieäu Trò thöù 3 (1843) quy ñònh, caùc thuû kho tuyeät ñoái khoâng ñöôïc ñem baát cöù thöù gì cuûa nhaø nöôùc veà nhaø. Vì vaäy, Lang trung kho Moäc Thöông laø Nguyeãn Vaên Chính bò ngöôøi caïnh nhaø toá caùo coù ñem thöù goã caám veà nhaø söû duïng. Sau khi ñieàu tra, thaáy coù söï vieäc ñaõ nghò cöû giaùng laøm Baùt phaåm thö laïi.

- Ñoái vôùi caùc quan thanh tra, kieåm tra, khoa ñaïo:
Nhöõng vieân quan naøy khi ñi thöïc thi coâng vieäc neáu coù söï xem xeùt xöû lyù khoâng coâng baèng hoaëc coù nhaän caùc tang vaät, duø nhoû cuõng phaûi xöû nghieâm. Ñieån hình nhö vuï Trònh Nho laø ngöôøi trong khoa ñaïo, nhaän cuûa ñuùt loùt chæ 2 hoát baïc bò phaùt giaùc vaøo naêm Thieäu Trò thöù 6 (1846), vua truyeàn: "Nhaân vieäc coâng, döông thanh theá ñeå cheá aùp ngöôøi, chöïc laøm caùi keû vô ñaày tuùi tham, trong buïng ñaày nhöõng ñen toái nhö theá, raát laø ñaùng gheùt, vì vaäy, toäi cuûa Trònh Nho ñoåi laøm giaûo giam haäu"
- Ñoái vôùi ngöôøi thaân thuoäc:
Trong xöû phaït, ñeå moïi ngöôøi tin vaøo söï coâng minh cuûa phaùp luaät, nhaø vua ñaõ ra duï xaùc ñònh taøi saûn laø coâng söùc ñoùng goùp cuûa daân, neân ai laøm sai ñeàu baét phaûi boài hoaøn, ai vi phaïm quy cheá ñeàu bò tröøng trò. Taát caû vuï vi phaïm duø trong lónh vöïc naøo cuõng phaûi xöû coâng baèng, saùch Ñaïi Nam thöïc luïc coù ghi thaùi ñoä cuûa vua Minh Maïng "Traãm laøm vieäc, chæ giöõ coâng baèng, quyeát khoâng coù nghò thaân, nghò quyù (vì choã hoï haøng nhaø vua hay choã chöùc töôùc quyù troïng ñöôïc mieãn toäi hoaëc giaûm toäi), phaøm caùc em vaø con chaùu, neân chôù coi khinh laáy thaân ñeå thöû phaùp luaät, göông saùng chaúng xa, ai naáy phaûi kính caån ñoù"
Vieäc xöû lyù döôùi trieàu Nguyeãn luoân nghieâm minh, xöû ñuùng ngöôøi ñuùng toäi, cho duø ngöôøi ñoù laø nhöõng ngöôøi trong hoï haøng, doøng toäc cuûa mình. Ñieån hình nhö vuï Töï teá phoù söù Phaïm Dieäu (töùc Toân Thaát Dieäu) vaø Thuû hoä Tröông Bieåu (töùc Toân Thaát Bieåu) do traùo ñoåi ñoà töï khí ôû Theá Mieáu ñeàu buoäc phaûi caûi theo hoï meï vaø bò giaûo quyeát
Nguyeân taéc xöû lyù nghieâm laø nhaèm duy trì vieäc tröøng trò quan laïi vaø caû nhöõng ngöôøi thaân thích lôïi duïng luùc nhaø nöôùc ñang baän roän nhieàu coâng tröôøng, hoaëc nhöõng luùc khoù khaên muoán "ñuïc nöôùc beùo coø", vô veùt cuûa caûi. Saùch Minh Meänh chính yeáu ñaõ ghi duï vua: "Thaùnh nhaân xöa ñaët ra phaùp luaät laø muoán duøng hình phaït ñeå mong moïi ngöôøi khoûi maéc hình phaït, kheùp toäi cheát ñeå ngaên moïi ngöôøi khoâng maéc toäi cheát. Ñoù chính laø gieát moät ngöôøi ñeå vaïn ngöôøi sôï".

Nhöõng bieän phaùp phoøng choáng tham nhuõng treân ñaây ñaõ ñöôïc vaän duïng vaø trieån khai thoáng nhaát trong suoát quaù trình trieàu Nguyeãn toàn taïi.
Tuy nhieân, caùc heä thoáng quy cheá naøy do lôïi ích giai caáp, lôïi ích doøng hoï chi phoái neân môùi chæ höôùng tôùi phuïc vuï söï thoáng trò cuûa nhaø nöôùc phong kieán, maø chöa mang tính toaøn dieän phuïc vuï lôïi xaõ hoäi.

1.2 Chính Saùch Hoài Tò :
Theo töø ñieån Haùn - Vieät cuûa Ñaøo Duy Anh: “Hoài tî laø traùnh ñi. Ví nhö moät ngöôøi boå ñi laøm quan ñöùng ñaàu ôû moät ñòa phöông neáu coù moät ngöôøi baø con ñaõ laø thuoäc lieâu ôû ñoù thì ngöôøi aáy phaûi traùnh ñi choã khaùc, theá goïi laø hoài tî”.
Chính saùch hoài tî - traùnh boá trí, söû duïng ngöôøi ñöùng ñaàu moät ñòa phöông hoaëc moät toå chöùc nhaø nöôùc laø ngöôøi coù moái quan heä ruoät thòt vôùi nhöõng ngöôøi ñang ôû nôi ñoù, cô quan ñoù - laø moät chính saùch quaûn lyù quan laïi quan troïng cuûa moät soá trieàu ñaïi phong kieán nöôùc ta. Muïc tieâu cuûa chính saùch hoài tî laø giaûm thieåu nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö beänh cuïc boä ñòa phöông, beänh gia ñình chuû nghóa, teä keùo beø, keùo caùnh . trong löïa choïn, söû duïng quan laïi.

Trong lòch söû nöôùc ta, Leâ Thaùnh Toâng (1442-1498) laø vò vua ñaàu tieân ban haønh, hieän thöïc hoaù chính saùch hoài tî trong moät noã löïc ñoåi môùi theå cheá chính trò vaø quan cheá cuûa nöôùc ta. OÂng khoâng chæ laø nhaân taøi veà maët trí tueä maø coøn laø moät vò vua raát coù baûn lónh vaø quyeát ñoaùn neân môùi coù khaû naêng thöïc hieän hoài tî vôùi caùc quan. Quoác söû ghi laïi quaù trình xaây döïng chính saùch naøy cuûa Leâ Thaùnh Toâng nhö sau:
“Ngaøy 22 (thaùng 5, naêm 1486), caám quan laïi nhaän chöùc ôû ngoaøi laáy ñaøn baø con gaùi trong boä haït cuûa mình”(1).
- “Thaùng 9 (1488), xuoáng chieáu raèng: Töø nay, caùc quan phuû, huyeän, chaâu xeùt ñaët xaõ tröôûng, heã laø anh em ruoät, anh em con chuù con baùc vaø baùc chaùu, caäu chaùu vôùi nhau thì cho moät ngöôøi laøm xaõ tröôûng, khoâng ñöôïc cho caû hai cuøng laøm ñeå tröø moái teä beø phaùi huøa nhau”(2).
“Thaùng 8, ngaøy moàng 2 (1495), coù leänh cho chaâu huyeän choïn ñaët xaõ tröôûng. Neáu laø con coâ caäu, ñoâi con dì vôùi nhau vaø thoâng gia cuøng gaû baùn cho nhau ñeàu khoâng ñöôïc cuøng laøm xaõ tröôûng trong moät xaõ”(3).

“Ngaøy 28 (thaùng 4, naêm 1497), ñònh leänh ñoåi ñi nôi khaùc. Nhö caùc vieân quaûn quaân, quaûn daân ôû Ngheä An, neáu ngöôøi naøo coù queâ quaùn ôû ngay phuû, huyeän mình cai trò, coù nhaø ôû nha moân mình laøm vieäc, thì boä Laïi ñieàu ñoäng ñi nôi khaùc, choïn ngöôøi khaùc boå thay”. Leänh naøy sau ñoù ñöôïc aùp duïng trong phaïm vi caû nöôùc”(4).
Nhö vaäy, Leâ Thaùnh Toâng baét ñaàu ñöa ra quy ñònh ñaàu tieân cuûa chính saùch hoài tî khi oâng coù kinh nghieäm laøm vua 26 naêm vaø tieáp tuïc boå sung theâm quy ñònh môùi trong 11 naêm sau ñoù. Ñieàu naøy chöùng toû chính saùch traùnh ñi ñöôïc saùng taïo töø thöïc tieãn cuûa Vieät Nam vôùi raát nhieàu taâm huyeát cuûa moät ngöôøi laõnh ñaïo quoác gia saùng suoát.
Ñoái töôïng thöïc hieän hoài tî thôøi Leâ sô laø caùc vò quan ñöùng ñaàu boä maùy chính quyeàn daân söï vaø quaân söï ñòa phöông, töông ñöông vôùi ba caáp haønh chính cuûa nöôùc ta hieän nay, song quan troïng nhaát laø caáp cô sôû vì caùc quan xaõ bò raøng buoäc bôûi nhieàu moái quan heä gia ñình, gia toäc, khoâng theå giöõ ñöôïc söï coâng taâm, khaùch quan trong coâng vieäc.

Chính saùch hoài tî khoâng ñöôïc theå cheá hoaù thaønh luaät neân bò mai moät daàn. Vaû laïi trong xaõ hoäi phong kieán, luaät phaùp ñeàu laø do vua ban xuoáng neân hieäu löïc cuûa noù phuï thuoäc vaøo caù nhaân ngöôøi cai trò thieân haï; caùc vò vua keá nghieäp Leâ Thaùnh Toâng khoâng ai coù theå saùnh vôùi oâng veà taøi, ñöùc neân khoâng theå hoaøn thieän theå cheá, quan cheá vaø phaùt huy vaên hoaù cuûa trieàu tröôùc. Veà sau, nhöõng cuoäc chieán tranh lieân mieân giöõa chuùa Trònh vaø chuùa Nguyeãn ñaõ laøm cho neàn chính trò suy ñoài, naïn mua quan, baùn töôùc ñaõ thaønh phoå bieán, chính saùch hoài tî bò queân laõng.
Khi trieàu Nguyeãn trò vì, Minh Maïng laø oâng vua ñaàu tieân caûm thaáy nhöùc nhoái tröôùc thöïc traïng “caùc chöùc thoâng phaùn, kòch lieät phaàn nhieàu laø ngöôøi ñòa phöông. Do ñoù, vì tình rieâng laøng nöôùc, khoù loøng khoûi söï tö tuùi sinh ra nhieàu teä haïi” neân ñaõ cho ban haønh luaät Hoài tî vaøo naêm 1831 vaø coù boå sung theâm naêm 1836(5). Keá thöøa tö töôûng cuûa Leâ Thaùnh Toâng, Luaät Hoài tî cuûa trieàu Nguyeãn ñaõ môû roäng phaïm vi, ñoái töôïng aùp duïng vaø boå sung nhöõng quy ñònh môùi. Ñoù laø:
- Quan laïi khoâng ñöôïc taäu ñaát, vöôøn, ruoäng, nhaø taïi nôi cai quaûn;
- Quan laïi khoâng ñöôïc laáy ngöôøi cuøng queâ laøm ngöôøi giuùp vieäc;
- Ngöôøi coù quan heä thaày troø, baïn beø khoâng ñöôïc laøm vieäc taïi cuøng moät coâng sôû;
- Caùc laïi dòch nha moân, caùc boä ôû kinh ñoâ vaø caùc tænh laø con, anh em ruoät, anh em con chuù, con baùc vôùi nhau thì phaûi taùch ra, ñoåi boå ñi nôi khaùc;
- Caùc quan laïi khoâng ñöôïc laøm quan ôû nôi truù quaùn (nôi ôû moät thôøi gian laâu), ôû queâ vôï, queâ meï mình, thaäm chí caû nôi hoïc taäp luùc nhoû hoaëc luùc treû tuoåi;
- Caùc laïi muïc, thoâng laïi cuõng khoâng ñöôïc laøm vieäc ôû phuû huyeän laø queâ höông mình;
- Caùc laïi muïc, thoâng laïi caùc nha thuoäc caùc phuû huyeän laø ngöôøi cuøng laøng cuõng phaûi chuyeån boå ñi nôi khaùc;
- Caùc quan vieân töø Tham bieän trôû leân ôû caùc traán, tænh veà kinh ñoâ chaàu ñöôïc döï ñình nghò, song khi trong caùc cuoäc hoïp coù baøn vieäc lieân quan ñeán ñòa phöông maø mình nhaäm trò thì khoâng ñöôïc vaøo döï.
Luaät Hoài tî cuõng ñöôïc aùp duïng trong caùc kyø thi: Neáu caùc khaûo quan (coi thi, chaám thi) coù ngöôøi thaân thích döï thi ôû tröôøng mình thì phaûi baùo leân caáp treân ñeå traùnh ñi. Neáu coá tình khoâng khai baùo seõ bò troïng toäi vì coá yù laøm traùi.
- Caùc quan thanh tra, xeùt xöû thaáy trong vuï aùn, vuï ñieàu tra coù ngöôøi thaân quen cuûa mình (baø con noäi, ngoaïi, baïn thaân ) ñeàu phaûi khai baùo vaø hoài tî ngay.
Luaät Hoài tî sau ñoù coøn ñöôïc vua Thieäu Trò quy ñònh theâm: Caám quan ñaàu tænh laáy vôï trong trò haït vì sôï gia ñình vôï nhuõng nhieãu; caám caùc quan taäu ruoäng vöôøn, nhaø cöûa trong trò haït vì sôï quan hieáp daân ñeå ñöôïc mua reû; caám tö giao vôùi ñaøn baø con gaùi trong trò haït; caám caùc quan laïi ñaõ veà höu quay laïi cöûa coâng ñeå caàu caïnh
Tuy nhieân, coù moät soá cô quan vaø ngaønh khoâng aùp duïng Luaät Hoài tî. Ví duï, Ty Chieâm haäu laø cô quan chuyeân traùch veà lòch, Thaùi Y vieän laø cô quan chaêm soùc söùc khoûe nhaø vua, Ty Hieäu leã sinh chuyeân coi veà leã nghi laø nhöõng cô quan caàn ngöôøi coù trình ñoä chuyeân moân cha truyeàn con noái.

Nhìn chung, hoài tî laø chính saùch vaø saéc luaät quan troïng cuûa cheá ñoä quaûn lyù quan laïi moät soá trieàu ñaïi phong kieán nhaèm ngaên chaën, haïn cheá naïn tham nhuõng, quan lieâu, caùt cöù, chaïy theo lôïi ích cuïc boä ñaõ ñöôïc lòch söû ñaùnh giaù laø thaønh coâng vaø coù giaù trò laâu daøi. Öu ñieåm cô baûn cuûa nguyeân taéc hoài tî laø phoøng traùnh, haïn cheá ñöôïc maët tieâu cöïc trong vaên hoùa öùng xöû cuûa nhöõng ngöôøi naém coâng quyeàn. Luaät Hoài tî taïo cô sôû phaùp lyù ñeå phaùt huy tính coâng taâm, khaùch quan trong vieäc phuïng söï lôïi ích nhaø nöôùc cuûa ñoäi nguõ quan laïi.
Tuy nhieân, maët haïn cheá cuûa nguyeân taéc hoài tî laø khoâng phaùt huy ñöôïc söï hieåu bieát veà ñòa baøn cuûa quan laïi ngay khi ñöôïc boå nhieäm. Noù laøm cho coâng vieäc quaûn lyù ñoäi nguõ quan laïi cuûa nhaø nöôùc naëng neà hôn, phöùc taïp hôn.
2. Ñoái Vôùi Nhaân Daân:
Treân cô sôû khai thaùc nhieàu nguoàn taøi lieäu phong phuù, baèng phöông phaùp cuûa söû hoïc vaø luaät hoïc, naém vöõng nhöõng quan ñieåm bieän chöùng vaø quy luaät cuûa söï tieáp bieán vaên hoùa, Tieán só Huyønh Coâng Baù trong “Hoân nhaân vaø gia ñình trong phaùp luaät trieàu Nguyeãn” chæ roõ: phaùp luaät veà hoân nhaân vaø gia ñình döôùi trieàu Nguyeãn maëc duø coù tham khaûo phaùp luaät cuûa nhaø Thanh (Trung Quoác) nhöng ñaõ theå hieän tinh thaàn daân toäc, töï chuû vaø coù nhöõng giaù trò toát ñeïp, ñaëc bieät laø söï khoan dung ñoái vôùi phuï nöõ. OÂng khaúng ñònh: “Khoâng theå noùi laø ngöôøi phuï nöõ ñaõ "bò chaø ñaïp” döôùi neàn phaùp luaät cuûa trieàu Nguyeãn. Coù theå noùi phaùp luaät trieàu Nguyeãn theå hieän saâu saéc ñaëc tröng cuûa vaên hoùa Vieät Nam laø söï toân troïng phuï nöõ, ñeà cao “nguyeân lyù Meï”, khaùc vôùi xaõ hoäi gia tröôûng phuï quyeàn cuûa Trung Quoác”.

Baèng pheùp so saùnh vôùi phaùp luaät trieàu Leâ (Luaät Hoàng Ñöùc), phaùp luaät Trung Quoác, phaùp luaät phöông Taây, Tieán só Huyønh Coâng Baù ñaõ "phaùt loä" nhöõng ñieåm öu vieät cuûa Luaät Gia Long vaø cho raèng: "Trong moät soá vaán ñeà noù ñaõ giaûi quyeát moät caùch goïn gheõ nhieàu ñieàu maø phaùp lyù Taây phöông ñaõ toán hao khoâng bieát bao nhieâu laø coâng söùc vaø giaáy möïc nhöng cuõng chöa theå giaûi quyeát ñöôïc moät caùch thoûa ñaùng”.
Phaùp luaät xaây döïng nhaèm muïc ñích phaùt trieån ñaát nöôùc, phaùt trieån xaõ hoäi, baøy tröø nhöõng thoùi hö taät xaáu, vua Gia Long ñaõ ban leänh nghieâm caám ñaùnh baïc, quy ñònh hình phaït nghieâm khaéc vaø cuï theå nhö: thu gia taøi cuûa chuû chöùa sung coâng quyõ, tòch thu toaøn boä soá tieàn taïi soøng. Moãi con baïc ngoaøi hình phaït ñaùnh 100 roi hay ñi phu dòch 3 naêm . coøn phaûi noäp phaït 10 quan tieàn.

Theo luaät do Gia Long ban boá, caùc khoaûn tieàn thu veà trong vaø sau vuï ñaùnh baïc ñöôïc duøng laøm phaàn thöôûng cho nhöõng ngöôøi coù coâng toá giaùc toäi phaïm.
Coøn naêm 1828, döôùi trieàu vua Minh Maïng, Ñoã Baù Thoá - ñaàu muïc moät traïi lính - phaïm toäi ñaùnh baïc. Vua chæ duï: "Möu laøm vieäc rieâng, coi thöôøng pheùp nöôùc, khoâng gì hôn theá. Neáu chæ phaït tröôïng vaø caùch dòch thì chöa ñaùng toäi". Vì leõ ñoù, maø Ñoã Baù Thoá bò goâng
Vaøo naêm 1842, vua Thieäu Trò ngöï giaù ra Baéc. Nhöõng ngöôøi ñöôïc thay maët vua coi giöõ vieäc trieàu chính laø hoaøng töû Hoaøng Baûo vaø caùc ñaïi thaàn Toân Thaát Baïch, Taï Quang Cö, Haø Duy Phieân vaø Leâ Vaên Phuù. Trong trieàu coù ngöôøi lính Phaïm Coâng Ñaït, moät ñeâm ñöôïc sai ñi tuaàn ñaõ töï tieän boû nhieäm vuï, leûn veà traïi ôû beân traùi hoaøng thaønh môû soøng baïc. Bò phaùt hieän, Ñaït ngheânh ngang choáng traû ngöôøi thi haønh coâng vuï. Khi vua trôû veà kinh ñoâ, bieát ñöôïc söï vieäc lieàn laäp töùc xuoáng chieáu duï nghieâm trò haønh vi coi thöôøng phaùp luaät cuûa Phaïm Coâng Ñaït, vôùi hình phaït naëng hôn möùc bình thöôøng. Ñoù laø ñaùnh 80 coân ñoû, ñoùng goâng, giaûi tôùi nhaø lao lónh aùn "giaûo giam haäu" (töùc laø treo coå nhöng chôø leänh xöû sau). Nhöõng ngöôøi lieân quan vuï vieäc bò giaùng 2-4 caáp, trong ñoù quan ngöï söû Nguyeãn Tuaán Phong vaø thuï thoáng cheá Leâ Vaên Thaûo do "coù chöùc saéc maø khoâng nghieâm trò" neân bò giaùng 1 caáp. Vieân ñoäi suaát ñi tuaàn ñeâm xaûy ra ñaùnh baïc, coù coâng phaùt hieän toäi phaïm ñöôïc höôûng 5 ñoàng Phi Long baèng baïc.

3.Caùc Vaán Ñeà Tö Töôûng Vaên Hoùa:
Ngoaøi luaät, caùc saéc chæ, khaåu duï cuõng ñöôïc xem laø nhöõng yeáu toá thi haønh, taùc ñoäng vaø ñieàu chænh töøng maët cuï theå cuûa xaõ hoäi phuø hôïp vôùi töøng ñieàu kieän thöïc teá.
3.1 Nho giaùo:
Cuõng gioáng nhö caùc trieàu ñaïi phong kieán khaùc, caùc vua Nguyeãn laáy Nho giaùo laøm khuoân vaøng thöôùc ngoïc cho vieäc cai trò vaø giaùo duïc. Ñieàu naøy ñaûm baûo söï thoáng trò vöõng chaéc veà maët tö töôûng vaø nhaø nöôùc. Tö töôûng chính thoáng ñöôïc haøm chöùa trong Nguõ kinh: Dòch, Leã, Thi, Thö, Xuaân Thu vaø sau ñoù laø Töù thö: Luaän ngöõ, Maïnh Töû, Ñaïi hoïc vaø Trung dung.

Tö töôûng Khoång giaùm coøn ñöôïc vua Minh Maïng ñem aùp duïng cho daân gian qua "möôøi ñieàu huaán duï". Trong ñoù ñeà cao nhöõng nguyeân taéc cuûa Nho giaùo nhö tam cöông nguõ thöôøng cuøng khuyeân daân chuùng soáng tieát kieäm, giöõ gìn phong tuïc, laøm ñieàu laønh . Huaán duï naøy ñöôïc chuyeån ñeán caùc laøng xaõ ñòa phöông ñeå töø ñaáy truyeàn baù trong daân chuùng.
Vua Gia Long cho laäp vaên mieáu taïi caùc traán ñeå thôø Khoång Töû, laäp Quoác Töû giaùm ôû Kinh ñoâ ñeå daïy cho caùc con quan vaø só töû. Nhaø vua cho môû caùc khoa thi ñeå choïn ngöôøi taøi ra laøm quan. Taát caû moïi thaàn daân ñeàu ñöôïc tham döï caùc cuoäc thi. Khoa thi höông ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc ôû Baéc Thaønh vaøo naêm 1807. Ñeán ñôøi Minh Maïnh thì khoa thi hoäi ñöôïc toå chöùc, cöù ba naêm moät laàn. Chöông trình hoïc naëng neà tö töôûng Nho giaùo, vaên chöông thô phuù ñöôïc ñeà cao maø nhöõng vaán ñeà thöïc teá ích quoác lôïi daân thì khoâng ñöôïc ñeà caäp.
3.2 Phaät giaùo:
Caùc vua cuûa trieàu Nguyeãn toân troïng ñaïo Phaät. Naêm 1815, vua Gia Long cho tu boå laïi chuøa Thieân Muï. Naêm 1826 vua Minh Maïng cho döïng laïi chuøa Thaønh Duyeân. Chuøa naøy ôû cöûa bieån Tö Hieàn (Thöøa Thieân), ñöôïc laäp neân döôùi thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Chu vaø bò phaù huûy trong thôøi kyø chieán tranh. Naêm 1830, vua Minh Maïng trieäu taäp caùc cao taêng veà kinh ñoâ ñeå kieåm tra ñaïo hoïc. Nhaø vua cuøng boä Leã choïn ñöôïc 53 vò chaân tu roài caáp cho hoï giôùi ñao vaø ñoä ñieäp. Naêm 1844, vua Thieäu Trò, theo di chuùc cuûa vua Minh Maïng cho döïng moät ngoâi thaùp cao baûy taàng ôû chuøa Thieân Muï, ñaët teân laø Töø Nhaân Thaùp (sau naøy ñoåi thaønh Phöôùc Duyeân Baûo Thaùp). Cuõng trong naêm aáy ngoâi chuøa Dieäu Ñeá noåi tieáng ôû Hueá ñöôïc döïng leân. Vua Töï Ñöùc cuõng quan taâm ñeán ñaïo Phaät. Caùc chuøa coâng nhö chuøa Thieân Muï, Giaùc Hoaøng ñeàu coù cao taêng truï trì, ñöôïc goïi laø taêng cöông. Vò naøy coù löông boång cuûa trieàu ñình vaø coù nhieäm vuï daïy cho taêng chuùng vieäc tu hoïc. Nhaø vua coøn ban ruoäng ñaát cho caùc chuøa lôùn ñeå caøy caáy taêng gia.

Ngoaøi ra, caùc vua trieàu Nguyeãn cuõng chuù yù tu boå laïi caùc laêng taåm ñeàn ñaøi xöa nhö ñeàn Huøng Vöông ôû Vónh Phuù, ñeàn thôø An Döông Vöông ôû Coå Loa, Laêng vaø mieáu thôø vua Ñinh Tieân Hoaøng ôû Ninh Bình .

3. 3. Ñaïo thieân chuùa:
Chuùng ta coù theå thaáy, chính saùch beá quan toûa caûng, caám ñaïo gieát ñaïo laø chính saùch ñöôïc aùp duïng xuyeân suoát trong quaù trình cai trò cuûa caùc vua nhaø Nguyeãn, tröø Nguyeãn Aùnh ít nhieàu coù moái quan heä vaø aân tình vôùi phaùp vaø caùc nöôùc phöông taây, coøn laïi haàu nhö ñeàu caám ñoaùn raát gaét gao.
Caùc söû gia AÂu Chaâu thöôøng taëng vua Minh Maïng danh xöng: "Neùron cuûa Vieät Nam", vì Hoaøng ñeá Neùron hoài xöa kheùt tieáng taøn baïo hung döõ trong nhöõng cuoäc luøng baét ñaïo Coâng Giaùo taïi thuû ñoâ Roma vaø trong ñeá quoác La Maõ. Thöïc ra trong toång soá 117 cha xöù, moät nöûa (58 vò) ñaõ bò haønh quyeát trong voøng 20 naêm nhaø vua Minh Maïng caàm quyeàn, ñaëc bieät vaøo hai naêm 1838-1839. Vua Minh Maïng caám moät caùch khoa hoïc:
- Moät maët cho leänh taäp trung veà Hueá taát caû caùc soá Linh muïc Thöøa sai ngoaïi quoác. Beà ngoaøi noùi kheùo laø nhaø vua caàn ñeán caùc vò ñeå dòch saùch ngoaïi ngöõ ra tieáng Vieät, nhöng thöïc ra laø ñeå caàm chaân caùc nhaø truyeàn ñaïo, khoâng cho hoï hoaït ñoäng vaø lieân laïc vôùi giaùo ñoaøn. Trong khi ñoù chôø coù cô hoäi coù taøu ngoaïi quoác caäp beán laø ñaåy soá Thöøa sai naøy veà nöôùc, ñoàng thôøi khoâng cho vò Thöøa sai môùi naøo ñöôïc pheùp nhaäp caûnh Vieät Nam. Moät maët khaùc tieâu dieät caùc cô sôû, caùc toå chöùc Coâng Giaùo ñòa phöông, nhaát laø caêng maøn löôùi kieåm soaùt gaét gao ñeå luøng baét caùc ñaïo tröôûng ngöôøi baûn xöù.

Nhaø vua ñaõ kyù 7 Saéc leänh nghieâm caám vaøo nhöõng naêm 1825, 1826, 1830, 1833, 1834, 1836 vaø 1838. Bieát trong giaùo lyù ñaïo Coâng Giaùo coù "10 ñieàu raên" vaø nhieàu leã cöû haønh trong naêm, ngaøy 15/07/1834, vua cho coâng boá moät ñaïo luaät trong ñoù goàm 10 khoaûn, laáy töø trieát hoïc Khoång Töû ñem aùp duïng vaøo xaõ hoäi Vieät Nam ñeå daïy ñaïo laøm ngöôøi. Noäi dung: veà cöông vò con ngöôøi, löông taâm ngay thaúng, töï troïng baûn lónh, neàn taûng kinh teá, thuaàn phong myõ tuïc, giaùo duïc giai caáp, vaán ñeà vaên hoùa, haõm deïp tình duïc, toân troïng phaùp luaät vaø quaõng ñaïi vôùi tha nhaân. Ñaïo luaät naøy ñöôïc nieâm yeát treân khaép moïi neûo ñöôøng, baét daân chuùng phaûi hoïc taäp vaø tuaân haønh. Mong muoán cuûa nhaø vua laø ñeå cho ñaàu oùc ngöôøi daân khoûi bò tieâm nhieãm caùc thöù giaùo lyù ngoaïi bang, rieâng vôùi ngöôøi Coâng Giaùo laø ñeå thay theá cho 10 giôùi raên ñaïo Chuùa.
Vua Thieäu Trò (1840-1847: 2 Saéc Leänh:
Sang ñôøi vua Thieäu Trò caám gieát ñaïo vaãn tieáp tuïc, nghóa laø vua vaãn ñeå cho thi haønh nhöõng saéc leänh ñaõ ñöôïc coâng boá ñôøi vua Minh Maïng, maëc daàu trong moät vaøi ñòa phöông ñaõ coù phaàn giaûm ñoä gaét gao. Maõi cho tôùi 1847, sau khi thaát baïi trong cuoäc tranh chaáp vôùi ñoaøn taàu Phaùp taïi Cöûa Haøn, vua phaûn öùng baèng caùch ñoå heát toäi loãi treân ñaàu ngöôøi Coâng Giaùo, vaø ngaøy 3/05/1847 vua ban haønh saéc leänh luøng baét caùc linh muïc Thöøa Sai ngoaïi quoác.

Vua Töï Ñöùc (1847-1883): 13 Saéc leänh:
Neáu tính soá Saéc leänh baét ñaïo, döôùi thôøi Töï Ðöùc leân tôùi 13 Saéc leänh kyù vaøo nhöõng naêm 1848, 1851, 1855, rieâng trong naêm 1857: 4 Saéc leänh; naêm 1859: 3 Saéc leänh; vaø naêm 1860: 4 Saéc leänh sau cuøng. Nhieàu leänh nhö theá minh chöùng yù chí nhaø vua muoán taän dieät ñaïo Thieân Chuùa baèng moïi giaù, vaø taän dieät suoát trong 30 naêm chaáp chính.

- Ñaïo Coâng Giaùo ñöôïc ñònh nghóa khoâng nhöõng nhö moät "Taû ñaïo", nhö moät toân giaùo xaáu xa "moät dòch teã" (Saéc leänh: 7/06/1857).

- Do ñoù leänh vua laø caùc cô quan chính quyeàn phaûi raùo rieát baøi tröø:
- Leänh cho caùc xaõ uûy, cai toång (Saéc leänh: Thaùng 5 naêm 1857): Ai khoâng tuaân theo seõ bò caùch chöùc (Saéc leänh 7/06/1857).

- Leänh cho Trieàu ñình vaø caùc quan ñòa phöông (Saéc leänh 24/08/1857).

- Phaûi baét taát caû caùc taàng lôùp Coâng Giaùo.

- Heát moïi thanh nieân treân 15 tuoåi phaûi trình dieän thöôøng xuyeân theo thôøi gian nhaát ñònh (Leänh 17/01/1860). Ngöôøi Coâng Giaùo, duø hoïc gioûi, coù khaû naêng, cuõng khoâng ñöôïc boå nhieäm giöõ chöùc vuï naøo (Saéc leänh 18/09/1855).

- Ñaëc bieät giôùi ngö phuû: vì hoï luoân luoân di chuyeån vaø thöôøng laø choã aån naùu cho caùc ñaïo tröôûng (Saéc leänh 18/09/1855).

- Ñaëc bieät giôùi ngö phuû: vì hoï luoân luoân di chuyeån vaø thöôøng laø choã aån naùu cho caùc ñaïo tröôûng (Saéc leänh 18/09/1855)

- Nhöõng ngöôøi chöùa chaáp ñaïo tröôûng seõ bò phaân thaây vaø buoâng soâng (Saéc leänh 30/03/1851).

- Giaùo daân khoâng chòu ñaïp leân Thaùnh Giaù seõ bò khaéc hai chöõ "Taû Ñaïo" treân maët vaø ñi ñaày bieät xöù (Saéc leänh 18/09/1855). Ai coá chaáp xöng ñaïo: ñaøn oâng seõ bò cöôõng baùch toøng quaân, ñaøn baø bò tuyeån laøm noäi trôï cho caùc quan (Saéc leänh 7/06/1857).

- Baét caùc thaønh phaàn trong Hoäi ñoàng giaùo xöù (Saéc leänh thaùng 10/1859).

- Binh só Coâng Giaùo khoâng ñaïp aûnh Thaùnh Giaù seõ bò giaûi nguõ, bò khaéc hai chöõ Taû Ðaïo vaø bò ñaày chung thaân (Saéc leänh Thaùng 12/1859).

- Giôùi Quan laïi Coâng Giaùo: caû nhöõng ai ñaõ choái ñaïo cuõng bò caát chöùc. Nhöõng ai trung kieân seõ bò traûm quyeát (Saéc leänh 15/12/1859).

- Caùc Nöõ tu: khoâng ñöôïc caáp giaáy thoâng haønh ñeå di chuyeån ngoaøi ñòa phöông mình ñang ôû, vì hoï laø nhöõng lieân laic vieân ñaéc löïc. Ai khoâng tuaân leänh seõ bò: tuø chung thaân, hay laøm noäi trôï cho caùc quan (Saéc leänh 17/01/1860 vaø Saéc leänh thaùng 7/1860).

- Caùc Linh muïc Vieät Nam: ñaïp Thaùnh Giaù hay khoâng ñeàu bò phaân thaây ñeå neâu göông; Ngoaïi quoác: bò traûm quyeát, ñaàu phaûi treo luoân trong 3 ngaøy, roài buoâng soâng hay neùm xuoáng bieån (Saéc leänh 15/09/1855).

- Caùc cô sôû Coâng Giaùo (nhaø thôø, nhaø xöù, tu vieän, nhaø tröôøng) bò ñoát phaù vaø tieâu huûy (Saéc leänh 18/09/1855 vaø Saéc leänh 8/12/1857). Nhaát laø cô sôû taïi Vónh Trò: phaûi bình ñòa hoùa trieät ñeå (Saéc leänh 1/12/1857).

- Nhöõng khoå hình daõ man nhaát: Phaân saùp (1860): goàm 5 khoaûn:
- Khoaûn 1: Heát moïi ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa, baát cöù nam nöõ, giaàu ngheøo, giaø treû ñeàu bò phaân taùn vaøo caùc laøng beân löông.
- Khoaûn 2: Taát caû caùc laøng beân löông coù traùch nhieäm canh gaùc nhöõng tín höõu Coâng Giaùo: cöù naêm ngöôøi löông canh gaùc moät ngöôøi Coâng Giaùo.
- Khoaûn 3: Taát caû caùc laøng Coâng Giaùo seõ bò phaù bình ñòa vaø tieâu huûy. Ruoäng ñaát, vöôøn caây, nhaø cöûa seõ bò chia cho caùc laøng beân löông laân caän, vaø caùc laøng beân löông naøy coù nhieäm vuï phaûi noäp thueá haèng naêm cho Chính Phuû.
- Khoaûn 4: Phaân taùn nam giôùi ñi moät tænh, nöõ giôùi ñi moät tænh khaùc, ñeå khoâng coøn cô hoäi gaëp nhau, con caùi thì chia cho nhöõng gia ñình beân löông naøo muoán nhaän nuoâi.
- Khoaûn 5: Tröôùc khi phaân taùn, taát caû giaùo daân nam nöõ vaø treû con ñeàu bò khaéc treân maù traùi hai chöõ Taû Ñaïo vaø treân maù beân phaûi teân toång, huyeän, nôi bò giam giöõ, nhö theá khoâng coøn caùch naøo troán thoaùt.