Chuyên đề: Văn học trinh thám

[Hide Nguyễn]

Những năm 1920-1930, tiểu thuyết trinh thám bắt đầu được biết đến rộng rãi ở Việt Nam. Các bộ truyện trinh thám như Fantomas, các tác phẩm của Edgar Allan Poe, Conan Doyle, Gaston Leroux, Maurice Leblanc, Georges Simenon... dịch từ tiếng Pháp, in theo dạng sách ba xu (in bằng giấy nhật trình, giá bán ba xu), được bày bán ở các đô thị và có rất đông độc giả.

Trinh thám Việt

Ảnh hưởng trực tiếp của văn hóa phương Tây, một số nhà văn đã mô phỏng các cốt truyện hình sự - điều tra trong truyện trinh thám nước ngoài, làm manh nha một thể loại mới: tiểu thuyết trinh thám. Tác phẩm đậm tính chất trinh thám đầu tiên phải kể là Mảnh trăng thu của Bửu Đình (1903-?), in dài kỳ trên Phụ nữ Tân văn năm 1930. Đây là một “ái tình tiểu thuyết” mang tính chất vụ án, rất hấp dẫn thời bấy giờ. Bửu Đình sau đó in Cậu Tám Lọ (cũng trên Phụ nữ Tân văn), cũng là một câu chuyện đậm màu trinh thám, kể về nhân vật Tám Lọ, một nhân vật mang dáng dấp thám tử: thường xuyên giúp người lương thiện điều tra, khám phá các manh mối tội ác.

Từ trái sang: Nhà văn Bửu Đình - ông tổ của văn học trinh thám Việt Nam,
nhà văn Phạm Cao Củng, nhà văn Thế Lữ

​

​

Từ cuối thập niên 1930 đến trước 1945 là thời kỳ phát triển nở rộ của tiểu thuyết trinh thám ở Việt Nam, xuất hiện cùng lúc nhiều tác giả chuyên viết trinh thám, mà các tên tuổi được nhắc đến ngày nay là Phạm Cao Củng, Thế Lữ, Bùi Huy Phồn. Bùi Huy Phồn (1911-1990) có Lá huyết thư (1931), Gan dạ đàn bà (1942), Mối thù truyền kiếp (1942), Tờ di chúc (1943). Tuy nhiên các tác phẩm của Bùi Huy Phồn (ký B.H.P) là dã sử và vụ án, tính trinh thám chưa đậm nét. Tác giả đáng chú ý là Thế Lữ, nhà thơ tiêu biểu của Thơ Mới. Ông thành công trên nhiều thể loại, về thể loại trinh thám có series thám tử Lê Phong gồm Lê Phong phóng viên (1937), Những nét chữ, Lê Phong và Mai Hương, Đòn hẹn (1939), Gói thuốc lá (1940). Nhân vật chính của Thế Lữ là phóng viên Lê Phong của báo Thời Thế, sau này xuất hiện thêm Mai Hương, cũng trở thành phóng viên điều tra, bạn gái và đồng sự tâm đắc của Lê Phong.

Chàng Lê Phong hào hoa xuất hiện lần đầu tiên năm 1937, lần đầu tiên được cử đi tường thuật vụ án ở Bắc Ninh, đã tỏ rõ bản năng quan sát và phán đoán sắc sảo, chàng dày dạn kinh nghiệm qua các vụ án: từ việc khám phá vụ buôn lậu ở Lạng Thương đến khám phá các vụ giết người, các băng đảng bí mật ở Hà Nội... Lúc bấy giờ, series này vô cùng cuốn hút độc giả. Người ta chờ đợi mỗi lần ra mắt của chàng phóng viên nho nhã, hào hoa Lê Phong. Trinh thám của Thế Lữ pha trộn giữa trinh thám suy luận (theo kiểu Conan Doyle) và trinh thám hành động, mang nhiều nét lãng mạn và nhiều yếu tố kịch - đây là phong cách rất riêng làm nên dấu ấn của truyện trinh thám Thế Lữ.

Tên tuổi Phạm Cao Củng

Tuy nhiên, nhà văn trinh thám thành danh đầu tiên trong văn học Việt Nam lại chính là Phạm Cao Củng. Trong cuốn Nhà văn hiện đại, Vũ Ngọc Phan có viết: “Trong các tiểu thuyết trinh thám của Thế Lữ, Bùi Huy Phồn và Phạm Cao Củng, chỉ có tiểu thuyết của Phạm Cao Củng là có phần đặc sắc hơn”. Và ông cũng giới thiệu duy nhất tác giả Phạm Cao Ủng trong phần Tiểu thuyết trinh thám.

Phạm Cao Củng sinh năm 1913 tại Nam Định. Năm 1936, khi còn học trường Kỹ nghệ thực hành Hải Phòng, ông bắt đầu viết truyện trinh thám. Cuốn Vết tay trên trần xuất bản năm 1936, in khoảng 100 trang lúc đó có thể coi là cuốn tiểu thuyết trinh thám đầu tiên của văn học hiện đại. Ông cũng là nhà văn viết sách series đầu tiên ở Việt Nam. Sau khi vào làm cho tờ Hải Phòng tuần báo của Nhà xuất bản Mai Lĩnh, ông bắt đầu cuộc đời của một nhà văn chuyên nghiệp, viết cho Tiểu thuyết nhật báo, Phong hóa, Ngày nay... Năm 1954, ông di cư vào Sài Gòn. Năm 1975, ông đến Hoa Kỳ và cho đến nay định cư ở bang Florida.

Phạm Cao Củng viết trên 200 cuốn sách, trong đó, hiện sưu tầm chưa đầy đủ, có hơn 20 tiểu thuyết trinh thám. Tiểu thuyết trinh thám của Phạm Cao Củng chia làm hai series mang đặc điểm khác nhau: series Kỳ Phát gồm có, chẳng hạn, Vết tay trên trần, Kỳ Phát giết người, Đám cưới Kỳ Phát, Bóng người áo tím...; series Tám Huỳnh Kỳ có Máu đỏ lòng son, Chiếc gối đẫm máu, Bàn tay sáu ngón... Trong Hồi ký (in tại Hoa Kỳ năm 1993) ông tự nhận mình “chỉ là một anh Thợ Viết không hơn không kém”, có lẽ do quan niệm như vậy nên ông không hề lưu trữ tác phẩm, và ông cũng không còn nhớ rõ ông đã viết những gì. Tiểu thuyết trinh thám của Phạm Cao Củng chia làm hai dòng: trinh thám suy luận và trinh thám mạo hiểm, ảnh hưởng rõ nét của Conan Doyle và Maurice Leblanc. Nhân vật Kỳ Phát mang đậm dáng dấp của Sherlock Holmes. Cũng giống như gã thám tử lừng danh người Anh Sherlock Holmes, chàng Kỳ Phát tôn thờ phép suy luận, trong cả cuộc đời, chàng lấy suy luận làm phương cách phá án. Dùng trí óc để suy xét, đề cao lý trí và logic các sự kiện, tên tuổi trinh thám của chàng gắn với phép suy luận. Trong các cốt truyện trinh thám ít khi có xác chết ngay từ đầu, xác chết sẽ xuất hiện tình cờ để thách thức tài năng thám tử; các án mạng kép, những liên can ngày càng mở rộng và bí hiểm; những câu chuyện dẫn dắt, những nghị luận về công việc trinh thám đan xen trong tiến trình kể chuyện, đó là kết cấu phổ biến của tiểu thuyết trinh thám phương Tây thời kỳ đầu mà tiêu biểu là Conan Doyle.

Đương thời, các nhà xuất bản in sách của Phạm Cao Củng dưới tiêu đề Trinh thám Kỳ Phát. Khai thác những khung cảnh bí hiểm, những câu chuyện lắt léo rùng rợn, các nhân vật liên quan đến các băng đảng phổ biến trong truyện kiếm hiệp, truyện đường rừng bấy giờ; nhân vật thám tử tài ba, trọng nghĩa khinh tài, với những số phận éo le sẽ được soi sáng dưới sự điều tra của nhân vật chính..., đó là các yếu tố làm nên sự hấp dẫn của trinh thám Kỳ Phát. Vào những năm trước Cách mạng tháng Tám, ở các đô thị, người ta chờ đợi trinh thám Kỳ Phát, không phải là cho đến khi in thành quyển, mà hồi hộp từ những kỳ in báo trước đó.

Series về nhân vật Tám Huỳnh Kỳ mang phong cách khác hẳn: đó là những cốt truyện nhuốm màu rùng rợn, hành động của nhân vật mang tính cách mạo hiểm. Nhân vật chính Tám Huỳnh Kỳ là thủ lĩnh một băng nhóm trộm cướp, đối tượng điều tra của cảnh sát. Đó là một mẫu nhân vật lưỡng diện, sẵn sàng làm những việc tàn bạo nhưng trong tính cách vẫn chứa đựng nét thông minh, hào hiệp, nghĩa khí của một trang nam tử, sẵn sàng giúp đỡ người yếu thế, trong nhiều tình huống thực sự trở thành một thám tử, điều tra làm sáng tỏ các vụ việc để rửa tiếng oan cho băng nhóm. Đây là nhân vật mang dáng dấp của tên trộm hào hoa Arsène Lupin trong văn học Pháp.

Cho đến nay, Phạm Cao Củng là nhà văn viết trinh thám series có số lượng tác phẩm nhiều nhất và thành công nhất ở Việt Nam. Sau ông, ở miền Nam cũng có tác giả viết truyện series, song không có ai để lại thành tựu đáng kể như ông.

Mong muốn bản địa hóa

Tiểu thuyết trinh thám ra đời trong lòng xã hội thị dân phương Tây, hình thức cổ điển của nó nằm ở phương Tây, và các nhà văn Việt Nam khi viết trinh thám đều có ý thức mạnh mẽ về bản địa hóa thể loại. Chính Phạm Cao Củng đã bày tỏ mong muốn bản địa hóa tiểu thuyết trinh thám trong cuốn Hồi ký của ông: “Sự thực, viết truyện trinh thám ở nước ta rất khó, vì dân ta vốn tính bình dị, ngay trong xã hội ít thấy xảy ra những vụ trộm hay án mạng khả dĩ có thể gọi là ly kỳ, bí mật. Phần lớn dân ta chưa hề trông thấy chính mắt một khẩu súng lục bao giờ, hiểu biết rất ít về cơ khí và hóa học, lại rất hiếm ai có được một chiếc xe hơi riêng của mình. Vì thế cho nên những vai chính trong truyện trinh thám Việt Nam chẳng thể mỗi lúc giơ được khẩu súng lục ra hay bắn nhau, không thể có được những nhà hầm có cơ quan bí mật hay luôn luôn nhảy lên xe hơi theo dõi quân gian như ở trong nhiều truyện trinh thám Âu Tây. Chính vì thế mà luôn luôn tôi chỉ ao ước viết được những truyện trinh thám mà việc rất có thể xảy ra được trong xã hội Việt Nam, mà vai chính cần có được những tính cách hoàn toàn Việt Nam.”

Tiểu thuyết trinh thám Việt Nam đã có một thời vàng son trước năm 1945, do lịch sử đã phát triển đứt đoạn và rời rạc. Ngày nay, khi nhu cầu của người đọc đối với thể loại, và, vì những thành tựu và phương cách mà tiểu thuyết trinh thám thế giới đã xóa nhòa ranh giới với các thể loại văn chương “bác học”, liệu có thể bắt đầu một thời kỳ khác cho văn học trinh thám Việt Nam?


Nguồn : TT&VH

 

[Hide Nguyễn]

Khác với loại sách trinh thám cổ điển dựa trên cái trục chính vụ án - điều tra tội phạm với các tác giả đã trở thành kinh điển như Arthur Conan Doyle, Agatha Christie, Georges Simenon... (hầu hết tác phẩm của các tác giả này đều đã được dịch giới thiệu ở Việt Nam), con đường của sách trinh thám chính trị đến với người đọc Việt Nam khá lắt léo.

Tình báo, phản gián có phải là trinh thám?

Bản thân khái niệm sách trinh thám chính trị cũng đã hết sức đa dạng và khá phân tán. Trước hết, nội dung của nó phải liên quan đến những vấn đề mang tính chính trị, hoạt động của các điệp viên, điệp vụ, các cơ quan tình báo hay phản gián (cả hư cấu lấn phi-hư cấu). Trước đây, khi đất nước còn chia cắt và cuộc chiến tranh lạnh vẫn hoành hành trên thế giới, người đọc Việt Nam chủ yếu biết đến thể loại sách này dưới tên gọi tiểu thuyết tình báo hay phản gián. Nguồn sách chủ yếu đến từ Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu hay Cuba.

​

Đã có một thời, nhiều bạn đọc Việt Nam say sưa tiểu thuyết tình báo Nam tước Phôn Gônring của Iuri Mikhailic (tên gốc trong tiếng Nga là Một mình trên chiến trường vẫn là chiến sĩ), Hầm bí mật bên bờ sông Elbơ (và phần tiếp theo của cuốn này là Vượt qua lưới thép), Thanh kiếm và lá chắn..., tiểu thuyết phản gián Chiếc khuy đồng, sau này là Biển lạnh, Hiệp hai và một trong những cuốn sách hiếm hoi về tình báo - phản gián Cuba: Bóng chim câu trên sóng biển Miami...

Tiểu thuyết trinh thám chính trị hư cấu khá ít, loại phi-hư cấu càng ít hơn, có thể kể tới Bảy năm gian khó, viết về quá trình thâm nhập vào đài châu Âu tự do của một sĩ quan tình báo Ba Lan là Sekhovic và vài cuốn sách về nhà tình báo Richard Sorge (Nhà tình báo vĩ đại, Người đã cứu Moscow, Richard Sorge). Có lẽ tác giả nổi tiếng, được người đọc Việt Nam biết đến nhiều nhất thời kỳ này là nhà văn Liên Xô Iulian Semionov với các tác phẩm như Mười bảy khoảnh khắc của mùa Xuân (tình báo), TASS được quyền tuyên bố (phản gián)... Đã có truyền thuyết rằng tác phẩm Mười bảy khoảnh khắc của mùa Xuân viết về hoạt động của nhà tình báo Isaev Shtirlitz (cũng được dựng thành phim và hết sức nổi tiếng) chân thực đến nỗi nhà lãnh đạo Liên Xô thời bấy giờ là Leonid Brezhnev, sau khi đọc xong, đã yêu cầu các cơ quan chức năng của Liên Xô làm thủ tục để phong danh hiệu anh hùng cho Isaev Shtirlitz! Sau cuốn này, người đọc Việt Nam tiếp tục được theo dõi hoạt động tình báo của Shtirlitz trong những tác phẩm nối theo cũng của Iulian Semionov là Lệnh phải sống (hai tập) và Bành trướng (không hiểu vì sao chỉ ra có một tập rồi ngừng).

Trong khi ấy, thể loại trinh thám chính trị trên thế giới phát triển mạnh mẽ. Do ảnh hưởng của cuộc xung đột ý thức hệ cũng như chiến tranh lạnh trên phạm vi toàn thế giới vào thời kỳ đó nên hầu hết các tác phẩm trinh thám chính trị đều phản ánh sâu sắc quan điểm cũng như sự mường tượng về kẻ thù của các tác giả. Thomas Power, tác giả cuốn tiểu thuyết gián điệp nổi tiếng Người nắm giữ bí mật: Richard Helms và CIA, nói: “Tiểu thuyết gián điệp trong thời kỳ này chính là tấm gương phản ánh một cách trung thực nhất những sắc thái của cuộc chiến tranh lạnh. Nó đã dạy chúng ta nhiều điều hơn bất kỳ những bài diễn thuyết dài dòng nào về cuộc chiến giữa hai hệ thống trên thế giới”.

Một trong những tác giả nổi tiếng nhất của thời kỳ này là Ian Fleming, nguyên là một điệp viên làm việc trong tình báo hải quân Anh thời kỳ đệ nhị thế chiến và cả sau khi chiến tranh kết thúc. Ian Fleming chính là cha đẻ của nhân vật điệp viên 007 James Bond qua 14 tiểu thuyết, một mẫu người hùng phương Tây vừa hoạt động điệp báo vừa tán gái và nốc rượu như hũ chìm. Hầu hết các tác phẩm của Ian Fleming đều được giới thiệu ở miền Nam trước năm 1975 dưới dạng bản dịch hoặc phóng tác (chủ yếu của tác giả Hoàng Hải Thủy). Cũng chính điệp viên 007 James Bond là hình mẫu để cho một tác giả ở miền Nam, vốn là luật sư, dưới bút danh Người Thứ Tám, đã copy và “sáng tác” ra một mẫu người hùng tương tự là điệp viên Z28 Tống Văn Bình trong loạt truyện Z28 với trên dưới 50 quyển phát hành rộng rãi ở miền Nam thời kỳ trước 1975. Sau 1975, một số tác phẩm của Ian Fleming đã được giới thiệu là Bí mật đảo phân chim, Sòng bạc Hoàng gia, Điệp vụ kim cương, Sống hay là chết, Chiến dịch sấm sét.

Một tác giả thuộc vào loại xuất sắc nhất của thể loại trinh thám chính trị thời kỳ này là John Le Carré, với tác phẩm Người về từ vùng lạnh, đoạt giải thưởng Somerset Maugham tại Anh năm 1964 (xuất bản ở miền Nam trước 1975 với hai bản dịch khác nhau, một có nhan đề Người từ miền đất lạnh, một là Máu đẫm bức tường Bá Linh. Do quan điểm thiên kiến của John Le Carré nên các tác phẩm viết về thời kỳ chiến tranh lạnh của tác giả trinh thám chính trị bậc thầy này ít được giới thiệu ở miền Bắc trước năm 1975).

Một tác giả rất xuất sắc khác có nhiều tác phẩm được giới thiệu ở Việt Nam là Frederick Forsyth. Mở đầu là cuốn tiểu thuyết Một ngày của Chó Rừng (1971), được dịch dưới nhan đề Kẻ giết mướn, kể về vụ ám sát Tổng thống Pháp Charles De Gaulle của một sát thủ máu lạnh người Anh, vô cùng hấp dẫn. Một cuốn khác của cùng tác giả cũng được giới thiệu là Hồ sơ ODESSA, khám phá âm mưu di tản những tên tội phạm phát xít Đức sau chiến tranh thế giới thứ hai.

Cuộc chiến khốc liệt giữa các cơ quan tình báo trong bối cảnh đối đầu chính trị Đông-Tây cũng xuất hiện trong một số các tác phẩm trinh thám chính trị hiếm hoi được dịch ở Việt Nam như Núi băng trôi của Arnaud de Borchgrave và Robert Moss, Kẻ lừa dối của Frederick Forsyth, Phản công của Sean Flanery, Đợi chờ của John Le Carré, Giáo chủ trong điện Kremli của Tom Clancy (một tác giả trinh thám chính trị rất nổi tiếng của Mỹ nhưng ít được dịch ở Việt Nam)...

Bước ngoặt sau 11/9/2001

Chiến tranh lạnh kết thúc, tiểu thuyết trinh thám chính trị dường như bắt đầu bước vào thời kỳ suy tàn. Các kẻ thù cũ trước đây nay trở thành đối tác của nhau, các hoạt động mật bị thu hẹp lại. Sự phát triển vượt bậc của công nghệ gây cho người ta cảm giác rằng máy móc có khả năng thay thế cho con người và các hoạt động điệp báo cổ điển dần lùi vào dĩ vãng.

Thế nhưng vụ khủng bố ngày 11/9, hai cuộc chiến tranh ở Iraq và cuộc chiến tranh Afghanistan đã làm thay đổi quan niệm đó và tiểu thuyết trinh thám chính trị tiếp tục tìm được những miền đất mới để khai phá. Giờ đây, kẻ thù đã thay đổi. Đó có thể là sự kết hợp giữa một tên khủng bố với một cơ quan tình báo thù địch, hay đơn giản chỉ là những phần tử khủng bố, cực đoan, tin tưởng một cách mù quáng vào những giáo lý chết người của chúng. Không còn những chiến tuyến rõ ràng nữa. Hoạt động tình báo, gián điệp mang những màu sắc mới, dưới những hình thái mới. “Chúng tôi đã được thức tỉnh - Frederick Forsyth nói - Bây giờ là lúc ra đời của những cuốn sách dựa trên cơ sở một thế giới mới, những công nghệ mới trong thế giới ấy và cuộc chiến chống khủng bố”.

Các tác giả mới nổi cũng như cổ điển của dòng sách trinh thám chính trị nhanh chóng cho ra đời hàng loạt những tác phẩm mới. Frederick Forsyth có Kẻ lừa dối (về điệp viên Mc Cready hoạt động khắp thế giới), Những bí ẩn của sa mạc (về dự án chế tạo Siêu đại bác của chính quyền Tổng thống Saddam Hussein), Người tù Afghanistan (về mạng lưới khủng bố và cuộc chiến ở Afghanistan). John Le Carré có Độc hổ (hoạt động điệp báo chống khủng bố), Thợ may Panama (được giới thiệu ở Việt Nam dưới nhan đề Người tình Panama, chắc để câu khách!)... Ngoài ra còn có Ngày tận thế của Moris Fairhi (về hoạt động điệp báo ở Trung Đông), Săn đuổi của Gordon Thomas (về hoạt động chống khủng bố)... Mới nhất là bộ ba tác phẩm của Daniel Silva gồm Hỏa thần, Người đưa tin, Kẻ phụng sự thầm lặng. Đây là 3 trong số 12 tác phẩm của cùng tác giả này mà 9 trong số đó có nhân vật chính là điệp viên sát thủ Gabrrel Allon, hoạt động chủ yếu trên mặt trận chống khủng bố. Hầu hết các tác phẩm của Daniel Silva đều nằm trong danh sách bestseller của Thời báo New York.

Cũng không thể không kể đến một nhánh khác của thể loại tiểu thuyết trinh thám chính trị, bao gồm các hồi ký của những người đứng đầu các cơ quan tình báo hoặc cựu điệp viên như Điệp viên từ Israel tới (về điệp viên Eli Cohen của Israel), Cuộc chiến đấu thầm lặng của tôi (hồi ký của điệp viên Kim Philby), Kỹ thuật tình báo (hồi ký của cựu Giám đốc CIA Allen Dulles), Tầm nhìn Béclinh (hồi ký của Chỉ huy tình báo Đông Đức Markus Wolf), Tên trùm mật vụ phát xít Đức thú nhận (hồi ký của trùm tình báo phát xít Đức Walter Schellenberg), CIA và bệnh sùng bái tình báo (của hai chuyên gia CIA là Victor Marchetti và J. Marks), Lỗ hổng lớn (của cựu điệp viên Richard Tomlinson), Mắt bão (hồi ký của cựu Giám đốc CIA George Tenet), Bắt gián điệp (của cựu điệp viên Anh Peter Wright), Những chiến dịch đặc biệt (của cựu chỉ huy tình báo Nga Pavel Sudoplatov)...

Hoặc các tiểu thuyết phi-hư cấu về các vụ án gián điệp có thật như Thoát khỏi CIA của Ronald Kessler (về vụ đào thoát sang Mỹ rồi tái đào thoát của đại tá KGB Yuri Yurchenko), Điệp viên ở Washington của Peter Maas (về vụ điệp viên CIA Aldrich Aimes hoạt động cho KGB)... Riêng về điệp viên cộng sản lừng danh Phạm Xuân Ẩn của Việt Nam cũng đã có ít nhất hai cuốn của tác giả nước ngoài được dịch ngược trở lại giới thiệu với độc giả Việt Nam là Điệp viên hoàn hảo, của Larry Berman và Phạm Xuân Ẩn: Câu chuyện khác thường về một điệp viên đã thách thức nước Mỹ, của Jean-Claude Pomonti.


Nguồn : TT&VH

 

[Hide Nguyễn]

Đầu năm nay, khi NXB Công an nhân dân cho ấn hành tiểu thuyết Trại hoa đỏ của nữ nhà văn trẻ Di Li (phần lớn bản thảo đã được tác giả đưa lên blog từ 10/2007 để thăm dò bạn đọc), thể loại trinh thám kinh dị đột ngột khuấy động văn đàn đến độ có vài nhận định hơi quá rằng đây sẽ là “hướng đi mới của văn học trẻ Việt Nam” (!).

Trại hoa đỏ lấy bối cảnh ở một trang trại cùng tên nằm giữa vùng núi hẻo lánh. Khi vừa đặt chân đến đây, nhân vật nữ Diên Vĩ đã có những dự cảm chẳng lành. Nơi đó có một bộ tộc kỳ dị, những con người cổ quái, những vụ sát hại bí ẩn và truyền thuyết khó lý giải về dòng họ Quách... và đại úy công an tên Bách tình cờ trở thành người điều tra những cái chết bí ẩn ở Trại hoa đỏ. Có đầy đủ các yếu tố của một câu chuyện trinh thám và kinh dị, dù sự thành công của Trại hoa đỏ có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau, nhưng rõ ràng, sau một thời gian khá dài “đứt mạch”, dòng văn chương trinh thám Việt Nam dường như đã bắt đầu tìm được sự tiếp nối.

Nữ tác giả Di Li và tác phẩm Trại hoa đỏ


​

Quay trở lại một chút với sự “đứt mạch” của dòng văn học trinh thám “made in Vietnam” đã được đề cập phần nào trong bài viết của nhà văn Trần Thanh Hà trong chuyên đề này. Dù chịu ảnh hưởng dễ nhận thấy từ dòng văn học trinh thám phương Tây, song ý thức phát triển một dòng riêng cho văn học trinh thám đã tạo nên dấu ấn của thời vàng son trinh thám Việt Nam trước 1945. Sau thời kỳ này, văn học Việt không phải không xuất hiện các tác phẩm thuộc dòng này, nhưng hầu như ít để lại dấu ấn trong bạn đọc lẫn những đóng góp về mặt thể loại, chủ yếu do các tác giả còn dừng lại ở ghi chép thô hiện thực (nhà văn Trần Thanh Hà gọi tình trạng này là lối “tả chân”, ghi chép hiện thực như nó vốn có), người đọc bị lôi vào chi tiết của vụ án, rùng rợn trước cái chết (vốn không phải là mục tiêu của văn chương trinh thám đích thực) thay vì phát triển tư duy logic và trí tưởng tượng để phán đoán và suy luận (đây mới đích thực là mục tiêu của văn chương trinh thám).

Vì vậy, sau những tác phẩm tiểu thuyết tình báo (một dòng trong tiểu thuyết trinh thám) được xem là “đỉnh cao” như X30 phá lưới (của Đặng Thanh), Ván bài lật ngửa (của Nguyễn Trương Thiên Lý), Ông cố vấn (của Hữu Mai), Ông tướng tình báo và hai bà vợ (của Đặng Trần Thiết) đều dựa theo các nguyên mẫu là những huyền thoại trong ngành tình báo Việt Nam (Vũ Ngọc Nhạ, Phạm Ngọc Thảo, Phạm Xuân Ẩn...), nhiều năm gần đây, văn học trinh thám Việt Nam “rớt hạng” xuống dạng sách vụ án... Đánh vào tâm lý tò mò của của không ít bạn đọc, số lượng phát hành của loại sách này từ 3.000 - 5.000 bản, có khi lên tới hàng vạn bản, gấp nhiều lần sách văn học. Tuy nhiên loại sách này chỉ đơn thuần tập hợp các câu chuyện vụ án, kể án, kết án, rút ra bài học..., nói cho đúng, đấy là những bài báo ngắn dài tùy từng loại vụ án, không thể gọi chúng là tác phẩm văn học, thậm chí còn là sách đen!

Song, sự ăn khách của sách vụ án cho thấy, lúc nào và bao giờ, thể loại này cũng thuộc loại “best-seller” trên thị trường. “Nữ hoàng truyện trinh thám Mỹ” Patricia Cornwell nổi tiếng vì sự giàu có do các tác phẩm ăn khách của bà cứ đều đặn mỗi năm ra lò một cuốn, hầu hết chúng được dịch ra trên 20 thứ tiếng và tiêu thụ hàng triệu bản.

Để viết ra được những cuốn như Mật mã Da Vinci, tác giả của nó đã phải tốn rất nhiều trí tuệ, công sức và tiền bạc
Có lý giải cho rằng, ở Việt Nam, nền công nghiệp chưa phát triển, thành phố lớn cũng vẫn còn mang dáng dấp “phố xóm”, “phố làng”, ít có những kiểu tội phạm siêu công nghệ, những tình tiết các vụ án không quá phức tạp để phá án. Vì vậy, những vụ án mang tính phức hợp, tinh vi, lắt léo - tiền đề cho những tác phẩm trinh thám - không nhiều. Nhưng sẽ là ấu trĩ khi nghĩ rằng quốc gia nào nhiều tội phạm, nền văn học trinh thám ở đó sẽ phát triển rực rỡ! Ngày nay, truyện trinh thám không còn dừng lại ở những vụ án thông thường mà đi sâu vào nhiều lĩnh vực khoa học cao, tôn giáo, tâm sinh lý. v.v... Không ít tác phẩm ăn khách và lập tức được dựng thành những bộ phim bom tấn của Hollywood đều là những tiểu thuyết trinh thám kiểu mới này, như Mật mã Da Vinci (về những bí mật lịch sử và tôn giáo), Sự im lặng của bầy cừu (về tâm lý học tội phạm).v.v... Nếu chịu khó động não, và dày công nghiên cứu, ở Việt Nam với bề dày về lịch sử và văn hóa, chắc chắn sẽ có một “hiện thực sinh động và đầy ắp” cho những cảm hứng của khuynh hướng trinh thám đương đại này.

Tuy nhiên, cũng phải nói thêm điều này: để bứt ra khỏi lối “tả chân” và trở thành những cây bút trinh thám chuyên nghiệp, thể loại mang đầy tính khoa học chính xác này cũng đòi hỏi nhà văn phải làm việc như một nhà khoa học. Theo giáo sư Đặng Anh Đào, chỉ để viết cuốn Vì lợi ích của Elena, nữ tác gia Elizabeth George đã dự một lớp học về tâm lý học, nghiên cứu sự bố trí của khu vực Đại học Cambridge (kèm theo bản đồ trình bày trong truyện), tìm tới những cố vấn nổi tiếng về nghệ thuật hội họa, học thêm về nhạc jazz, nhờ thanh tra chuyên án hình sự góp ý về cấu trúc tình tiết... Còn để viết Nguyên nhân cái chết, Patricia Cornwell phải thâm nhập vào một số vùng cấm quân sự, vào địa hạt của FBI. Kết quả là, năm 2003, một cuốn truyện của bà đã trở thành một công trình điều tra, xác định thủ phạm của vụ án đã bị “đóng hồ sơ” từ đầu thế kỷ XX. Tờ New York Times ước tính nhà văn này đã chi ra khoảng 6 triệu USD để mua những vật chứng còn lại của họa sĩ - kẻ giết người hàng loạt, huy động một đội ngũ chuyên gia nghiên cứu tranh (P. Cornwell đã mua 31 bức và... rạch ra xem xét), nghiên cứu ADN trên tem phong bì thư mà tên này đã gửi đi, tìm thêm bằng chứng giết người, mời bác sĩ giải phẫu tử thi làm cố vấn...

Trong Trại hoa đỏ, Di Li được khen là “xử lý giỏi các vấn đề về kỹ thuật hình sự dù không phải là người trong nghề”. Sau Trại hoa đỏ, nữ nhà văn đang tiếp tục với cuộc điều tra của đại úy Bách trong tiểu thuyết mới mang tên Giáo phái. Một địa hạt dễ ăn khách, nhưng rõ ràng là không dễ viết chút nào. Bởi vậy, sau Di Li, chưa thấy nhà văn trẻ nào “tấn công” vào địa hạt này, nên còn quá sớm để nói văn học trinh thám sẽ là hướng đi mới của văn học trẻ Việt Nam.



Nguồn : TT & VH

 

[Hide Nguyễn]

Đã rất lâu rồi chưa có đọc lại những truyện trinh thám rồi. Còn nhớ cách đây hai năm có đọc cuốn có tựa :Chiếc giày đỏ thêu hoa. Một cuốn trinh thám do một tác giả Trung Quốc viết. Mình không nhớ rõ tên ông ấy, nhưng đọc có nhiều tình tiết huyền bí và cả chi tiết rất hồi hộp, lạnh lạnh sống lưng...

Nhưng câu chuyện cũng là một mối tình cực thi vị. Đúng là, không có truyện trinh thám nào không xuất hiện những mối tình thì phải ? Kể cả truyện viết về chuyện thực ...

Trên mạng, ít có truyện hay quá !


Mời các bạn đón đọc kì 4 .