ẤN ĐỘ (địa lí; tiếng Hinđu: Bhãrat; A. Republic of India - Cộng hoà Ấn Độ), quốc gia ở Nam Á, giáp Trung Quốc, Nêpan, Butan, Bănglađet, Myanma, Pakixtan, vịnh Bengan (Bengal) và biển Arập thuộc Ấn Độ Dương. Diện tích 3,165 triệu km2. Dân số 1,014 tỉ (2000), gồm hàng trăm dân tộc, người Hinđu (Hindu) 27,58%, Marathi (Marathi) 7,38%, Bengan (Bengali) 8,22%, Tamin (Tamil), Gujara (Gujarât), Kannađa (Kannada), vv. Dân thành thị chiếm 28,1%. Ngôn ngữ chính thức: tiếng Hinđu và tiếng Anh. Tôn giáo: đạo Hinđu (80%), đạo Hồi (10%), đạo Thiên Chúa, đạo Xích, đạo Phật. Cộng hoà ÂĐ gồm 24 bang và 7 lãnh địa thuộc liên bang (thể chế này có từ 1950). Đứng đầu Nhà nước là tổng thống. Quyền lập pháp thuộc Quốc hội gồm hai viện: Viện dân biểu (Hạ nghị viện) và Viện liên bang (Thượng nghị viện). Quyền hành pháp thuộc tổng thống và thủ tướng. Thủ đô: Niu Đêli (New Delhi; 301 nghìn dân). Các thành phố chính: Bombay (Bombay) 9,9 triệu dân, Đêli (Delhi; 7,2 triệu dân), Cancutta (Calcutta; 4,4 triệu dân), Mađrat (Madras; 3,8 triệu dân), Bangalo (Bangalore; 3,3 triệu dân), Hyđêrabat (Hyderābād; 3,1 triệu dân), Amađabat (Ahmadābād; 2,9 triệu dân), Kanpua (Kānpur; 1,9 triệu dân), Nacpua (Nāgpur; 1,6 triệu dân).
Cao nguyên Đêcan (Deccan) chiếm 2/3 diện tích lãnh thổ, nằm ở phía nam, cao 300 - 900 m. Hai rìa phía đông và phía tây của Đêcan là núi Gat Đông (Ghãts Orientaux) và Gat Tây (Ghãts Occidentaux) dốc đứng về phía đại dương. Phía bắc là đồng bằng Ấn - Hằng và một phần của các dãy Himalaya (Himãlaya), Karakôrum (Karakorum), với nhiều đỉnh cao trên 8.000 m. Khí hậu nhiệt đới gió mùa. Tháng 11 - 2 là mùa đông khô và mát, tháng 3 - 5, khô nóng và tháng 6 - 10, gió mùa tây nam đem mưa đến. Lượng mưa trung bình dưới 100 mm/năm ở vùng tây - bắc, ở đây có hoang mạc Tarơ, 300 - 400 mm/năm trong nội địa Đêcan, mưa trên 2.000 mm/năm ở châu thổ sông Hằng và ven biển Gat Tây. Các sông chính: sông Hằng (Gange), Brahmaputra (Brahmaputra), sông Ấn (Indus). Thảm thực vật tự nhiên bị thay đổi mạnh. Trên cao nguyên Đêcan và ở đồng bằng Ấn - Hằng có xavan, rừng thưa - cây bụi; phía tây bắc có cây bụi bán hoang mạc và hoang mạc; vùng trước núi Himalaya là rừng thưa thường xanh; phía đông bắc Đêcan và phía tây của dãy Gat Tây là rừng gió mùa; vùng núi cao: có rừng hỗn hợp ở chân núi, lên cao hơn là rừng lá kim rồi đến đồng cỏ núi cao.
Nông nghiệp chiếm 27% GDP và 64,7% lao động. Công nghiệp chiếm 27,2% GDP và 14,4% lao động. GNP đầu người 440 USD (1998). GDP đầu người 472 USD. Nông nghiệp giữ vai trò quan trọng. Năng lượng: điện 473 tỉ kW.h, than 292 triệu tấn, dầu thô 247 triệu thùng, khí tự nhiên 20 tỉ m3. Giao thông: đường sắt 62,9 nghìn km, đường bộ 3,3 triệu km (rải nhựa 46%). Xuất khẩu (1997 - 98): 1,262 nghìn tỉ Indian rupee (Rs). Nhập khẩu: 1,5 nghìn tỉ Rs. Đơn vị tiền tệ: rupi Ấn Độ (Indian rupee, Rs). Tỉ giá hối đoái: 1 USD = 46,11 Rs (10.2000).
ÂĐ là một trong những quốc gia có nền văn hoá lâu đời. Gần 200 năm dưới ách thống trị của thực dân Anh, ÂĐ đã tiến hành đấu tranh quyết liệt để tự giải phóng. Trong cuộc đấu tranh lâu dài đó, những sự kiện quan trọng nhất là khởi nghĩa Xipay (Sipay) 1857 - 59, các cuộc vận động giải phóng dân tộc (1918 - 22, 1928 - 33 và 1942) do những nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng như Ganđi (M. Gandhi), Nêru (J. Neru) lãnh đạo. Năm 1947, ÂĐ giành được độc lập sau khi bị chia thành hai: ÂĐ và Pakixtan. Năm 1950, thiết lập chế độ Cộng hoà. Từ đó đến nay, ÂĐ đang từng bước phát triển kinh tế, văn hoá xã hội, thi hành chính sách không liên kết.
Ngày quốc khánh 26.1. ÂĐ là một trong những nước sáng lập Phong trào Không liên kết, thành viên Liên hợp quốc từ 1945. Thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam từ 7.1.1972.
ST
