Trong thời gian chiến tranh bà nội của tôi mua cả một điền trang ở một làng ngoại thành Hà Nội, nơi tôi thậm chí kịp sống một thời gian, nơi tôi rất hay được nghe kể và chứng kiến những chuyện kỳ ngộ đối với chúng tôi, những người thành phố, về đời sống dân quê địa phương, những người nói bằng thứ thổ ngữ nghe rất lạ tai với chúng tôi, có những tên gọi hết sức kỳ quặc, nơi trước khi chúng tôi xuất hiện người dân địa phương không bao giờ trông thấy người Hà Nội bằng xương, bằng thịt, chưa từng bao giờ nghe nói, chứ đừng ăn những món bình dân thành phố, như bún trả, bún nem, phở, miến rong..., chứ đừng nói sơn hào hải vị. Và các anh thử hình dung làng đó nằm ở đâu? Cách nhà chúng tôi ở Hà Nội không quá 10km.
Song 10km hoá ra vẫn là xa đối với những người nông dân sống cả đời mình, rồi hàng thế hệ của họ, trong phạm vi không quá cổng làng và quay trở lại, và ít có nhu cầu đi quá xa khỏi nó. Ở đó có ba làng khác nhau bằng một danh giới ước lệ, tức xát cạnh nhau, song được gọi khác nhau, và mỗi làng nói một thổ ngữ khác nhau.
Một trường hợp phạm vi thu nhỏ hơn nữa, khi lần cuối cùng tôi về Hà Nội và ghé về nhà cũ trong một biệt thự Pháp, nơi còn có người quen biết tôi, song lúc khi dắt xe ra khỏi nhà, bất giác ngoái nhìn lại, tôi bỗng nhận thấy những ánh mắt nhìn lén của họ đứng nghển từ sau những cánh cửa sổ. Kỳ lạ, đúng không? Tại sao không thể ra mặt cởi mở, bắt tay, đón chào tôi? Trong con người Việt càng tý hin bao nhiêu về trọng lượng, lòng tự ái, tự ty, mặc cảm của họ càng tỷ lệ nghịch bấy nhiêu. Người Việt thua cuộc chính ở đây. Nếu nguyên tắc sống của người Anh là: "Ai làm chủ thông tin, người đó lãnh đạo thế giới", thì người Việt, ngược lại, phản xạ lùi sâu vào hang của sự tự khắc kỷ. Văn hóa giao tiếp thấp, tính bặt thiệp xa lạ với kỹ năng sinh hoạt hàng ngày đứng đằng sau "sự xa mặt, cách lòng" của những người hàng xóm. Trong nước đọng ao tù của thói quen cổ hủ, quán tính sống đố kỵ, suy cho cùng thiển tuệ weak-mindedness, chính là nguyên nhân nảy sinh số lượng thổ ngữ lớn như vậy ở Việt Nam.
Các anh nghĩ thế nào về chuyện đó?
Vậy bản chất thổ ngữ, nguyên nhân phát sinh mang tính tâm lý, xã hội học?
