Vai trò của thuốc chẹn beta trong bệnh nội tiết và tim mạch

[Zun Đất]

VAI TRÒ CỦA THUỐC CHẸN BETA (BETA-BLOCKERS) TRONG BỆNH NỘI TIẾT VÀ BỆNH TIM MẠCH

​

Sự gia tăng hoạt tính của hệ thần kinh thể dịch trong suy tim gây ảnh hưởng xấu trên cơ tim và làm tăng tỷ lệ tử vong. Thuốc ức chế bêta có thể ngăn chặn sự kích hoạt của hệ thần kinh giao cảm trên tim. Sử dụng lâu dài thuốc ức chế bêta trên một số bệnh nhân suy tim đem lại cải thiện về huyết động học, giảm tỷ lệ bệnh tật và nhất là gia tăng tỷ lệ sống của bệnh nhân suy tim. Bài báo này trình bày các cơ sở khoa học, những thử nghiệm lâm sàng và cách sử dụng thuốc ức chế bêta trong suy tim.


ÐẠI CƯƠNG


Trong bệnh lý tim mạch, người ta nhận thấy số bệnh nhân bị suy tim ngày một tăng thêm. Tỷ lệ bệnh nhân bị suy tim trong dân số chung khoảng 1,5-2% và tỷ lệ này tăng đến 6-10% ở các bệnh nhân trên 65 tuổi. Tại Hoa Kỳ, có 4,8 triệu người bị suy tim và mỗi năm có 400.000-700.000 trường hợp mới(14). Vấn đề điều trị suy tim trở nên một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong lãnh vực tim mạch. Trong phạm vi bài này, chúng tôi chỉ bàn đến điều trị nội khoa suy tim. tùy theo quan điểm về sinh lý bệnh mà mỗi giai đoạn có cách điều trị khác nhau. Sau đây chúng ta hãy lược qua một vài nét chính trong "lịch sử" điều trị suy tim.

​

? Thập niên 60-70: Thuốc lợi tiểu và Digitalis

​

Trong những năm 60-70, suy tim được xem như những rối loạn về huyết động học. Tim yếu đi dẫn đến giảm cung lượng tim và ứ đọng tuần hoàn. Do đó điều trị chủ yếu là dùng thuốc lợi tiểu để làm giảm triệu chứng sung huyết và dùng digitalis để tăng sức co bóp của cơ tim. Sau đó một loạt các thuốc kích thích thụ thể bêta ra đời nhằm mục đích "cải thiện cái bơm". Ðó là dopamine và dobutamine. Các thuốc này cứu được các bệnh nhân bị phù phổi cấp hay giảm cung lượng tim nặng, tuy nhiên chúng chỉ thích hợp cho điều trị ngắn hạn và phải dùng đường tĩnh mạch. Một số thuốc kích thích bêta giao cảm bằng đường uống (pirbuterol, xameterol, prenalterol...) và thuốc ức chế men phosphodiesterase (amrinone, milrinone, enoximone) cũng được thử nghiệm rộng rãi nhưng cũng rút ra cùng một kết luận: các thuốc này chỉ cải thiện huyết động trong thời gian ngắn, còn việc kích thích tim liên tục không thấy đem lại điều gì tốt đẹp mà lại làm tăng các tác dụng phụ như rối loạn nhịp tim và đột tử(2).

​

 

[HuyNam]

Các dữ liệu gần đây từ nghiên cứu Tim Framingham và các nghiên cứu dịch tễ học khác đã chỉ ra rằng: sự hình thành của tình trạng tăng huyết áp tâm trương ở người trẻ gắn bó mật thiết với sự tăng cân và tăng kháng lực ngoại biên; những đối tượng này có trương lực thần kinh giao cảm tăng và cung lượng tim tăng. Ngược lại, tăng huyết áp tâm thu ở người lớn tuổi chủ yếu bắt nguồn từ sự kém đàn hồi thành mạch máu mới xuất hiện. Do đó, ở người trẻ tuổi, thường thừa cân (bao gồm cả người đái tháo đường), dùng đầu tay thuốc chẹn beta có tác dụng phòng ngừa nhồi máu cơ tim. Ngược lại, ở người lớn tuổi, dùng đầu tay thuốc chẹn chẹn beta (như atenolol) lại ít hiệu quả trong giảm nguy cơ tim mạch (do atenolol ức chế 1 phần thụ thể beta 2, gây ra rối loạn chuyển hoá và không cải thiện độ đàn hồi của mạch máu, không làm giảm áp lực động mạch chủ trung tâm một cách hiệu quả hay kém hiệu quả trong việc làm đảo ngược sự phì đại thất trái). Do đó, những thuốc chẹn beta như atenolol kém thích hợp cho điều trị đầu tay ở người lớn tuổi. Một số thuốc chẹn beta như bisoprolol (liều 10mg/ngày rất chọn lọc thụ thể beta 1) và nebivolol thực sự cải thiện độ đàn hồi của mạch máu và không gây rối loạn chuyển hoá. Thuốc chẹn beta được dùng sau thuốc lợi tiểu liều thấp (thuốc này cải thiện độ đàn hồi mạch máu và tăng hoạt tính hệ giao cảm, là môi trường tối ưu cho thuốc ức chế beta) ở người tăng huyết áp lớn tuổi (kể cả người đái tháo đường) làm giảm hiệu quả biến cố tim mạch (sự phối hợp này có thêm lợi điểm là giảm được 30% nguy cơ gãy xương). Các phân tích hồi cứu bao gồm các nghiên cứu trong đó không nêu rõ thuốc lợi tiểu hay thuốc chẹn beta được chọn là điều trị đầu tay làm mờ nhạt lợi ích của thuốc lợi tiểu đầu tay/thuốc ức chế beta hàng thứ hai.

Tóm lại, bệnh nhân tăng huyết áp (mọi lứa tuổi) có bệnh tim thiếu máu cục bộ đều thích hợp tốt với thuốc chẹn beta.