Con người cô trung độc tỉnh trong thơ Nguyễn Du

[Như Bình]

[FONT=&quot]Ca ngợi Cù Các Bộ tuẫn tiết theo thành Quế Lâm không chịu hàng nhà Thanh:[/FONT]

[FONT=&quot]Thế lớn Trung nguyên sụp đổ rồi[/FONT]​

[FONT=&quot]Bên trời dốc sức giữ thành côi[/FONT]​

[FONT=&quot]Suốt ngày kề chết lòng không núng[/FONT]​

[FONT=&quot]Nghìn thuở chon sâu tóc vẫn dài[/FONT]​

[FONT=&quot](Quế Lâm Cù Các Bộ – Hoàng Trung Thông dịch)[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]​

[FONT=&quot]Văn Thiên Tường[FONT=&quot] làm quan đến Hữu thừa tướng. Khi quân Nguyên đến đánh ông bị phái đi cầu hoà, bị bắt. Sau đó trốn thoát, lập Tống Đoan Tông chống lại quân Nguyên. Bị thua trận, bị giặc bắt và giải về Yên kinh giam 3 năm, Nguyên Thế Tổ dụ hang nhưng ông cương quyết cự tuyệt, cuối cùng phải chịu hành hình:[/FONT][/FONT]

[FONT=&quot]Sơn hà phong cảnh thượng y nhiên[/FONT]​

[FONT=&quot]Thừa tướng cô trung vạn cổ truyền[/FONT]​

[FONT=&quot](Núi sông phong cảnh vẫn y nguyên[/FONT]​

[FONT=&quot]Thùa tướng cô trung vạn cổ truyền)[/FONT]​

[FONT=&quot](Độ Hoài hữu cảm Văn thừa tướng)[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]​

[FONT=&quot]Tỷ Can[FONT=&quot] là chú vua Trụ. Ông thường can ngăn Trụ vương nên bị Trụ vương ghét. Y nói: “Ta nghe nói tim của thánh nhân có bảy lỗ” bèn mổ bụng Tỷ Can ra để xem tim.[/FONT][/FONT]

[FONT=&quot]Tàm quý tham sinh Nguỵ Điền xá[/FONT]​

[FONT=&quot]Trung – lương hồ loạn cưỡng tương phân[/FONT]​

[FONT=&quot](Lão “Nguỵ quê mùa” cam sống nhục[/FONT]​

[FONT=&quot]Còn chia (hồ đồ thành) lương tể với trung thần)[/FONT]​

[FONT=&quot](Tỷ Can mộ)[/FONT]​

[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]Ca ngợi nhiệt liệt Kinh Kha vì tri kỷ mà chết ở Tần (Kinh Kha cố lý); Dự Nhượng chọn ý nghĩa cuộc sống là báo thù cho chủ – cho người tri kỷ của mình:[/FONT]

[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]Dự Nhượng kiều chuỷ thủ hành[/FONT]​

[FONT=&quot]Mình dấu dao găm phục dưới cầu[/FONT]​

[FONT=&quot]Căm nhìn bụng thù ngon ngọt thay ![/FONT]​

[FONT=&quot]Bừng bừng sát khí không gần được,[/FONT]​

[FONT=&quot]Ban ngày mờ lối tuyết sương bay.[/FONT]​

[FONT=&quot]Bắt that tha bắt dạ không chuyển,[/FONT]​

[FONT=&quot]Sắp chết đâm áo trả thù này.[/FONT]​

[FONT=&quot]Khí kỳ chất ngất ngút trời xanh,[/FONT]​

[FONT=&quot]Từ đó tên cầu đổi Dự Nhượng.[/FONT]​

[FONT=&quot]Vua tôi nghĩa cả rất phân minh,[/FONT]​

[FONT=&quot]Quốc sĩ thường dân đều khác hướng.[/FONT]​

[FONT=&quot]Thẹn chết cho người dạ ngả nghiêng,[/FONT]​

[FONT=&quot]Nghe chuyện ngàn xưa nét mặt sượng.[/FONT]​

[FONT=&quot](Đỗ Văn Hỷ dịch)

[/FONT]​

[FONT=&quot]Tổng kết:[/FONT]

[FONT=&quot]Quân thần chính luận kham thiên cổ[/FONT]​

[FONT=&quot]Thiên địa toàn kinh tận nhất triêu[/FONT]​

[FONT=&quot](Lời luận đúng về nghĩa quân thần đáng để ngàn đời,[/FONT]​

[FONT=&quot]Làm trong đạo nghĩa trời đất trong một sớm mai)[/FONT]​

[FONT=&quot](Dự Nhượng Kiều)[/FONT]​

[FONT=&quot]Bề tôi trung phải chịu bi kịch như Nhạc Phi: Yển Thành Nhạc Vũ Mục ban sư, Nhạc Vũ Mục mộ. Kê Thiệu con Kê Khang làm chức thị lang trung (TK 3 – 4 đời Tấn) lấy thân mình che chở cho vua Tấn Huệ Đế (Kê Thị trung từ); Lạn Tương Như cố gắng làm tròn sứ mệnh sứ giả (Lạn Tương Như cố lý); tướng Liêm Pha nước Triệu thời chiến quốc vũ dũng mà cũng biết hối lỗi, tạ tội với Tương Như để giữ sức mạnh của nước (Liêm Pha bỉ)…[/FONT]

[FONT=&quot]Ca ngợi Liễu Hạ Huệ thời Xuân Thu bị truất ba lần mà không bỏ nước mà đi “Vì lấy đạo thẳng mà thờ người thì đi đâumà không bị ba lần truất” (Liễu Hạ Huệ mộ); hai chú cháu Sơ Quảng, Sơ Thu cao thượng không ham danh vị, khi về được vua Hán Tuyên Đế tặng cho nhiều của cải, các ông chia hết cho bạn bè (Nhị Sơ cố lý); Chu Du anh hùng đốt trăm vạn quân Ngụy (Chu Lang mộ).[/FONT]

[FONT=&quot]Giả Nghị,[FONT=&quot] nhà từ phú và chính luận nổi tiếng thời Tây Hán, dâng Trị an sách nhưng không được triều đình nghe theo. Bị dèm pha, bị biếm sau đó bất đắt dĩ mà chết. Mi Sơn Tô Lão Tuyền (Tô Tuân) có viết:[/FONT][/FONT]

[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]Ngã diệc vị quân trường thái tức[/FONT]​

[FONT=&quot]Trị an đồ tác Hán văn chương[/FONT]​

[FONT=&quot](Ta cũng vì người than thở mãi[/FONT]​

[FONT=&quot]Trị an chỉ là áng văn chương).[/FONT]​

[FONT=&quot]Nguyễn Du viết về Trường Sa Giả thái phó:[/FONT]

[FONT=&quot]Lập đàm bất triển bình sinh học,[/FONT]​

[FONT=&quot]Sự chức hà phương chí tử bi.[/FONT]​

[FONT=&quot]Thiên gián kỳ tài vô dụng xứ[/FONT]​

[FONT=&quot]Nhật tà dị vật hữu lai thì[/FONT]​

[FONT=&quot](Đứng bàn suông không thi thố được cái học bình sinh,[/FONT]​

[FONT=&quot]Làm tròn chức trách có hại gì mà đến nỗi phải nhận lấy cái chết đáng thương tâm.[/FONT]​

[FONT=&quot]Trời giáng kì tài mà không dụng,[/FONT]​

[FONT=&quot]Chiều tà vật lạ đến đưa về)[/FONT]​

[FONT=&quot]Nguyễn Du rất có cảm tình với Khuất Nguyên. Ông viết về Khuất Nguyên với tất cả là 6 bài thơ: Tương Đàm điếu Tam Lư đại phu, bài 1; Tương Đàm điếu Tam Lư đại phu, bài 2; Phản Chiêu Hồi; Biện Giả; Trường sa Giả Thái Phó; Ngũ nguyệt can cạnh độ.[/FONT]
[FONT=&quot] [/FONT]
[FONT=&quot]Nguyễn Du tìm thấy ở Khuất Nguyên những điểm tương đồng với mình. Khuất Nguyên là tấm gương tiêu biểu nhất của con người cô trung độc tỉnh:[/FONT]

[FONT=&quot]Tông quốc tam niên bi phóng trục,[/FONT]​

[FONT=&quot]Sở từ vạn cổ thiện văn chương.[/FONT]​

[FONT=&quot](Nước cũ ba năm buồn bị đuổi[/FONT]​

[FONT=&quot]Sở từ vạn cổ áng văn chương)[/FONT]​

[FONT=&quot]Tương Đàm điếu Tam Lư đại phu[FONT=&quot], bài 1[/FONT][/FONT]​

[FONT=&quot]Thiên cổ thùy nhân liên độc tỉnh,[/FONT]​

[FONT=&quot]Tứ phương hà xứ, thác cô trung[/FONT]​

[FONT=&quot](Ngàn thưở ai là người độc tỉnh,[/FONT]​

[FONT=&quot]Bốn phương đâu chốn gửi lòng trung)[/FONT]​

[FONT=&quot]Tương Đàm điếu Tam Lư đại phu[FONT=&quot], bài 2 (Ngô Linh Ngọc dịch)[/FONT][/FONT]​

[FONT=&quot]Bác lại ý kiến của Giả Nghị chê Khuất Nguyên không chịu tìm chúa trong khắp chín châu:[/FONT]

[FONT=&quot]Biện Giả[FONT=&quot] (bát lại Giả Nghị):[/FONT][/FONT]​

[FONT=&quot]Bất thiệp Hồ Nam đạo[/FONT]​

[FONT=&quot]An tri Tương Thủy thâm ?[/FONT]​

[FONT=&quot]Bất độc Hoài sa phú[/FONT]​

[FONT=&quot]An thức Khuất Nguyên tâm:[/FONT]​

[FONT=&quot]Khuất Nguyên tâm, Tương Giang thủy,[/FONT]​

[FONT=&quot]Thiên thu, vạn thu thanh, kiến để.[/FONT]​

[FONT=&quot]Cổ kim an đắc đồng tâm nhân,[/FONT]​

[FONT=&quot]Dạ sinh nhất phú đồ vi nhĩ[/FONT]​

[FONT=&quot]Liệt nữ tòng lai bất nhị phu,[/FONT]​

[FONT=&quot]Hà đắc thê thê “tướng Cửu châu”.[/FONT]​

[FONT=&quot]Vị tất cổ nhân tri hữu ngã[/FONT]​

[FONT=&quot]Nhã trung Tương thủy không du du.[/FONT]​

[FONT=&quot](Chẳng đến dất Hồ Nam,[/FONT]​

[FONT=&quot]Sao biết sông Tương sâu ?[/FONT]​

[FONT=&quot]Chẳng đọc phú Hoài Sa[/FONT]​

[FONT=&quot]Sao biết lòng Khuất Nguyên ?[/FONT]​

[FONT=&quot]Lòng Khuất Nguyên, nước sông Tương[/FONT]​

[FONT=&quot]Ngàn năm vạn năm trông thấy đáy[/FONT]​

[FONT=&quot]Xưa nay đâu dễ có tri âm,[/FONT]​

[FONT=&quot]Bài phú Giã sinh vô nghĩa lý[/FONT]​

[FONT=&quot]Liệt nữ xưa nay chẳng hai chồng[/FONT]​

[FONT=&quot]Lẽ nào tất tả tìm vua khác[/FONT]​

[FONT=&quot]Người xưa đâu hẳn biết đến ta[/FONT]​

[FONT=&quot]Sông Tương trong mắt tuông đi mãi).[/FONT]​

[FONT=&quot]Phản chiêu hồn[/FONT]​

[FONT=&quot]Hồn hỡi hồn sao khồng về chứ[/FONT]​

[FONT=&quot]Khắp phương trời không chốn tựa nương[/FONT]​

[FONT=&quot]Lên trời xuống đất hết đường,[/FONT]​

[FONT=&quot]Mà thành Yên Dĩnh chớ màng để chân…[/FONT]​

[FONT=&quot]Nếu hồn cứ thiết tha lối trước,[/FONT]​

[FONT=&quot]Sau Tam Hoàng không được hợp thời.[/FONT]​

[FONT=&quot]Chi bằng sớm liệu chầu trời,[/FONT]​

[FONT=&quot]Chớ về đây nữa mà người quở quan[/FONT]​

[FONT=&quot]Đời sau họ Thượng quan hết thảy,[/FONT]​

[FONT=&quot]Khắp nơi nơi dòng chảy Mịch La[/FONT]​