I: PHÂN LOẠI CHUNG
1, danh pháp hệ thống
là loại danh pháp trong đó mọi bộ phận cấu thành đều mang ý nghĩa hệ thống.VD tên gọi hexan(C6H14) gồm 2 bộ phận là hexa-(tiền tố xuất phát từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là 6) và -an (hậu tố nói lên một hidrocacbon no),do đó ta có hex(a)+an-->hexan(bỏ bớt 1 tronh 2 chữ a liền nhau)
2, danh pháp thường
loại danh pháp này được hình thành dựa trên nguồn gốc tìm ra hoặc do tính chất bề ngoài(mầu sắc, mùi vị...)hoặc một yếu tố khác không có tính hệ thống.VD như ure(tiếng Pháp là uree)có nguồn gốc từ urine(tiếng Pháp có nghĩa là nước tiểu)vì ure lần đầu tiên được tách ra là từ nước tiểu(1778)
3, danh pháp nửa hệ thống hay nửa thông thường
loại danh pháp này có tính trung gian giữa 2 loại trên, vì nó chỉ có 1 vài yếu tố hệ thống.VD như stiren(C6H5-CH=CH2)có nguồn gốc là stirax(tên loại nhựa cây cho ta stiren)và chỉ có hậu tố -en(nói lên sự có mặt của nối đôi C=C)là yếu tố hệ thống.
II : PHÂN LOẠI DANH PHÁP IUPAC
1, tên thay thế(substitutive name)
loại tên này được tạo thành nhờ danh pháp thay thế,tức là thay thế 1 hay nhiều nguyên tử H ở bộ phận chính gọi là hidrua nền(mạch chính, vòng chính...)bằng 1 hay nhiều nguyên tử nhóm nguyên tử khác nhau (được nêu tên dưới dạng tiền tố hoặc hậu tố tùy trường hợp,theo những quy tắc xác định)VD :
CH3-CH2-OH
hidrua nền : etan
nhóm thế -OH có tên ở dạng hậu tố -ol
tên thế : etanol
Cl-CH2-CHCl-CH3
hidrua nền : propan
nhóm thế -Cl có tên dạng tiền tố là cloro- hoặc clo-
tên thay thế 1,2-dicloropropan hay 1,2-diclopropan
C6H5-NH-CH3
hidrua nền (có vòng và nhóm chức) : amin
tên thay thế : N-mêtylalanin
2, tên trao đổi (replacement name)
loại tên này được hình thành bằng thao tác trao đổi nguyên tử (hay nhóm nguyên tử)khác H của hidrua nền bằng nguyên tử (hay nhóm nguyên tử) khác
có 2 loại
a. tên trao đổi ở bộ khung
ta gọi tên hợp chất như khi chưa có sự trao đổi nhưng cần thêm tiền tố nói lên nguyên tử được đua vào, các tiền tố này đều tận cùng bằng chữ "a" : chẳng hạn như oxa-(nguyên tử oxi), thia-(lưu huỳnh), aza-(nito hay azot-),sila-(silic)
VD
CH3-(CH2)7-CH3------------------------------------------------>CH3-O-CH2-CH2-O-CH2-CH2-O-CH3
trao dổi nhóm -CH2- bằng nguyên tử O
b.tên trao đổi ở nhóm chức : sự trao đổi nguyên tử O ở nhóm chức bằn nguyên tư khác được thể hiện bằng tiền tố nói lên nguyên tử mới được đưa vào
CH3-CH2-COOH -----------------> CH3-CH2-CSSH
Axit propanoic Axit propan(dithioic)
CH3(CH2)4CH=O ------------------> CH3(CH2)4CH=Se
hexanal hexanselenal
3, tên loại chức hay tên gốc-chức(Functional class name, Radicofunctional name)
tên này được tạo thành bằng thao tác cộng tên của gốc (hay nhóm ) với tên của các chất hữu cơ VD
CH3CH2-Br etyl bromua
CH3-CO-Cl axetyl clorua
CH3-CH2-OCOCH3 etyl axetat
CH3CH2-O-CH3 etyl metyl ete
CH3CH2-CO-C6H5 etyl phenyl ete
CH3CH2-OH etyl ancol hay ancol etylic
4, tên cộng (Additive name)
được hình thành bằng thao tác cộng các hợp phần mà không bớt đi nguyên tử hay nhóm nguyên tử nào của nỗi hợp phần đó.VD
CH2=CH2 + -O- -------------> CH2-CH2
\ /
etilen Oxi O etilen oxit
C6H5- + C6H5- --------------> C6H5-C6H5
phenyl- phenyl- biphenyl
Ch3(CH2)4CH2- + -O- --------------------> CH3(CH2)4CH2O
hexyl- Oxi hexyloxi
ngoài ra còn 1 số loại tên khác nữa như tên dung hợp (fusion name),tên kếy hợp(conjunctive name), tên trừ (subtractive name),tên nhân(multiplicative name), tên của dị vòng theo Hantzsch và Widman, tên thường nửa hệ thống được lưu dùng tronh hệ thống tên của IUPAC
Sưu tầm
1, danh pháp hệ thống
là loại danh pháp trong đó mọi bộ phận cấu thành đều mang ý nghĩa hệ thống.VD tên gọi hexan(C6H14) gồm 2 bộ phận là hexa-(tiền tố xuất phát từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là 6) và -an (hậu tố nói lên một hidrocacbon no),do đó ta có hex(a)+an-->hexan(bỏ bớt 1 tronh 2 chữ a liền nhau)
2, danh pháp thường
loại danh pháp này được hình thành dựa trên nguồn gốc tìm ra hoặc do tính chất bề ngoài(mầu sắc, mùi vị...)hoặc một yếu tố khác không có tính hệ thống.VD như ure(tiếng Pháp là uree)có nguồn gốc từ urine(tiếng Pháp có nghĩa là nước tiểu)vì ure lần đầu tiên được tách ra là từ nước tiểu(1778)
3, danh pháp nửa hệ thống hay nửa thông thường
loại danh pháp này có tính trung gian giữa 2 loại trên, vì nó chỉ có 1 vài yếu tố hệ thống.VD như stiren(C6H5-CH=CH2)có nguồn gốc là stirax(tên loại nhựa cây cho ta stiren)và chỉ có hậu tố -en(nói lên sự có mặt của nối đôi C=C)là yếu tố hệ thống.
II : PHÂN LOẠI DANH PHÁP IUPAC
1, tên thay thế(substitutive name)
loại tên này được tạo thành nhờ danh pháp thay thế,tức là thay thế 1 hay nhiều nguyên tử H ở bộ phận chính gọi là hidrua nền(mạch chính, vòng chính...)bằng 1 hay nhiều nguyên tử nhóm nguyên tử khác nhau (được nêu tên dưới dạng tiền tố hoặc hậu tố tùy trường hợp,theo những quy tắc xác định)VD :
CH3-CH2-OH
hidrua nền : etan
nhóm thế -OH có tên ở dạng hậu tố -ol
tên thế : etanol
Cl-CH2-CHCl-CH3
hidrua nền : propan
nhóm thế -Cl có tên dạng tiền tố là cloro- hoặc clo-
tên thay thế 1,2-dicloropropan hay 1,2-diclopropan
C6H5-NH-CH3
hidrua nền (có vòng và nhóm chức) : amin
tên thay thế : N-mêtylalanin
2, tên trao đổi (replacement name)
loại tên này được hình thành bằng thao tác trao đổi nguyên tử (hay nhóm nguyên tử)khác H của hidrua nền bằng nguyên tử (hay nhóm nguyên tử) khác
có 2 loại
a. tên trao đổi ở bộ khung
ta gọi tên hợp chất như khi chưa có sự trao đổi nhưng cần thêm tiền tố nói lên nguyên tử được đua vào, các tiền tố này đều tận cùng bằng chữ "a" : chẳng hạn như oxa-(nguyên tử oxi), thia-(lưu huỳnh), aza-(nito hay azot-),sila-(silic)
VD
CH3-(CH2)7-CH3------------------------------------------------>CH3-O-CH2-CH2-O-CH2-CH2-O-CH3
trao dổi nhóm -CH2- bằng nguyên tử O
b.tên trao đổi ở nhóm chức : sự trao đổi nguyên tử O ở nhóm chức bằn nguyên tư khác được thể hiện bằng tiền tố nói lên nguyên tử mới được đưa vào
CH3-CH2-COOH -----------------> CH3-CH2-CSSH
Axit propanoic Axit propan(dithioic)
CH3(CH2)4CH=O ------------------> CH3(CH2)4CH=Se
hexanal hexanselenal
3, tên loại chức hay tên gốc-chức(Functional class name, Radicofunctional name)
tên này được tạo thành bằng thao tác cộng tên của gốc (hay nhóm ) với tên của các chất hữu cơ VD
CH3CH2-Br etyl bromua
CH3-CO-Cl axetyl clorua
CH3-CH2-OCOCH3 etyl axetat
CH3CH2-O-CH3 etyl metyl ete
CH3CH2-CO-C6H5 etyl phenyl ete
CH3CH2-OH etyl ancol hay ancol etylic
4, tên cộng (Additive name)
được hình thành bằng thao tác cộng các hợp phần mà không bớt đi nguyên tử hay nhóm nguyên tử nào của nỗi hợp phần đó.VD
CH2=CH2 + -O- -------------> CH2-CH2
\ /
etilen Oxi O etilen oxit
C6H5- + C6H5- --------------> C6H5-C6H5
phenyl- phenyl- biphenyl
Ch3(CH2)4CH2- + -O- --------------------> CH3(CH2)4CH2O
hexyl- Oxi hexyloxi
ngoài ra còn 1 số loại tên khác nữa như tên dung hợp (fusion name),tên kếy hợp(conjunctive name), tên trừ (subtractive name),tên nhân(multiplicative name), tên của dị vòng theo Hantzsch và Widman, tên thường nửa hệ thống được lưu dùng tronh hệ thống tên của IUPAC
Sưu tầm
