Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (QSHTT) có thể sẽ là một công cụ quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ví dụ, ở Gioóc-đa-ni, những cuộc cải cách gần đây trong lĩnh vực QSHTT đã đem lại rất nhiều lợi ích cho nền kinh tế của quốc gia này nói chung và cho ngành dược phẩm nói riêng. Ngành dược phẩm của Gioóc-đa-ni đã giành được thị trường xuất khẩu mới và bắt đầu tham gia nghiên cứu sáng tạo, đổi mới. Các lĩnh vực y tế mới như nghiên cứu lâm sàng đã bắt đầu vươn lên và số lượng công ăn việc làm trong ngành y tế cũng đã tăng lên.
Gioóc-đa-ni trở thành thành viên thứ 136 gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2000. Năm 2001, Gioóc-đa-ni đã ký hiệp định tự do thương mại (FTA) với Hoa Kỳ - hiệp định tự do thương mại đầu tiên giữa Hoa Kỳ với một đối tác thương mại Ả-rập. Thông qua các thỏa thuận như vậy, chính phủ Vương quốc Gioóc-đa-ni đã tiếp tục quá trình cải cách kinh tế toàn diện vốn đã được khởi động từ 10 năm trước đó. Trên thực tế, Gioóc-đa-ni đã thông qua nhiều luật mới nhằm tăng cường bảo hộ QSHTT trước khi gia nhập WTO. Theo David Hale, đại biện lâm thời Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, Gioóc-đa-ni, "Chính phủ Gioóc-đa-ni đã triển khai một chương trình cải cách đầy táo bạo đưa đất nước từ chỗ hoàn toàn phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài sang tự chủ trong kỷ nguyên thương mại tự do toàn cầu. Tất cả các hiệp định thương mại, cải cách pháp lý và một cơ chế bảo hộ QSHTT đều nằm trong khuôn khổ của chiến lược đó".
Các đạo luật phù hợp với Hiệp định về các khía cạnh có liên quan tới thương mại của QSHTT (TRIPS) của WTO hiện đã bảo vệ các bí quyết thương mại, giống cây trồng và thiết kế bộ xử lý bán dẫn ở Gioóc-đa-ni. Việc đăng ký quyền tác giả, bằng phát minh sáng chế và nhãn hiệu bây giờ đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Quyền tác giả được đăng ký tại Thư viện Quốc gia, bằng phát minh sáng chế được đăng ký tại Cục Bảo vệ Tác quyền và Nhãn hiệu. Cả hai cơ quan nêu trên đều thuộc Bộ Công nghiệp và Thương mại. Gioóc-đa-ni đã ký Hiệp định Hợp tác về Bằng phát minh sáng chế và nghị định thư có liên quan tới Hiệp định Madrid về Đăng ký Nhãn hiệu, song đến đầu năm 2005 vẫn chưa phê chuẩn. Gioóc-đa-ni cũng đã tham gia các hiệp định của Tổ chức Quyền sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) về bản quyền tác giả, biểu diễn và ghi âm (WPPT).
Ngành dược phẩm của Gioóc-đa-ni cũng đã tuân thủ đạo luật mới về bằng phát minh sáng chế phù hợp với TRIPS. Ngoài ra, cùng với việc ký FTA với Hoa Kỳ, Gioóc-đa-ni thậm chí còn cam kết mạnh mẽ hơn trong việc thực thi QSHTT, đặc biệt trong ngành dược phẩm. Theo Greg Lawless, tùy viên kinh tế và thương mại Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, việc thực thi QSHTT tại Gioóc-đa-ni đã có nhiều tiến bộ. Ông cho rằng "Các cơ chế thực thi và thủ tục pháp lý có hiệu lực, mặc dù chưa hoàn thiện, song đang được cải thiện nhiều hơn nữa". Mặc dù trước mắt vẫn còn nhiều thách thức to lớn, song những biện pháp thực thi của Gioóc-đa-ni nhằm chống lại tình trạng băng đĩa hình và phần mềm lậu ngày càng gia tăng về số lượng và tăng cường năng lực tập trung giải quyết nhiều lĩnh vực còn gặp khó khăn.
Theo Hiệp hội Sản xuất Dược phẩm Hoa Kỳ (PhRMA), hiệp định Thương mại Tự do Gioóc-đa-ni – Hoa Kỳ đã giúp thị trường Gioóc-đa-ni trở nên hấp dẫn hơn đối với nghiên cứu và triển khai dược phẩm cũng như bán sản phẩm và ký kết thỏa thuận cấp phép. Những lợi ích do hiệp định tự do thương mại Gioóc-đa-ni – Hoa Kỳ đem lại cho ngành dược phẩm của nước này còn bao gồm mở rộng việc bảo hộ dữ liệu, loại bỏ tình trạng không cấp phép cho những phát minh trong công nghệ sinh học và giới hạn cấp phép bắt buộc.
Tháng 10 năm 2001, PhRMA đã mở văn phòng phụ trách khu vực Trung Đông và Bắc Phi tại Amman. Đây là lần đầu tiên PhRMA hiện diện tại khu vực. Theo Susan Finston, Phó Chủ tịch PhRMA, những cam kết tự do thương mại và chuẩn mực kinh doanh của Gioóc-đa-ni là những nhân tố có tính quyết định trong quyết định nêu trên. Bà nói rằng "Gioóc-đa-ni là nơi chúng tôi có thể mở văn phòng đại diện, giấy phép và tất cả mọi giấy tờ cần thiết khác về cơ sở vật chất và pháp lý trong vòng dưới 45 ngày".
Nhiều thành viên của PhRMA, bao gồm American Home Products, Astra-Zeneca, Sanofi-Aventis, Bristol-Myers Squibb, Eli Lilly, GlaxoSmithKline, Janssen-Cilag, Merck Sharp & Dohme, Novartis, Organon, Roche, Pfizer, và Schering-Plough, đã bắt đầu hoặc mở rộng các hoạt động thương mại tại Amman.
Một vài thành viên của PhRMA đang tiến hành thử nghiệm lâm sàng và ký kết hiệp định cùng tiếp thị và/hoặc cấp phép với các công ty của Gioóc-đa-ni. Theo Viện Sở hữu Trí tuệ Quốc tế (IIPI) – một tổ chức phát triển kinh tế và nghiên cứu phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington, D.C., Bristol-Myers Squibb đã khởi động chương trình nghiên cứu kéo dài ba năm về những nhân tố gây nguy hại cho hệ tim mạch trên 5000 bệnh nhân tại Gioóc-đa-ni năm 2001. Hơn nữa, PhRMA đã cho biết chỉ riêng trong năm 2004, các công ty thành viên của Hiệp hội đã tiến hành 19 thử nghiệm lâm sàng tại Gioóc-đa-ni về các bệnh như ung thư, loãng xương, tiểu đường và tim mạch.
Hy vọng thông qua các cuộc thử nghiệm lâm sàng như trên sẽ có thêm nhiều dược phẩm mới cuối cùng cũng sẽ được cung cấp cho người dân Gioóc-đa-ni. Việc nhanh chóng đưa các sản phẩm mới tới người tiêu dùng cũng đem lại nhiều lợi ích cho ngành du lịch dưỡng bệnh của Gioóc-đa-ni (đây là thuật ngữ chỉ những người đi du lịch đến khu vực hay những quốc gia khác để tìm các giải pháp chăm sóc sức khỏe). Theo báo cáo gần đây của IIPI, du lịch dưỡng bệnh đóng góp 2/3 tổng doanh thu của ngành công nghiệp không khói ở Gioóc-đa-ni. Báo cáo tháng 10 năm 2004 mang tên Xây dựng Ngành Dược phẩm và Công nghệ sinh học có khả năng cạnh tranh toàn cầu tại Gioóc-đa-ni nhấn mạnh rằng thử nghiệm lâm sàng đang giúp tăng cường kỹ năng của bác sỹ chăm sóc và điều trị, nhờ đó càng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ngành du lịch dưỡng bệnh. Báo cáo cho biết một điều tra tiến hành trên người bệnh gần đây đã xác định chuyên môn của các bác sỹ điều trị là lý do chính khiến các du khách dưỡng bệnh tìm đến Gioóc-đa-ni.
IIPI đã cùng Chương trình Thành tựu và Sáng kiến Thân thiện với Thị trường (AMIR) – một dự án do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ – viết báo cáo này. Theo Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, trong năm năm qua, USAID đã cung cấp tương đối nhiều viện trợ kỹ thuật cho cả thông tin thuộc sở hữu của công chúng lẫn tư nhân ở Gioóc-đa-ni nhằm cải thiện QSHTT, trong đó có hỗ trợ dự thảo luật và các quy định khác.
Theo yêu cầu của Chính phủ Gioóc-đa-ni, USAID cũng đang hỗ trợ kỹ thuật để cải thiện môi trường pháp quy liên quan tới nhãn hiệu và bằng phát minh sáng chế. USAID tiếp tục hỗ trợ Gioóc-đa-ni thực thi các luật QSHTT mới thông qua hợp tác với Hiệp hội QSHTT Gioóc-đan-ni (JIPA). JIPA hiện đang tổ chức các chương trình đào tạo cho Thư viện Quốc gia, hải quan và khu vực tư nhân.
Bản báo cáo cho biết "việc bảo hộ mạnh mẽ hơn QSHTT đang giúp Gioóc-đa-ni trở thành nền kinh tế tri thức dẫn đầu khu vực". Kể từ khi thực hiện cơ chế bảo hộ QSHTT chặt chẽ hơn, tốc độ tăng trưởng trong ngành dược phẩm và công nghệ sinh-y học của Gioóc-đa-ni. Tỷ trọng của ngành y tế trong GDP của Gioóc-đa-ni đã tăng từ 2,8% năm 1997 lên tới 3,5% năm 2001, và công ăn việc làm trong ngành y tế cũng tăng 52% từ năm 1997 đến nay.
Theo báo cáo của IIPI, ngành dược phẩm chủ yếu dựa vào nghiên cứu trên thế giới đã góp phần quan trọng trong việc tăng công ăn việc làm trực tiếp tại Gioóc-đa-ni kể từ năm 2000. Pfizer cho biết họ đã tăng gấp đôi số nhân công tại nước ngày. Sanofi-Aventis và Novartis đã tăng gấp ba lực lượng lao động của họ tại Gioóc-đa-ni trong khi số nhân công của Merck tại nước này đã tăng 500%. Báo cáo của IIPI cho biết sự hiện diện ngày càng nhiều của các tập đoàn đa quốc gia đã làm gia tăng giá trị cho xã hội Gioóc-đa-ni thông qua các hoạt động như tiếp thị và phân phối, đào tạo lực lượng bán hàng, đào tạo các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và công chúng nói chung. Ví dụ, Merck đã tổ chức khoảng 75 chương trình giáo dục và các hội thảo chuyên môn tại Gioóc-đa-ni trong năm 2001.
Báo cáo của IIPI cho thấy các công ty dược phẩm generic của Gioóc-đa-ni cũng được hưởng lợi nhờ luật sở hữu trí tuệ kiên quyết hơn, trong đó xuất khẩu thuốc của các công ty dược của Gioóc-đa-ni đã tăng 30% từ năm 1999 đến 2002. Theo ước tính của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, xuất khẩu dược phẩm của Gioóc-đa-ni trong năm 2004 sẽ đạt 200 triệu đô-la. Nếu tính tổng sản xuất trong nước, sản lượng của các công ty dược phẩm sẽ đạt trên 300 triệu đô-la. Lawless cho biết "Đây là một bước tiến quan trọng so với năm 2003 khi tốc độ tăng trưởng kinh tế bị ảnh hưởng bởi các cuộc xung đột trong khu vực".
Kinh nghiệm của Gioóc-đa-ni cho thấy việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ có thể sẽ là một công cụ quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Susan Finston nhấn mạnh rằng "Quy mô thị trường, dân số và địa lý: Tất cả đều không phải là do số phận. Số phận tùy thuộc vào ý chí chính trị của các chính phủ dám vượt qua những thử thách lớn lao trong quá trình cải cách kinh tế".
Jeanne Holden
Gioóc-đa-ni trở thành thành viên thứ 136 gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2000. Năm 2001, Gioóc-đa-ni đã ký hiệp định tự do thương mại (FTA) với Hoa Kỳ - hiệp định tự do thương mại đầu tiên giữa Hoa Kỳ với một đối tác thương mại Ả-rập. Thông qua các thỏa thuận như vậy, chính phủ Vương quốc Gioóc-đa-ni đã tiếp tục quá trình cải cách kinh tế toàn diện vốn đã được khởi động từ 10 năm trước đó. Trên thực tế, Gioóc-đa-ni đã thông qua nhiều luật mới nhằm tăng cường bảo hộ QSHTT trước khi gia nhập WTO. Theo David Hale, đại biện lâm thời Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, Gioóc-đa-ni, "Chính phủ Gioóc-đa-ni đã triển khai một chương trình cải cách đầy táo bạo đưa đất nước từ chỗ hoàn toàn phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài sang tự chủ trong kỷ nguyên thương mại tự do toàn cầu. Tất cả các hiệp định thương mại, cải cách pháp lý và một cơ chế bảo hộ QSHTT đều nằm trong khuôn khổ của chiến lược đó".
Các đạo luật phù hợp với Hiệp định về các khía cạnh có liên quan tới thương mại của QSHTT (TRIPS) của WTO hiện đã bảo vệ các bí quyết thương mại, giống cây trồng và thiết kế bộ xử lý bán dẫn ở Gioóc-đa-ni. Việc đăng ký quyền tác giả, bằng phát minh sáng chế và nhãn hiệu bây giờ đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Quyền tác giả được đăng ký tại Thư viện Quốc gia, bằng phát minh sáng chế được đăng ký tại Cục Bảo vệ Tác quyền và Nhãn hiệu. Cả hai cơ quan nêu trên đều thuộc Bộ Công nghiệp và Thương mại. Gioóc-đa-ni đã ký Hiệp định Hợp tác về Bằng phát minh sáng chế và nghị định thư có liên quan tới Hiệp định Madrid về Đăng ký Nhãn hiệu, song đến đầu năm 2005 vẫn chưa phê chuẩn. Gioóc-đa-ni cũng đã tham gia các hiệp định của Tổ chức Quyền sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) về bản quyền tác giả, biểu diễn và ghi âm (WPPT).
Ngành dược phẩm của Gioóc-đa-ni cũng đã tuân thủ đạo luật mới về bằng phát minh sáng chế phù hợp với TRIPS. Ngoài ra, cùng với việc ký FTA với Hoa Kỳ, Gioóc-đa-ni thậm chí còn cam kết mạnh mẽ hơn trong việc thực thi QSHTT, đặc biệt trong ngành dược phẩm. Theo Greg Lawless, tùy viên kinh tế và thương mại Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, việc thực thi QSHTT tại Gioóc-đa-ni đã có nhiều tiến bộ. Ông cho rằng "Các cơ chế thực thi và thủ tục pháp lý có hiệu lực, mặc dù chưa hoàn thiện, song đang được cải thiện nhiều hơn nữa". Mặc dù trước mắt vẫn còn nhiều thách thức to lớn, song những biện pháp thực thi của Gioóc-đa-ni nhằm chống lại tình trạng băng đĩa hình và phần mềm lậu ngày càng gia tăng về số lượng và tăng cường năng lực tập trung giải quyết nhiều lĩnh vực còn gặp khó khăn.
Theo Hiệp hội Sản xuất Dược phẩm Hoa Kỳ (PhRMA), hiệp định Thương mại Tự do Gioóc-đa-ni – Hoa Kỳ đã giúp thị trường Gioóc-đa-ni trở nên hấp dẫn hơn đối với nghiên cứu và triển khai dược phẩm cũng như bán sản phẩm và ký kết thỏa thuận cấp phép. Những lợi ích do hiệp định tự do thương mại Gioóc-đa-ni – Hoa Kỳ đem lại cho ngành dược phẩm của nước này còn bao gồm mở rộng việc bảo hộ dữ liệu, loại bỏ tình trạng không cấp phép cho những phát minh trong công nghệ sinh học và giới hạn cấp phép bắt buộc.
Tháng 10 năm 2001, PhRMA đã mở văn phòng phụ trách khu vực Trung Đông và Bắc Phi tại Amman. Đây là lần đầu tiên PhRMA hiện diện tại khu vực. Theo Susan Finston, Phó Chủ tịch PhRMA, những cam kết tự do thương mại và chuẩn mực kinh doanh của Gioóc-đa-ni là những nhân tố có tính quyết định trong quyết định nêu trên. Bà nói rằng "Gioóc-đa-ni là nơi chúng tôi có thể mở văn phòng đại diện, giấy phép và tất cả mọi giấy tờ cần thiết khác về cơ sở vật chất và pháp lý trong vòng dưới 45 ngày".
Nhiều thành viên của PhRMA, bao gồm American Home Products, Astra-Zeneca, Sanofi-Aventis, Bristol-Myers Squibb, Eli Lilly, GlaxoSmithKline, Janssen-Cilag, Merck Sharp & Dohme, Novartis, Organon, Roche, Pfizer, và Schering-Plough, đã bắt đầu hoặc mở rộng các hoạt động thương mại tại Amman.
Một vài thành viên của PhRMA đang tiến hành thử nghiệm lâm sàng và ký kết hiệp định cùng tiếp thị và/hoặc cấp phép với các công ty của Gioóc-đa-ni. Theo Viện Sở hữu Trí tuệ Quốc tế (IIPI) – một tổ chức phát triển kinh tế và nghiên cứu phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington, D.C., Bristol-Myers Squibb đã khởi động chương trình nghiên cứu kéo dài ba năm về những nhân tố gây nguy hại cho hệ tim mạch trên 5000 bệnh nhân tại Gioóc-đa-ni năm 2001. Hơn nữa, PhRMA đã cho biết chỉ riêng trong năm 2004, các công ty thành viên của Hiệp hội đã tiến hành 19 thử nghiệm lâm sàng tại Gioóc-đa-ni về các bệnh như ung thư, loãng xương, tiểu đường và tim mạch.
Hy vọng thông qua các cuộc thử nghiệm lâm sàng như trên sẽ có thêm nhiều dược phẩm mới cuối cùng cũng sẽ được cung cấp cho người dân Gioóc-đa-ni. Việc nhanh chóng đưa các sản phẩm mới tới người tiêu dùng cũng đem lại nhiều lợi ích cho ngành du lịch dưỡng bệnh của Gioóc-đa-ni (đây là thuật ngữ chỉ những người đi du lịch đến khu vực hay những quốc gia khác để tìm các giải pháp chăm sóc sức khỏe). Theo báo cáo gần đây của IIPI, du lịch dưỡng bệnh đóng góp 2/3 tổng doanh thu của ngành công nghiệp không khói ở Gioóc-đa-ni. Báo cáo tháng 10 năm 2004 mang tên Xây dựng Ngành Dược phẩm và Công nghệ sinh học có khả năng cạnh tranh toàn cầu tại Gioóc-đa-ni nhấn mạnh rằng thử nghiệm lâm sàng đang giúp tăng cường kỹ năng của bác sỹ chăm sóc và điều trị, nhờ đó càng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ngành du lịch dưỡng bệnh. Báo cáo cho biết một điều tra tiến hành trên người bệnh gần đây đã xác định chuyên môn của các bác sỹ điều trị là lý do chính khiến các du khách dưỡng bệnh tìm đến Gioóc-đa-ni.
IIPI đã cùng Chương trình Thành tựu và Sáng kiến Thân thiện với Thị trường (AMIR) – một dự án do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ – viết báo cáo này. Theo Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, trong năm năm qua, USAID đã cung cấp tương đối nhiều viện trợ kỹ thuật cho cả thông tin thuộc sở hữu của công chúng lẫn tư nhân ở Gioóc-đa-ni nhằm cải thiện QSHTT, trong đó có hỗ trợ dự thảo luật và các quy định khác.
Theo yêu cầu của Chính phủ Gioóc-đa-ni, USAID cũng đang hỗ trợ kỹ thuật để cải thiện môi trường pháp quy liên quan tới nhãn hiệu và bằng phát minh sáng chế. USAID tiếp tục hỗ trợ Gioóc-đa-ni thực thi các luật QSHTT mới thông qua hợp tác với Hiệp hội QSHTT Gioóc-đan-ni (JIPA). JIPA hiện đang tổ chức các chương trình đào tạo cho Thư viện Quốc gia, hải quan và khu vực tư nhân.
Bản báo cáo cho biết "việc bảo hộ mạnh mẽ hơn QSHTT đang giúp Gioóc-đa-ni trở thành nền kinh tế tri thức dẫn đầu khu vực". Kể từ khi thực hiện cơ chế bảo hộ QSHTT chặt chẽ hơn, tốc độ tăng trưởng trong ngành dược phẩm và công nghệ sinh-y học của Gioóc-đa-ni. Tỷ trọng của ngành y tế trong GDP của Gioóc-đa-ni đã tăng từ 2,8% năm 1997 lên tới 3,5% năm 2001, và công ăn việc làm trong ngành y tế cũng tăng 52% từ năm 1997 đến nay.
Theo báo cáo của IIPI, ngành dược phẩm chủ yếu dựa vào nghiên cứu trên thế giới đã góp phần quan trọng trong việc tăng công ăn việc làm trực tiếp tại Gioóc-đa-ni kể từ năm 2000. Pfizer cho biết họ đã tăng gấp đôi số nhân công tại nước ngày. Sanofi-Aventis và Novartis đã tăng gấp ba lực lượng lao động của họ tại Gioóc-đa-ni trong khi số nhân công của Merck tại nước này đã tăng 500%. Báo cáo của IIPI cho biết sự hiện diện ngày càng nhiều của các tập đoàn đa quốc gia đã làm gia tăng giá trị cho xã hội Gioóc-đa-ni thông qua các hoạt động như tiếp thị và phân phối, đào tạo lực lượng bán hàng, đào tạo các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và công chúng nói chung. Ví dụ, Merck đã tổ chức khoảng 75 chương trình giáo dục và các hội thảo chuyên môn tại Gioóc-đa-ni trong năm 2001.
Báo cáo của IIPI cho thấy các công ty dược phẩm generic của Gioóc-đa-ni cũng được hưởng lợi nhờ luật sở hữu trí tuệ kiên quyết hơn, trong đó xuất khẩu thuốc của các công ty dược của Gioóc-đa-ni đã tăng 30% từ năm 1999 đến 2002. Theo ước tính của Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Amman, xuất khẩu dược phẩm của Gioóc-đa-ni trong năm 2004 sẽ đạt 200 triệu đô-la. Nếu tính tổng sản xuất trong nước, sản lượng của các công ty dược phẩm sẽ đạt trên 300 triệu đô-la. Lawless cho biết "Đây là một bước tiến quan trọng so với năm 2003 khi tốc độ tăng trưởng kinh tế bị ảnh hưởng bởi các cuộc xung đột trong khu vực".
Kinh nghiệm của Gioóc-đa-ni cho thấy việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ có thể sẽ là một công cụ quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Susan Finston nhấn mạnh rằng "Quy mô thị trường, dân số và địa lý: Tất cả đều không phải là do số phận. Số phận tùy thuộc vào ý chí chính trị của các chính phủ dám vượt qua những thử thách lớn lao trong quá trình cải cách kinh tế".
Jeanne Holden
