Lão chợ Dầu – Chân dung nhân vật ông Hai (Làng – Kim Lân) dưới con mắt bà chủ nhà
BÀI LÀM
- Chết tiệt ! Lại chuyện cái lão chợ Dầu, tớ là tớ xin các cậu. Lão nhặng xị lên mấy hôm nay rồi. Hết hoa chân lại múa tay. Mệt phải biết ! Mà quả thật, lão chúa đời là khoẻ nói.
- Chị cũng thông cảm cái chứ ! Ngay đến em, em cũng còn mừng cho vợ chồng bác Hai nữa là đằng khác. Thế mà em cứ tưởng cả làng ấy Việt gian.
- Tớ cũng cứ nói thế thôi. Chứ bụng dạ tớ thế nào các cậu chả đi guốc ấy à ! Chả có người bảo tớ chỉ được cái “khẩu xà tâm phật” là gì ? Mà đằng ấy có nghe không ? Tớ kể cho mà nghe. Lão ấy mà hay ra trò đấy !
Nghe đâu, hồi ở làng lão cùng là phụ lão cứu quốc, hèn chi học lõm được toàn những chuyện tản cư, chuyện Tây khủng bố, chuyện Việt gian, thổ phỉ. Cả câu chuyện chính trị quân sự nữa. Ta bố trí nó thế này, ta bố trí nó thế kia. Ta chính trị nó thế này, ta chính trị nó thế khác. Lão nói gì nghe cũng có vẻ trơn tru, thành thạo mà thật ra chẳng đâu vào với đâu cả. Tớ để ý đến có mấy bận mà lần nào cũng như lần nào. Cứ vừa nhô đầu qua cái mái lá bên gian nhà bác Thứ là y như rằng lão hỏi ngay : “Thế nào, hôm nay có gì không bác ?” Rồi chẳng đợi ai trả lời lão tuôn ra một tràng toàn chuyện lượm lặt được ở đâu không rõ. Trông ra vẻ lắm. Tớ là tớ chúa ghét. Nhưng dẫu sao tớ cũng theo cụ Hồ, theo kháng chiến, cũng thấy quí đáo để cái tinh thần của lão. Mà các cậu phải thấy, trăm lần nghe không bằng một lần thấy, khi lão kể chuyện cái làng của lão. Hai con mắt lão sáng lên, nét mặt biến chuyển luôn. Lão say mê, háo hức lạ thường, trông đến là ngộ. Khỉ gió nhà lão ! Lão cứ làm như làng lão là nhất ấy. Nào là phòng thông tin tuyên truyền sáng sủa, rộng rãi nhất vùng. Nào là cái chòi phát thanh cao bằng ngọn tre. Nào là nhà ngói san sát sầm uất như là ở tỉnh. Lại còn con đường toàn lát đá xanh từ đầu làng đến cuối xóm nữa. Chuyện trên giời. Tớ có nghe nói lão là chúa khoe làng từ xưa. Đi xây cái sinh phần ở làng của viên tổng đốc đến bị què cả chân mà vẫn còn lên mặt với người bà con họ ngoại khi thấy cái bộ mặt lì sì giãn ra vì kinh ngạc của người ta. Hô... hố... Nói ra thì lại sợ các cậu cười bảo tớ hay để ý vặt. Lão vén quần lên đến tận bẹn, không ngoa. Thao thao bất tuyệt một mình trông đến ra đại ngố. Tớ cười đến phát đau ruột. Lão kể mình lão nghe. Được cái bác Thứ thì vẫn vô tư lự ngủ tì tì. Người thì yếu như sên mà ngày nào cũng ba bốn bận khoe những ngày khởi nghĩa dồn dầp ở làng, lão ra nhập phong trào từ thời kì còn bóng tối. Tham gia tập quân sự,đắp những hố, những ụ, những giao thông hào của làng. Huếnh hoáng chết đi được. Lão làm như trên đời chỉ có mình lão là tinh thần kháng chiến ấy không bằng. Tớ đây xin nói thật lòng, tớ còn tinh thần gấp vạn. Các cậu xem nhà tớ thì cũng có rộng là mấy vậy mà cũng đã cắt ngang, xẻ dọc cho mấy nhà tản cư đấy chứ. Thôi nói cho sướng cái miệng vậy chứ ! Cái bụng tớ nó tốt. Dẫu sao thì tớ vẫn quí cái đằng nhà lão ấy. Cũng làm ăn tử tế, cũng lương thiện, tinh thần kháng chiến cao, yêu làng, yêu nước đứng về phía cụ Hồ, cứ thế là tớ quí. À, lão cũng tham gia lớp bình dân học vụ đấy. Nói đố có ngoa, còn lâu mới bằng được tớ. Hình như lão chưa nhận được mặt chữ in thì phải.
Lại nói về cái vụ toàn là “sai sự mục đích” của lão. May mà không có thật. Không phải là tớ sợ mang tiếng vì chứa chấp dân làng Việt gian. Vợ chồng lão cũng thật thà, lương thiện cả thôi. Làng Việt gian là chuyện của làng Việt gian. Tớ cóc cần biết. Chỉ hay người ta đi tản cư cũng là đang tham gia kháng chiến, là người mình cả. Nhưng nói là nói vậy. Cũng biết là thế, nhưng tớ vẫn cứ thấy ưng ức. Cha mẹ tiên sư nhà chúng nó. Đói khổ ăn cắp ăn trộm bắt được người ta còn thương. Cái giống Việt gian, bán nước thì cứ cho mỗi đứa một nhát. Tớ tức lây sang lão. Sao mà tớ ghét cái giống nhà chúng nó thế nhỉ ? Tớ chẳng biết cái bụng tớ có nghĩ thế không, nhưng tớ thấy làm hả hê lắm khi mấy ngày liền lão chẳng dám vác mặt ra ngoài đường. Hết cha con, vợ chồng lụng bụng những gì rồi lại đến ngồi trong xó nhà, nghe ngóng. Tớ thấy thế là tớ ghét. Cái tính tớ nó thẳng. Sáng chiều bốn buổi đi làm đồng về, kéo lê cái nạo cứ quèn quẹt dưới đất, nói bóng gió xa xôi không được, tớ phải chơi thẳng nói ngọt cho vợ chồng lão dọn đi. Nghĩ cũng tiêng tiếc mà nhớ đáo để. Đằng nào thì cũng sống chung với nhau một thời gian mà. Tớ vừa nói buổi sáng thì đến 3 giờ chiều, có một người đàn ông đến chơi nhà lão. Hình như cũng ở làng chợ Dầu. Tớ nghe ngóng mãi không hiểu họ thì thầm cái cóc khô gì mà lão khăn áo chỉnh tề ra đi đến sẩm tối mới về. Trông lão vui vẻ lạ. Kệ ! Chuyện của vợ chồng nhà lão tớ chẳng thèm quan tâm. Lão hoa chân múa tay lên, lão đi hết chỗ này đến chỗ khác. Lão khoe cái gì ... hình như “toàn là sai sự mục đích” cả. Làng chợ Dầu của lão không phải theo Việt gian. Ông chủ tịch làng lão vừa lên cải chính. Cái mặt lão cứ hơn hớn. Lão đem chuyện kể với tớ ra chiều phởn chí lắm. Cũng mừng cho lão!
Ấy ! Quả tình được sống với những người như lão cũng vui đáo để đấy chứ ! Lão, thế mà yêu cách mạng, yêu kháng chiến, trung thành với cụ Hồ, tinh thần chẳng kém tớ đâu. Nói lại bảo tớ thế này thế nọ, chứ sau kháng chiến thành công, vợ chồng lão về làng cũ lại chả nhớ phát khóc lên được ấy chứ. Khì ... khì ...
( Bùi Hồng Phượng )
