Hobbes tuyên bố rằng con người, về cơ bản, là một tạo vật sa đoạ và không đáng tin cậy, rằng họ luôn phải tự bảo vệ bản thân giữa các đồng loại chẳng khác gì những con thú trong rừng vậy! Mỗi cá nhân luôn cảm thấy cần thiết phải đóng kín cửa đề phòng kẻ trộm đột nhập, thậm chí phải luồn ví tiền dưới gối đề phòng kẻ trộm trong chính gia đình mình.
Hobbes là ai ? Ông có những quan điểm triết học như thế nào ? Mời bạn đọc tham khảo bài viết về triết học Thomas Hobbes.
Thomas Hobbes (1588-1679)
1. Thomas Hobbes là ai ?
Thomas Hobbes (1588 - 1679) là nhà triết học nổi tiếng, đại biểu của chủ nghĩa duy vật Anh thế kỷ XVII. Ông đã hệ thống hóa chủ nghĩa duy vật Bacon, loại bỏ nhiều yếu tố thần học và tiếp tục cuộc đấu tranh của Bacon cho thế giới quan khoa học duy vật. Hobbes đã tiến hành cuộc đấu tranh rất kiên quyết chống chủ nghĩa duy tâm và thần học. Hobbes cho rằng, sự sợ hãi và ngu dốt sinh ra tôn giáo.
2. Triết học Thomas Hobbes
- Cũng như Bacon, Hobbes cho rằng "tri thức là sức mạnh", do vậy phải tăng cường phát triển các khoa học, nhất là triết học. Lý luận triết học phải phục vụ thực tiễn của con người vì nó giúp cho con người hiểu biết về các sự vật. Khác với Bacon, Hobbes khẳng định thần học là lĩnh vực hoàn toàn thuộc về tôn giáo, còn triết học là hoạt động trí tuệ của con người nhằm khám phá ra bản chất của sự vật. Trong một mức độ nhất định, Hobbes đã đồng nhất đối tượng của triết học với đối tượng của các khoa học cụ thể. Ông cho rằng tất cả các lĩnh vực khoa học như hình học, vật lý, đạo đức V.V., đều chỉ là các lĩnh vực khác nhau của triết học. Tuy nhiên, cách đặt vấn đề của ông về đối tượng và nhiệm vụ của triết học theo hướng tiến bộ, nhằm chống lại chủ nghĩa kinh viện. Hobbes mong muốn đưa ra một hệ thống triết học bao gồm hết thảy, gạt bỏ tính chất thần học và chống lại học thuyết về “chân lý hai mặt” của Bacon.
- Khi đưa ra triết học của mình, Hobbes đã chia triết học thành “triết học tự nhiên”, nghiên cứu những vật thể thiên nhiên và “triết học thông thường”, nghiên cứu những vật thể nhân tạo nghĩa là xã hội loài người.
- Hobbes là một nhà duy vật cơ học điển hinh. Ông coi cơ học và toán học là màu mực của bất kỳ tư duy khoa học nào. Ông thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới có trước con người và không phải do chúa trời tạo ra, đồng thời khẳng định rằng trong thế giới chúng ta chỉ tồn tại các sự vật đơn lẻ. Ông coi giới tự nhiên là tổng số các vật thể có quảng tính với những khác biệt về kích thước, hình dáng, vị trí và vận động. Theo Hobbes, vận động là sự thay đổi vị trí của các vật thể. Ông giải thích nguồn gốc của vận động là sự tác động của vật thể này lên vật thể khác qua va chạm đầu tiên. Hobbes liên hệ hình thức vận động cao nhất của vật thể với hình thức cơ học đơn giản. Theo ông, vận động không phải là cái vốn có bên trong của vật chất. Là một nhà cơ học, Hobbes không thấy đặc điểm riêng của giới hữu cơ. Ông cho rằng trái tim là gì, nếu không phải là chiếc lò xo, dây thần kinh là gì, nếu không phải là những sợi dây chỉ; còn khớp xương là gì, nếu không phải là những bánh xe làm cho toàn thể cơ thể chuyển động.
- Mọi khái niệm như "thực thể", "vật chất"... đều chỉ là những tên gọi. Ông nói: "Trong thế giới chẳng có gì chung cả, ngoài các tên gọi ". Nhưng ông là người duy đanh ôn hoà, không phủ nhận cái chung trong trí tuệ con người, mặc dù quy nó thành các ngôn từ, tên gọi. Từ đây, ông phủ nhận nội dung bản thể luận của tất cả các phạm trù mang tính khái quát của khoa học. Thậm chí, ông coi "chân lý không phải là tính chất của các sự vật mà là tính chất, của các suy diễn của chúng ta về sự vật" . Điều đó dẫn ông đến quan niệm gần gũi với chủ nghĩa bất khả tri, và giữa tư tưởng của con người hay giữa các tên gọi với các sự vật chẳng có sự giống nhau nào cả, và không thể có một sự so sánh nào cả".
Hobbes đã phát triển tư tưởng đúng đắn cho rằng, cơ sở của nhận thức là tri giác cảm tính. Nhưng do hạn chế về mát lịch sử, Hobbes vẫn chưa thể hiểu được mối quan hệ biện chứng của nhận thức: cảm tính và lý tính.
- Hobbes là ngưòi cụ thể hoá và phát triển các quan niệm duy vật của Bêcơn trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, ở Hobbes, các vấn đề chính trị - xã hội được đặt lên hàng đầu. Theo ông vấn đề trung tâm của triết học, đó là vấn đề con người. Nhiều tác phẩm của ông như về con người (1658), về người công dân (1642), V.V., chuyên bàn về vấn đề này. Ông quan niệm con người đồng thời vừa là một vật thể tự nhiên, vừa là một "vật thể" đạo đức và tinh thần. Về bản tính tự nhiên thì mọi người khi sinh ra đều như nhau, ông viết: "Giới tự nhiên đã tạo ra mọi người như nhau cả về thể xác và tinh thần. Nhưng sự khác nhau nhất định về thể xác và tinh thần giữa họ không lớn tới mức để cho bất kỳ người nào dựa trên điều đó để có thể kỳ vọng kiếm lợi được điều gì cho bản thân mình mà những người khác lại không thể làm được”.
- Theo Hobbes bản tính tự nhiên của con người đó là ích kỷ. Trạng thái xã hội mà con người sống là "một cuộc chiến tranh của tất cả chống lại tất cả". Theo nhận xét của Hobbes, “ngay cả một chân lý khẳng định là tổng ba góc của một tam giác bằng hai vuông mà mâu thuẫn với lợi ích của một ai đó đang nắm chính quyền, thì... tất cả các cuốn sách về hình học cũng sẽ bị đem đốt.
- Xuất phát từ quan niệm trên đây về trạng thái tự nhiên của con người, Hobbes khẳng định khả năng bẩm sinh của con người càng bình đẳng bao nhiêu, thì người ta càng bất hạnh bấy nhiêu, vì cuộc đấu tranh sinh tồn của mỗi người càng khó khăn, và phức tạp. Ai cũng phải lo sợ cho tính mạng và cuộc sống của mình. Và chính điều đó thúc đẩy mọi người đi đến ký kết khế ước xã hội, và đây là cơ sở để nhà nước xuất hiện. Do vậy, mỗi dân tộc trong sự phát triển của mình đều phải trải qua 2 giai đoạn: giai đoạn tự nhiên và giai đoạn xã hội công dân (hay còn gọi là giai đoạn nhà nước).
- Nhà nước là sự sáng tạo cao nhất mà con người có thể làm được. Sau khi được nhân dân lập ra, nhà nước đóng vai trò điều hành sự phát triển xã hội, xử phạt những ai vi phạm lợi ích chung của mọi người. Nhà nước "tựa như một con người nhân tạo" , mà chính phủ là linh hồn của "con người" đó. Sự xuất hiện nhà nước cũng có mật hạn chế ở chỗ nó làm giảm các khát vọng tự nhiên nhất định của con người, tự do con người do đó bị thu hẹp lại. Nhưng không còn cách nào khác, con người phải cần đến nhà nước thì mới sống yên ổn được. Các đạo luật của nhà nước, mặc dù nhiều khi không làm thoả mãn sở thích cá nhân của ai đó, nhưng đều hợp lý và tất yếu. Do vậy, nhiệm vụ của nhà nước là phải trừng phạt, nhưng công minh, còn mỗi cá nhân có nghĩa vụ phải tuân theo. Bản thân tôn giáo là cần thiết để khuyên răn mọi người làm theo các chuẩn mực của nhà nước, tức là tuân theo các luật pháp. Nó là công cụ để nhà nước dễ dàng chỉ đạo xã hội hơn. Nhưng, không phải nhà nước phải tuân theo nhà thờ, mà ngược lại, nhà thờ phải phục tùng nhà nước. Các nhà vô thần tuy không có tội nhưng là những người suy nghĩ nông cạn.
- Hobbes là nhà vô thần, nhưng không triệt để. Hobbes có nhiều mặt hạn chế trong quan niệm về bản chất và nguồn gốc của nhà nước, cũng như về bản chất của con người. Ông còn chịu ảnh hưởng nhiều của chủ nghĩa duy vật tự nhiên trong việc xem xét các hiện tượng xã hội. Nhưng quan niệm của ông coi nhà nước là do con người lập ra để phục vụ con người là đòn giáng vào các quan niệm duy tâm, thần thánh hoá chế độ phong kiến đang thối nát. Thực chất việc khẳng định cần thiết phải xoá bỏ "trạng thái tự nhiên" của con người, ở Hốpxơ là sự thể hiện xu hướng tư sản tiến bộ đấu tranh đòi phá bỏ thần quyền và phân biệt đẳng cấp của chế độ phong kiến, đòi mở rộng dân chủ và tiến bộ xã hội.
Hy vọng với bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu thêm về triết học Thomas Hobbes. Bài viết có thể sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình học tập và nghiên cứu bộ môn triết học. Chúc bạn học tập tốt !
Nguồn: Sưu tầm, tổng hợp.
Hobbes là ai ? Ông có những quan điểm triết học như thế nào ? Mời bạn đọc tham khảo bài viết về triết học Thomas Hobbes.
Thomas Hobbes (1588-1679)
1. Thomas Hobbes là ai ?
Thomas Hobbes (1588 - 1679) là nhà triết học nổi tiếng, đại biểu của chủ nghĩa duy vật Anh thế kỷ XVII. Ông đã hệ thống hóa chủ nghĩa duy vật Bacon, loại bỏ nhiều yếu tố thần học và tiếp tục cuộc đấu tranh của Bacon cho thế giới quan khoa học duy vật. Hobbes đã tiến hành cuộc đấu tranh rất kiên quyết chống chủ nghĩa duy tâm và thần học. Hobbes cho rằng, sự sợ hãi và ngu dốt sinh ra tôn giáo.
2. Triết học Thomas Hobbes
- Cũng như Bacon, Hobbes cho rằng "tri thức là sức mạnh", do vậy phải tăng cường phát triển các khoa học, nhất là triết học. Lý luận triết học phải phục vụ thực tiễn của con người vì nó giúp cho con người hiểu biết về các sự vật. Khác với Bacon, Hobbes khẳng định thần học là lĩnh vực hoàn toàn thuộc về tôn giáo, còn triết học là hoạt động trí tuệ của con người nhằm khám phá ra bản chất của sự vật. Trong một mức độ nhất định, Hobbes đã đồng nhất đối tượng của triết học với đối tượng của các khoa học cụ thể. Ông cho rằng tất cả các lĩnh vực khoa học như hình học, vật lý, đạo đức V.V., đều chỉ là các lĩnh vực khác nhau của triết học. Tuy nhiên, cách đặt vấn đề của ông về đối tượng và nhiệm vụ của triết học theo hướng tiến bộ, nhằm chống lại chủ nghĩa kinh viện. Hobbes mong muốn đưa ra một hệ thống triết học bao gồm hết thảy, gạt bỏ tính chất thần học và chống lại học thuyết về “chân lý hai mặt” của Bacon.
- Khi đưa ra triết học của mình, Hobbes đã chia triết học thành “triết học tự nhiên”, nghiên cứu những vật thể thiên nhiên và “triết học thông thường”, nghiên cứu những vật thể nhân tạo nghĩa là xã hội loài người.
- Hobbes là một nhà duy vật cơ học điển hinh. Ông coi cơ học và toán học là màu mực của bất kỳ tư duy khoa học nào. Ông thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới có trước con người và không phải do chúa trời tạo ra, đồng thời khẳng định rằng trong thế giới chúng ta chỉ tồn tại các sự vật đơn lẻ. Ông coi giới tự nhiên là tổng số các vật thể có quảng tính với những khác biệt về kích thước, hình dáng, vị trí và vận động. Theo Hobbes, vận động là sự thay đổi vị trí của các vật thể. Ông giải thích nguồn gốc của vận động là sự tác động của vật thể này lên vật thể khác qua va chạm đầu tiên. Hobbes liên hệ hình thức vận động cao nhất của vật thể với hình thức cơ học đơn giản. Theo ông, vận động không phải là cái vốn có bên trong của vật chất. Là một nhà cơ học, Hobbes không thấy đặc điểm riêng của giới hữu cơ. Ông cho rằng trái tim là gì, nếu không phải là chiếc lò xo, dây thần kinh là gì, nếu không phải là những sợi dây chỉ; còn khớp xương là gì, nếu không phải là những bánh xe làm cho toàn thể cơ thể chuyển động.
- Mọi khái niệm như "thực thể", "vật chất"... đều chỉ là những tên gọi. Ông nói: "Trong thế giới chẳng có gì chung cả, ngoài các tên gọi ". Nhưng ông là người duy đanh ôn hoà, không phủ nhận cái chung trong trí tuệ con người, mặc dù quy nó thành các ngôn từ, tên gọi. Từ đây, ông phủ nhận nội dung bản thể luận của tất cả các phạm trù mang tính khái quát của khoa học. Thậm chí, ông coi "chân lý không phải là tính chất của các sự vật mà là tính chất, của các suy diễn của chúng ta về sự vật" . Điều đó dẫn ông đến quan niệm gần gũi với chủ nghĩa bất khả tri, và giữa tư tưởng của con người hay giữa các tên gọi với các sự vật chẳng có sự giống nhau nào cả, và không thể có một sự so sánh nào cả".
Hobbes đã phát triển tư tưởng đúng đắn cho rằng, cơ sở của nhận thức là tri giác cảm tính. Nhưng do hạn chế về mát lịch sử, Hobbes vẫn chưa thể hiểu được mối quan hệ biện chứng của nhận thức: cảm tính và lý tính.
- Hobbes là ngưòi cụ thể hoá và phát triển các quan niệm duy vật của Bêcơn trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, ở Hobbes, các vấn đề chính trị - xã hội được đặt lên hàng đầu. Theo ông vấn đề trung tâm của triết học, đó là vấn đề con người. Nhiều tác phẩm của ông như về con người (1658), về người công dân (1642), V.V., chuyên bàn về vấn đề này. Ông quan niệm con người đồng thời vừa là một vật thể tự nhiên, vừa là một "vật thể" đạo đức và tinh thần. Về bản tính tự nhiên thì mọi người khi sinh ra đều như nhau, ông viết: "Giới tự nhiên đã tạo ra mọi người như nhau cả về thể xác và tinh thần. Nhưng sự khác nhau nhất định về thể xác và tinh thần giữa họ không lớn tới mức để cho bất kỳ người nào dựa trên điều đó để có thể kỳ vọng kiếm lợi được điều gì cho bản thân mình mà những người khác lại không thể làm được”.
- Theo Hobbes bản tính tự nhiên của con người đó là ích kỷ. Trạng thái xã hội mà con người sống là "một cuộc chiến tranh của tất cả chống lại tất cả". Theo nhận xét của Hobbes, “ngay cả một chân lý khẳng định là tổng ba góc của một tam giác bằng hai vuông mà mâu thuẫn với lợi ích của một ai đó đang nắm chính quyền, thì... tất cả các cuốn sách về hình học cũng sẽ bị đem đốt.
- Xuất phát từ quan niệm trên đây về trạng thái tự nhiên của con người, Hobbes khẳng định khả năng bẩm sinh của con người càng bình đẳng bao nhiêu, thì người ta càng bất hạnh bấy nhiêu, vì cuộc đấu tranh sinh tồn của mỗi người càng khó khăn, và phức tạp. Ai cũng phải lo sợ cho tính mạng và cuộc sống của mình. Và chính điều đó thúc đẩy mọi người đi đến ký kết khế ước xã hội, và đây là cơ sở để nhà nước xuất hiện. Do vậy, mỗi dân tộc trong sự phát triển của mình đều phải trải qua 2 giai đoạn: giai đoạn tự nhiên và giai đoạn xã hội công dân (hay còn gọi là giai đoạn nhà nước).
- Nhà nước là sự sáng tạo cao nhất mà con người có thể làm được. Sau khi được nhân dân lập ra, nhà nước đóng vai trò điều hành sự phát triển xã hội, xử phạt những ai vi phạm lợi ích chung của mọi người. Nhà nước "tựa như một con người nhân tạo" , mà chính phủ là linh hồn của "con người" đó. Sự xuất hiện nhà nước cũng có mật hạn chế ở chỗ nó làm giảm các khát vọng tự nhiên nhất định của con người, tự do con người do đó bị thu hẹp lại. Nhưng không còn cách nào khác, con người phải cần đến nhà nước thì mới sống yên ổn được. Các đạo luật của nhà nước, mặc dù nhiều khi không làm thoả mãn sở thích cá nhân của ai đó, nhưng đều hợp lý và tất yếu. Do vậy, nhiệm vụ của nhà nước là phải trừng phạt, nhưng công minh, còn mỗi cá nhân có nghĩa vụ phải tuân theo. Bản thân tôn giáo là cần thiết để khuyên răn mọi người làm theo các chuẩn mực của nhà nước, tức là tuân theo các luật pháp. Nó là công cụ để nhà nước dễ dàng chỉ đạo xã hội hơn. Nhưng, không phải nhà nước phải tuân theo nhà thờ, mà ngược lại, nhà thờ phải phục tùng nhà nước. Các nhà vô thần tuy không có tội nhưng là những người suy nghĩ nông cạn.
- Hobbes là nhà vô thần, nhưng không triệt để. Hobbes có nhiều mặt hạn chế trong quan niệm về bản chất và nguồn gốc của nhà nước, cũng như về bản chất của con người. Ông còn chịu ảnh hưởng nhiều của chủ nghĩa duy vật tự nhiên trong việc xem xét các hiện tượng xã hội. Nhưng quan niệm của ông coi nhà nước là do con người lập ra để phục vụ con người là đòn giáng vào các quan niệm duy tâm, thần thánh hoá chế độ phong kiến đang thối nát. Thực chất việc khẳng định cần thiết phải xoá bỏ "trạng thái tự nhiên" của con người, ở Hốpxơ là sự thể hiện xu hướng tư sản tiến bộ đấu tranh đòi phá bỏ thần quyền và phân biệt đẳng cấp của chế độ phong kiến, đòi mở rộng dân chủ và tiến bộ xã hội.
Hy vọng với bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu thêm về triết học Thomas Hobbes. Bài viết có thể sẽ giúp ích cho bạn trong quá trình học tập và nghiên cứu bộ môn triết học. Chúc bạn học tập tốt !
Nguồn: Sưu tầm, tổng hợp.
