Lycurgus - cha đẻ của thành Sparta

[ngan trang]

Lycurgus - cha đẻ của thành Sparta
Lycurgus đã thiết lập sự hài hoà, tính bình dị và sức mạnh cho thành bang Sparta (khoảng năm 800 TCN). Ông đã thuần hoá lứa thanh niên của mình thông qua hệ thống giáo dục, nhằm phát triển khả năng lãnh đạo, lòng can đảm, tinh thần cộng đồng và kiến thức của người dân.
Lycurgus là hậu duệ đời thứ 11 của Hercules, là hoàng tử thứ hai của một trong hai hoàng tộc Sparta (thành bang Hy Lạp nổi tiếng nhất, trên bán đảo Peloponnesus). Khi cha và anh của ông qua đời, Lycurgus được thừa hưởng vương quốc. Nhưng người anh trai của ông để lại một người vợ còn đang mang thai. Nếu bà sinh con trai thì cậu bé này sẽ là người thừa kế hợp pháp. Người chị dâu tới gặp Lycurgus, đề nghị sẽ giết đứa bé trong bụng nếu Lycurgus đồng ý cưới và cho bà ta làm hoàng hậu. Lycurgus vờ đồng ý, đồng thời thuyết phục bà ta đừng phá thai vì sẽ nguy hiểm đến tính mạng mà hãy chờ cho tới khi đứa bé ra đời. Nhưng Lycurgus nghiêm khắc ra lệnh rằng, phải mang đứa trẻ đến cho ông ngay khi nó được sinh ra.

Chân dung Lycurgus. Một ngày kia, khi Lycurgus đang dự tiệc với các quan toà Sparta, người ta đưa đến cho ông một cậu bé mới sinh. Ông bế cậu bé lên tay và nói: “Hỡi những người dân thành Sparta, đây là vị vua mới vừa được sinh ra”. Rồi ông đặt cậu bé xuống một nơi trang nghiêm, đặt tên là Charilaus, có nghĩa là “niềm hân hoan của dân chúng”.
Dân chúng Sparta ca ngợi sự cao thượng của người dám dễ dàng từ bỏ mọi quyền tối cao vì tôn trọng sự công bằng. Vì điều này, Lycurgus dễ dàng cai trị dân Sparta với tư cách là nhiếp chính vương và là người bảo trợ của Charilaus. Tuy nhiên, mẹ của vị vua nhỏ này và họ hàng của bà ta lại ghen tỵ và căm thù Lycurgus. Một trong những tội họ vu cho ông là đã mưu giết Charilaus.
Cuối cùng, Lycurgus quyết định rằng, cách duy nhất ông có thể tránh được tai họa nếu có chuyện gì đó không hay xảy ra cho vị vua trẻ là cần phải đi xa, cho tới khi Charilaus lớn lên và sinh được một người con trai đảm bảo ngôi báu được kế thừa. Ông từ bỏ mọi chức tước và tới sống tại đảo Crete.
Tại đây, Lycurgus gặp Thales, một nhà thơ kiếm sống bằng nghề ca hát trong những bữa đại tiệc. Nhưng thực ra, ông lại là một người thuyết giáo trí tuệ. Những bài hát của Thales thuyết phục con người sống tốt đẹp và đối xử với nhau như anh em. Ông ca ngợi những người tốt bụng và cuộc sống hạnh phúc họ đang hưởng thụ. Lucurgus thuyết phục Thales mang những bài hát đó tới Sparta, nhằm chuẩn bị cho dân chúng một cách sống mới mà ông định tiến hành.
Lycurgus đã nghiên cứu rất cẩn thận những hình mẫu chính quyền ở Crete nhằm tìm ra những bài học bổ ích cho Sparta. Ông cũng đến thăm Ionia (một thành bang nhỏ bên bờ Địa Trung Hải, nay ở phía tây Thổ Nhĩ Kỳ) và Crete tìm sự khác biệt giữa những người Ionia nhân hậu và người Crete nghiêm khắc, như bác sĩ tìm sự khác biệt giữa người ốm và người khoẻ.
Tại Ionia, Lycurgus tìm thấy những tác phẩm bất tử của Homer. Lycurgus liền dịch những đoạn thơ này, hy vọng những bài học về đức hạnh cho những người lãnh đạo đất nước trong các bản anh hùng ca đó sẽ được biết đến rộng rãi.
Người Ai Cập nói rằng, Lycurgus từng đến thăm họ, và ông học từ người Ai Cập ý tưởng tách binh lính khỏi người hầu. Điều này mang lại sự tinh tế và vẻ đẹp cho xã hội Sparta.
Một thời gian sau khi Lycurgus bỏ đi, người dân Sparta viết thư cầu xin ông trở về. Họ thú nhận rằng chỉ có Lycurgus mới thực sự là vua trong trái tim họ, dù có người khác đội vương miện và thừa kế ngai vàng. Lycurgus là người thực sự có uy quyền tối cao, một nhà lãnh đạo bẩm sinh, có khả năng quy phục dân chúng. Thậm chí những vị vua Sparta cũng muốn Lycurgus trở về, vì chỉ có ông mới có thể bảo vệ họ khỏi sự nổi loạn của dân chúng.
Lycurgus quyết định rằng, Sparta phải có những thay đổi cơ bản. Khi trở về, ông không chỉ sửa đổi pháp luật mà còn sửa cả lối suy nghĩ của người dân.
Trước hết, ông đến đền Delphi cầu xin lời chỉ dẫn của các vị thần. Bà đồng nói với Lycurgus rằng, các vị thần đã nghe thấy lời cầu nguyện của ông và thành bang áp dụng những đạo luật của Lycurgus sẽ trở thành nổi tiếng nhất thế giới. Với sự xác nhận này, những người lãnh đạo của Sparta hoàn toàn ủng hộ Lycurgus.
Ông bắt đầu phổ biến việc cải cách cho những người bạn thân thiết nhất, rồi những người này lan truyền kế hoạch đó cho những người bạn của họ. Khi mọi việc trở nên chín muồi, sáng sớm một ngày kia, 30 người cầm vũ khí đi tới quảng trường. Lúc đầu, vua Charilaus nghĩ rằng họ muốn giết mình. Nhà vua chạy trốn tới một ngôi đền vì người Hy Lạp cổ đại cho rằng, giết người đang trốn ở đền thờ là bất kính với thần linh. Nhưng cuối cùng, nhà vua biết rằng, họ chỉ muốn đảm bảo sẽ không có ai chống lại cải cách của Lycurgus thì nhà vua cũng tham gia với họ.
Cải cách đầu tiên của Lycurgus là lập viện Nguyên lão, gồm 28 người, có quyền lực ngang hàng với hai hoàng tộc Sparta. Dân chúng có quyền bỏ phiếu những vấn đề quan trọng, nhưng viện Nguyên lão quyết định khi nào bỏ phiếu. Plato nhận xét: “Viện Nguyên lão làm dịu bớt và hạn chế tính nóng nảy và hung hăng của hai nhà vua”. Trước đó, Sparta dao động giữa hai thái cực: dân chủ quá trớn và chính sách chuyên quyền, giữa sự vô chính phủ và chế độ độc tài. Với việc lập viện Nguyên lão, cả hai thái cực này được hạn chế, chính quyền trở nên ổn định, dân chúng và những nhà lãnh đạo đều tôn trọng nhau.
Sau đó, Lycurgus tiếp tục sửa đổi thể chế chính quyền Sparta. Thực tế, một vài người thường phát biểu trước công chúng hay dùng các thủ đoạn lôi kéo và dụ dỗ, vận đông dân chúng bỏ phiếu cho họ. Vì vậy, viện Nguyên lão có quyền giải tán đại hội dân chúng nếu họ thấy điều này xảy ra.
130 năm sau khi Lycurgus qua đời, một hội đồng gồm 5 giám quan giành lấy quyền của hai nhà vua. Khi vua Theopompus (chức giám quan được thiết trong triều đại của ông) bị người vợ than phiền rằng, ông để lại cho con trai ít quyền lợi hơn những gì ông được thừa hưởng, ông đã trả lời: “Quyền lực thực ra là lớn hơn, vì nền cai trị sẽ tồn tại lâu dài hơn”. Dân chúng cũng bớt căm ghét nhà vua hơn.

Tượng Lycurgus tại Sparta. Sau khi lập viện Nguyên lão, Lycurgus đưa vấn đề sở hữu ruộng đất ra bàn bạc. Vào thời gian này, có sự bất bình đẳng rất lớn giữa những người Sparta. Hầu hết số của cải và ruộng đất tập trung trong tay một số ít người, còn đa số dân chúng sống nghèo khổ và bất hạnh. Kiêu ngạo và ganh tị, xa hoa và tội ác có ở khắp nơi vì sự bất bình đẳng này. Lycurgus tiến hành chia lại ruộng đất, khiến phẩm giá chứ không phải tiền bạc trở thành thước đo duy nhất về địa vị con người.
Lycurgus dự định xoá bỏ mọi sự bất bình đẳng về tài sản cũng như địa vị, nhưng ông nhận thấy nếu công khai tiến hành thì quá khó khăn. Đó là lý do ông phải thi hành bằng biện pháp gián tiếp. Giải pháp của ông là ngăn cấm việc sở hữu vàng bạc và chỉ cho phép lưu hành các đồng tiền làm bằng sắt. Những đồng tiền bằng sắt của Sparta được ngâm trong dấm, trở nên giòn và vô giá trị. Những nhà buôn chê loại tiền này vì nó chẳng có giá trị gì, nên việc nhập khẩu những hàng xa xỉ buộc phải chấm dứt. Ngay lập tức, nạn ăn cướp và hối lộ biến mất khỏi Sparta.
Trong luật pháp của Lycurgus, biện pháp chống lại lòng tham tiền là người dân phải ăn tại các bếp ăn tập thể, khiến có tiền cũng không mua được thức ăn ngon. Vì người giàu cũng không được ăn ở nhà nên không có cách nào cho họ tiêu xài và phô trương của cải. Giới nhà giàu bất bình. Họ tụ tập lại, dùng những lời nói giận dữ và gạch đá buộc Lycurgus phải bỏ chạy. Một thanh niên tên là Alcander đuổi kịp và chọc gậy làm mù một mắt ông. Những người khác đuổi kịp, thấy mặt ông đầy máu. Hổ thẹn vì những gì Alcander đã làm, họ giao người này cho ông trừng phạt. Nhưng Lycurgus chỉ cảm ơn họ rồi đưa Alcander về làm người hầu. Alcander được chứng kiến ông làm việc siêng năng và tử tế như thế nào. Từ một kẻ thù, Alcander trở nên ngưỡng mộ rồi thân thiết với ông. Anh nói với họ hàng rằng Lycurgus không xấu như họ nghĩ, mà thật ra là một người tốt bụng nhất trần gian.
Lycurgus muốn pháp luật của mình được dân chúng kính trọng như những lời tiên tri của ngôi đền Delphi. Dân chúng gọi những đạo luật của ông là rhetra. Một rhetra được ban hành nghĩa là bộ luật đó không cần phải viết ra vì chúng ăn sâu vào tâm trí những người dân Sparta thông qua giáo dục.
Đối với việc buôn bán, Lycurgus không muốn quy định các điều khoản cụ thể vì ông muốn để quan toà phán xử trong từng trường hợp còn hơn là quy định cứng nhắc.

Theo sách Những anh hùng Hy Lạp cổ đại - Việt Báo ​

 

[ngan trang]

Lycurgus - cha đẻ của thành Sparta

Lycurgus không muốn Sparta chiếm đóng và cai trị những thành bang khác. Ông quan niệm rằng, hạnh phúc của một dân tộc, cũng như của một con người, cốt ở việc thể hiện đạo đức và sự khôn ngoan chứ không bằng sức mạnh hay của cải. Pháp luật của ông giúp người Sparta sống điềm đạm, tự do và đáng tin.
Người Sparta được dạy cách nói ngắn gọn và súc tích. Trẻ con học thói quen im lặng, để cuối cùng khi nói ra thì những lời đó đều có trọng lượng và được mọi người chú ý.
Có lần, một người Athens đùa rằng những người làm trò nuốt gươm thích dùng gươm Sparta vì nó quá ngắn. Một người Sparta bèn trả lời: “Nhưng chúng tôi thấy nó đủ dài để đâm sâu vào tim kẻ thù”.

Tranh Lycurgus của họa sĩ Merry-Joseph Blondel. Đây là câu chuyện về chính Lycurgus: Một người đàn ông đòi Sparta phải thiết lập nền dân chủ. Lycurgus đã trả lời: “Hãy bắt đầu với gia đình ngươi trước”. Một người khác đòi lễ vật cho các vị thần phải hậu hĩnh hơn. Lycurgus liền nói: “Vì ít như vậy nên chúng ta sẽ luôn có đồ để dâng lên họ”. Khi có người hỏi Lycurgus làm sao người Sparta có thể ngăn chặn cuộc xâm lược của kẻ thù, ông nói: “Bằng cách tiếp tục sống nghèo khổ và đừng mong muốn giàu hơn người khác”. Với những người muốn xây một bức tường quanh Sparta, Lycurgus nói: “Một bức tường thành bằng các chiến binh chứ không phải bằng gạch là cách tốt nhất”.
Trong việc giáo dục của người Sparta, âm nhạc cũng là một phần quan trọng như việc tập nói chuyện. Người Sparta học những bài hát thúc giục họ khát khao hành động. Khi trận đánh diễn ra, họ hát vang và tiến về phía kẻ thù. Họ bình tĩnh và hiên hang bước vào cuộc chiến đấu, hoàn toàn tin rằng họ đã được các vị thần ban cho điều tốt lành. Tác dụng của âm nhạc đối với cảm xúc được sử dụng ở Sparta nhiều hơn bất cứ nơi nào khác.
Với người Sparta, cuộc chiến tranh thực sự chỉ là một kỳ nghỉ so với quá trình luyện tập nghiêm ngặt của họ. Chiến tranh là khoảng thời gian duy nhất họ được phép nới lỏng kỷ luật và được mặc đẹp. Họ đặc biệt quan tâm chăm sóc mái tóc dài vì Lycurgus cho rằng, tóc dài làm tăng vẻ đẹp cho những gương mặt đẹp và làm cho những bộ mặt thô kệch càng thêm xấu xí.
Đặc ân lớn nhất của các chiến binh là được phép ngồi gần vua. Những vị trí gần nhất chỉ dành cho những người chiến thắng trong các cuộc thi Olympic. Chính Lycurgus là một bậc thầy về võ nghệ. Ông cũng góp phần tổ chức những cuộc thi đấu Olympic và trong thời gian thi, không có cuộc chiến tranh nào được tiến hành.
Lycurgus ban hành pháp luật quy định rằng, người Sparta không được tiến hành chiến tranh thường xuyên hoặc kéo dài với cùng một kẻ thù, vì sợ họ sẽ học được mưu mẹo của người Sparta. Sau này, vua Agesilauss đã vi phạm quy định này khi liên tục gây chiến với người Thebes, cuối cùng thất bại thảm hại.
Ngay khi vàng bạc bị cấm ở Sparta, thì những vụ kiện tụng cũng biến mất. Bình đẳng và tinh thần tự lập đã thay cho lòng tham và sự đói nghèo. Họ bình đẳng vì tất cả cùng sống trong ngôi nhà đơn sơ và cùng ăn trong những bàn ăn công cộng. Người Sparta dành thời gian cho âm nhạc, nhảy múa, săn bắn, luyện tập võ nghệ hay tới những nơi công công chuyện trò.
Vì lao động đã do nô lệ đảm nhận nên người Sparta có nhiều thời gian nhàn rỗi. Luật pháp ngăn cấm những nghề “vô tích sự” nên chẳng ai bận tâm tới việc buôn bán. Trong một quốc gia, nơi chẳng ai coi trọng sự giàu có thì chỉ có cách tiêu khiển là giết thời gian. Thậm chí, những người dưới 30 tuổi còn không được phép tới chợ. Nếu người già đến đây quá thường xuyên cũng bị coi thường.
Đi chơi các thành bang khác hay việc người nước ngoài tới thăm đều bị cấm ở Sparta vì Lycurgus sợ rằng những ý tưởng ngoại lai và các hàng hoá xa xỉ sẽ trở thành nạn dịch và những thói hư tật xấu sẽ tiêm nhiễm vào thành phố. Lucurgus dạy công dân của ông không thể sống cô lập mà cũng không muốn sống cô lập. Không ai được phép sống theo ao ước của chính mình. Thành phố giống như một trại lính và ai cũng có nhiệm vụ. Lòng nhiệt tình và khao khát cống hiến cho cộng đồng làm cho việc ganh đua vào các chức vụ trong chính quyền trở nên trong sáng và lành mạnh.
Để được bầu chọn vào Viện Nguyên lão, người đàn ông phải trên 60 tuổi. Những vị nguyên lão này có nhiệm kỳ suốt đời. Ngoài ra còn có một hội đồng gồm 300 người và từ đó, hàng năm bầu chọn một uỷ ban gồm 5 giám sát để điều hành chính phủ. Nhiệm kỳ của các giám quan chỉ là 1 năm và họ không được bầu lại.
Khi thấy pháp luật của mình đã ăn sâu bén rễ vào tâm trí người Sparta, Lycurgus liền triệu tập tất cả dân chúng tới và nói với họ rằng, tuy mọi việc đã rất tốt đẹp, nhưng còn một việc nữa, quan trọng nhất, cần phải làm. Song ông không thể nói cho họ đó là điều gì, trước khi ông xin được lời tiên tri ở đền Delphi một lần nữa. Trước khi lên đường đến đền, Lycurgus bắt nhà vua, Viện Nguyên lão và dân chúng Sparta phải thề nguyện là tuyên theo pháp luật của ông mà không được thay đổi bất cứ điều gì, cho tới khi ông quay về.
Lúc này, Lycusgus đã đến cái tuổi mà sức khoẻ ông dù còn khá tốt nhưng nếu chết đi thì cũng không ân hận gì. Sau khi rời Sparta, ông tuyệt thực rồi lặng lẽ biến mất, khiến người Sparta mãi mãi bị ràng buộc với lời thề giữ nguyên mọi điều ông để lại cho họ.
Trong suốt 500 năm sau, Sparta vẫn giữ nguyên pháp luật của Lycurgus và trở thành thành bang mạnh nhất, nổi tiếng nhất trong số các thành bang Hy Lạp. Nhưng cuối cùng, vàng bạc dần dần thâm nhập vào, theo đó là mọi tội lỗi nảy sinh từ lòng tham tiền bạc. Thống chế, đô đốc thuỷ quân Lysander phải chịu trách nhiệm về điều này, vì đã mang về những chiến lợi phẩm xa hoa từ những cuộc chiến tranh. Tuy bản thân không phải là người xấu, nhưng Lysander đã làm Sparta lây nhiễm lòng tham và sự xa hoa nên đã phá hỏng luật pháp của Lycurgus.

Theo sách Những anh hùng Hy Lạp cổ đại - Việt Báo ​