Nghiên cứu văn học

[minh154]

BÀI TỪ “ LÂM GIANG TIÊN” CỦA DƯƠNG THẬN NHÌN TỪ


“ LUẬT PHẢN PHỤC” VÀ “ THUYẾT VÔ VI” CỦA ĐẠO GIA


Hồ Tấn Nguyên Minh


Trường THPT chuyên Lương Văn Chánh, Phú Yên​

“ Tam quốc diễn nghĩa” , bộ tiểu thuyết đồ sộ, tác phẩm vĩ đại không chỉ của người Trung Hoa mà thuộc về cả nhân loại mở đầu bằng việc dẫn bài từ nổi tiếng “ Lâm giang tiên” của thi sĩ Dương Thận đời Minh. Bài từ như sau:
Nguyên tác:
临江仙
楊慎
滾滾長江東逝水
浪花淘盡英雄
是非成敗轉 頭空
青山依舊在
幾度夕陽 紅
白髮漁樵江渚上
慣看秋月春風
一壺濁酒 喜相逢
古今多少事
都付笑談中

Phiên âm:
Cổn cổn Trường Giang đông thệ thuỷ
Lãng hoa đào tận anh hùng
Thị phi thành bại chuyển đầu không
Thanh sơn y cựu tại
Kỷ độ đa dương hồng?
Bạch phát ngư tiều giang chử thượng
Quý kiến thu nguyệt xuân phong
Nhất hồ trọc tửu hỉ tương phùng
Cổ kim đa thiểu sự
Đô phó tiếu đàm trung.
Dịch:
Trường giang cuồn cuộn chảy về đông
Sóng vùi dập hết anh hùng
Được, thua, phải, trái thoắt thành không
Non xanh nguyên vẹn cũ
Mấy độ bóng tà hồng!
Bạn đầu bạc ngư tiều trên bãi
Đã quen nhìn thu nguyệt xuân phong
Một bầu rượu vui vẻ tương phùng
Xưa nay bao nhiêu việc
Phó mặc nói cười suông
( Phan Kế Bính dịch ) (1)
Đọc “ Lâm giang tiên” ta như muốn rũ bỏ hết mọi ưu phiền tục lụy, lánh xa tất cả những thị phi trong cõi nhân gian để trở về nơi thông xanh suối biếc, tìm con đường nuôi dưỡng chân tâm, hầu mong sống một cuộc sống bằng an, thanh thản. Không phải ngẫu nhiên mà cha con Mao Tôn Cương khi chỉnh lý “ Tam quốc diễn nghĩa” đã dẫn “ Lâm giang tiên” làm đề từ. Ai cũng biết “ Tam quốc diễn nghĩa” viết về cuộc phân tranh đẫm máu giữa ba tập đoàn Ngụy, Thục, Ngô kéo dài gần 100 năm. Gần 100 năm ấy, biết bao cảnh điêu linh, tán loạn, biết bao cảnh máu chảy đầu rơi, đồng phơi xương trắng để rồi cuối cùng được gì? Chẳng phải rồi cũng trở về hư không cả sao? “ Lâm giang tiên” mở đầu “ Tam quốc diễn nghĩa” như muốn nhắn nhủ con người hãy từ bỏ binh đao, chém giết để tìm về với triết lý linh diệu của Đạo gia. Hẳn không mấy khó khăn để nhận ra rằng Dương Thận chịu ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng Lão Trang, đặc biệt là “ Luật phản phục” và “ Thuyết vô vi”. Trong “ Đạo đức kinh”, Lão Tử quan niệm vũ trụ tuần hoàn theo “ Luật phản phục” ( Quay trở về ), ông viết:
“ Đạo lớn thì lưu hành, lưu hành thì đi xa, đi xa rồi trở về”
( Chương 5 ) (2 )
“ Luật vận hành của đạo là trở lại lúc đầu. vạn vật trong thiên hạ từ có mà sinh ra. Có lại từ không mà sinh ra
( Chương 40) ( 3 )
Khởi thủy là vô, từ vô sinh hữu, hữu biến hóa vô cùng rồi lại trở về vô. Vạn vật sinh ra từ Đạo để rồi cuối cùng “qui căn” trở về Đạo. Mà tính cách của đạo là phác ( đơn sơ) và tự nhiên. Cho nên “quy căn” cũng tức là trở về với cái đơn sơ, hòa hợp với tự nhiên mà sống. Lão Tử cho rằng xã hội đời loạn giống như một nồi cá kho, trong đó cá thì nhiều mà nồi thì nhỏ. Bậc hiền giả là người không can thiệp vào, để yên cho nó tự sắp xếp, còn nếu động vào nhiều quá thì nó sẽ nát. Cho nên trong đạo trị quốc ông chủ trương “ vô vi” ( Không làm trái tự nhiên ). Đối với ông, lối sống minh triết nhất là lối sống từ bỏ đua chen danh lợi, thuận theo tự nhiên, hòa vào thiên nhiên vĩnh hằng mà sống. Trong “Lâm Giang Tiên”, Dương Thận thể hiện rõ tinh thần ấy trong triết lý Đạo gia:
“ Trường giang cuồn cuộn chảy về đông
Sóng vùi dập hết anh hùng
Được thua phải trái thoắt thành không”
Dòng Trường Giang ngàn đời nay vẫn chảy để chứng kiến bao cơn binh lửa, bao cuộc chiến chinh. Nào là anh hùng lừng danh trong trận mạc, nào là thiên tử chễm chệ chốn ngôi cao. Nào công danh, nào lợi lộc, nào chức tước, nào quyền uy cuối cùng cũng theo dòng nước cuốn phăng đi cả. Người đời chém giết nhau cũng vì một cái danh hão mà thôi. Vậy sao không tìm về nơi thôn dã, nương náu chốn núi rừng để sống một cuộc sống vô vi thanh tĩnh.
“Non xanh nguyên vẻ cũ
Mấy độ bóng tà hồng
Bạn đầu bạc ngư tiều trên bãi
Đã quen nhìn thu nguyệt, xuân phong
Một bầu rượu vui vẻ tương phùng”
Nước non xưa vẫn còn nguyện vẹn, mấy độ chiều nghiêng xế bóng mà con người vẫn chìm đắm trong binh đao, đảo điên trong danh lợi. Sao không như ông ngư, ông tiều kia an nhiên tự tại sống giữa thiên nhiên bên chén rượu tương phùng, đem cái đạm bạc đơn sơ mà đối lập với ảo mộng phù hoa để rồi bao nhiêu việc thế gian tan trong tiếng cười suông:
“ Xưa nay bao nhiêu việc
Phó mặc nói cười suông”
Cần gì tranh giành, cần gì hơn thua, cần gì phải trái, cứ trở về với thiên nhiên, thuận theo tự nhiên, vui với cảnh thanh đạm thì tức khắc sẽ tìm được niềm vui trong cõi thế. Nói như Lão Tử trong “ Đạo đức kinh”
“ Không tranh với ai nên không ai tranh được với mình ”
( Chương 22) ( 4 )
Đó chẳng phải là tâm sự của bậc hiền triết với mong muốn xây dựng một xã hội thanh bình, hòa mục đó sao? Dương Thận sống cách lão tử hàng nghìn năm mà hiểu được cái lẽ “ Được, thua, phải trái thoắt thành không” thì có thể xem là tri kỷ của bậc thánh nhân vậy.
Tháng 10 năm 2009



* Chú thích:
(1) Dẫn theo Tam quốc diễn nghĩa, NXB Văn Học, Hà Nội – 2001
(2) Dẫn theo Nguyễn Hiến Lê, Lão Tử Đạo đức kinh, NXB VHTT - 2006
(3) Dẫn theo Nguyễn Hiến Lê, Lão Tử Đạo đức kinh, NXB VHTT – 2006
(4) Dẫn theo Nguyễn Hiến Lê, Lão Tử Đạo đức kinh, NXB VHTT - 2006