Có nên học đại học ngành không phù hợp với mình?

[Văn Sử Địa]

Con đường học đại học từ lâu đã được coi là cánh cửa dẫn đến tương lai tươi sáng. Những trường hợp không có bằng đại học mà vẫn thành công lớn như Bill hay Mark thật ra rất hiếm, rất rất hiếm, đó không phải là những trường hợp điển hình và do vậy không thể lấy điều đó ra để ví dụ cho một thứ mang tính phổ quát cho mọi người. Hơn nữa, không khó để nhận ra được rằng những người có sở hữu bằng đại học hoặc cao hơn nữa sẽ có được thu nhập cao hơn những người không có bằng trong phần lớn trường hợp.

Tuy nhiên, không phải ai cũng có cơ hội học đúng ngành mình yêu thích hoặc phù hợp với sở trường cá nhân. Vì nhiều lý do từ định hướng của gia đình, áp lực điểm số, thiếu thông tin khi chọn ngành, đến kỳ vọng xã hội, rất nhiều sinh viên hiện nay đang theo học những ngành không thực sự phù hợp với bản thân. Vậy câu hỏi đặt ra là: Có nên tiếp tục học đại học ngành không phù hợp với mình không? Câu hỏi này không dễ trả lời, nhưng chúng ta có thể phân tích từ nhiều góc độ để đưa ra quyết định sáng suốt nhất.

1. Hiểu thế nào là “không phù hợp”?

Trước tiên, cần làm rõ khái niệm "không phù hợp". Có thể là bạn không có hứng thú với ngành học hiện tại, cảm thấy mệt mỏi mỗi khi đến lớp, không hiểu bài hoặc không thấy được tương lai nghề nghiệp rõ ràng. Cũng có thể bạn học tốt, đạt điểm cao nhưng lại không thấy hạnh phúc, không tìm thấy ý nghĩa hoặc sự kết nối với ngành nghề đó.

Ví dụ, một người yêu nghệ thuật nhưng lại theo học ngành Kế toán theo ý gia đình, hoặc một người năng động, thích giao tiếp nhưng lại bị "giam" trong ngành Công nghệ thông tin đòi hỏi làm việc với máy móc hàng giờ liền. Trong những trường hợp này, cảm giác lạc lõng, mâu thuẫn nội tâm, và mất phương hướng là điều rất dễ xảy ra.

2. Những hệ quả khi học ngành không phù hợp

Việc học một ngành không phù hợp có thể dẫn đến nhiều hệ quả tiêu cực:

• Mất động lực học tập: Khi không có đam mê, việc học trở thành gánh nặng. Sinh viên dễ chán nản, trốn học, hoặc học cho có.
• Kết quả học tập sa sút: Thiếu hứng thú dẫn đến việc không tập trung, không tìm hiểu sâu, dễ bỏ bê các môn học chuyên ngành.
• Ảnh hưởng tâm lý: Cảm giác bất mãn, nghi ngờ bản thân, thậm chí dẫn đến stress, trầm cảm.
• Khó khăn khi ra trường: Nếu học trái với sở thích hoặc sở trường, bạn sẽ khó cạnh tranh trên thị trường lao động. Bạn có thể xin việc với tấm bằng đó, nhưng liệu bạn có thể gắn bó lâu dài với công việc ấy?

3. Khi nào nên tiếp tục, khi nào nên dừng?

Không có câu trả lời duy nhất cho tất cả mọi người, nhưng bạn có thể tham khảo các tiêu chí sau để đưa ra quyết định:

Bạn có thể cân nhắc tiếp tục nếu:

• Ngành không phải bạn đam mê nhưng bạn vẫn có khả năng học tốt và cảm thấy nó có cơ hội nghề nghiệp ổn định.
• Bạn có thể tìm thấy một phần sở thích trong công việc tương lai, ví dụ: bạn học Quản trị kinh doanh, nhưng muốn khởi nghiệp trong lĩnh vực mình yêu thích.
• Bạn chưa tìm được ngành nào thật sự phù hợp hơn để chuyển đổi, và việc học tiếp là lựa chọn an toàn trong thời điểm hiện tại.

Bạn nên nghiêm túc xem xét thay đổi nếu:

• Bạn thường xuyên cảm thấy chán nản, kiệt sức, hoặc học chỉ để đối phó.
• Bạn nhận ra ngành học hiện tại không gắn kết với mục tiêu dài hạn của bạn.
• Bạn đã xác định rõ ràng được một ngành khác phù hợp hơn với năng lực, tính cách và đam mê của mình.
• Bạn còn đủ điều kiện về thời gian, tài chính và hỗ trợ từ gia đình để chuyển ngành hoặc học lại.

4. Có nên từ bỏ hay chuyển hướng?

Từ bỏ giữa chừng không phải là thất bại, nếu đó là bước khởi đầu cho một hành trình đúng đắn hơn. Nhiều người nổi tiếng và thành công cũng từng bỏ ngang đại học hoặc chuyển ngành học để đi theo con đường phù hợp với bản thân.

Tuy nhiên, việc từ bỏ không nên là quyết định bộc phát. Trước khi dừng lại, bạn cần trả lời các câu hỏi:

• Bạn đã thật sự hiểu rõ mình muốn gì chưa?
• Ngành bạn muốn theo có khả thi về đầu ra, năng lực và tài chính không?
• Bạn đã tìm hiểu kỹ các hướng đi khác (chuyển ngành trong trường, học song bằng, tự học thêm kỹ năng bên ngoài…) chưa?

5. Những lựa chọn thay thế

Nếu bạn chưa thể hoặc không muốn từ bỏ hoàn toàn, có một số hướng đi có thể giúp bạn cân bằng:

• Học song song kỹ năng bên ngoài: Dù ngành học không phù hợp, bạn vẫn có thể tham gia các khóa học online hoặc ngoại khóa để phát triển đam mê riêng.
• Tận dụng thời gian đại học để mở rộng mối quan hệ, tìm cơ hội thực tập ở các lĩnh vực khác.
• Tham gia các câu lạc bộ, hoạt động xã hội để khám phá bản thân và học thêm kỹ năng mềm.

Học đại học là một hành trình quan trọng, nhưng không phải là con đường duy nhất dẫn đến thành công. Học ngành không phù hợp là thực trạng mà nhiều sinh viên đang phải đối mặt, nhưng cách bạn đối diện với nó mới là yếu tố quyết định tương lai. Bạn có thể tiếp tục nếu thấy còn khả năng thích nghi và cơ hội phát triển, hoặc dũng cảm chuyển hướng nếu đã tìm ra con đường thật sự dành cho mình.

Quan trọng nhất, hãy lắng nghe chính mình, tự đánh giá thực tế, và đưa ra lựa chọn có trách nhiệm với bản thân.

 

[Văn Sử Địa]

Trong xã hội hiện đại, việc học đại học đã trở thành lựa chọn phổ biến đối với hầu hết học sinh sau khi tốt nghiệp THPT. Tuy nhiên, điều đáng quan ngại là không ít bạn trẻ đang học những ngành nghề không phù hợp với sở thích, năng lực, hay định hướng tương lai của bản thân. Vấn đề này đặt ra một câu hỏi đáng suy ngẫm: Liệu có nên tiếp tục theo học ngành không phù hợp với mình hay dũng cảm thay đổi để theo đuổi điều đúng đắn hơn?

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, khoảng 60% sinh viên đại học thừa nhận rằng ngành học hiện tại không phải là lựa chọn đầu tiên của họ. Nhiều sinh viên đăng ký ngành học theo điểm chuẩn, theo mong muốn của gia đình hoặc chỉ đơn giản là "học đại một ngành cho có bằng". Điều này dẫn đến hệ quả: không ít sinh viên bỏ học giữa chừng, hoặc tốt nghiệp rồi làm trái ngành, gây lãng phí lớn về thời gian, công sức và tài chính.

Một ví dụ điển hình là trường hợp của Nguyễn Thị Mai, từng là sinh viên ngành Dược tại một trường đại học danh tiếng, nhưng sau 2 năm học, Mai quyết định dừng lại để theo đuổi ngành Thiết kế đồ họa – đúng với đam mê từ nhỏ. Dù vấp phải nhiều phản đối ban đầu, nhưng hiện tại Mai đang điều hành một công ty thiết kế nhỏ với doanh thu ổn định. Câu chuyện của Mai không hiếm, và càng chứng minh rằng việc học đúng ngành, đúng đam mê có thể là yếu tố quan trọng tạo nên thành công.

Học ngành không phù hợp gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và kết quả học tập. Khi một người học trong môi trường không phù hợp với bản thân, họ dễ rơi vào trạng thái chán nản, mất động lực và hoài nghi về tương lai. Việc học trở nên gượng ép, không còn là sự khám phá tri thức mà chỉ là gánh nặng. Theo nghiên cứu của Đại học Quốc gia Hà Nội, sinh viên học trái với sở thích có tỷ lệ trầm cảm, lo âu cao gấp đôi so với sinh viên học ngành phù hợp.

Bên cạnh đó, kết quả học tập cũng thường kém hơn do thiếu sự tập trung và hứng thú. Những sinh viên này dễ bỏ học, nợ môn, hoặc tốt nghiệp với tấm bằng không mang lại nhiều giá trị thực tiễn. Từ đó, cơ hội nghề nghiệp của họ bị thu hẹp, tạo ra vòng luẩn quẩn: học không giỏi – không yêu thích – không xin được việc – càng mất phương hướng.

Học không đúng ngành có thể cản trở phát triển cá nhân và nghề nghiệp lâu dài. Một cá nhân chỉ thực sự phát triển khi được đặt đúng môi trường để phát huy sở trường và đam mê. Học sai ngành không chỉ khiến người học mất phương hướng trong thời gian học mà còn ảnh hưởng đến sự nghiệp trong tương lai. Không ít cử nhân sau khi tốt nghiệp phải học lại một văn bằng khác, hoặc chuyển hướng hoàn toàn sang lĩnh vực khác – điều này làm tăng chi phí cơ hội và kéo dài thời gian khởi nghiệp cá nhân.

Dẫn chứng rõ nét là từ tỷ phú công nghệ Steve Jobs, người từng bỏ ngang đại học để theo đuổi đam mê về công nghệ và thiết kế. Chính sự dũng cảm từ bỏ ngành học không phù hợp đã giúp ông tập trung cho Apple – đế chế công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể dũng cảm như vậy, và nhiều người phải sống cả đời trong công việc mà họ không yêu thích chỉ vì từng lựa chọn sai ngành.

Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng nên từ bỏ. Dù học ngành không phù hợp gây nhiều hệ quả tiêu cực, nhưng việc từ bỏ không phải lúc nào cũng là giải pháp tối ưu. Có những trường hợp, người học có thể tìm được cơ hội phát triển ngay trong ngành mình không yêu thích ban đầu, nếu biết thay đổi góc nhìn và khai thác các thế mạnh khác của bản thân. Ngoài ra, trong một số ngành nghề có cơ hội việc làm cao như Công nghệ thông tin, Điều dưỡng, Kinh tế… nếu sinh viên có năng lực thích nghi và rèn luyện kỹ năng, họ vẫn có thể thành công dù ban đầu không yêu thích.

Hơn nữa, trong một xã hội đang dịch chuyển nhanh như hiện nay, kỹ năng mềm và khả năng tự học lại trở thành yếu tố quan trọng hơn bằng cấp hay tên gọi ngành học. Do đó, thay vì bỏ cuộc, một số người chọn cách học song song, học thêm ngành phụ, hoặc tìm cơ hội trải nghiệm khác bên ngoài để dần chuyển hướng.

Làm gì khi học sai ngành? Tự đánh giá lại bản thân: Xác định rõ lý do vì sao cảm thấy không phù hợp – do môi trường, chương trình học, hay bản thân chưa cố gắng?

Tìm hiểu ngành nghề khác: Nếu thực sự muốn thay đổi, cần có kế hoạch cụ thể, nghiên cứu kỹ ngành mới, thị trường việc làm và năng lực bản thân.

Tận dụng thời gian đại học: Dù ngành không phù hợp, vẫn có thể tích lũy kỹ năng bổ trợ như làm dự án, học thêm ngoại ngữ, kỹ năng mềm, tham gia câu lạc bộ, v.v. Trao đổi với chuyên gia hướng nghiệp hoặc người đi trước để có thêm góc nhìn và lời khuyên thực tế. Chủ động chuyển ngành (nếu còn kịp) hoặc học song song để mở rộng cơ hội tương lai.

Chọn sai ngành không phải là dấu chấm hết. Quan trọng là bạn nhận ra điều đó càng sớm càng tốt để đưa ra quyết định đúng đắn: tiếp tục với sự điều chỉnh tích cực, hay mạnh dạn chuyển hướng. Mỗi người chỉ có một thanh xuân, đừng để những lựa chọn sai lầm trong quá khứ kìm hãm cả tương lai phía trước. Học đúng ngành giúp bạn phát triển trọn vẹn khả năng, nhưng học sai ngành mà biết điều chỉnh cũng có thể trở thành một bước ngoặt tích cực – nếu bạn hành động đủ nhanh và quyết đoán.