Giá trị lịch sử và những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng là gi?
- Khái niệm chủ nghĩa xã hội không tưởng?
Đó là những lý luận, học thuyết biểu hiện dưới dạng chưa chín muồi nguyện vọng của quần chúng mong muốn xóa bỏ chế độ áp bức bóc lột, tình trạng bất công trong xã hội, mong muốn xây dựng một xã hội tốt đẹp, không còn tình trạng bóc lột và bất công, quan hệ người với người thân ái, tương trợ đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau;
Đó là những nguyện vọng tốt đẹp, nhưng không xuất phát từ điều kiện khách quan, mà từ chủ quan, vì thế không thực hiện được và trở thành không tưởng.
- Giá trị lịch sử:
+ Nhìn chung, các tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng đều thể hiện tinh thần nhân đạo chủ nghĩa, vượt qua những giá trị nhân đạo chủ nghĩa tư sản, vượt khỏi khuôn khổ hệ tư tưởng tư sản, hướng tới con người, vì nhân dân lao động;
+ Với những mức độ khác nhau, các nhà không tưởng đều mang tinh thần phê phán, lên án chế độ quân chủ chuyên chế và chế độ tư bản chủ nghĩa đương thời;
+ Nhiều nhà chủ nghĩa xã hội không tưởng đã thể hiện tinh thần “ xã thân” vì chính nghĩa, chân lý và tiến bộ xã hội, đã cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân lao động, khẳng định tính chất cách mạng của những tư tưởng tiến bộ của con người, dù còn manh nha dưới dạng văn học, tư tưởng, lý thuyết hay học thuyết thiếu cơ sở thực tiễn;
+ Làm tiền đề lý luận trực tiếp cho C.Mác phát triển những tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không trưởng thành khoa học.
Các nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng đầu thế kỷ XIX đã để lại nhiều quan điểm tư tưởng đặc sắc về quá trình phát triển của lịch sử, những dự báo thiên tài về tương lai, làm tiền đề lý luận trực tiếp cho C.Mác phát triển những tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không tưởng thành khoa học.
- Những hạn chế:
+ Những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng chưa thoát khỏi những quan niệm duy tân về lịch sử. Đối với họ, chủ nghĩa xã hội được quan niệm như là biểu hiện của lý tính, của chân lý, chính nghĩa tuyệt đối có sẵn ở đâu đó, chỉ cần những thiên tài phát hiện và dựa vào đó thuyết phục mọi người thực hiện là có thể thành công.
+ Hầu như những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng có khuynh hướng ôn hòa để cải tạo xã hội bằng các thuyết giáo, cải cách pháp luật, thực nghiệm xã hội, thậm chí băng nêu gương hay kêu gọi lòng “ lòng từ tâm” của những kẻ giàu có về vất chất, chấp chính về quyền lực. Một số lại thể hiện nhiệt tình cách mạng quá mức trong những điều kiện lịch sử chưa chin muồi, bằng hành độn khởi nghĩa, mà thiếu sự chuẩn bị đầy đủ một cách tự giác về tư tưởng và lực lượng cho quần chúng cách mạng, nên những tư tưởng cách mạng chỉ dừng ở những ước nguyện mà thôi;
+ Không tìm ra được bản chất thực sự của sự áp bức, bất công; không xác đinh được con đường, biện pháp khoa học đúng đắn để xóa bỏ áp bức, bất công, để xây dựng xã hội mới tốt đẹp;
+ Không tìm ra được lực lượng xã hội để có thể thực hiện công viêc xóa bỏ áp bức, bóc lột , xây dựng xã hội mới.
Nói đến những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng, dung như V.I.Lênin đã nhận định, nó không thể vạch ra được một lối thoát thực sự, nó không giải thích được bản chất của chế độ nô lệ làm thuê trong chế độ tư bản, cũng không phát hiện ra được những quy luật phát triển của chế độ tư bản và cũng không tìm thấy lực lượng xã hội có khả năng trở thành người sáng tạo xã hội mới.
- Nguyên nhân:
+ Chủ nghĩa xã hội không tưởng ra đời trong điều kiện phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển chưa chín muồi. Nền công nghiệp hiện đại mới chỉ phát triển ở nước Anh. Mâu thuẫn giai cấp giữa vô sản và tư sản chưa thực sự sâu sắc và chín muồi.
+ Trong điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội như vậy, lý luận về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản của họ tất yếu cũng chưa chín muồi. Điểm mấu chốt là họ không nhìn thấy ở giai cấp vô sản tính chất triệt để cách mạng và vai trò thực hiện sứ mệnh lịch sử của chính nó.
Do hoàn cảnh lịch sử chi phối, ngày nay chúng ta không thể đòi hỏi được ở họ nhiều hơn. Lịch sử đã ghi nhận họ là những nhà tư tưởng lớn thể hiện trong ước vọng tốt đẹp của nhân loại.
Theo Hỏi đáp CNXHKH*
- Khái niệm chủ nghĩa xã hội không tưởng?
Đó là những lý luận, học thuyết biểu hiện dưới dạng chưa chín muồi nguyện vọng của quần chúng mong muốn xóa bỏ chế độ áp bức bóc lột, tình trạng bất công trong xã hội, mong muốn xây dựng một xã hội tốt đẹp, không còn tình trạng bóc lột và bất công, quan hệ người với người thân ái, tương trợ đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau;
Đó là những nguyện vọng tốt đẹp, nhưng không xuất phát từ điều kiện khách quan, mà từ chủ quan, vì thế không thực hiện được và trở thành không tưởng.
- Giá trị lịch sử:
+ Nhìn chung, các tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng đều thể hiện tinh thần nhân đạo chủ nghĩa, vượt qua những giá trị nhân đạo chủ nghĩa tư sản, vượt khỏi khuôn khổ hệ tư tưởng tư sản, hướng tới con người, vì nhân dân lao động;
+ Với những mức độ khác nhau, các nhà không tưởng đều mang tinh thần phê phán, lên án chế độ quân chủ chuyên chế và chế độ tư bản chủ nghĩa đương thời;
+ Nhiều nhà chủ nghĩa xã hội không tưởng đã thể hiện tinh thần “ xã thân” vì chính nghĩa, chân lý và tiến bộ xã hội, đã cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân lao động, khẳng định tính chất cách mạng của những tư tưởng tiến bộ của con người, dù còn manh nha dưới dạng văn học, tư tưởng, lý thuyết hay học thuyết thiếu cơ sở thực tiễn;
+ Làm tiền đề lý luận trực tiếp cho C.Mác phát triển những tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không trưởng thành khoa học.
Các nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng đầu thế kỷ XIX đã để lại nhiều quan điểm tư tưởng đặc sắc về quá trình phát triển của lịch sử, những dự báo thiên tài về tương lai, làm tiền đề lý luận trực tiếp cho C.Mác phát triển những tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không tưởng thành khoa học.
- Những hạn chế:
+ Những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng chưa thoát khỏi những quan niệm duy tân về lịch sử. Đối với họ, chủ nghĩa xã hội được quan niệm như là biểu hiện của lý tính, của chân lý, chính nghĩa tuyệt đối có sẵn ở đâu đó, chỉ cần những thiên tài phát hiện và dựa vào đó thuyết phục mọi người thực hiện là có thể thành công.
+ Hầu như những nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng có khuynh hướng ôn hòa để cải tạo xã hội bằng các thuyết giáo, cải cách pháp luật, thực nghiệm xã hội, thậm chí băng nêu gương hay kêu gọi lòng “ lòng từ tâm” của những kẻ giàu có về vất chất, chấp chính về quyền lực. Một số lại thể hiện nhiệt tình cách mạng quá mức trong những điều kiện lịch sử chưa chin muồi, bằng hành độn khởi nghĩa, mà thiếu sự chuẩn bị đầy đủ một cách tự giác về tư tưởng và lực lượng cho quần chúng cách mạng, nên những tư tưởng cách mạng chỉ dừng ở những ước nguyện mà thôi;
+ Không tìm ra được bản chất thực sự của sự áp bức, bất công; không xác đinh được con đường, biện pháp khoa học đúng đắn để xóa bỏ áp bức, bất công, để xây dựng xã hội mới tốt đẹp;
+ Không tìm ra được lực lượng xã hội để có thể thực hiện công viêc xóa bỏ áp bức, bóc lột , xây dựng xã hội mới.
Nói đến những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng, dung như V.I.Lênin đã nhận định, nó không thể vạch ra được một lối thoát thực sự, nó không giải thích được bản chất của chế độ nô lệ làm thuê trong chế độ tư bản, cũng không phát hiện ra được những quy luật phát triển của chế độ tư bản và cũng không tìm thấy lực lượng xã hội có khả năng trở thành người sáng tạo xã hội mới.
- Nguyên nhân:
+ Chủ nghĩa xã hội không tưởng ra đời trong điều kiện phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển chưa chín muồi. Nền công nghiệp hiện đại mới chỉ phát triển ở nước Anh. Mâu thuẫn giai cấp giữa vô sản và tư sản chưa thực sự sâu sắc và chín muồi.
+ Trong điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội như vậy, lý luận về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản của họ tất yếu cũng chưa chín muồi. Điểm mấu chốt là họ không nhìn thấy ở giai cấp vô sản tính chất triệt để cách mạng và vai trò thực hiện sứ mệnh lịch sử của chính nó.
Do hoàn cảnh lịch sử chi phối, ngày nay chúng ta không thể đòi hỏi được ở họ nhiều hơn. Lịch sử đã ghi nhận họ là những nhà tư tưởng lớn thể hiện trong ước vọng tốt đẹp của nhân loại.
Theo Hỏi đáp CNXHKH*
