Chùm ca dao về quê hương đất nước (Kết nối tri thức - Ngữ văn 6)

[Ngọc Suka]

Thơ lục bát là thể loại thơ nằm trong thể loại thơ dân tộc của Việt Nam. Gồm các cặp câu thơ kết thành một bài: câu đầu là 6 chữ, câu sau là 8 chữ, cứ nối tiếp cho tới hết bài. Đặc trưng cái tôi trữ tình trong thơ lục bát/ca dao là: thông thường nội dung tác phẩm trữ tình được thể hiện gắn liền với hình tượng nhân vật trữ tình, đó là hình tượng người trực tiếp thổ lộ suy nghĩ, cảm xúc, tâm trạng trong tác phẩm.

Bài 4 (Kết nối tri thức với cuộc sống) với chủ đề “Quê hương yêu dấu” với bài mở đầu “Chùm ca dao về quê hương đất nước”

CHÙM CA DAO VỀ QUÊ HƯƠNG ĐẤT NƯỚC​

I. Tìm hiểu chung

1. Đọc văn bản

2. Tìm hiểu từ ngữ khó

- Các địa danh ở Hà Nội:
+ Trấn Võ
+ Thọ Xương
+ Yên Thái
+ Tây Hồ

- Các địa danh ở Lạng Sơn:
+ xứ Lạng
+ sông Tam Cờ

- Các địa danh ở Huế:
+ Đông Ba
+ Đập Đá
+ Vĩ Dạ
+ Ngã ba Sình

II. Tìm hiểu chi tiết

1. Bài ca dao (1)

- Thể lục bát, 4 dòng. Các dòng 6 có 6 tiếng, các dòng 8 có 8 tiếng;
- Cách gieo vần: đà – gà, xương – sương – gương;…
- Tiếng cuối của dòng 6 ở trên vần với tiếng thứ sáu của dòng 8 ở dưới, tiếng cuối của dòng 8 lại vần với tiếng cuối của dòng 6 tiếp theo;
- Ngắt nhịp:

+ Gió đưa/ cành trúc/ la đà
Tiếng chuông Trấn Võ/ canh gà Thọ Xương​

Nhịp chẵn: 2/2/2; 2/4; 4/4;

- Biện pháp tu từ:
+ Ẩn dụ : mặt gương Tây Hồ vẻ đẹp của Tây Hồ, nước trong vào buổi sớm như sương (ẩn dụ - so sánh ngầm) . Vẻ đẹp nên thơ vào sáng sớm.

2. Bài ca dao (2)
- Thể lục bát, 4 dòng. Các dòng 6 có 6 tiếng, các dòng 8 có 8 tiếng
- Cách gieo vần: xa – ba, trông – sông
- Tiếng cuối của dòng 6 ở trên vần với tiếng thứ sáu của dòng 8 ở dưới, tiếng cuối của dòng 8 lại vần với tiếng cuối của dòng 6 tiếp theo;
- Ngắt nhịp:

+ Ai ơi/ đứng lại mà trông
Kìa thành núi Lạng/ kìa sông Tam Cờ​

nhịp chẵn: 2/4; 4/4
- Lời nhắn gửi: Ai ơi, đứng lại mà trông Lời gọi, nhắn gửi tha thiết hãy dừng lại mà xem vẻ đẹp của xứ Lạng.

3. Bài ca dao (3)
- Lục bát biến thể:
+ Tính chất lục bát: hai câu sau vẫn tuân theo quy luật của lục bát thông thường.
+ Tính chất biến thể: hai dòng đầu:
++ Cả hai dòng đều có 8 tiếng (không phải lục bát, một dòng 6 tiếng, một dòng 8 tiếng).
++ Về thanh, tiếng thứ tám của dòng đầu tiên (đá) và tiếng thứ sáu của dòng thứ hai (ngã) không phải thanh bằng như quy luật mà là thanh trắc.
- Vẻ đẹp nên thơ nhưng trầm buồn của xứ Huế - Huế đẹp với sông nước mênh mang, với những điệu hò mái nhì mái đẩy thiết tha, lay động lòng người.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật
- Thể thơ lục bát và lục bát biến thể, phù hợp với việc tâm tình, bộc lộ tình cảm, cụ thể ở đây là tình yêu quê hương đất nước.

2. Nội dung
- Chùm ca dao thể hiện tình yêu tha thiết và lòng tự hào của tác giả dân gian đối với vẻ đẹp của quê hương đất nước.

IV. Luyện tập

Câu 1. Nghĩa từ “canh gà” trong bài ca dao số 1 là gì?
A. Chỉ ban đêm
B. Chỉ tiếng gà báo canh
C. Chỉ một hành động trông coi
D. Chỉ đặc sản bát canh gà

Câu 2. Bài ca dao số 2 chỉ địa danh nào?
A. Huế
B. Lạng Sơn
C. Thăng Long
D. Bình Định

Câu 3. Nghệ thuật nổi bật trong bài ca dao số 3?
A. Ẩn dụ
B. So sánh
C. Hoán dụ
D. Điệp từ, cấu trúc

 

[Ngọc Suka]

PHIẾU HỌC TẬP "CHÙM CA DAO VỀ QUÊ HƯƠNG ĐẤT NƯỚC"​

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Họ tên:
Câu 1: Đọc các bài ca dao 1, 2 và cho biết: Mỗi bài ca dao có mấy dòng? Cách phân bố số tiếng trong các dòng cho thấy đặc điểm gì của thơ lục bát?	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………..
Câu 2: Đối chiếu với những điều được nêu trong mục Tri thức ngữ văn ở đầu bài học, hãy xác định cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong các bài ca dao 1 và 2.	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………..
Câu 3: Trong cụm từ mặt gương Tây Hồ, tác giả dân gian đã sử dụng biện pháp tu từ nào? Hãy nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó.	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………..
Câu 4: Nêu tình cảm của em về tình cảm tác giả dân gian gửi gắm trong lời nhắn gửi: Ai ơi, đứng lại mà trông. Hãy tìm một số câu ca dao có sử dụng từ ai hoặc có lời nhắn Ai ơi…	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………..

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
Câu 1: So với hai bài ca dao đầu, bài ca dao 3 là lục bát biến thể. Hãy chỉ ra tính chất biến thể của thể thơ lục bát trong bài ca dao này trên các phương diện: số tiếng trong mỗi dòng, cách gieo vần, cách phối hợp thanh điệu, v.v…	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ………………………………………………………………
Câu 2: Bài ca dao 3 đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh nào để miêu tả thiên nhiên xứ Huế? Những từ ngữ, hình ảnh đó giúp em hình dung như thế nào về cảnh sông nước nơi đây?	……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… …………………………………………………………….. ……………………………………………………………..

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Họ tên:
Nghệ thuật của từng bài ca dao	……………………………………………………………………………... ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………
Nội dung của từng bài ca dao	……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………….