Chào mừng Bạn tham gia Diễn Đàn VNKienThuc.com - Định hướng Forum Kiến Thức
- HÃY TẠO CHỦ ĐỀ KIẾN THỨC HỮU ÍCH VÀ CÙNG NHAU THẢO LUẬN
Kết nối: VNK X - VNK groups | Nhà Tài Trợ: BhnongFood X - Bhnong groups - Đặt mua Bánh Bhnong

Trả lời chủ đề

Nội dung: <blockquote data-quote="Bạch Việt" data-source="post: 72920" data-attributes="member: 34765"> Mười bài thơ dạy con của Nguyễn Khuyến                          Nguyễn  Khuyến (1835 - 1909) là bậc khoa bảng lớn, ba lần đỗ đầu cả ba cấp thi:  Giải nguyên (thi Hương 1864) rồi Hội nguyên, Đình nguyên (trong năm  1871).                                         Nguyễn  Khuyến có tới mười bài thơ chữ Hán mang chủ đề dạy con, đều viết sau  khi ông cáo quan về Yên Đổ, khi các con ông đã bắt đầu bước vào con  dương khoa cử như ông ngày xưa. Dạy con cũng chính là nỗi lòng người trí  thức lớp trước tâm sự chí hướng, bàn giao nghĩa vụ với lớp đi sau. Nỗi niềm trí thức về mối tương quan giữa mình với đời, về phép xuất  xử, về danh, về chí… thời nào chẳng có. Nhưng không phải ai cũng thích  bộc lộ, càng không dễ bộc lộ hết, bộc lộ rõ. Nguyễn Khuyến đã dùng thơ chữ Hán để kín đáo, ít quảng bá hơn, mà vẫn  tìm đúng tri kỷ nhưng đây là thơ dạy con, dặn con, nhớ con, gửi cho  riêng con, không thể không nói hết. Nguyễn Khuyến vốn là người nặng nghĩa cha con. Ông cáo quan thì con  mới bắt đầu hoạn lộ, bao điều thiêng liêng, gan ruột, tích chứa trong cả  đời người lận đận, gian lao, ông muốn trao cả cho con, giúp con hành  trang để vào đời. Lời ngắn gọn mà sâu sắc, ý bình dị mà thiết thực gần đời, giàu tính  khả thi… Trong mười bài ấy chỉ có một bài ông tự dịch ra thơ Nôm - Ngày  xuân dặn các con:   (…) Sách vở ích chi cho buổi ấy Áo xiêm nghĩ lại thẹn thân già Xuân về ngày loạn càng lơ láo Người gặp khi cùng cũng ngất ngơ (…) Bài thơ viết sau ba năm cáo quan. Ông đại khoa tự thấy chữ nghĩa đã  thành vô tích sự. Học vị, học hàm nghĩ càng thêm thẹn. Nước loạn lạc,  người cùng đường, xuân về sao lơ láo ngất ngơ. Hai câu kết như tiếng thở  dài, trách con, dặn con mà đau đớn ở lòng mình: Lẩn thẩn lấy chi đền tấc bóng Sao con đàn hát vẫn say sưa  Cha không biết làm gì để đền cho năm tháng đời mình đang vô vị trôi  đi, mà sao con đàn hát say sưa thế. Ông đại khoa này không chỉ cáo quan  mà cáo hết các thú vui xa lạ với dân tình dân cảnh. Có lần tả Hội thăng  bình, Quốc khánh Pháp, ông mở đầu: Kìa hội thăng bình tiếng pháo reo Bao nhiêu cờ kéo với đèn treo  Kìa là đứng xa mà nhìn, đứng ngoài mà tả, thân mình không dính gì vào  cái hội ấy. Trong chữ bao nhiêu nghe rõ một giọng chì chiết, thấy rõ  một cái bĩu môi. Với Nguyễn Khuyến, không làm được gì cho dân nước khỏi cơn bĩ vận thì có danh cũng chỉ là danh hão, “Mayra hơn được đứa ăn mày”, mà xét thực lực, thì tài năng còn kém cả thằng đi ở (Phù danh hữu hạnh do tiên cái / Thực lực phi tài thượng nhượng nô). Nhà trí thức Nguyễn Khuyến có một ưu điểm là biết “tự xấu hổ”. Có  được những câu thơ ấy là một sự đối diện với lòng mình quyết liệt lắm. Ông còn viết Kẻ thù còn đó chưa dám đọc kinh Xuân Thu (Hữu cừu vị cảm  độc Xuân Thu) Khổng Tử viết kinh Xuân Thu ca ngợi nhà Chu đả kích phản  nghịch. Nguyễn Khuyến tự thấy mình chưa làm được việc ấy, nên không dám  đọc Xuân Thu. Sự tự xấu hổ đối với kẻ sĩ bao giờ cũng là cần thiết. Vì  đám người này vốn lắm lý sự lấp liếm, ngụy biện. Hỏi con: “Sao con đàn hát say sưa” là một cách đánh thức sự xấu hổ trí thức. Nỗi lòng dân nước thường trực trong lòng Nguyễn Khuyến, nhưng không  phải để cao đàm khoát luận. Ông đại khoa này rõ lắm cái nhược điểm phổ  biến của các ông được tiếng là trí thức ở cái bệnh dông dài, nói thì  nghe hay nhưng chẳng dùng được vào việc gì. Ông khuyên con: “Học hải yếu nghi phòng phiếm dật” (Bể học  cần nhất là đừng phù phiếm). Phù phiếm là học lấy danh chứ không phải  lấy kiến thức giúp đời. Bề bề tiến sĩ, giáo sư, nhưng không thêm cho đời  được củ khoai cái bắp, ăn hại đái nát. Nguyễn Khuyến từng có thơ lỡm cái lũ tiến sĩ giấy này “Tưởng rằng đồ thật hoá đồ chơi”. Cũng phải từ một kinh nghiệm thực học mới có lời khuyên ấy, mới có cách học ấy. Và lời khuyên tiếp theo là cả một kinh nghiệm sống của người trong  cuộc “Nho gia thận vật yếm cơ hàn” (Nhà Nho nhất thiết chớ ngại đói  rét). Với Nho gia nghĩa rộng là với những người có học, thì điều quan  trọng nhất là không được sợ đói rét. Đói rét thì ai chả sợ, nhưng Nguyễn  Khuyến đã nghiệm thấy loại người đệ nhất sợ đói rét là đám trí thức. Người lao động thô sơ sợ đói rét thì bán cơ bắp, anh trí thức sợ đói  rét thì bán trí thức, bán tâm hồn. Coi “không sợ đói rét” là tiêu chuẩn  đầu tiên của trí thức là kinh nghiệm thời cuộc thực tiễn của ông tiến sĩ  cáo quan này. Đọc thơ, thấy Nguyễn Khuyến cáo quan không dễ dàng chút nào, nhiều  cân nhắc đắn đo lắm. Nhưng ông đã vượt qua được, rời bỏ được cõi đặc  quyền đặc lợi, vì - nghĩ cho cùng - biết xấu hổ (Vua chèo còn chẳng ra gì / Quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề). Nguyễn Khuyến dạy con từ kinh nghiệm bản thân trong thực tiễn thời  cuộc ấy. Ông từ quan thì con lại ra làm quan. Ông không phản đối mà  mừng, nhưng ông vẫn kịp cảnh báo: “Danh cư quá mãn ưu tăng tiết” (Danh tiếng nếu quá lừng lẫy e lấn át mất khí tiết) nghe như nghịch lý, sao lại đối lập danh với tiết. Danh tiết thường đi với nhau kia mà. Nhưng biện chứng của đời là vậy  đó. Danh là cái bóng của người. Nhưng danh lẫy lừng quá, người dễ thành  cái bóng của danh, nó bắt người khóc cười theo cái vai hư ảo của nó, chứ  không còn theo nhu cầu của người nữa. Kẻ sĩ mãi giữ mặt, sĩ diện, là cái người đời trông thấy, mà quên giữ lòng, giữ chí là cái khuất sau nhưng lại thật là mình. Trong một bài khác, ông lại đưa ra cân nhắc: Trong sự học, điều đáng  quý là ở chỗ nào. Nếu chỉ giành cái tiếng tức là mất chí hướng. Danh  tiếng là quý. Nguyễn Công Trứ chẳng từng phấn đấu “Phải có danh gì với  núi sông” đấy thôi. Nhưng danh tiếng cũng chỉ là cái áo mặc ngoài của  chí hướng. Chẳng lẽ vì áo quần mà chịu mất hình hài. Đời người có những lúc ngặt ngòi. Nhưng chỉ có thể chịu người đời rẻ  rúng ta, chứ ta mà cũng khinh ta nữa thì không còn lý do tồn tại. Ông  già Nguyễn Khuyến đi hết vòng khoa bảng, nổi tiếng hay chữ một thời, lại  khuyên con một cách nhìn cái danh cái tiếng như vậy, thật thâm trầm và  thực tiễn. Ông lại khuyên: “Hoạn đào chỉ dĩ khinh tâm trạo” (Bể hoạn  sóng gió chỉ nên chèo với tấm lòng coi nhẹ). Thời ấy, kẻ sĩ muốn giúp  đời chỉ có cách làm quan nhưng “Được làm quan rồi mới biết làm quan  khó”. Thăng - giáng không mấy ai tránh được. Bận tâm về chuyện cao thấp  cái chỗ mình ngồi thì suốt đời lo âu, tự mình làm khổ mình và tiêu tan  chí hướng. Nguyễn Khuyến chắc không nhằm khuyên đạo đức khiêm cung của thánh  hiền ở đây mà ông khuyên con cách sống tự bảo vệ mình. Ông chả từng mừng  rỡ khi cáo quan về nhà thấy mình vẫn còn là mình, đó sao. Còn mình là  còn cả. Vì “Xưa nay phong hội đâu là cuối? / Vương bá công danh chỉ việc  thường”. Vận hội còn đổi thay, vương bá này đâu phải vĩnh viễn. Nguyễn  Khuyến buồn nhưng không bi quan là vậy. Ông dùng nhận thức quy luật để  thắng tình thế, để bảo vệ nội lực. Tâm hồn ông còn trò chuyện, còn khuyên nhủ được với chúng ta hôm nay  chính nhờ nội lực ấy. Ông mỉa mai sách vở là để cười chua chát cái thân  phận mình chứ có bao giờ ông coi thường sự học. Ông theo từng chặng học hành của con, nhẩm theo con từng ngày đường đất đi thi. “Bấm đốt con ta đường vào Huế / Sáng nay chắc đã quá Đèo Ngang”. Ông vẫn mong ước “Sắp già ta đã về vườn cũ / Vui ngóng bào hoa con được ban”. Nguyễn Khuyến có tới ba bài thơ "Ngày xuân dặn con". Những lời khuyên  buổi đầu năm mới, quả có nhiều ngẫm nghĩ thuộc vào những tổng kết sơ  kết mỗi đời người. Tài sản ông bàn giao lại cho con chỉ có hai thứ: Chín sào tư thổ là nơi ở Một bó tàn thư ấy nghiệp nhà.  Chín sào đất ở để con an cư và một bó sách nát để con lạc nghiệp. Ông  coi trọng chữ nghĩa biết chừng nào. Nhưng ngay sau đó ông lại khuyên  con: Các con nối chí cha nên biết Nghiên bút đừng quên lúa đậu cà.  Đây không phải như bài hát mẫu giáo dạy trẻ yêu chú công nhân, cô  nông dân, để tỏ vẻ yêu lao động, mà là một phong cách sống trọng thiết  thực, chống lại cái cố tật lông bông phù phiếm của các ông kẻ sĩ hết gạo  chạy rông. Nguyễn Khuyến biết ơn sợi tơ, hạt gạo nuôi mình cái mặc, cái ăn, ông  cũng hiểu nghiệp thi thư là khó, (từng thi trượt tới sáu bảy lần thì  thấm thía quá chứ), và người có tri thức là người đáng trọng. Điều ông nhắc đi nhắc lại trong các bài thơ dạy con chỉ là phải có  đóng góp thiết thực cho cuộc đời. Muốn thế phải học kiểu nào, sống thế  nào, xử trí thế nào để hài hòa danh - tiết, lợi - chí. Nguyễn Khuyến không sách vở, ông tự đúc kết từ đời mình mà khuyên nhủ  các con. Lời khuyên do vậy thân gần, thiết thực nhưng lại là nền móng  cho con cái, rộng hơn cho kẻ sĩ nhiều đời, lập thân, lập nghiệp.   Vũ Quần Phương </blockquote>

Tên

Mã xác nhận