Với địa hình từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên – Huế có núi cao, các sông ngắn có hướng chủ yếu tây bắc – đông nam, đổ ra biển, lưu vực nhỏ, lòng sông hẹp và có độ dốc lớn, nên với lượng mưa lớn như vậy trút xuống là có lũ lớn, lũ lên rất nhanh.
Địa hình miền trung dốc thoải dần về phía biển, gần dãy Trường Sơn, ít sông ngòi
Miền trung nằm lõm và phía trong giống như 1 cái phếu cái gì vào cũng đọng lại nên thường bị lũ lụt nhiều hơn.
Nguyên nhân thông thường chủ yếu là do ảnh hưởng bởi hình thế thời tiết điển hình của mùa bão lũ miền Trung: phía Bắc có không khí lạnh từ lục địa Trung Quốc tăng cường, phía Nam là rãnh thấp đi qua nam Trung Bộ nối với một vùng áp thấp (AT) thường hay hình thành ngay trên vùng biển ngoài khơi Nam Bộ rồi di chuyển dọc theo ven biển miền Trung. Đây là một trong những nguyên nhân hay xảy ra nhất.
Thêm vào đó là vị trí địa lý như con sông Cả nằm ở độ cao 2.000m, chảy theo hướng tây bắc - đông nam qua tỉnh Nghệ An và đổ ra biển Đông tại Cửa Hội. Con sông này dài 531 km, lưu vực có diện tích 27.200 km2, độ dốc bình quân 18,3%; độ rộng bình quân 89 km. Sông Ngàn Sâu dài 135 km, chảy hoàn toàn trong tỉnh Hà Tĩnh, diện tích 2.310 km2, độ dốc bình quân lưu vực 28,2%. Lưu vực sông Hương - sông Bồ thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế, với dòng chính sông Hương dài trên 100 km bắt nguồn từ độ cao 1.318m, chảy gần theo hướng bắc nam ra biển ở cửa Thuận An. Diện tích toàn bộ lưu vực hệ thống sông Hương là 2.690 km2, trong đó trên 80% là đồi núi. Với điều kiện địa lý đặc trưng này cũng là một trong các yếu tố cho thấy thường xuyên xảy ra lũ lụt hơn
Mùa lũ ở bắc Trung Bộ thường xảy ra từ tháng 7 đến tháng 10, các tỉnh miền Trung từ Quảng Bình cho đến Phú Yên thường xảy ra từ tháng 10 đến tháng 12. Trong dân gian đã có câu ca dao: "Ông tha mà bà không tha, làm nên lũ lụt 23 tháng 10” là thế.