TỰ TÌNH

[ngan trang]

Ngày soạn: tháng năm
Tuần 02 (Từ tiết 05 đến tiết 08)
Tiết 05

TỰ TÌNH ​

(BÀI II) Hồ Xuân Hương​

A.MỤC TIÊU BÀI HỌC
Hướng dẫn học sinh hiểu được tâm sự bức bối của nhà thơ và nỗi niềm khát khao được hưởng hạnh phúc của người phụ nữ. Nắm được những nét độc đáo trong nghệ thuật thơ Nôm của Hồ Xuân Hương.

B.PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
-Sách GK, sách GV
-Thơ Hồ Xuân Hương
-Giáo án lên lớp cá nhân

C.CÁCH THỨC TIẾN HÀNH
Giáo viên tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: hướng dẫn học sinh đọc, trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi.

D.TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1.KIỂM TRA BÀI CŨ:
Qua bài thơ Mời trầu đã học ở THCS, hãy trình bày những điều em biết về nhà thơ Hồ Xuân Hương ?
2.GIỚI THIỆU BÀI MỚI:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS​

YÊU CẦU CẦN ĐẠT​

Hs đọc phần tiểu dẫn Sgk
Nêu nội dung chính của phần tiểu dẫn?
I.TÌM HIỂU CHUNG
1.TIỂU DẪN
+Hai nội dung:
Thứ nhất: cuộc đời Hồ Xuân Hương.
+Nguồn gốc: quê làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An.
Thân phụ là cụ đồ Hồ Phi Diễn, Cụ ra bắc dạy học rồi lấy vợ lẽ sinh ra Hồ Xuân Hương
+Đường tình duyên của bà lận đận: hai lần lấy chồng đều làm lẽ (Cố đấm ăn xôi, xôi lại hẩm; Cầm bằng làm mướn, mướn ... công)
+Bà tính tình phóng khoáng, giao du rộng.
cuối đời, bà đi thăm thú nhiều nơi, nhất là các chùa chiền, danh lam thắng cảnh



Vì sao Hồ Xuân Hương được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”
Thứ hai: Sự nghiệp thơ văn
+Tập “Lưu Hương kí”(Phát hiện năm 1964)
có: 26 bài thơ chữ Nôm, 24 bài thơ chữ Hán
+Nội dung chủ yếu của thơ bà: là nỗi niềm cảm thông, là sự khẳng định vẻ đẹp và khát vọng hạnh phúc của người phụ nữ.
+Về nghệ thuật: thơ bà mang phong cách riêng độc đáo, bà là nhà thơ nữ viết về giới mình với giọng điệu thơ vừa trữ tình, vừa trào phúng, mang đậm phong cách dân gian;
ngôn ngữ trong thơ bà táo bạo mà tinh tế...

Hs đọc bài thơ
Bài thơ viết theo thể loại gì?
2.VĂN BẢN
-Bài thơ Nôm Đường luật.
-Bài thơ làm theo thể thất ngôn bát cú.

Theo em bài thơ này có mấy cách chia đoạn?
+Cách 1: Chia thành bốn cặp câu: đề, thực, luận, kết.
+Cách 2: Chia theo bố cục 2-4-2
+Cách 3: Chia thành hai nửa 4-4
(Bài thơ này chọn cách chia thứ ba)
Bốn câu đầu: thể hiện nỗi lòng trong cảnh cô đơn, lẽ mọn, bộc lộ khát vọng hạnh phúc tuổi xuân.
Bốn câu cuối: thái độ bứt phá mạnh mẽ muốn thoát ra khỏi cảnh đời lẽ mọn mà vẫn rơi vào tuyệt vọng.
Nêu chủ đề bài thơ?
²CHỦ ĐỀ:
Bài thơ là nỗi thương mình trong cảnh cô đơn lẽ mọn, là sự khao khát hạnh phúc.Đồng thời bài thơ cũng thể hiện thái độ bứt phá, vùng vẫy muốn thoát ra khỏi cảnh ngộ, muốn vươn lên giành hạnh phúc nhưng lại tuyệt vọng buồn chán.

Hs đọc hai câu đầu
Nhân vật trữ tình đang ở trong hoàn cảnh như thế nào?
Những chi tiết miêu tả cảnh ngộ đó?
II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN
1.NỖI THƯƠNG MÌNH TRONG CẢNH CÔ ĐƠN.
+Thời gian: đêm khuya
+Âm thanh: tiếng trống canh dồn
+Tâm trạng: “trơ cái hồng nhan”
+Sự đối lập: cái hồng nhan / nước non

Cảm nhận của em về những lời tự tình đó của tác giả?
*Khắc khoải, thảng thốt trong sự chờ đợi. Từ
“trơ” thấm nỗi buồn tủi, phẫn uất, đắng cay, chua chát cho thân phận.
*Lời tự tình, kể nỗi lòng, bộc lộ sự khao khát về hạnh phúc trong cảnh cô đơn.
Theo em hai câu thơ 3 và 4
-Mượn rượu để tiêu sầu, song càng uống lại
Có nét gì đặc biệt?
càng tỉnh! Những từ diễn tả hình ảnh trăng:
bóng xế, khuyết, chưa tròn...tô đậm nỗi niềm khao khát hạnh phúc.

Câu 5 và 6 thể hiện thái độcủa nhân vật trữ tình như thế nào?
2.THÁI ĐỘ CỦA NHÀ THƠ VÀ SỰ THẬT PHŨ PHÀNG

+Hai lần đảo ngữ: Xiên ngang...
Đâm toạc...
+Phép đối: Mặt đất / chân mây
Hình ảnh ấn tượng, động từ mạnh, diễn tả thái độ không cam chịu, muốn bứt phá, vùng vẫy, để thoát ra khỏi cảnh ngộ thực tại...
Hai câu cuối diễn tả tâm trạng
của nhân vật trữ tình như thế nào? Tác giả diễn tả bằng cách nào?
+Xuân đi, xuân lại lại
+Mảnh, tí, con con.
Quy luật thời gian nghiệt ngã, hạnh phúc bị sẻ chia của thân phận lẽ mọn... Trong cảnh ngộ cay đắng, vẫn pha nụ cười giễu cợt, nên tâm trạng càng trở nên chua chát hơn!

Nêu những nét chính về nội dung bài thơ ?
III.CỦNG CỐ
-Tâm trạng mâu thuẫn với hoàn cảnh. Khát khao hạnh phúc nhưng cũng không cam chịu chấp nhận thực tại...Mâu thuẫn đó đã trở thành bi kịch . Yêu cầu giải phóng người phụ nữ chỉ có thể đặt ra dựa trên cơ sở của điều kiện lịch sử cụ thể của xã hội!
Những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ ?
-Sử dụng nhiều động từ, tính từ mạnh, diễn tả màu sắc, đường nét, diễn tả tâm trạng...
(dồn, trơ, say, tỉnh, bóng xế, khuyết, chưa tròn, xiên ngang, đâm toạc, tí, con con...)
-Tạo giọng điệu riêng đầy cá tính...


& Chia nhóm, cho học sinh
thảo luận làm bài tập

1 LUYỆN TẬP
+Điểm giống nhau về giọng điệu:...
+Xuân Hương cất lên tiếng nói thương mình, tiếng nói đồng cảm với cảnh ngộ của người phụ nữ trong xã hội cũ...

4 Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài sau:
Câu cá mùa thu

 

[HuyNam]

Hồ xuân Hương một nữ thi sĩ tài ba với phong cách sáng tác thơ nôm tả cảnh ngụ tình sâu sắc cùng ý tứ chân thành nhằm giãi bày tâm sự lòng mình theo giới nghiên cứu hiện còn khoảng 40 bài thơ nôm tương truyền là của Hồ Xuân Hương nữ sĩ còn có tập thơ lưu hương kí, Hồ Xuân Hương là một hiện tựơng khá độc đáo trong lịch sử văn học việt nam đó là nhà thơ phụ nữ viết về phụ nữ, trào phúng mà trữ tình. Nổi bật trong sáng tác của hồ xuân hương là tiếng nói thưong cảm đối với phụ nữ, là sự khẳng định đề cao vẻ đẹp và khát vọng sống khát vọng hạnh phúc mãnh liệt trong trái tim họ. và một lần nữa ta bắt gặp điều đó qua những câu thơ rất đỗi chân thành trong bài thơ tự tình 2 trong chùm thơ tự tình dc viết nên từ những cung bậc tình cảm dừơng như đang làm rối bời tâm trạng nhà thơ.

Tình là vầng dương, tình là ngàn sao hay tình chỉ là vầng trăng khuyết, câu hát vang lên bằng một câu hỏi tu từ hỏi đời rằng trên thế gian còn gì hạnh phúc bằng tình yêu hay có gì làm lòng ngừơi đau khổ bằng thất bại trong tình cảm, nỗi đau khổ đó không chỉ làm bão giông trong bao trái tim ngừoi đời và trong đó có trái tim hồ xuân hương, nỗi cô đơn đã dằn vặt làm thao thức tác giả trong cái yên ắng và lạnh lùng của đêm khuya

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn
Trơ cái hồng nhan với nứơc non

Trong cái tĩnh mịch u buồn của đêm giá lạnh thoáng nghe tiếng trống canh văng vẳng từ môt chòi canh xa vọng đến báo hiệu đã nữa đêm, tiếng trống mỗi lúc một dồn dập hơn xa đến gần càng lúc như nhanh hơn trôi theo từng khoảnh khắc của thời gian và rút ngắn tuổi đời của một ng phụ nữ “hồng nhan” nhưng “trơ” đi trứơc cuộc đời trứoc cảnh vật tựa như gỗ đá đã bị mất hết cãm giác vì bao nỗi phiền muộn đợi chờ một thứ hạnh phúc mong manh, giọng thơ trĩu xuống tăng thêm nỗi chán chừơng và cái cô đơn đang bủa quanh tác giả.Cách sử dụng đão ngữ nhấn mạnh thêm sự trơ trọi bẽ bàng và tủi hổ. Trứơc cuộc đời trứơc duyên phận hẩm hiu ng phụ nữ ấy chua xót cho chính mình, thân phận lẻ loi mong manh giữa bao vùi dập của cái xã hội đầy bất công thị phi ngang trái. Thân phận hồng nhan bây giờ phải trải qua những đêm dài cay đắng cho tấm lòng thủy chung vì cuộc tình dang dở.Tiếng thở dài ngao ngán và ý nguyện muốn thoát khỏi nỗi sầu muộn dấy lên trong lòng nhưng cuối cùng cũng rơi vào bế tắc, dừong như nghịch cảnh khôg buông tha cho ng phụ nữ ấy, mựợn rựou quên đi nhưng lại càng nhớ :

Chén rượu hương đưa say lại tỉnh
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn

Chén rựơu cầm hững hờ trên tay mặc cho hương nồng của rựơu phả vào mặt xộc vào mũi, tác giả mong rượu có thể giải tỏa hộ nỗi lòng của mình, mong cơn say mau tìm đến để đưa ng đến một nơi yên bình dù trong thời gian ngắn ngủi cũng đỡ hơn khi phải một mình đối diện nỗi cô đơn đang giày xéo tâm can.Nhưng say rồi lại tỉnh cứ chập chờn chập chờn mơ hồ trong cái vòng lẩn quẩn.Thời gian thì cứ trôi tác giả lúc thì tỉnh để nhận ra cái éo le của cuộc đời lúc thì chìm vào cơn say quên đi bao tuyệt vọng, mong mỏi phút giây nào đếy có thể gạt dc tất cả qua một bên để sống với những khao khát của chính mình nhưng mong ứơc bé nhỏ ấy cũng bị cuốn phăng đi vô tình.Nỗi buồn tủi bắt đầu xâm chiếm, bao đêm dài thao thức đợi chờ nhưng vô vọng, chờ nhiều đợi nhiều mà hạnh phúc chẵng bao nhiêu trong khi cái xuân thì ngày càng rời xa tác giả. Vầng trăng xuất hiện để làm chứng nhân cho bao cuộc tình mà sao khi tác giả thấy trăng thì lại không dc tròn đầy mà là hình ảnh đối lập là khuyết, phải chăng cuộc tình này cũng thế chẵng bao giờ có một cái kết trọn vẹn.Đến bao giờ thì trăng mới tròn đến khi nào thì hạnh phúc mới trong tầm tay và bao lâu nữa thì nỗi cô đơn này thôi xuất hiện làm xót lòng.Tác giả khao khát và mong chờ, nỗi niềm đó nhân lên theo ngày tháng, nhưng càng hi vọng thì càng đau khổ, bi kịch có bao giờ dc kết thúc cho những ng phụ nữ quá lứa lỡ thì cùng tình duyên ngang trái trong cái xhpk ngày xưa.Nỗi buồn dâng đầy trong lòng rồi lan tỏa ra không gian khắp bốn bề, khẽ đưa mắt nhìn ra khoảng trống trứoc mặt những hình ảnh thiên nhiên đập vào mắt và như hòa vào tâm trạng nhuốm nỗi buồn phiền của tác giả :

Xiên ngang mặt đất rêu từng đám
Đâm toạc chân mây đá mấy hòn

Câu thơ tả cảnh với cấu trúc tương phản hình ảnh những đám “rêu” bé nhỏ yếu ớt với sức mạnh “xiên ngang” cả lớp đất dày vưon lên với sức sống mãnh liệt hay “đá mấy hòn” nhưng lại có khả năng đâm toạc chân mây trứoc mắt.Thái độ phản ứng khá mạnh mẽ trứoc duyên tình lận đận thể hiện qua cả gịong thơ ngang ngạnh phản kháng và ấm ức.Thiên nhiên trong mắt nhà thơ tiềm ẩn một sức sống đang bị đè nén và đang vươn lên mãnh liệt.Ta thấy rõ dc tác dụng của nghệ thuật tả cảnh ngụ tình ở hai câu thơ này, dừơng như có một điểm giống nhau giữa tâm hồn thơ và những hình ảnh thiên nhiên ấy. Rêu và đá bé nhỏ là thế nhưng chúng giống nhau ở sức sống mạnh mẽ vô cùng và nhà thơ cũng vậy. Dù trong hoàn cảnh xót xa nhưng tâm hồn lúc nào cũng tràn đầy một niềm hy vọng, bi kịch dẫu đắng cay nhưng bằng cả nghị lực tác giả vẫn cố gắng gựơng mong chờ vựơt qua để đến bến bờ bình yên cho mình.2 câu thơ hay ẩn dụ dc khát vọng rất lớn không chỉ của riêng hxh mà là tiếng lòng chung của bao số phận hồng nhan hẩm hiu về một cuộc đời hạnh phúc hơn.Dâng tràn trong họ là tất cả hy vọng mong chờ bằng cả niềm tin dù bao nghịch cảnh.Nhưng đáng buồn thay vòng xoay cuộc đời một lần nữa làm ng rơi vào bế tắc.Cuộc đời nhà thơ là những thắng ngày buồn tủi không chỉ một mà đến 2 lần ng đều là vợ lẽ và âu cũng vì vậy mà bao phẫn uất kết tụ đến hồi bộc phát khi thực tại vẫn là bao chua xót não nề.Khao khát dc yêu thương dc sống hạnh phúc như nhữgn ng phụ nữ bình thừơng nhưng càng vô vọng, đêm đã khuya mà nhà thơ vẫn còn trằn trọc thao thức ưu tư, nỗi đau bị dồn tụ khi tác giả nhìn lại chính mình thì cũng là lúc nỗi cô đơn đâng đầy hơn bao giờ hết trong tâm trạng chán chừờng và mệt mỏi thậm chí là thất vọng với sự thực trứơc mắt

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại
Mảnh tình san sẻ tí con con

Tiếng lòng than thở của nhà thơ vang lên qua từ “ngán” dc rõ nét hơn.Mùa xuân có đi rồi cũng đến ngaỳ sẽ quay về với thiên nhiên nhưng còn tình duyên thì mới bao giờ trở lại với con tim chung tình đang chịu nỗi đau.Tuổi xuân ng phụ nữ trôi nhanh nhưng cũng không bằng cuộc tình dang dở, hạnh phúc ngắn ngủi để rồi bây giờ chỉ còn nhà thơ quạnh hiu trong nỗi cô đơn đang ngấm buốt tê lòng.Tình duyên lỡ làng tan vỡ như mảnh vụn chỉ dành nhà thơ dc một chút nhưng lại phải “san sẻ” để còn trong nhà thơ là “tí con con”.Buộc lòng cam chịu cảnh ngộ đơn chiếc đang ngày đêm trải qua sự đợi chờ mỏi mòn.Nỗi đau như thế chưa đủ hay sao mà còn tình cảm nhận dc chẳng những quá ít mà còn quá vô tình, quá hờ hững. Câu thơ tả thực nỗi chua chát ngấm từ trong lòng. Nỗi trống trải cô đơn làm tác giả chán nản nới những mong chờ mà đáp lại chỉ là sự lành lùng tàn nhẫn. Mổi từ như một giọt nứoc mắt rưng rưng chỉ chực trào ra theo những tủi hờn trách móc.Có mấy ai hiểu dc những gì đang hành hạ tâm hồn mỏng manh của người, thấu chăng nơi đây đang có bóng hình chờ và đợi.Đau lắm nhưng cũng phải tự nén lòng và nuốt nghẹn đắng vào trong.Cuộc đời thì cứ đùa cợt trêu đùa với những ng làm vợ lẽ, phải chịu bao phân biệt và bất công có ai thấu hiểu dùm

Cố đấm ăn xôi xôi lại hỏng
Cầm lòng làm mứơn mứơn không công

Cả bài thơ là muôn vàn sắc thái tình cảm của nhà thơ có buồn có hờn có giận có chua chát có lúc phản kháng dữ dội nhưng rồi chán chừơng vì thất vọng. Tiếng thơ táo bạo chân thành thễ hiện khát vọng mưu cầu hạnh phúc lứa đôi của bao hồng nhan torng xã hội phong kiến lúc bấy giờ, qua đó đã dẫn dắt cho ng đọc đi vào thế giới tâm hồn đa dạng của họ và thấy được cũng như có cơ hội cảm thông với bao nỗi buồn mà họ phải gánh chịu .Ngôn ngữ thơ mang đậm chất dân gian dc sử dụng khéo léo giàu sức biểu cảm tinh tế. Tài thơ nôm cua hxh còn thể hiện qua việc viết thơ đừong luật bằng tiếng việt thật tài tình quả không hổ danh là bà chúa thơ nôm.