Thánh Mẫu Liễu Hạnh

[ngan trang]

THÁNH MẪU LIỄU HẠNH
​

Theo truyền thuyết trong dân gian, đức Thánh mẫu Liễu Hạnh là một trong “Tứ bất tử”.

Bà đã được các triều đại phong kiến thời Lê đến thời Nguyễn cấp nhiều bằng sắc, tôn phong là “Mẫu nghi thiên hạ”, “Mẹ của muôn dân”. Hầu hết các làng xã và các đô thị ở nước ta đều có đền thờ Mẫu Liễu rất tôn nghiêm.

Theo tộc phả họ Phạm thì vào đầu thời Lê, tại ấp Quảng Nạp, xã Vị Nhuế, huyện Đại An, phủ Nghĩa Hưng, trấn Sơn Nam có ông Phạm Huyền Viên, người xã La Ngạn đến kết duyên với bà Đoàn Thị Hằng. Hai ông bà là những người hiền lành, tu nhân tích đức, nhưng hiềm một nỗi ngoài bốn mươi tuổi mà chưa có con. Một đêm rằm tháng hai, ông bà được thần báo mộng là Ngọc Hoàng sẽ cho công chúa thứ hai là Hồng Liên xuống đầu thai làm con. Từ đó bà có thai, trước khi sinh thì vào đêm mùng 6 tháng 3 năm Quý Sửu, trời quang mây vàng như có ánh hào quang. Ông Huyền Viên ngồi đợi tin mừng, bỗng có vị tiên từ trong đám mây bước xuống thềm nhà và bà đã sinh một bé gái. Ông đặt tên cho con là Phạm Tiên Nga. Phạm Tiên Nga càng lớn càng xinh đẹp, mọi việc nữ công gia chánh đều thạo. Đến năm 15 tuổi có nhiều người đến dạm hỏi, nhưng nàng đều khước từ vì còn phải chăm sóc cha, mẹ già. Ngày 10 tháng 10 năm Nhâm Ngọ (1442) thân phụ qua đời, hai năm sau mẫu thân cũng về nơi tiên cảnh. Phạm Tiên Nga đã an táng cha mẹ ở phía đông nam phủ Nghĩa Hưng. Sau ba năm để tang cha, mẹ, Phạm Tiên Nga chu du khắp nơi làm việc thiện. Bà đã ủng hộ tiền và công sức để giúp dân đắp đê ngăn nước. cùng với việc đắp đê, bà còn làm 15 cây cầu đá, khơi ngòi dẫn nước tưới tiêu, khai khẩn đất ven sông, giúp tiền bạc cho người nghèo, chữa bệnh cho những người đau ốm. Năm 36 tuổi bà đến bờ sông Đồi dựng một ngôi đền trên mảnh đất nhỏ và đặt tên là chùa Kim Thoa, bên trên thờ đức Quan Thế Âm Bồ Tát, bên dưới thờ thân phụ và thân mẫu. Sau đó bà đến tu sửa chùa Sơn Trường ở Ý Yên (Nam Định), chùa Long Sơn-Duy Tiên, chùa Thiện Thành ở Đồn Xá, Bình Lục (Hà Nam). Tháng giêng năm Nhâm Thìn (1472), bà trở lại chùa Kim Thoa. Trong đêm 2 tháng 3 năm Quý Tỵ, thời Hồng Đức(1473), trời nổi cơn giông gió và bà hoá thân về trời khi vừa tròn 40 tuổi. Sau khi bà mất, nhân dân xã Vi Nhuế đã lập đền thờ trên nền nhà cũ của bà, gọi là phủ Quảng Cung và tôn bà làm Phúc Thần.

Rước kiệu từ đền Chín Giếng về Đền Mẫu Sòng Sơn, Bỉm Sơn.
​

Sự tích giáng sinh lần thứ hai kể rằng: Vì thương nhớ cha mẹ và quê hương ở cõi trần nên đến thời Lê Thiên Hựu năm Đinh Tỵ (1557), Phạm Thiên Nga lại giáng sinh tại thôn Vân Cát, xã An Thái, nay là Kim Thái, Vụ Bản (Nam Định). Bà kết duyên với ông Trần Đào, sinh được một con trai và một con gái. Bà mất ngày 3 tháng 3 năm Đinh Sửu, mới tròn 20 tuổi, lăng mộ và đền thờ ở Phủ Dày, Vụ Bản (Nam Định). Sự tích giáng sinh lần thứ ba kể rằng: Vì tình nghĩa thuỷ chung với chồng con ở trần thế, đến thời Lê Khánh Đức thứ hai (1650), Phạm Thiên Nga lại giáng sinh xuống đất Tây Mỗ, tỉnh Thanh Hoá vào ngày 10 tháng 10 năm Canh Dần tái hợp với ông Trần Đức và sinh được một người con trai. Bà mất ngày 23 tháng chạp năm Mậu Thân, thời Lê Cảnh Trị thứ sáu, khi vừa tròn 18 tuổi. Đền thờ bà ở phủ Sòng Sơn, tỉnh Thanh Hoá, nay là Đền Sòng Sơn, thị xã Bỉm Sơn (Thanh Hoá).

Trong nhiều thế kỉ qua, nhân dân đến đền Mẫu cúng tế, cầu phúc. Lễ hội Mẫu Liễu hằng năm được tổ chức vào ngày 3 tháng 3 âm lịch, đó cũng là ngày giỗ của bà, lễ hội kéo dài hàng mấy tuần. Ở phủ Giầy (Nam Định) còn gắn liền với hội chợ Viềng, họp vào đêm mùng 7 tháng giêng âm lịch rất đông vui. Tại Sòng Sơn, Bỉm Sơn (Thanh Hoá) thì lễ hội bắt đầu từ đầu tháng 2 âm lịch, kéo dài đến ngày 26 tháng 2. Khi kết thúc, lễ hội được tổ chức rước kiệu từ đền Chín Giếng về Sòng Sơn. Trong những ngày lễ hội, khách thập phương về đây để dâng hương cầu phúc, cầu may, cầu cho Quốc thái dân an. Nói chung, các đền thờ Mẫu Liễu, vào các ngày lễ Tết, ngày rằm, mùng một âm lịch nhân dân đều đến lễ cầu may, cầu phúc rất đông, không chỉ là một tín ngưỡng dân gian, mà còn là một nét đẹp văn hoá tâm linh của dân tộc Việt Nam.

Bùi Văn Hoằng
​