Tính cách mỗi người được hình thành do ảnh hưởng của môi trường xung quanh. Đó là từ gia đình và xã hội. Trong gia đình, cách giáo dục và dạy dỗ với con trẻ sẽ hình thành tính cách của nó khi lớn lên. Sống ở một gia đình tiêu cực thì người con bị ảnh hưởng sự tiêu cực ấy và ngược lại. Gia đình xảy ra cuộc cãi vã và bạo lực sẽ gây ảnh hưởng tới con cái trẻ con rất nhiều. Chúng sẽ phải chứng kiến nó và suy nghĩ về nó.
Dưới đây là bài viết về nhận diện 5 kiểu tính cách của người lớn lên từ môi trường gia đình tiêu cực, gửi đến độc giả.
Chúng ta có lẽ thực sự không có sẵn các tính cách hiện tại từ khi ta sinh ra, mà là ta lớn lên và học được nó cùng những thói quen khác trong quá trình trưởng thành. Những đứa trẻ đến từ những gia đình có người thân sử dụng chấ.t kí.ch thích thường có những trải nghiệm không khí gia đình đầy hỗn loạn, xáo động và khó thể đoán trước tình huống nào sẽ xảy ra. Những trải nghiệm này khiến đứa trẻ cảm thấy xấu hổ hoặc tủi thân khi phải nhắc đến gia đình mình. Do đó, chúng học cách đối phó với những hành vi độc hại trong gia đình bằng cách mang lên mình những “roles” - các vai trò với những “chức năng” nhất định để giảm bớt nổi buồn, vơi đi sự tủi nhục và cảm giác giận dữ bên trong. Theo nghiên cứu của nhà trị liệu tâm lý gia đình Sharon Wegscheider-Cruse ( 1976), những đứa trẻ từ các gia đình đầy thống khổ này thường lớn lên với 5 kiểu tính cách và thực hiện những vai trò khác nhau trong gia đình cũng như ngoài xã hội dưới đây:
1. The “Hero” or “Responsible child” - Đứa trẻ luôn chịu trách nhiệm và gánh vác cả thế giới trên vai Đứa trẻ với xu hướng “the hero” thường già dặn và trưởng thành hơn những đứa trẻ đồng trang lứa. Họ thường sẽ có tính cách tự chủ và độc lập, có tính cầu toàn và thường luôn cố gắng hết mình trong mọi việc. Thường thì đứa trẻ này lớn lên với một hình mẫu điển hình là có tham vọng và luôn không ngừng phấn đấu để trở nên tốt hơn, để có thể thành công hơn. Họ thường sẽ có vẻ điềm đạm và thoạt nhìn sẽ tưởng rằng họ như có tất cả mọi thứ mà người khác muốn. Tuy nhiên, trên thực tế, họ luôn âm thầm chịu đựng và tự gánh vác trên vai nhiều nỗi buồn từ hành vi độc hại bên trong gia đình và người thân của họ. Vì sợ trở nên giống với người thân của mình, sợ rằng bản thân cũng thực hiện những hành vi độc hại và sống một cuộc đời thống khổ, họ muốn cố gắng để trở thành một người trái ngược hoàn toàn. Đó có thể là một cô bé luôn đứng đầu lớp để giúp gia đình “đẹp lòng”. Những đứa trẻ này từng trải qua cảm giác áp lực phải trở nên hoàn hảo hoặc tuyệt vời nếu được nuôi dưỡng bởi bố mẹ ái kỷ, từ đó chúng luôn cố gắng hết sức để có thể có được “tình yêu thương” từ họ. Khi trưởng thành, “the hero” với khả năng tự lập từ cường khá cao rất dễ rơi vào tình yêu với những người không quan tâm và yêu thương họ, hoặc những người có tính cách khắt khe và thích phê bình, đòi hỏi như cách bố mẹ họ từng như thế.
2. The “Scapegoat” or “Trouble Maker” - Đứa trẻ chuyên gây rắc rối The scapegoat thường dễ nóng nảy và rất phòng thủ. Họ có xu hướng nổi loạn, không tin tưởng và hoài nghi tất cả mọi thứ, nhưng bên dưới vẻ ngoái cứng rắn đó - họ là người rất nhạy cảm. Họ bày tỏ bộ mặt thật của gia đình bằng cách thực hiện những hành vi trái ngược lại với “gia quy” - và thường là đứa trẻ khiến bố mẹ thấy “xấu hổ” nhất, vì thế cũng ít nhận được tình yêu thương và có thể bị chối bỏ bởi người thân. Cũng như sẽ thường phải gánh vác “tiếng xấu” của gia đình. Những đứa trẻ này dường như chịu đựng rất nhiều từ hành vi bạ.o hà.nh cảm xúc (hoặc thân thể), từ đó rất dễ có xu hướng tự làm đau hoặc tự huỷ hoại bản thân theo nhiều cách, cả thân thể lẫn cuộc đời. Với xu hướng của một đứa trẻ chuyên gây rối, thì việc luôn phải bị “mời phụ huynh” hay trở thành một đứa trẻ cá biệt ở trường học là một trong những cách mà họ dùng để thu hút sự chú ý và giải toả căng thẳng trong tâm hồn. Thậm chí, họ thưởng là những kẻ “Đầu xỏ” trong các hội nhóm của họ, và có thể thực hiện những hành vi anti-social chống đối xã hội. Tuy vậy, vì thiếu niềm tin với thế giới và sống với mối hiềm nghi, họ thường chỉ có các mối quan hệ khá hời hợt, không quá thân thiêt và gần gũi sâu sắc với người khác. Những đứa trẻ “scapegoat” có lẽ sẽ thường khác biệt ở những điểm nào đó, nhưng điểm chung của chúng thường sẽ là ồn ào, nổi loạn và dễ trở thành người mà người khác nhắm đến.
3. The “Lost Child” or “Dreamer” - Đứa trẻ lạc lối hoặc kẻ mộng mơ Dreamer - đứa trẻ có vẻ khá lạc loài trong gia đình mình. Chúng thường đối phố và trốn tránh những hỗn loạn và xáo trộn trong gia đình bằng cách biến mất. Chúng thường sẽ ẩn mình bên trong không gian riêng của mình để đọc sách, viết lách, mơ mộng hoặc xem phim. Vì sống như một đứa trẻ “vô hình” nên chúng hiếm khi gặp rắc rối và mọi người thường xem chúng là một đứa trẻ ngoan. Nhiều người nghĩ rằng đứa trẻ hiền lành và yên tĩnh này có lẽ có một cuộc sống lành mạnh và tốt đẹp ở nhà. The lost child thường rất nhút nhát và đam mê mãnh liệt với không gian riêng cũng như thường cô độc, không có bạn bè và quen với sự hiu quạnh. Đối với những người khác, đứa trẻ này thường được nhìn nhận như một “loner” - một kẻ độc hành đơn lẻ. Vì tính cách né tránh khó khăn và lui vào “vỏ ốc” an toàn của chính mình, họ thường gặp khó khăn trong việc phát triển các kĩ năng xã hội, từ đó khó xây dựng mối quan hệ gắn kết với người khác. Họ thường có lòng tự trọng thấp và không cho rằng bản thân mình có giá trị.
4. The “Mascot” or “Class Clown” - Đứa trẻ che giấu nước mắt bên trong những nụ cười Đứa trẻ “mascot” thường là người chuyên hoà hoãn và cố mang lại bình yên cho gia đình cũng như mọi việc xung quanh. Những người lớn lên với vai trò này thường được nhận biết như một “người rất cute” - họ luôn sẵn sàng thắp sáng bầu không khí bằng cách đùa cợt cũng như cố làm mọi người vui vẻ bằng sự hài hước của chính mình. Đứa trẻ này thường cảm thấy bất lực với tình cảnh không khí ngột ngạt trong gia đình, vì thế chúng cố gắng biến những giận dữ, căng thẳng và xung đột đằng sau cánh cửa bằng cách bỡn cợt cũng như biến những lộn xộn đó thành việc gây cười để giảm thiểu stress. The mascot thường bị đánh giá như một người hồn nhiên, không chín chắc, khó khăn trong việc tập trung và kém trong việc đưa ra các quyết định. Mặc dù bên ngoài họ có phong thái vui vẻ, tích cực, dễ chịu, dễ gần và có khả năng “thắp sáng cả bầu trời” bằng năng lượng tích cực, thì ẩn sâu bên trong, họ thường là những người mang nhiều nỗi đau, lo âu đau khổ và dễ có nguy cơ mắc trầm cảm nhất. Những đứa trẻ này thường phải chiến đấu vật lộn với lòng tự trọng thấp bên trong mình. Chúng có xu hướng tập trung hết sức vào công việc để thoả lấp khoảng trống và sự bất an bên trong mình. Họ có tính cách gần gũi và thường là người tốt bụng, họ luôn cho đi và là một người đáng tin cậy. Mọi người xung quanh thường nhìn nhận họ như những người “quá tốt đẹp” , họ thích giúp người khác giải quyết vấn đề cũng như luôn hỗ trợ nếu ai đó cần đến họ - như một cách để giúp họ phân tán tư tưởng của chính mình. Sâu trong thâm tâm họ, họ cảm thấy thực sự đau khổ khi phải tìm kiếm sự gíup đỡ từ bên ngoài, vì thế, họ luôn mang trên môi một nụ cười mạnh mẽ cho cả thế giới, cho dù bên trong có vỡ vụn đến mức nào.
5. The Mediator, or “Caretaker” - Người luôn hoà giải và làm trung gian trong gia đình Với chức năng là một caretaker - người chăm sóc và quan tâm, thì đứa trẻ này thường chủ động nhận vai trò chăm sóc cho những người thân có xu hướng độc hại hoặc sử dụng hay có các hành vi sai trái. Họ là người luôn cố gắng dập lửa và giảm những xung đột trong gia đình, họ khoan dung với tất cả các thành viên và cố gắng dung hoà mọi thứ. Họ luôn đứa ra những lý lẽ để biện chứng cũng như viện cớ bao che cho các hành vi như ngh.iện ngâ.p và bê tha của một ai đó. Họ như những người “hi sinh vì nghĩa” vì luôn muốn che đậy sự xáo trộn, sự sụp đổ và rối rắm của gia đình - họ thể hiện với bên ngoài rằng gia đình họ là một nơi hạnh phúc tràn đầy. Họ luôn bên cạnh người thân có các hành vi sai trái và độc hại, họ an ủi và động viên người đó nhưng lại không chỉ ra để giải quyết vấn đề.Họ luôn tìm kiếm hoà bình, đến mức họ phản bội lại nhu cầu của chính mình chỉ để đáp ứng người khác và đổi lấy bình yên. Họ cố gắng nhắn nhủ những thành viên khác trong gia đình không nên quá chỉ trích hoặc nói lời ảnh hưởng đến những người có hành vi độc hại. Họ dường như là người chịu trách nhiệm cho mọi hành vi thiếu lành mạnh của một thành viên khác trong gia đình.
Tuy vậy, thật đau đớn cho caretaker khi phải đối diện với những nỗi đau đằng sau cánh cửa đóng chặt. Họ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận sự săn sóc của người khác, cũng như không giải quyết được những mong muốn sâu thẳm của bản thân và luôn lo lắng, xung đột bên trong. Vì họ không biết làm thế nào để giải quyết hay thay đổi hành vi xấu của người thân, nhưng lại không muốn người thân bị tổn thương bởi thế giới bên ngoài, nên họ cố dựng lên một bức màn đẹp đẽ về một gia đình đủ đầy, và hi vọng rằng một ngày nào đó thời gian sẽ khiến mọi thứ trở thành sự thật. Mỗi một người đều có thể có 1 hoặc nhiều vai trò khác nhau trong tính cách, và mỗi một kiểu mẫu bên trên đều có điểm mạnh và điểm yếu khác nhau. Việc nhìn nhận những đặc điểm mà mình có là một điều cần thiết cho sự phát triển bản thân cũng như giúp chính mình trở nên nhẹ nhàng hơn trong tương lai. Việc buông bỏ những vai trò và trách nhiệm đầy rối loạn trên vai, ta có thể thực sự cởi bỏ danh tính không thuộc về mình, và sống cho chính mình.
Nguồn: evine, C., & Braithwaite, V. (1993). The survival roles of children of alcoholics: Their measurement and validity. Addiction, 88(1), 69-78. Sharon Martin (2017). How Addiction Impacts the Family: 6 Family Roles in a Dysfunctional or Alcoholic Family.
Nguyễn Lê Hoài Thương
Dưới đây là bài viết về nhận diện 5 kiểu tính cách của người lớn lên từ môi trường gia đình tiêu cực, gửi đến độc giả.
Chúng ta có lẽ thực sự không có sẵn các tính cách hiện tại từ khi ta sinh ra, mà là ta lớn lên và học được nó cùng những thói quen khác trong quá trình trưởng thành. Những đứa trẻ đến từ những gia đình có người thân sử dụng chấ.t kí.ch thích thường có những trải nghiệm không khí gia đình đầy hỗn loạn, xáo động và khó thể đoán trước tình huống nào sẽ xảy ra. Những trải nghiệm này khiến đứa trẻ cảm thấy xấu hổ hoặc tủi thân khi phải nhắc đến gia đình mình. Do đó, chúng học cách đối phó với những hành vi độc hại trong gia đình bằng cách mang lên mình những “roles” - các vai trò với những “chức năng” nhất định để giảm bớt nổi buồn, vơi đi sự tủi nhục và cảm giác giận dữ bên trong. Theo nghiên cứu của nhà trị liệu tâm lý gia đình Sharon Wegscheider-Cruse ( 1976), những đứa trẻ từ các gia đình đầy thống khổ này thường lớn lên với 5 kiểu tính cách và thực hiện những vai trò khác nhau trong gia đình cũng như ngoài xã hội dưới đây:
1. The “Hero” or “Responsible child” - Đứa trẻ luôn chịu trách nhiệm và gánh vác cả thế giới trên vai Đứa trẻ với xu hướng “the hero” thường già dặn và trưởng thành hơn những đứa trẻ đồng trang lứa. Họ thường sẽ có tính cách tự chủ và độc lập, có tính cầu toàn và thường luôn cố gắng hết mình trong mọi việc. Thường thì đứa trẻ này lớn lên với một hình mẫu điển hình là có tham vọng và luôn không ngừng phấn đấu để trở nên tốt hơn, để có thể thành công hơn. Họ thường sẽ có vẻ điềm đạm và thoạt nhìn sẽ tưởng rằng họ như có tất cả mọi thứ mà người khác muốn. Tuy nhiên, trên thực tế, họ luôn âm thầm chịu đựng và tự gánh vác trên vai nhiều nỗi buồn từ hành vi độc hại bên trong gia đình và người thân của họ. Vì sợ trở nên giống với người thân của mình, sợ rằng bản thân cũng thực hiện những hành vi độc hại và sống một cuộc đời thống khổ, họ muốn cố gắng để trở thành một người trái ngược hoàn toàn. Đó có thể là một cô bé luôn đứng đầu lớp để giúp gia đình “đẹp lòng”. Những đứa trẻ này từng trải qua cảm giác áp lực phải trở nên hoàn hảo hoặc tuyệt vời nếu được nuôi dưỡng bởi bố mẹ ái kỷ, từ đó chúng luôn cố gắng hết sức để có thể có được “tình yêu thương” từ họ. Khi trưởng thành, “the hero” với khả năng tự lập từ cường khá cao rất dễ rơi vào tình yêu với những người không quan tâm và yêu thương họ, hoặc những người có tính cách khắt khe và thích phê bình, đòi hỏi như cách bố mẹ họ từng như thế.
2. The “Scapegoat” or “Trouble Maker” - Đứa trẻ chuyên gây rắc rối The scapegoat thường dễ nóng nảy và rất phòng thủ. Họ có xu hướng nổi loạn, không tin tưởng và hoài nghi tất cả mọi thứ, nhưng bên dưới vẻ ngoái cứng rắn đó - họ là người rất nhạy cảm. Họ bày tỏ bộ mặt thật của gia đình bằng cách thực hiện những hành vi trái ngược lại với “gia quy” - và thường là đứa trẻ khiến bố mẹ thấy “xấu hổ” nhất, vì thế cũng ít nhận được tình yêu thương và có thể bị chối bỏ bởi người thân. Cũng như sẽ thường phải gánh vác “tiếng xấu” của gia đình. Những đứa trẻ này dường như chịu đựng rất nhiều từ hành vi bạ.o hà.nh cảm xúc (hoặc thân thể), từ đó rất dễ có xu hướng tự làm đau hoặc tự huỷ hoại bản thân theo nhiều cách, cả thân thể lẫn cuộc đời. Với xu hướng của một đứa trẻ chuyên gây rối, thì việc luôn phải bị “mời phụ huynh” hay trở thành một đứa trẻ cá biệt ở trường học là một trong những cách mà họ dùng để thu hút sự chú ý và giải toả căng thẳng trong tâm hồn. Thậm chí, họ thưởng là những kẻ “Đầu xỏ” trong các hội nhóm của họ, và có thể thực hiện những hành vi anti-social chống đối xã hội. Tuy vậy, vì thiếu niềm tin với thế giới và sống với mối hiềm nghi, họ thường chỉ có các mối quan hệ khá hời hợt, không quá thân thiêt và gần gũi sâu sắc với người khác. Những đứa trẻ “scapegoat” có lẽ sẽ thường khác biệt ở những điểm nào đó, nhưng điểm chung của chúng thường sẽ là ồn ào, nổi loạn và dễ trở thành người mà người khác nhắm đến.
3. The “Lost Child” or “Dreamer” - Đứa trẻ lạc lối hoặc kẻ mộng mơ Dreamer - đứa trẻ có vẻ khá lạc loài trong gia đình mình. Chúng thường đối phố và trốn tránh những hỗn loạn và xáo trộn trong gia đình bằng cách biến mất. Chúng thường sẽ ẩn mình bên trong không gian riêng của mình để đọc sách, viết lách, mơ mộng hoặc xem phim. Vì sống như một đứa trẻ “vô hình” nên chúng hiếm khi gặp rắc rối và mọi người thường xem chúng là một đứa trẻ ngoan. Nhiều người nghĩ rằng đứa trẻ hiền lành và yên tĩnh này có lẽ có một cuộc sống lành mạnh và tốt đẹp ở nhà. The lost child thường rất nhút nhát và đam mê mãnh liệt với không gian riêng cũng như thường cô độc, không có bạn bè và quen với sự hiu quạnh. Đối với những người khác, đứa trẻ này thường được nhìn nhận như một “loner” - một kẻ độc hành đơn lẻ. Vì tính cách né tránh khó khăn và lui vào “vỏ ốc” an toàn của chính mình, họ thường gặp khó khăn trong việc phát triển các kĩ năng xã hội, từ đó khó xây dựng mối quan hệ gắn kết với người khác. Họ thường có lòng tự trọng thấp và không cho rằng bản thân mình có giá trị.
4. The “Mascot” or “Class Clown” - Đứa trẻ che giấu nước mắt bên trong những nụ cười Đứa trẻ “mascot” thường là người chuyên hoà hoãn và cố mang lại bình yên cho gia đình cũng như mọi việc xung quanh. Những người lớn lên với vai trò này thường được nhận biết như một “người rất cute” - họ luôn sẵn sàng thắp sáng bầu không khí bằng cách đùa cợt cũng như cố làm mọi người vui vẻ bằng sự hài hước của chính mình. Đứa trẻ này thường cảm thấy bất lực với tình cảnh không khí ngột ngạt trong gia đình, vì thế chúng cố gắng biến những giận dữ, căng thẳng và xung đột đằng sau cánh cửa bằng cách bỡn cợt cũng như biến những lộn xộn đó thành việc gây cười để giảm thiểu stress. The mascot thường bị đánh giá như một người hồn nhiên, không chín chắc, khó khăn trong việc tập trung và kém trong việc đưa ra các quyết định. Mặc dù bên ngoài họ có phong thái vui vẻ, tích cực, dễ chịu, dễ gần và có khả năng “thắp sáng cả bầu trời” bằng năng lượng tích cực, thì ẩn sâu bên trong, họ thường là những người mang nhiều nỗi đau, lo âu đau khổ và dễ có nguy cơ mắc trầm cảm nhất. Những đứa trẻ này thường phải chiến đấu vật lộn với lòng tự trọng thấp bên trong mình. Chúng có xu hướng tập trung hết sức vào công việc để thoả lấp khoảng trống và sự bất an bên trong mình. Họ có tính cách gần gũi và thường là người tốt bụng, họ luôn cho đi và là một người đáng tin cậy. Mọi người xung quanh thường nhìn nhận họ như những người “quá tốt đẹp” , họ thích giúp người khác giải quyết vấn đề cũng như luôn hỗ trợ nếu ai đó cần đến họ - như một cách để giúp họ phân tán tư tưởng của chính mình. Sâu trong thâm tâm họ, họ cảm thấy thực sự đau khổ khi phải tìm kiếm sự gíup đỡ từ bên ngoài, vì thế, họ luôn mang trên môi một nụ cười mạnh mẽ cho cả thế giới, cho dù bên trong có vỡ vụn đến mức nào.
5. The Mediator, or “Caretaker” - Người luôn hoà giải và làm trung gian trong gia đình Với chức năng là một caretaker - người chăm sóc và quan tâm, thì đứa trẻ này thường chủ động nhận vai trò chăm sóc cho những người thân có xu hướng độc hại hoặc sử dụng hay có các hành vi sai trái. Họ là người luôn cố gắng dập lửa và giảm những xung đột trong gia đình, họ khoan dung với tất cả các thành viên và cố gắng dung hoà mọi thứ. Họ luôn đứa ra những lý lẽ để biện chứng cũng như viện cớ bao che cho các hành vi như ngh.iện ngâ.p và bê tha của một ai đó. Họ như những người “hi sinh vì nghĩa” vì luôn muốn che đậy sự xáo trộn, sự sụp đổ và rối rắm của gia đình - họ thể hiện với bên ngoài rằng gia đình họ là một nơi hạnh phúc tràn đầy. Họ luôn bên cạnh người thân có các hành vi sai trái và độc hại, họ an ủi và động viên người đó nhưng lại không chỉ ra để giải quyết vấn đề.Họ luôn tìm kiếm hoà bình, đến mức họ phản bội lại nhu cầu của chính mình chỉ để đáp ứng người khác và đổi lấy bình yên. Họ cố gắng nhắn nhủ những thành viên khác trong gia đình không nên quá chỉ trích hoặc nói lời ảnh hưởng đến những người có hành vi độc hại. Họ dường như là người chịu trách nhiệm cho mọi hành vi thiếu lành mạnh của một thành viên khác trong gia đình.
Tuy vậy, thật đau đớn cho caretaker khi phải đối diện với những nỗi đau đằng sau cánh cửa đóng chặt. Họ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận sự săn sóc của người khác, cũng như không giải quyết được những mong muốn sâu thẳm của bản thân và luôn lo lắng, xung đột bên trong. Vì họ không biết làm thế nào để giải quyết hay thay đổi hành vi xấu của người thân, nhưng lại không muốn người thân bị tổn thương bởi thế giới bên ngoài, nên họ cố dựng lên một bức màn đẹp đẽ về một gia đình đủ đầy, và hi vọng rằng một ngày nào đó thời gian sẽ khiến mọi thứ trở thành sự thật. Mỗi một người đều có thể có 1 hoặc nhiều vai trò khác nhau trong tính cách, và mỗi một kiểu mẫu bên trên đều có điểm mạnh và điểm yếu khác nhau. Việc nhìn nhận những đặc điểm mà mình có là một điều cần thiết cho sự phát triển bản thân cũng như giúp chính mình trở nên nhẹ nhàng hơn trong tương lai. Việc buông bỏ những vai trò và trách nhiệm đầy rối loạn trên vai, ta có thể thực sự cởi bỏ danh tính không thuộc về mình, và sống cho chính mình.
Nguồn: evine, C., & Braithwaite, V. (1993). The survival roles of children of alcoholics: Their measurement and validity. Addiction, 88(1), 69-78. Sharon Martin (2017). How Addiction Impacts the Family: 6 Family Roles in a Dysfunctional or Alcoholic Family.
Nguyễn Lê Hoài Thương
