SỰ NHÚT NHÁT
1. SỰ NHÚT NHÁT LÀ GÌ ?
Nếu ta cố thử định nghĩa tính nhút nhát, ta sẽ phải kể ra một nét chung dường như thấy có nơi mọi người nhút nhát :
Sự nhút nhát là một tâm thế về cảm tính hoặc cảm xúc. Tâm thế này sẽ lộ diện mỗi khi có mối tương quan giữa người nhút nhát và những người khác ; đây là căn bệnh về chức năng, bệnh này xuất hiện khi không có được sự thích ứng ( không thích ứng tạm thời hay trường kỳ)
2. NHỮNG BIỂU HIỆN CHUNG NƠI NGƯỜI NHÚT NHÁT
2.1. Những biểu hiện sinh lý
- Có những rối loạn về bài tiết ( toát mồ hôi, nhất là ở tay chân, cạn khô nước miếng hoặc nước miếng cứ tuôn ra phải nuốt hoài...).
- Các mạch máu ngoại biên nỡ rộng khiến đỏ mặt ( điều làm cho người nhút nhát phải khổ không ít).
- Các mạch máu ngoại biên teo lại khiến mặt tái xanh.
- Đôi khi có những rối loạn nghiêm trọng về lời nói và hơi thở, yết hầu co cứng., dây thanh âm cứng đơ khiến lời nói bị ngắt đoạn, thiếu hơi, lắp bắp, thở hổn hển, lạc giọng, giọng nói đôi khi lí nhí nghe không được hoặc không hiểu được.
- Các bắp thịt cứng đơ, khiến có những cử chỉ thật vụng về, đâm ra ngập ngừng, trật vuột, sẩy chân, đụng gì bể đó, dễ mất thăng bằng.
- Các ngón tay run rẩy.
- Thấy tức ngực : có cảm giác như tim đứng lại, tim như co bóp vào mà không nở ra được nữa.
- Sau cơn nhút nhát : thấy kiệt sức , ướt đẫm mồ hôi, ủ rũ, bơ phờ thụ động, chán nản dài dài.
2.2. Những biểu hiện tâm lý
Dĩ nhiên là có nhiều vô kể, ta chỉ có thể tìm ra được một số nét chung :
- Mức sáng suốt để quan sát và phạm vi ý thức bị thu hẹp đáng kể. chỉ có một điều đánh động được người nhút nhát đó là cái tình huống đang làm cho họ thành nhút nhát, Ngoài cái đó ra họ không còn thấy còn biết chi hết, không lưu tâm đến gì hết ( thí dụ ông thuyết trình viên nói trên, sau bài thuyết trình không hay biết là mình đã đọc những đoạn nào trong bản văn ).
- Phạm vi ý thức bị thu hẹp lại : không còn khả năng để có thể có một phản ứng tức thời. Người nhút nhát cảm thấy rõ là mình bị tê liệt, trí khôn mất tác dụng do đó có những phản ứng phi lý (khiến một người nhút nhát vốn thông minh có khi bị coi là thằng ngố).
- Ngược lại cái tình huống làm cho họ thành nhút nhát lại được chiếu cố xem xét quá kỹ, với một sự nhạy bén thật tàn nhẫn. Nhất nhất mọi cái đều bám sát vào đầu óc người nhút nhát : dù chỉ một chi tiết cực nhỏ, dù chỉ một lời nói thoáng qua ... tiếp theo đó là sự nghiền ngẫm tâm thần, nó quay cuồng liên hồi như cánh quạt.
- Sự hoảng loạn đi kèm với một sự đè nén nội tâm đáng kể và một cảm giác ngột ngạt. Sự hoảng loạn có thể được nối tiếp (hay không) bằng sự trốn chạy. Sự trốn chạy có thể thực hiện một phần (thí dụ thuyết trình viên cắt ngắn bản văn) hoặc tiếp theo đó là sự ngỡ ngàng chết đứng và bất động. Một sự trốn chạy đúng nghĩa ít khi xảy ra, nhưng chính sự cố ngăn chặn ước muốn tẩu thoát này chỉ làm tăng thêm sự hỗn loạn. Khi ấy mọi đường rút lui đã bị cắt hết, và người nhút nhát chợt cảm thấy nỗi sợ của một con thú đã bị dồn đến cùng đường ( cảm tưởng này có thể trở thành khốc liệt thực sự cho đương sự). Nhất là ta đừng quên rằng khi đó lý trí và sự sáng suốt đã bị khoá chặt trong một đám sương mù mờ làm cho con người ra tê dại.
- Một sự từ khước không dám đương đầu với một tình thế mà người nhút nhát biết trước rằng nó sẽ khiến mình nhát đảm ( từ khước không dự một buổi họp, từ khước không dự một bữa tiệc, từ khước không đi coi hát, từ khước không dám vào rạp hát giữa lúc mọi người nghỉ xả hơi, từ khước không đi đến quán hẹn, sắp xếp làm sao để mình đến quán hẹn sau người kia để khỏi gọi bồi bàn và kêu món ăn ).
Nỗi lo sợ đó đương sự mường tượng ra trước thường phát sinh những hiện tượng khó ở về thể xác : ho, sổ mũi do mạch máu giãn nở, đau bụng vì bụng bị co thắt, tức ngực vì ngực như bị đè.
Sự nhút nhát như một thân cây mà trên đó biết bao nhánh được tháp vào. Rất thường thấy những hiện tượng này là : mặc cảm tội lỗi, tự hành hạ, tự trừng phạt và đồng tính luyến ái ( tiềm tàng hay thực sự).
3.TRƯỜNG HỢP NÀO LÀM NGƯỜI TA DỄ MẮC TÍNH NHÚT NHÁT ?
Khi đương sự ngay từ tấm bé trong vấn đề giao tiếp xã hội có một nếp sống bất thường và kéo dài.
Những trường hợp thường gặp :
- Những trẻ được cha mẹ bao bọc quá kỹ, cha mẹ 'tưởng mình làm đúng' , mình biết lo cho con; những bậc cha mẹ này đã quyết định tất cả thay cho con.
- Những trẻ nản chí vì phải sống trong bầu khí người lớn thái quá (thí dụ : một trẻ mồ côi được một người già nuôi dạy) khiến sự nhạy cảm của nó không được tự do phát triển.
- Những trẻ bị thất đoạt do thiếu tình thương.
- Những trẻ bị thất đoạt do thiếu sự cảm thông (thí dụ ; một trẻ 'duy tâm' ở với cha mẹ quá 'duy vật').
- Những trẻ bị đè bẹp bởi cha mẹ ưa thống trị, cha mẹ không chịu nổi bất cứ một ý kiến nào khác với ý kiến của họ.
- Những trẻ có người cha luôn luôn nghĩ mình là người thông minh kiệt xuất, và bắt con trẻ phải tin như vậy dài dài.
4. THÓI CỐ TỎ RA VẺ HOÀN HẢO - HÌNH THỨC BÙ TRỪ CỦA NHÚT NHÁT
Nếu tính nhút nhát là khổ đau (và nó quả là như thế) thì người đang bị khổ ải này sẽ làm gì ? Họ sẽ tìm giải pháp, tìm sự an toàn, sự bình yên.
Nhưng sự an toàn và bình yên này, ta muốn họ tìm ở đâu ? Nơi bản thân họ chăng ? Trên cái thửa đất lình bình đầy cát xốp, đầy hỗn độn này chăng ? Không thể có được ! Bởi vì đương sự sẽ chẳng tìm được sự an toàn từ một nơi bất an, và cũng chẳng có thể lục lọi trong nỗi sợ hãi của mình để có thể tìm ra một sự bảo đảm nào.
Vậy phải làm sao bây giờ ? Hiển nhiên là đương sự phải tìm sự bình yên ở bên ngoài. Chính bên ngoài mới có thể tặng cho đương sự món quà bình an ấy. Vậy hoặc là đương sự đi tìm sự chữa chạy thích hợp với tình trạng của mình, lối chữa chạy này sẽ cho phép đương sự biết cậy dựa vào chính mình và sẽ tìm gặp lại con người của mình. Hoặc đương sự sẽ tìm một giải pháp què quặt, một kiểu gượng ép miễn cưỡng, mà bao lâu còn theo đuổi, sự chữa trị này sẽ có thể cống hiến cho đương sự một ảo tưởng an toàn.
Và với sự chữa chạy què quặt này, thế là từ nay ta sẽ có một loại người nhút nhát đeo mặt nạ, họ sẽ xuất hiện với một bộ mặt trang nghiêm, một thứ tạm gọi là mặt tiền ngôi nhà, một điệu bộ giả dối tùy như hoàn cảnh đòi buộc . Cái loại mặt tiền ngôi nhà như kiểu bình phong này, sẽ là một bảo vệ và một sự an toàn rất tương đối không ăn khớp với cái tôi thật của họ bên trong. Cái mặt tiền sẽ thành một cái tôi nằm ngoài cái tôi đích thực của họ, và họ sẽ rơi vào cái bệnh gọi là nhị trùng nhân cách (double-personnalité).
Họ giả bộ như thư thái tự tại, như cứng rắn, như thản nhiên, như vui tếu hài hước. Họ giễu cợt, châm biếm, nhạo báng ; thế nhưng độ đậm nhạt về giả tạo của mặt tiền sẽ tuỳ thuộc vào độ đậm nhạt, vào sự trầm trọng của tính nhút nhát. Sự bù trừ sẽ giống như cái hàn thử biểu. Nếu cảm tưởng tự ti của họ được ghi ở mức ... ta cứ tạm gọi là 10o âm (-10o) thì mức độ bù trừ của họ sẽ ở mức 10o dương (+10o). Sẽ không bao giờ ở 0o, bởi vì điểm 0o này chính là một điểm ở sức mạnh tinh thần và là sự quân bình mà chỉ nhờ chữa trị mới có được.
Cũng có những loại mặt tiền nhỏ bé và dịu nhẹ chỉ xuất hiện tùy hoàn cảnh bắt buộc . Nhưng đây cũng là những pháo đài cứng chắc như cát đã hóa thành thủy tinh, và trong những pháo đài đó, loại người nhút nhát đang ẩn náu. Đó là loại người nhút nhát dấu mặt vô hình. Bởi vì pháo đài mà họ đưa ra cho ta coi thì mờ mờ đục đục, không thể cập sát tới được, lắm khi còn lởm chởm những gai , điểm thêm những khẩu đại bác chĩa ra sẵn sàng nhả đạn dù trước một con thỏ nhỏ.
Đó là loại người nhút nhát không dám sống đích thực , và thái độ cử chỉ không còn ăn khớp tí nào với những phản ứng tình cảm của thâm tâm (thâm tâm thì sợ hãi, muốn tháo lui, muốn trốn chạy; ngoài thì hùng hổ oai vệ).
Họ đã biến thành một con người cứng rắn đầy tự hào, lạnh lùng, quả quyết, oai vệ, khinh thường. Đó là con người quá tự tín, không bao giờ biết ngập ngừng trước một tình huống mới. Đó là loại người mà cấp dưới khiếp sợ, nhưng lại luống cuống trước cấp trên. Và chính cấp trên thường bị lầm về cái vẻ pháo đài của họ, và quả quyết : " Đây là một người hùng mạnh".
Ôi, một người hùng đáng thương vì chỉ là một người hùng giả, chỉ là một người cứng rắn giả, khinh thường giả, nhưng về lâu về dài đôi khi chính đương sự lại bị sa vào cái bẫy của mình. Chúng ta đã chẳng thấy đương sự đã phải bỏ ra biết bao cố gắng để cố tạo cho mình hình ảnh một người khổng lồ không thể bị đánh bại, nhưng khi vừa thấy một viên đá hình như đang muốn bong ra khỏi pháo đài thì một cơn lo âu khắc khoải sâu xa vội xâm chiếm tâm hồn họ sao ?
THÓI CỐ TỎ RA VẺ HOÀN HẢO
Ngay tên gọi của chứng tật này cũng nói lên được ý nghĩa của nó: vươn tới sự hoàn hảo ; nhưng là thứ hoàn hảo nào ? Và ta cần lưu ý xem vì lý do gì mà đương sự lại muốn hoàn hảo.
Ta nên biết rằng người mắc chứng cố tỏ ra vẻ là người hoàn hảo (cầu toàn) tức là người trong đầu óc luôn bị ám ảnh về vấn đề hoàn hảo (chỉ hoàn hảo bề ngoài mà thôi). Chính sự ám ảnh này đủ nói lên tính chất không đích thực và tính chất bệnh hoạn thần kinh của loại người này.
Người nhút nhát, một người cảm thấy mình yếu kém, phải dùng tới thói hoàn hảo này để bù trừ, và họ biết rất rõ rằng mình không tài nào đạt được sự hoàn hảo.
Chúng ta biết rằng, một tình trạng bất toàn như thế thì chẳng bao giờ lại sản sinh ra được hành động hoàn hảo.
Vậy nếu không thể đạt được một sự hoàn hảo đích thực cả bề trong lẫn bề ngoài, thì người ta sẽ lấy gì thay thế nó ? Thưa người ta hay dùng cái vỏ bề ngoài và cố làm ra vẻ ta đây là người hoàn hảo.
Thói cố làm ra vẻ ta đây là người hoàn hảo là một nhu cầu thường xuyên, liên lỉ, thúc đẩy người tự ti cố tìm kiếm một vẻ bề ngoài khiến dễ gây cảm tưởng rằng mình là một người hoàn hảo. Sự kiếm tìm này luôn đi kèm với tình trạng bị ám ảnh, sự ám ảnh này có thể là mờ nhạt hay mãnh liệt hoặc đi đến tình trạng trầm trọng là khắc khoải âu lo.
Và như thế đây là một loại người đang khốn khổ vì tự ti, cố đi tìm cho được một giải pháp, giải pháp này tuy sẽ làm cho đương sự đau khổ hơn nữa, nhưng ít là nó cứu vãn được cho cái vỏ bên ngoài! Họ cố tìm cho được một sự giả bộ như là hoàn hảo, và đối với sự hoàn hảo nầy họ cũng muốn nó có tính cách trường kỳ và trọn vẹn.
Họ sẽ tìm cách làm bất cứ điều gì khả dĩ có thể giúp họ bảo toàn được cái vỏ bề ngoài này.
Nhưng vì ai mà họ phải khổ thân đi tìm loại hoàn hảo này, khốn thay họ làm chỉ vì người khác, thế là người mắc thói hoàn hảo này sẽ cố làm mọi sự, không ngừng không nghỉ để cho mọi người công nhận họ là người hoàn hảo . Và đương sự cố bảo quản cho có được "cái mặt tiền ngôi nhà" thật tuyệt vời, không để cho một khe hở, một vết nứt nào.
Đây là một công việc cực nhọc phải làm hằng ngày, đồng thời không ngừng vểnh tai nghe ngóng xem dư luận xù xì về mình ... ta cũng nên nhớ rằng tình trạng an ổn nội tâm của đương sự sẽ tùy thuộc vào nguồn dư luận này. Ta thấy đó, hiển nhiên loại người này mắc phải tình trạng bị ám ảnh.
Họ sẽ phải cố tỏ ra là một người không hề vương một chút khuyết điểm nào về mọi phương diện : về mặt trí thức, về tính khách quan, về điệu bộ, về sự bình thản, về tính dễ thương dễ mến. Họ sẽ phải là người không biết nổi giận bao giờ, là một người tốt lành, một người công bằng chính trực, một người toàn vẹn, đầy chân thành, là một người chỉ biết yêu thương không ghét bỏ ai bao giờ... Ngần ấy đức tính tốt phải cố mà duy trì, bằng một phương thế giả tạo bên ngoài ... suốt ngày và từng giây từng phút.
Bất cứ một lần nào thất bại vì không bảo vệ nổi cái vỏ hoàn hảo thì sẽ gây hậu quả tai hại làm cho đương sự thấy khớp và ngượng cứng mình và sẽ lo lắng dài dài ; lo rằng, rủi người ta nhận ra cái mà mình "có vẻ là" lại không hợp với cái "mình là" thì sao ?
Người mắc thói này phải tỏ ra trổi vượt hơn tất cả mọi người mà họ thường giao tiếp hoặc ít ra thì phải tương đương với người có trình độ cao nhất. Như thế, đây là một kiểu bù trừ mang tính tấn công. Đây là một kiểu thách thức nhưng phải biết thực hiện một cách thận trọng nghĩa là phải tiến hành sự thách đố này dưới một dạng thức thật tuyệt hảo, không mang dáng vẻ gì là tấn công cả. Thế là, trong lòng thì tấn công và thách đố, còn ngoài mặt thì bình thản dễ thương tươi cười...
Mỗi người chúng ta thường chứng kiến những ca, trong đó người ta cố tỏ mình là người hoàn hảo , dù ở hình thức nhẹ, hơn nữa nên biết rằng tật này thường xảy ra nơi những người tự ti.
Chẳng hạn : một người không chuyên môn trong lãnh vực nào đó ngồi tiếp chuyện với một chuyên viên. Ta thấy người mắc tật hoàn hảo sẽ gật đầu trước những từ ngữ, những tác giả mà người đối thoại đưa ra, làm như muốn nói rằng "phải phải... tôi biết lắm... cái đó đối với tôi đâu có xa lạ gì..." nhưng thực ra đương sự có biết ất giáp gì đâu (tình thế này nếu gặp người bình thường họ sẽ phản ứng hoặc bằng cách tỏ ra thờ ơ lãnh đạm vì mình thiếu hiểu biết, hoặc sẽ hỏi cho rõ). Lại còn một kiểu khác người mắc tật hoàn hảo có thể phản ứng bằng cách đưa ra những câu hỏi mà vốn đương sự chẳng hề quan tâm, nhưng chỉ muốn nhờ những câu đó gây cho người ta có cảm tưởng mình là hạng người thông minh giỏi giang và tao nhã.
- Một loại người khác mắc tật hoàn hảo ở thể nhẹ hơn : thí dụ một phụ nữ biết đánh máy chữ. Tình nhút nhát khiến đương sự phải có thái độ cố tỏ ra hoàn hảo trong nghề, và đồng thời mình phải là người rất thông minh khi thực hiện công việc. Thế rồi khi người ta đề nghị cho cô một chân thơ ký đánh máy, cô sẽ viện ra bất cứ một cớ nào để thoái thác. Thực ra lý do chính là vì cô sợ người ta nhận ra cô là người bất tài và do đó là người bất toàn và với tình huống này thì tật hoàn hảo của cô không tài nào thích ứng nổi.
- Bây giờ sang một người mắc tật hoàn hảo thể nặng hơn : đó là loại người thích có thái độ bên ngoài của một "ông lớn", một ông lớn tuyệt hảo, luôn ở tư thế cao và đầy vẻ thản nhiên bất cần đời. Dù bản thân có thể rất nghèo, nhưng khi đi ăn tiệm cứ đòi trả tiền cho người khác, quyết từ chối không nhận trả lại và thản nhiên buông một câu đầy khinh bạc : "Chà... cái đó có đáng là bao" (ngụ ý muốn nói rằng) : "sự hoàn hảo của tôi trong tư cách là một ông lớn còn cao vượt hơn những cái đó nhiều".
Rồi khi được ai biếu cho mấy vé đi coi hát, lại đem phân phát hết cho bạn bè, đành bấm bụng nhịn dù bản thân rất muốn đi dự (làm thế hẳn muốn tự nhủ rằng : "mình làm vậy người ta sẽ cho mình là loại người giao thiệp rộng, có quen thân nhiều...Và như thế mình sẽ xuất hiện trước mặt người ta ở tư thế còn cao hơn nữa").
Người đó sẽ ngược xuôi chỗ này chỗ kia chạy chọt để lo cho người khác, có khi lại tìm nghề tìm việc cho người khác (để rồi trong câu chuyện hàn huyên ông sẽ thản nhiên tuyên bố rằng "ba cái lẻ tẻ đó có nhằm gì đối với tôi...").
Người đó sẽ vất vả tận lực để giúp đỡ người khác. Và dựa vào cái "vì người khác" đó mà đương sự sẽ cảm thấy thoải mái dễ chịu đối với những người mình đã lo lắng cho . Ta cứ xét kỹ mà xem : thử hỏi đương sự có được sự an tâm không phải là nhờ đóng vai trò bảo vệ che chở cho người khác đó sao ? Và đối với từng người đã từng được giúp đỡ thì đương sự đã chẳng phải là "một tay đầy thế lực đáng trọng vọng đó sao ?"
Và dĩ nhiên là khi nào đương sự bắt đầu để ý lo chạy chọt cho chính bản thân mình thì sự tự ti lại ló dạng, và rồi với sự vụng về sẵn có, chắc chắn sự thất bại đang chờ đợi đương sự.
Hơn nữa vì loại người này đã quá quen với thái độ của "một ông lớn tuyệt hảo" nên dường như không còn thiết nghĩ đến việc lo lắng cho bản thân mình nữa, bằng không, có lẽ những công việc làm ăn béo bở... sẽ được đương sự đoái thương xớt lấy rồi, thật là một cái vòng luẩn quẩn khủng khiếp... Cái vị ông lớn này nếu thực chất là một người nghèo, thì vẫn sẽ cứ phải là một ông lớn dù là một ông lớn nghèo. Làm sao có thể làm khác được vì sự an ổn nội tâm của đương sự chủ yếu dựa trên vai trò của ông lớn này, và vì các người khác đang tin rằng cái vẻ bề ngoài kia là có thực.
Xét từ căn bản, nơi loại người như thế luôn cảm thấy có một sự tự ti và một sự xỉ nhục sâu xa.
Vậy người mắc tật hoàn hảo là con người mà lề lối cư xử lệ thuộc chặt chẽ vào người khác và bị người khác áp đặt. Hay nói cách khác tật hoàn hảo là một sự bù trừ cho sự tự ti trước mặt người khác. Vậy nó là một thách thức (mang sẵn yếu tố tấn công ở bên trong) và nhằm tới người khác.
Như thế chúng ta có thể tóm thành một công thức là :
+ Nếu có tính nhút nhát đối với người khác : thì sẽ dẫn đến chỗ : phải cần tới người khác
+ có thái độ thách thức người khác : thì sẽ dẫn đến chỗ : phải cần tới người khác
+ có thái độ chối từ người khác : thì sẽ dẫn đến chỗ : phải cần tới người khác
+ sẽ mang bộ mặt hoàn hảo : thì sẽ dẫn đến chỗ : phải cần tới người khác
Thế là chúng ta đã chứng kiến một sự mâu thuẫn cao độ : xua đuổi người khác đi nhưng đồng thời lại cần chính những người khác này để rao bán cho sự hoàn hảo của mình !
Người có tật hoàn hảo ở trong tư thế thách thức người khác nghĩa là họ tự coi mình là người độc lập, thế mà rõ ràng là họ không có độc lập chút nào. Lý do là vì sự an tâm mà họ có được phải lệ thuộc vào ý kiến kẻ khác. Nhân danh một cá nhân độc lập (là chính bản thân họ) họ sẽ kịch liệt xua đuổi cái ý tưởng về đám đông - nhưng nếu đám đông này lại chịu ủng hộ và hoan hô họ, thì đám đông cứ an tâm không có gì phải sợ họ nữa : họ sẽ không xua lùa nữa đâu, với điều kiện là đám đông phải công nhận và tán dương sự trổi vượt, sự hoàn hảo của họ.
Lại nữa người mắc chứng hoàn hảo không những sợ hãi lo lắng đối với người khác mà còn sợ hãi lo lắng đối với chính bản thân nữa, bởi vì họ luôn chìm trong sự mâu thuẫn giữa cái "họ là" và cái "họ có vẻ là".
Cả khi họ ở một mình thì người khác làm như cũng có mặt ở đó, vì ta thấy lúc nào họ cũng lo trui rèn khí giới mới, hoặc nghiền ngẫm về những cảm tưởng của quần chúng.
Cũng như trường hợp người nhút nhát , người mắc chứng hoàn hảo là người bị ức chế. Tính hồn nhiên bị chết rụi nơi họ, bằng không nó sẽ có cơ bóc trần con người thực của họ... Chỉ có những cái "hồn nhiên" nào đã được họ kiểm soát kỹ mới được sử dụng và mới thích hợp được với cái "mặt tiền ngôi nhà" của họ. Chẳng hạn : cố tỏ ra sự thẳng thắn, sự chân thành, lòng thiện hảo, sự nhẫn nhục đầy đức độ...
Người mắc chứng hoàn hảo là loại người đơn độc. không phải là vì khôn ngoan, ngược lại là khác ! Thực ra cô độc vì họ sợ phải tiến xa hơn, phải tự khám phá ra mình, đây là con người bị khô héo về nội tâm và chỉ có lối chữa trị bằng tâm lý mới có cơ giúp họ trở về với chính họ.
Ta có thể tóm tắt tiến trình như sau :
+ Tật hoàn hảo cầu toàn sẽ tạo ra — > một vẻ bề ngoài — > để tự tạo cho mình một sự an tâm, vốn bắt nguồn từ một sự bất an.
+ Từ sau sự bất an nội tâm — > trở thành nhút nhát — > khổ sở vì nhút nhát — > đi tìm một giải pháp (để cảm thấy thoải mái, cảm thấy vượt trội hơn người khác) — > và không thể có thoải mái thực sự bởi vì nhút nhát — > nên cố làm ra vẻ như đang thoải mái — > cố tỏ ra hoàn hảo trong cái "làm ra vẻ đang được thoải mái" để không ai thấy được bộ mặt thật — > ra vẻ thản nhiên thanh thoát — > cố tỏ ra hoàn hảo qua vẻ thản nhiên thanh thoát —> cố tỏ ra hoàn hảo qua các điệu bộ, qua ngôn từ, qua kiến thức, qua điệu bộ tâm lý — >kết quả là mọi tâm tình hồn nhiên bị ức chế — > thành người cô độc.
5. NHỮNG LẮT LÉO, PHỨC TẠP DO TÍNH NHÚT NHÁT GÂY RA
Tác động của nhút nhát vô cùng phức tạp bởi vì một người nhút nhát trong thực tế không bao giờ chỉ đơn thuần là nhút nhát. Tuỳ thuộc những cảnh ngộ gặp phải trên đường đời, người đó sẽ chuyển qua đủ mọi trạng thái mà tính nhút nhát có thể hàm chứa. Lúc này có thể người đó tỏ ra nhút nhát, lát nữa lại là người cố tỏ ra hoàn hảo, rồi ngày mai lại là một người ưa gây hấn. Như chúng ta biết, những thương tổn của người nhút nhát gặp phải là : cảm thấy bất lực, không có khả năng để "muốn", không có khả năng thích ứng tức thời với một hoàn cảnh.
- Tính nhút nhát và tính xúc động thái quá (hyper émotivité) thường đi liền với nhau.
- Nơi người nhút nhát luôn có sự co rút về mình, hoặc là phóng ra ngoài mãnh liệt.
- Người nhút nhát nghiền ngẫm, "nhai đi nhai lại" (rumination) về những thất bại đã gặp và chính sự nghiền ngẫm này lại càng làm cho sự nhút nhát thêm trầm trọng.
- Những tham vọng của người nhút nhát (vì họ thường là người thông minh) thường bị tính nhút nhát cản mũi, và do đó phát sinh tính kiêu căng (đó là cơ chế để được an tâm).
- Tính nhút nhát tùy theo trường hợp, thường để bùng ra những phản ứng tự vệ (hỗn xược, bẳn gắt, thẳng thừng).
- Tất cả những lắt léo trên, mỗi cái mỗi lúc sẽ tạo cho đương sự một sự an ổn nhất thời.
Nhưng như thế chưa phải là hết, bởi vì đi liền với tính nhút nhát người ta có thể ghép thêm những hiện tượng khác, ở mức độ trọn vẹn hay là phần nào thôi. Thí dụ : bệnh tự say mê mình, mặc cảm tội lỗi, bệnh tự hành hạ, tự dằn vặt , tự phạt, lo âu khắc khoải, đồng tính luyến ái, dồn nén.
6. CHỮA TRỊ CHỨNG NHÚT NHÁT
Một khi cả một cơ chế tâm lý u uẩn về nhút nhát được phơi ra ánh sáng rồi, ta phải bắt đầu ngay những biện pháp thích ứng để chữa trị : lo giải tỏa, tẩy trừ, cải tạo và tái huấn luyện đương sự. Tất cả những công việc trên thuộc ngành tâm lý trị liệu mà ta phải nhờ cậy.
Sau khi đã triệt bỏ được cái vẻ ngoài nơi người nhút nhát, từng bước từng bước nhà tâm lý sẽ lần ngược theo đường mòn cuộc đời. Từng quãng cuộc đời của đương sự sẽ được xét lại. Mọi nẻo đường mòn sẽ đồng loạt được rảo qua và con người nhút nhát này sẽ nhận được ra là hồi đó mình đã xử sự thế nào trước những trường hợp đã gây cho mình mắc bệnh, và đáng lẽ mình phải xử sự thế nào. Và vì vẫn còn trong tình trạng phong tỏa, con bệnh nhút nhát này sẽ phải khởi sự lại từ số không, nhờ đó một cách hồn nhiên đương sự sẽ nhìn ra cách phải xử sự bình thường lành mạnh. Và việc tái thích ứng sẽ diễn ra một cách êm dịu hài hòa nhờ biết tạo ra những tập quán với những tình trạng thể lý và tâm lý của cá nhân đương sự. Chính những tập quán này hiển nhiên cũng được kể vào trong những hệ thống, những điều hướng để dẫn tới mục đích, và chính cái đích này cũng cần được định lượng cho thích hợp với tình trạng của đương sự.
Thế là con người nhút nhát này, xưa kia với cả một bộ phím đàn nhiều nốt nhạc mà chỉ chơi được vài dấu, thì nay sẽ tập chơi được trọn cả âm giai. Nay đứng trước mặt nhà tâm lý không còn là con người nhút nhát xưa kia nữa, nhưng một sinh-vật-mới được tìm lại, một con-người-mới biết thích ứng một cách tự động và chính xác trước mọi hoàn cảnh. Đương sự cảm thấy hạnh phúc với một sự sung sướng mà từ đó tới giờ chưa từng biết. Cảm thấy tự nơi mình đang dâng lên một sự tự do, một sự hài hòa với xã hội, một sự lịch thiệp đầy quảng đại và hít thở nguồn không khí mới mà từ trước tới giờ chưa được hưởng hương vị của nó.
Lúc đó, người nhút nhát, một hữu thể bị tách biệt và cô độc, nay trở thành một con người được hòa vào cuộc sống. Từ đó đương sự bắt đầu đặt chân trên hành trình của đoàn người tích cực, có đủ trình độ để muốn và có khả năng muốn. Con người mới này từ nay có thể cho đi. Bởi vì tự bản chất tính rộng lượng vốn là sự giàu có phong phú, nhưng bạn chỉ có thể cho cái mà bạn có. Ta thử nghĩ coi, con người nhút nhát, dù dưới dạng trầm cảm (dépressive), chán nản hay hung hăng gây hấn sẽ có thể đem cho cái gì đang khi đương sự chẳng có gì để mà cho. Thử hỏi làm sao đương sự dám cho đi được trong lúc mình còn trong thế tự vệ. Sự trốn chạy của đương sự là một lối tự vệ, hoặc sự hung hăng gây hấn cũng là một lối tự vệ.
Tóm lại, đạt được sự quân bình, hiện nay hầu như đã trở nên một bổn phận trong thời đại chúng ta, một thời đại đầy mệt nhọc và tầm thường. Những con người đang muốn hành động (mà không thể hoặc không dám) phải chăng đã chẳng cảm thấy, như là bổn phận luân lý hàng đầu là mình phải lo tự bổ túc cho mình, phải tự quân bình hóa để có thể đạt đến sự cảm thông nhân loại... và cũng là đạt được chính hạnh phúc cho mình sao ?
(Sưu tầm)
