[FONT="]CHƯƠNG DƯƠNG – HÀM TỬ[/FONT]
Trần Quang Khải là con thứ vua Trần Thái Tông, người làng Tức Mặc, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định, sinh năm 1294. Ông là người học rộng và thông hiểu nhiều thứ tiếng, tài kiêm văn võ, có công lớn trong việc phá quân Nguyên ở đời Trần.
Khoảng cuối năm Giáp Thân ( 1284), trước sức tấn công ồ ạt của quân xâm lược nhà Nguyên dưới triều tổng chỉ huy của Thái Hoan. Trước thế giặc mạnh, quân ta phải rút khỏi kinh đô Thăng Long. Tiết chế thống lĩnh toàn quân Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn đưa vua về Thanh Hóa và sắp xếp việc kháng chiến chống ngoại xâm.
Mùa xuân năm sau, Ất Dậu ( 1285), đạo quân Nguyên do Toa Đô thống lĩnh đi đường Chiêm Thành tiết ra định đánh chiếm đất Nghệ An. Được Thượng tướng Trần Quang Khải chống giữ rất vững nên Toa Đô không đánh nổi, lại thêm lương thực ngày một cạn dần, Toa Đô bèn bàn với Ô Mã Nhi dẫn quân xuống thuyền vượt ra Bắc để hợp binh với Thoát Hoan. Được tin ấy, Trần Quang Khải phi báo ra Thanh Hóa cho Trần Hưng Đạo biết, Trần Hưng Đạo liền sai Chiêu Văn vương Trần Nhật Duật đem quân ra đón đường đánh Toa Đô ở vùng Hải Dương và cho Trần Quang Khải mang một đạo quân thứ hai kéo thẳng ra Thăng Long chờ lúc nào Trần Nhật Duật diệt xong quân Toa Đô thì cùng hợp binh đánh úp Thăng Long.
Quả nhiên tháng tư năm ấy ( Ất Dậu), Trần Nhật Duật gặp đoàn thuyền của Toa Đô ở bến Hàm Tử ( thuộc huyện Đông Anh, tỉnh Hưng Yên). Quân ta đánh rất hăng. Toa Đô tử trận, Ô Mã Nhi trốn lên một chiếc thuyền con chạy thoát.
Trần Quang Khải được tin đại thắng, liền chia quân đánh chiếm thuyền của Thoát Hoan ở bến Chương Dương, mặt khác bổ vây thành Thăng Long và giải phóng được kinh đô,Thoát Hoan chạy trối chết sang được sông Hồng và cố giữ đất Kinh Bắc ( Bắc Ninh).
Trần Quang Khải kéo quân vào thành mở tiệc khao quân. Giữa lúc cất chén vui vẻ, các tướng sĩ đề nghị thượng tướng ngâm một bài thơ. Trần Quang Khải tay bưng chén rượu, ứng khẩu ngâm rằng:
Đoạt sáo Chương Dương độ
Cầm hồ Hàm tử quan
Thái bình tu nỗ lực
Vạn cổ thử giang san.
Dịch:
Chương Dương cướp giáo giặc
Hàm Tử bắt quân thù
Thái bình nên gắng sức
Non nước vẫn ngàn thu.
Nguồn NXBLD.
