Chào mừng Bạn tham gia Diễn Đàn VNKienThuc.com - Định hướng Forum Kiến Thức
- HÃY TẠO CHỦ ĐỀ KIẾN THỨC HỮU ÍCH VÀ CÙNG NHAU THẢO LUẬN
Kết nối: VNK X - VNK groups | Nhà Tài Trợ: BhnongFood X - Bhnong groups - Đặt mua Bánh Bhnong

Trả lời chủ đề

Nội dung: <blockquote data-quote="Bạch Việt" data-source="post: 71540" data-attributes="member: 34765">Quan sát mặt trăng và thuỷ triều :Tù trưởng cần biết đích xác thuỷ triều lên xuống để chỉ dẩn dân  chúng làm ruộng hay ra khơi. Cho nên ông cần ngồi đồng hướng mới nghiên  cứu được mặt trăng và con nước. Kinh nghiệm không sai dạy từ xưa đã cho biết rằng : · Mặt trăng đến phương Mão Dậu thì thuỷ triều dâng lên ở phía  Đông, Tây. Mặt trăng đến phương Tí Ngọ thì thuỷ triều dâng lên ở phía  Bắc, Nam . · Từ mồng một đến ngày rằm, con nước thường chậm một đêm. Từ ngày  rằm đến ngày mồng một, con nước thường chậm một ngày. Trước và sau ngày  mồng một và ngày rằm, mặt trăng đi mau hơn, cho nên 3 ngày trước cuối  tháng thì con nước thượng thế lớn hơn. · Ba ngày sau ngày mồng một, con nước đương thế to tát. Trong  ngày rằm con nước cũng như thế. Trong thời trăng lưỡi liềm, mặt trăng đi  hơi chậm, cho nên con nước lên xuống hơi kém.  · Trong một tháng, con nước lên mạnh sau ngày mồng một và ngày rằm. · Trong một năm, con nước lên mạnh vào giữa mùa xuân và mùa thu. · Con nước ban ngày trong mùa hạ thì to ……… Đó là những chiêm nghiệm của người ở hải khẩu vùng sông Mã, người ở Phong Châu trong đất liền sợ không có chiêm nghiệm ấy.    <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:NgocLu_bronze_drum.jpg" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/NgocLu_bronze_drum.jpg" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>   Con chim thời gian :  Trên mặt trống ở vòng ngoài cùng, kể như vòm không gian, ta thấy  vẽ những con chim mỏ dài cánh lớn đang bay. Không phải là chim vật tổ,  mà đó là biểu tượng của một năm qua, do người ta quan sát thấy con chim  ấy bay vút ngang trời vào mùa này năm ngoái, thì năm nay cũng mùa này,  cỡ ngày này lại thấy nó bay. Chu kù 18 con chim :    Tức là đã có chu kỳ 18 năm. Sở dĩ chỉ có 18 không hơn không kém  số ấy là vì người ta dựa theo thang biểu 9 năm trước để tính ngày nguyệt  sóc 9 năm sau.   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Chim_Lac.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/Chim_Lac.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Sách Vân Đài loaị ngữ của Lê Quý Đôn có chép định thứ tính lịch như sau : Ngày mồng một của mỗi tháng vốn từ xưa đã có phép tắc. Quy định ngày ấy của 9 năm trước đem dùng lại để quy định ngày ấy của 9 năm sau. Gặp ngày ấy của tháng đủ ở 9 năm trước thì đếm liên tục từ can cũ  của ngày ấy đến can thứ năm, từ chi cũ của ngày ấy đến chi thứ chín (  theo số lẻ, để định can chi cho ngày ấy tháng ấy của chín năm sau ). Gặp ngày ấy của tháng thiếu ở 9 năm trước cũng đếm như thế, nhưng  dùng can thứ 4, chi thứ 8 ( theo số chẵn để định can chi cho ngày ấy  tháng ấy ở chín năm sau ).  Gặp năm thứ 36 = 6x6 = 18x2 của chu kỳ thì nên lưu ý suy tính cho  kỹ. Phải tính xem trong vòng 36 năm ấy có bao nhiêu số lẻ thuộc về tiết  Hàn lộ. Rồi ông lấy thành quả ấy để quy định ngày Lập Xuân của năm mới  này. Nếu tính toán theo căn bản đó thì không sai lầm.  Bốn mươi bảy năm về trước có nhuận vào tháng nào thì nay phải gia  thêm 2 tháng để tính tháng nhuận. Giảm tăng như thế thì không sai vào  đâu được. Tất cả các phép tính trên đây có thể có bàn tay mà tính ra được. Ví dụ :   Giả như năm Mậu Tý, tháng giêng là tháng thiếu, ngày mồng một là  ngày Ất Dậu, can ất đến can thứ tư là Mậu, chi Dậu đến chi thứ tám là  Thìn. 9 năm sau là năm Bính Thân, tháng giêng ngày mồng một là ngày Mậu  Thìn. Giả như năm Mậu Tý, tháng hai là tháng đủ, ngày mồng một là ngày  Giáp Dần. Can giáp đến can thứ năm là can Mậu, chi dần đến chi thứ chín  là chi Tuất, 9 năm sau là năm Bính Thân, tháng 2 ngày mồng một là ngày  Mậu Tuất. Cũng trong Vân Đài loại ngữ của Lê Quý Đôn còn có bí quyết tính ngày mồng một và ngày rằm như sau : Mồng một tháng giêng của 9 năm trước là ngày Thìn. Ngày rằm tháng hai của 9 năm sau cũng là ngày Thìn. Mồng một thàng hai của 9 năm trước là ngày Thìn. Ngày rằm tháng hai của 9 năm sau cũng là ngày Thìn. Chúng ta chưa biết rõ người Giao Chỉ khi quan niệm lịch với chu  kỳ 18 năm đã gọi tên tháng như thế nào, và đã những số can chi gọi bằng  những tên nào khác để tính ngày ra sao. Nhưng hẳn đã phải có thì đời sau  mới noi theo bí quyết cũ mà làm những bài thơ đặt công thức cho người  làm lịch. Cả những kết quả chiêm nghiệm về khí tiết, tháng nhuận., ngày  Lập Xuân,… hẵn cũng đã phải có để người đời sau chỉ tuân theo thôi. ---------------Sáu con gà và tám con gà :    Sách “Đại Nam Nhất Thống Chí” đã dẫn lời sách Hoàn Vũ ký mà cho  biết rằng : ở Ái Châu về huyện Di Phong có giống gà gọi là Trào Kê, khi  tới kỳ nước triều lên thì gáy để báo tin. Sách ấy cũng có nói tới một  giống gà khác ở mạng thượng du là Cẩm Kê, lông có nhiều sắc xanh đỏ  trắng xen lẫn như nền gấm. Trên mặt trống, có thể chắc được là người ta vẽ hình con Trào Kê,  một đặc sản địa phương có linh tính hữu ích cho cuộc sống, lại có liên  hệ tới công dụng của trống về sự quan sát thuỷ triều.   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Con_g%C3%A0_%28h%C3%ACnh_kh%E1%BA%AFc_tr%C3%AAn_m%E1%BA%B7t_tr%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%93ng_Ng%E1%BB%8Dc_L%C5%A9%29.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/Con_g%C3%A0_%28h%C3%ACnh_kh%E1%BA%AFc_tr%C3%AAn_m%E1%BA%B7t_tr%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%93ng_Ng%E1%BB%8Dc_L%C5%A9%29.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Nhưng tại sao lại vẽ sáu con gà sau ngày mồng một và ngày rằm. Trong  khi theo kình nghiệm chỉ 3 ngày trước và 3 ngày sau những ngày ấy thì  con nước mới ở thế lớn hơn ? Và tại sao lại vẽ tám con gà bên kia vòng  tròn, sau và trước 10 con hươu ? Phải chăng để nói về 6 đêm đầu tháng và 8 đêm cuối tháng không trăng, không nên tổ chức đi săn đêm? --------------------------Mười con hươu lại 10 con hươu :      Hươu vẽ ở đây là hươu sao, có đốm lông trên mình, và vẽ thành  từng cặp : đực đi trước, cái đi sau, tất cả đều có sừng. Đó là con vật  có tên là lộc, hay ở núi cao, tiết Hạ Chí rụng sừng ( khác hẳn với nai,  chỉ con đực có sừng và hay ở hốc núi nên tiết Đông Chí rụng sừng).   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Con_h%C6%B0%C6%A1u%28h%C3%ACnh_kh%E1%BA%AFc_tr%C3%AAn_m%E1%BA%B7t_tr%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%93ng_Ng%E1%BB%8Dc_L%C5%A9%29.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/Con_h%C6%B0%C6%A1u%28h%C3%ACnh_kh%E1%BA%AFc_tr%C3%AAn_m%E1%BA%B7t_tr%E1%BB%91ng_%C4%91%E1%BB%93ng_Ng%E1%BB%8Dc_L%C5%A9%29.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Theo tục truyền thì hươu thuộc loài tiên thú, 60 năm ắt có ngọc  quỳnh, ở gốc sừng có dấu tích lấm chấm sắc tím. Do đó cổ ngữ nói con  hươu có ngọc nên sứng vằn, con cá có châu nên vảy tím. Đặc biệt hơn là  hươu trắng, người xưa coi hươu trắng xuất hiện là một điềm may. Cho nên  hễ bắt được nó thì người ta dâng về cho vua và sẽ được thưởng. Theo tài liệu của sách sử và địa lý cũ, chỉ Thanh Hoá có nhiều  loài này. Vùng phía Bắc từ Ninh Bình trở ra thì hiếm dần. Vùng phái Nam  cũng vậy. Từ đèo Hải Vân trở vào thì không thấy nữa, chỉ có nai thôi.  Điều đáng nói ở đây là người ta vốn biết tánh con hươu hay dâm,  một con cái thường giao cấu với vài con đực. Vậy mà trên mặt trống người  ta vẽ cặp nào cặp ấy, không lộn xộn, con đực đi trước, con cái đi sau.  Người ta muốn sắp xếp đời sống vợ chồng của chúng nó vào khuôn khổ luân  lý ? Hoặc đó là dấu hiệu để nói lên cuộc sống định cư, chấm dứt thời kỳ  thị tộc mẫu hệ ? Riêng việc vì sao vẽ 10 con hươu, theo ý chúng tôi phỏng đoán có  lẽ con số 10 chỉ là con số toàn vẹn, để nói rằng nhiều lắm, đầy đủ lắm,  mà người đi săn đêm sẽ gặp vào đêm trăng sáng ? ---------------Vòng sinh hoạt của người :     Vòng này quan trọng hơn, tiết rằng việc nghiên cứu của chúng tôi  bị hạn chế, vì ngại rằng người vẽ có thể đã theo định kiến cũ về người  lên đồng, ca múa cầu thần linh, không lưu ý đến những ý nghĩa tượng  trưng của các hình vẽ, khiến có thể đã bỏ sót những chi tiết có ích  chăng ? ---------------Tiết đông chí :   Ta gặp trên đường bán kính từ trung tâm bông hoa kéo ra, hình vẽ  cái nhà sàn, có hai vợ chồng con chim trên nóc mái, và trong nhà có ba  người đang nằm vừa ngồi nhỏm dậy. Góc phải của nhà sàn ở mặt đất có cái  gì như cái cối đặt nằm nghiêng. Góc trái có đứa nhỏ gõ vào cái gì như  cái trống con, có vẻ để báo thức.   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Ti%E1%BA%BFt_%C4%91%C3%B4ng_ch%C3%AD.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/Ti%E1%BA%BFt_%C4%91%C3%B4ng_ch%C3%AD.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Ta hiểu rằng trải qua một mùa đông, các loài vật đông miên ngủ vùi  đến ngày đông chí mới tỉnh dậy, mầm mộng của các loài hoa lá trên cành  cũng đến ngày ấy mới “ngồi dậy”. Cả đến cái cối nằm ngủ mãi có lẽ cũng  sắp được dựng dậy để làm việc. Tiết hạ chí :   Đối điểm của Đông chí bên kia vòng tròn, trên cùng đường kính là tiết hạ chí. Ta gặp những cái nhà sàn ấy. Nhưng trên nóc mái chỉ có một con  chim trống. Vợ nó đâu ? Vợ nó đương ở nhà ấp trứng. Do đó mùa hè phải  đóng bè làm phúc, không được phá phách các tổ chim, bắt được chim còn  phải phóng sinh nó đi, để nó về nuôi vợ con nó. Thương biết là bao  nhiêu, truyền thống ấy còn mãi đến thế hệ chúng ta !   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Ti%E1%BA%BFt_h%E1%BA%A1_ch%C3%AD.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/Ti%E1%BA%BFt_h%E1%BA%A1_ch%C3%AD.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>   Trong nhà sàn ta thấy hai đứa nhỏ đối mặt nhau, tóc buông sau gáy,  ngồi co dầu gối đặt hai bàn chân lên nhau và đưa hai bàn tay lên cao để  úp vào nhau cho rơi cái gì như hai viên sỏi. Đúng là hai đứa trẻ đang  vui chơi, Cha mẹ chúng đâu ? Cha mẹ chúng đi làm việc ngoài đồng áng. Tháng tư đi tậu trâu bò. Để ta sắm sửa làm mùa tháng năm. Câu ca dao này về sau mới có. Nhưng thời dụng biểu của nhà nông  trong hoàn cảnh địa lý, khí hậu, và điều kiện đất nước, để làm mùa, thì  đã có ngay từ hồi đầu định cư. Hình vẽ đã nói lên thực rõ. Bên dưới nhà sàn, góc phải, có cái cối đặt ngang và bên trái có  một đứa trẻ ngửa mặt, tóc xoã sau lưng, đưa tay kéo một trục tròn có vẻ  xoay được một trục đứng. Hình vẽ có nghĩa xoay và nặn đồ gốm chăng ? Còn  cối đặt nằm nghiêng có nghĩa là bận việc đồng áng, nghỉ giã gạo chăng ? --------------Hội hè, gõ trống :    Tiếp theo nhà sàn nói về Đông chí và Hạ chí, đều có cảnh gõ trống  và đều có 4 cái đặt úp trên bệ của nó trong 4 cái hố. Bệ là một chân  đội một mặt tròn, như hình cái nấm, để trống úp đúng vào vành mặt ấy.  Mặt ấy chắc là bằng gỗ, hẵng phải khoan thủng nhiều lỗ thì khi gõ, tiếng  trống mới có lối thoát ra và vang đi xa. Nếu đúng như dự đoán thì tuỳ  theo mặt tròn có nhiều hay ít lỗ, và lỗ lớn hay nhỏ của 4 cái khác nhau,  mà âm thanh của cả 4 cái khi cùng gõ lên đã có thể trở thành một bản  hòa tấu.      <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:H%E1%BB%99i_h%C3%A8_g%C3%B5_tr%E1%BB%91ng.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/H%E1%BB%99i_h%C3%A8_g%C3%B5_tr%E1%BB%91ng.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:H%E1%BB%99i_h%C3%A8_g%C3%B5_tr%E1%BB%91ng_2.JPG" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/H%E1%BB%99i_h%C3%A8_g%C3%B5_tr%E1%BB%91ng_2.JPG" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>   Theo hình vẽ thì trống đặt bên dưới nhà sàn, trong hố, không trông thấy. Người ngồi trên sàn gõ vào mặt trống. Như vậy trống để gõ đã không cùng loại với trống biểu tượng quyền uy của tù trưởng như trống Ngọc Lũ này. Bên cạnh nhà Hạ chí, cả bốn người gõ trống đều ngồi quay mặt theo  hướng chung, riêng bên cạnh nhà Đông chí lại có một người đứng và quay  lưng lại hướng chung ấy và một người ngồi đưa bàn chân để cho dùi trống  không gõ xuống. Đó là hai điệu nhạc khác nhau của 2 dịp hội hè lớn khác  nhau trong một năm. ----------------  Sửa soạn hội hè :    Người ta phải sửa soạn từ trước ngày Đông chí, bằng cách giã gạo để ủ lên men làm rượu, hoặc để làm bánh, nấu xôi.  Hình hai người giã chày đứng trong một cái cối ở trước hai nhà  đông chí và hạ chí nói về việc ấy. Nhưng cảnh giã gạo bên hạ chí có vẻ  thong thả, người đàn ông chếch một chân đạp vào chân cối.    <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:S%E1%BB%ADa_so%E1%BA%A1n_h%E1%BB%99i_h%C3%A8.jpg" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/S%E1%BB%ADa_so%E1%BA%A1n_h%E1%BB%99i_h%C3%A8.jpg" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Còn bên đông chí thì vội vã hơn, ngưởi đàn ông đứng cả hai chân trên mặt đất và người đàn bà tóc xoã tay cầm chày giơ cao hơn.   <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:S%E1%BB%ADa_so%E1%BA%A1n_h%E1%BB%99i_h%C3%A8_2.jpg" target="_blank"><img src="https://tusach-img.thuvienkhoahoc.com/images/S%E1%BB%ADa_so%E1%BA%A1n_h%E1%BB%99i_h%C3%A8_2.jpg" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " data-size="" style="" /></a>  Hình người và gà cạnh đó cũng khác nhau. Sau xuân phân, người cầm gậy  quay mặt lại có vẻ là chăn dắt nuôi gà. Sau thu phân, người kiễng chân,  không có gậy, có vẻ là nhảy để bắt gà. Đó là những việc phải làm để sửa  soạn cho ngày lễ. <a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Trong_dong_Ngoc_Lu_%28Ha_Nam%29.JPG" target="_blank"></a><a href="https://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/H%C3%ACnh:Trong_dong_Ngoc_Lu_%28Ha_Nam%29.JPG" target="_blank"></a></blockquote>

Tên

Mã xác nhận