Đề 2:
Nguyễn Đình Thi đã nhận định về thơ Tố Hữu: "Trọn đời, Tố Hữu là một chiến sĩ cách mạng làm thơ và là nhà thơ của cách mạng {...}. Và trong lửa của thơ anh, có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước quê hương và những con người của đất nước quê hương. Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào tâm hồn thơ cổ điển của dân tộc". (Báo Văn Nghệ số 50 (2239), ra ngày 14 -12- 2002)
Anh chị suy nghĩ như thế nào về nhận định trên đây? Hãy liên hệ với một số bài thơ của Tố Hữu để làm sáng tỏ vấn đề.
(Đề thi học sinh giỏi Quốc gia năm 2003, bảng B)
Bài làm
"Xin tạm biệt cuộc đời yêu quý nhất
Còn mấy vần thơ, một nắm tro
Thơ gửi bạn đời, tro bón đất
Sống là cho và chết cũng là cho".
Bài thơ nhỏ ấy đã khép lại một đời thơ Tố Hữu. Hơn nửa thế kỷ cầm bút, tiếng thơ Tố Hữu đã hoá thân vào hồn thiêng sông núi. Tôi đã nghe những em bé lúi lo đọc thơ anh trên đường đi học về, tôi đã nghe những anh công nhân nhắc đến thơ anh với tất cả "tình thương mến", tôi cũng đã nghe những người đi qua bão táp chiến tranh nhắc tới thơ anh trong niềm xúc động sâu xa,...Tiếng thơ cuả Tố Hữu là tiếng thơ của hôm qua, hôm nay à của mai sau. Ngày 9-12-2002, con người mà cuộc đời là sống cũng là cho và chết cũng là cho đã ra đi trong niềm tiếc thương của đất nước. Chỉ vài ngày sau khi Tố Hữu mất, trên báo Văn nghệ số 50 (2239) Nguyễn Đình Thi đã nhận định về thơ anh:
"Trọn đời, Tố Hữu là một chiến sĩ cách mạng làm thơ và là nhà thơ của cách mạng {...}. Và trong lửa của thơ anh, có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước quê hương và những con người của đất nước quê hương. Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào tâm hồn thơ cổ điển của dân tộc".
Nhận định của Nguyễn Đình Thi đã bao quát được những nội dung và đặc điểm cơ bản của hồn thơ Tố Hữu. Đó cũng là nén nhang thành kính viếng người con yêu quý của giống nòi - Tố Hữu!
Mỗi khi phân tích bất kỳ bài thơ nào của Tố Hữu, tôi luôn gọi Tố Hưu bằng anh; tiếng anh nghe thân mất và yêu thương lắm. Và dường như tôi cảm thấy có mình là em trong câu thơ mà Tố Hữu tự xưng trong câu thơ: là anh của vạn đầu em nhỏ.
Thơ Tố Hữu trẻ lắm! Mà vì thơ Tố Hữu trẻ nên Tố Hữu luôn trẻ trong lòng người đọc. Mọi người thích thơ anh vì hai lẽ chính: thứ nhất là niềm say mê lý tưởng và thứ hai là tinh thần dân tộc đậm đà thể hiện trong cà nội dung và hình thức. Niềm say mê lý tưởng ấy xuất phát từ "Một chiến sĩ cách mạng làm thơ", một "nhà thơ của cách mạng". Nguyễn Đình Thi đã nhắc đến đặc điểm nội bật cuả cuộc đời Tố Hữu. Anh là chiến sĩ, anh cũng là nhà thơ và anh là nhà thơ của cách mạng". Hai yếu tố "nhà thơ", "chiến sĩ" hoà quyện rong một con người làm nên đoá hoa bất tử ngát hương dâng lên tượng đài dân tộc. Cách mạng đã cho anh một nguồn cảm hứng vô tận để tiếng thơ anh bay lên với tất cả niềm hứng khởi say mê.Hãy dừng lại một chút để nhớ lại cuộc đời chiến sĩ,cuộc đời thơ của anh. Bốn tiếng "chiến sĩ cách mạng" nhắc mọi người về ngày anh say mê đón nhận lí tưởng của Đảng:
Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim...
Và anh cũng bắt đầu làm thơ từ ấy,những vần thơ gắn với cuộc đời "chiến sĩ cách mạng" của anh,gắn với cuộc cách mạng vĩ đại của dân tộc.Ta còn nghe tiếng uất ức,hờn căm của người thanh niên,người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi lần đầu bị đẩy vào chốn ngục tù:
Cô đơn thay là cảnh ngục tù
Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực
Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức
Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu!
Và ta cũng đã cùng anh cất lên tiếng hát đi đày từ thành phố biển Quy Nhơn lên nhà tù Đắc Lay xa xôi,hẻo lánh,cùng anh đứng trên núi cao,phóng tầm mắt dự báo một cuộc quăng máu xương,phá bẻ xiềng gông:
Có ai hiểu nỗi hờn ghê gớm
Trên mắt người trông với núi sương
Núi hỡi!Từ đây băng xuống đó
Chừng bao nhiêu dặm,mấy đêm đường?
Người chiến sĩ ấy đã làm thơ-những vần thơ hừng hực lửa cách mạng và sôi sục lòng nhiệt huyết-những vần thơ chắt ra từ nước mắt,máu và tình yêu Tổ quốc,yêu cách mạng thiết tha.Nói anh là"nhà thơ của cách mạng" cũng có nghĩa anh là nhà thơ của đất nước,nhà thơ của nhân dân.Cuộc đời cách mạng và cuộc đời thơ của anh bắt đầu cùng một lúc.Cách mạng đã dẫn anh đến chân trời đích thực của nghệ thuật.Từ "Từ ấy"
(1937-1946),"Việt Bắc"(1946-1954),"Gió lộng"(1955-1977),tiếng thơ anh đã làm sống lại cả một thời kì lịch sử đau thương vô hạn mà cũng đẹp đẽ vô cùng.Cho tôi gọi đời thơ anh là cuốn "Bách khoa toàn thư"của một giai đoạn anh hùng,cho tôi gọi anh bằng cụm từ"người thư kí trung thành của thời đại".Những người hôm nay muốn sống lại không khí của những ngày đánh Pháp hãy đọc thơ anh,muốn hiểu được những mất mát hi sinh của những ngày chống Mĩ hãy đọc thơ anh và còn,còn nữa.Thơ anh không dám nói là đã phản ánh đầy đủ nhưng đã thể hiện được những nét nổi bật của Tổ quốc,của cách mạng,của nhân dân trong cơn bão ngoại xâm.Anh là "nhà thơ của cách mạng",thơ anh đã thắp lên ngọn lửa soi rọi một thời kì lịch sử.Anh cũng đã từng viết:"Gà gáy sáng thơ ơi mang cánh lửa".Ngọn lửa ấy trong thơ anh đã được Nguyễn Đình Thi nhận định:"Và trong lửa của thơ anh,có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước,quê hương và những con người của đất nước,quê hương".
Đây cũng chính là nội dung cơ bản của tiếng thơ Tố Hữu.Nhắc đến lửa trong thơ Tố Hữu,làm sao quên được lời tâm sự chân thành của anh:
"Tôi muốn viết những dòng thơ tươi xanh
Vẫn nóng viết những dòng thơ lửa cháy".
Lửa trong thơ anh là nhiệt tình cánh mạng của anh đó, là lòng căm thù ngút trời trước tội ác kẻ thù, là nỗi đau không nói nên lời khi quê hương nát tan, điêu tàn dưới gót giặc,... Ngọn lửa anh thắp lên trong thơ mình cũng là ngọn lửa yêu thương đất nước, yêu thương con người mà đến phút cuối đời mình nó vẫn còn hừng hực sôi nổi trong tim anh. Hai nội dung lớn trong thơ anh là đất nước Việt Nam và con người Việt Nam. Nhưng điều Nguyễn Đình Thi nhấn mạnh là "tình yêu thương dịu dàng" của anh đối với đất nước và con người Việt Nam. Làm sao đếm hết những bài thơ anh viết về đất nước, làm sao hiểu hết những hào hứng, sôi nổi mà thiêng liêng khi anh nghĩ về tổ quốc! Có thể nói, viết về đất nước quê hương, Tố Hữu là một trong những nhà thơ thành công nhất. Lẽ dĩ nhiên nhà thơ nào cũng viết về quê hương đất nước với tất cả tấm lòng nhưng viết thế nào để bao thế hệ người đọc đề sẻ chia, cảm thông và đồng cảm để rồi nhận ra "biết bao yêu thương dịu dàng" mà bản thân nhà thơ đã gửi gắm! Biết bao nhiêu người đã khó khi đọc câu thơ:
"Mẹ ơi dưới đất còn chua xót
Những tiếng giày đinh đạp núi đồi"
Và cũng ngần ấy trài tim thắt lại khi anh viết:
"Giặc về giặc đốt xóm làng,
Xác xơ cây cỏ, tan hoang cửa nhà.
Một vùng trắng bãi tha ma,
Lặng im - không một tiếng gà gáy trưa."
Biết bao yêu thương, khi quê hương bị tàn phá. Đọng lại sau mỗi con chữ là những dòng nước mắt tuôn trào, là những tiếng nấc nghẹn. Nỗi đau từ tim anh đã chuyển sang tim người đọc, buộc họ phải khóc, phải nhói lòng. Và đâu đây, tôi như thấy ánh mắt đau đớn của anh khi cửa nhà tan hoang, cây cỏ xơ xác tiêu điều, mẹ già lầm lũi nén chịu nỗi đau chiến tranh,... Biết bao uất hận nghẹn ngào, biết bao cảm xúc mà người hôm nay khó mà hiểu hết - tình thương yêu đã hoá thành nỗi hận. Quê hương đất nước trong thơ anh đầy nước mắt. Nhưng anh không chỉ nhìn thấy nỗi đau của đất nước mà còn thấy cả ngày mai:
"Trời hôm nay dầu xám ngắt màu đông
Ai cản được mùa xuân xanh tươi sáng
Ai cản được những đoàn chim quyết thắng
Sắp về đây tắm nắng xuân hồng"
Quê hương đất nước hiện lên trong thơ anh với vẻ đẹp lộng lẫy. Vẻ đẹp ấy không xuất phát từ đâu xa mà từ trài tim tràn đầy yêu thương dịu dàng của anh - trái tim người chiến sĩ cách mạng. Ôi quê hương! Ôi tổ quốc ta đẹp quá! Dường như đó là tiếng reo của những vần thơ anh viết về đất nước. Đất nước hiện lên như một người mẹ tảo tần hi sinh mà anh dũng tuyệt vời:
"Việt Nam, ôi! Tổ quốc thương yêu!
Trong khổ đau Người đẹp hơn nhiều
Như bà mẹ sớm chiều gánh nặng
Nhẫn lại nuôi con, suốt đời im lặng..."
Ai đã cho tôi niềm tự hào sâu xa, niềm xúc động dâng trào về tổ quốc, bằng chính niềm yêu thương dịu dạng của anh. Tình yêu đất nước thiêng liêng đã trở thành tiếng đồng vọng từ thơ anh dội vào lòng muôn thế hệ. Không yêu quê hương tha thiết, không yêu quê hương hơn cả bản thân mình, làm sao có thể viết được những vần thơ lay động tâm hồn mọi người như thế? Cái quý nhất của thơ Tố Hữu có lẽ là sự dịu dàng của một tình yêu thương rất Huế. Anh nói về tổ quốc như nói về một người mẹ. Và cả cách nói cũng là cách một đứa bé kiêu hãnh nói về người mẹ của mình. Tiếng thơ anh dịu dàng như hương thơm của những bông hoa trên thảo nguyên. Viết về đất nước anh viết bằng tất cả sự xúc động chân thực. Đó nhất định không phảp là những vần thơ lên gân, mà ngọt ngào mềm mại như lời ru của mẹ, thiết tha như một câu Kiều ông lẩy giữa đêm khuya.
Cho tôi cùng anh xúc động, hồ hởi, hào hứng, say mê cất cao lời ca:
"Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca..."
Và cũng thiết tha chào xuân mới:
"Xuân ơi xuân em mới đến dăm năm
Mà cuộc sống đã tưng bừng ngày hội"
Cuộc sống mới - cuộc sống của bình yên, hạnh phúc, của những ước mơ xanh, những mây hồng đang về:
"Nắng tươi xóm ngói, tường vôi mới
Phất phới buồn giong, nắng biển khơi..."
Đất nước quê hương trong thơ anh cũng là niềm thương nỗi nhớ đêm ngày khi vết thương chia đôi đất nước đang rỉ máu hàng ngày:
"Ôi Miền Nam, vì sao mỗi lúc
Mây chiều xa bay giục cánh chim
Đêm khuya một tiếng bầu, tiếng trúc
Một câu hò...cũng đọng trong tim?"
Anh đã kêu lên thảng thốt:Miền Nam ơi máu chảy,anh đã nhớ quê hương xứ Huế đến xé lòng:
Huế ơi,quê mẹ của ta ơi!
Nhớ tự ngày xưa,tuổi chín mười
Mây núi hiu hiu,chiều lặng lặng
Mưa nguồn gió biển,nắng xa khơi...
Chúng ta tìm thấy vô vàn tình yêu thương dịu dàng khi anh viết về quê hương đất nước - đó là nỗi lòng của tôi,của bạn,của tất cả những người chung một dòng máu Việt Nam. Đất nước quê hương trong thơ anh là đất nước lòng nóng bỏng căm thù vẫn mát tươi tình bạn, là đất nước khổ đau mà bất khuất, anh hùng. Và mọi khi đã viết về đất nước quê hương thì làm sao không nhắc đến con người Việt Nam? Nhìn lại đời thơ Tỗ Hữu, tôi đã được chiêm ngưỡng triệu triệu con người mà anh đã viết bằng tất cả nỗi "thương yêu dịu dàng", có phải mỗi khi cầm bút viết về con người Việt Nam trong đấu tranh, trong xây dựng, anh đã đứng trên tầng cao của lịch sử mà rung động trong tim một nỗi yêu thương? Có khi sau mỗi dòng thơ tôi thấy một dòng nước mắt, lại có khi là một nụ cười mà cũng có khi là một nụ cười trên môi mà nước mắt đong đầy. Đếm làm sao hết những con người Việt Nam trong thơ anh, những chứng nhân lịch sử mà cũng là những người làm nên lịch sử. Từ người mẹ hậu phương "chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non" đến người làm cách mạng: "Chợ xa, mẹ ghánh mớ rau xanh. Thêm bó truyền đơn gọi đấu trann". Từ chị em gái phái đường :"Rét thì mặc rét, nước làng em lo" đến cô du kích: "Rắn quấn quanh chân vẫn diệt thù. Từ chú bé anh hùng "sợ chi hiểm nghèo" đến em thơ đội mũ rơm đi học trường làng và thậm chí những cụ bạch đầu quân vút chông chống giặc...
Tất cả những người ấy đã làm nên bức tranh hoành tráng của một thời kỳ mãi mãi trường tồn. Anh đã dựng lên hàng hàng lớp lớp những thế hệ con người Việt Nam anh hùng trong chiến đấu, sáng tạo trong lao động và thiết tha ân tình với cả tấm lòng "yêu thương dịu dàng" của mình. Tôi cứ muốn nói mãi về tấm lòng yêu thương dịu dàng ấy. tình yêu thương. Phải! chính những tiếng đẹp đẽ ấy đã làm thơ anh nằm mãi trong tim triệu con người. Một người đã nói " Muốn làm cho người đọc khóc, trước tiên nhà thơ phải khóc. muốn làm cho người đọc cười, trước tiên nhà thơ phải cười"
Và có phải anh đã dồn rất nhiều yêu thương vào hình ảnh của anh bộ đội và lãnh tụ/ Anh đã dõi mắt:
"Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá nguỵ trang reo với gió đèo..." Và thân thương biết bao khi Tố Hữu đọc được lòng anh bộ đội"
" Chắc có lúc lòng anh
nhớ nhà anh nhớ lắm"
Hình ảnh lãnh tụ trong thơ anh cũng là sự kết tinh bao tinh hoa của dân tộc, được anh dựng lên với tất cả sự thương yêu, kính trọng tự hào.
"Nhớ ông cụ mắt sáng ngời
Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường!
Nhớ Người những sáng tinh sương
Ung dung yêu ngựa trên đường suốt reo
Nhớ chân người bước lên đèo
Người đi rừng núi trông theo bóng Người.."
Tôi muốn nói nhiều, nhiều nữa về quê hương đất nước, về "những con người của đất nước quê hương" trong thơ Tố Hữu để thấy được, cảm nhận được " Trong lửa của thơ anh, có biết bao yêu thương dịu dàng" đối với đất nước quê hương và con người Việt Nam.
Đến đây chúng ta cần đặt ra một câu hỏi tưởng như rất đơn giản: Vì sao thơ anh lại luôn chứa đựng "biết bao yêu thương dịu dàng" đối với tổ quốc và con người Việt Nam? Đó là lý tưởng sống của anh:
" Tôi đã là con của mọi nhà
Là em của vạn kiếp phôi pha
Là anh của vạn đầu em nhỏ
Không áo không cơm, cù bất củ bơ...
Là bởi trài tim ấy chưa bao giờ nguôi yêu thương yêu đất nước, là bởi con người ấy đã biết hi sinh tất cả vì đất nước và nhân dân, vì cách mạng. Và một khi đã chắc đến "tình yêu thương dịu dàng" đối với đất nước, nhân dân trong thơ anh không thể không nhắc đến sự gắn bó máu thịt của anh với cuộc sống, với nhân dân: Thơ ta ơi hãy cất lên tiếng hát để ca ngợi trăm lần Tổ quốc chúng ta"
Và thêm nữa, anh cũng là chiến sỹ, anh đã hiểu những ngày đất nước đang sống là những ngày làm nên lịch sử, một cuộc đời con người là một bản anh hùng ca. Tôi rất thích hai tiếng "dịu dàng" của Nguyễn Đình Thi đã nhận định. "Thương yêu dịu dàng"- cụm từ ấy sao đẹp quá! Hai tiếng "dịu dàng" nhắc ta nhớ về giọng thơ Tố Hữu - giọng thơ tâm tình, ngọt ngào, giọng thơ của 'tình thương mến", một giọng thơ rất "Huế" mà cũng rất Việt Nam! Phải rồi! Đó là lý do vì sao thơ Tố Hữu dễ đọc, dễ cảm, dễ yêu, dễ nhớ, là lý do vì sao tình thương yêu đối với quê hương đất nước và con người của anh đã hồn nhiên len vào triệu triệu trái tim Việt Nam.
Một đặt điểm rất đáng quý, đáng trân trọng nữa của Tỗ Hữu là: "Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc"
Không say mê sáng tạo nên những hình ảnh thơ mới lạ, hiện đại hay tạo ra những đột phái trong sáng tạo nghệ thuật, ngay từ buổi ban đầu khi lý tưởng Đảng soi đường đã cắm dễ vào "hồn thơ cổ điển của dân tộc". Nguyễn Đình Thi - bằng ngôn ngữ của riêng mình - đã nhắc đến một đặc điểm cơ bản của thơ Tố Hữu: tính dân tộc đậm đà. Chính vì đặc điểm ấy mà thơ anh đã "ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điểm của dân tộc". Đọc thơ anh, ta sẽ thấy phảng phất đâu đây 'hồn thơ" của mốt thời quá khứ. Nét lạ này đã góp phần làm nên một giọng thơ Tố Hữu, một phong cách thơ Tố Hữu không lẫn vào đâu. Và phải chăng anh có ước vọng làm người bắt nhịp câu thơ từ hiện đại về qúa khứ? Soi rọi nhận định của Nguyễn Đình Thi vào đời thơ Tố Hữu, chúng ta nhận định thấy anh "đã bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc" bằng cách sử dụng nhuần nhuỵ những thể thơ dân tộc như lục bát, song thất lục bát, hay thể thơ năm chữ, bảy chữ, bằng những lối kết cấu gần gũi với ca dao, dân ca, bằng cách sử dụng những mô típ nghệ thuật quen thuộc của "hồn thơ cổ điển của dân tộc" hay những so sánh ví von đã gắp với cuộc sống dân tộc từ ngàn đời..."Cuộc sống hiện đại" là cái hôm nay, cái mới, cái hiện tại, còn "hồn thơ cổ điển của dân tộc' là cái đã đi qua, là cái thuộc về quá khứ. Nhưng chính "hồn thơ cổ điển của dân tộc" làm nên diện mạo của một gian đoạn văn học quá khứ ấy, mới làm nên bệ phóng cho một nền văn học hiện đại. Hồn thơ Tố Hữu đã ngày càng tìm về "hồn thơ cổ điển của dân tộc" và càng với sức sáng tạo dồi dào, cùng với một tâm hồn nhạy cảm với thời đại, ánh sáng tạo nên những phảng phấtn hồn dân tộc mà không thiếu sức sống hiện đại. Nhưng tựa lại, xã hội của thơ anh - Như Nguyễn Đình Thi nhận định là "Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển dân tộc." Hãy đến với "Kính gửi cụ Nguyễn Du"- bài thơ anh viết vào năm 1965 khi có dịp công tác ra miền Trung - chúng ta sẽ hiểu hơn vấn đền này.
Điều đầu tiên mà tôi muốn nói là ngay trong những năm trống Mỹ ác liệt, Tỗ Hữu vẫn dành những vần thơ thành kính nhất, tâm huyết nhất gửi đến một con người đã làm nên vinh quang cho nền văn học quá khứ. Và cũng chỉ cần nhìn vào thể thơ, chúng ta cũng bắt gặp hồn thơ cổ điển của dân tộc, thể thơ lục bát với cách gieo vần rất chuẩn. Tố Hữu rất có duyên với thể thơ lục bát hay nói đúng hơn anh say mê thể thơ lục bát - Thể thơ của dân tộc của Nguyễn Du dùng để viết nên kiệt tác của dân tộc Truyện Kiều, cụ Đồ Chiểu viết "Lục Vân Tiên trứ danh..." đã có lần Tố Hữu vì thể thơ lục bát như hai cách tay nhịp nhàng múa, cái thể thơ lục bát ấy đã trở thành thể thơ trút tâm trạng của bao thế hệ.
Nhưng không dừng lại ở đó, "Kính gửi cụ Nguyễn Du" đã dựng lại cả một quá khứ của Thuý Kiều, của cụ Nguyễn, của đất nước. hơi thở Truyện Kiều đậm đà trong từng con chữ. Có lúc Tố Hữu lấy nguyên một câu Kiều:
"Dẫu lìa ngỏ ý còn vương tơ lòng"
Cách tập Kiều rất khéo léo ấy đã làm nên một hơi thở đặc biết cho tác phẩm:
"Đau đớn thay phận đàn bà
Hỡi ôi thân ấy biết là mấy thân!"
Ngày xưa cụ Nguyễn viết trong nước mắt:
" Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung"
Thì hôm nay Tố hữu nhắc lại tiếng kêu chua xót, đáng cay bao lỗi thế thái nhân tình ấy cùng với nỗi đồng cảm sâu sắc với người xưa.
Những tình tiết của một kiệt tác xưa đã được thâu tóm sắc sảo n trong những câu thơ hàm súc:
"Nỗi niềm xưa, nghĩ mà thương
Dẫu lìa ngó ý, còn vương tơ lòng..."
Hay:
"Ngổn ngay bên nghĩa bên tình
Trời đêm đâu biết gửi mình nơi nao?
ngẩn ngơ trông ngọn cờ đào.
Đành như thân gái sóng xao Tiền Đường"
Hơi thở Truyện Kiều mỗi lúc một nồng nàn. Tố Hữu như một người kể chuyện khéo léo, chuyện của Kiều và chuyện của Nguyễn Du. Phảng phấp mà dáy dứt, suốt chiều dài bài thơ là nỗi đau khôn n guôi về số phận những con người trong quá khứ. "Hồn thơ cổ điển của dân tộc" toả ra nồng nàn từ sự đồng cảm, yêu thương của Tố Hữu, từ nhịp điệu thơ trầm trầm, thấm thía, thiết tha và đây nữa là những biến tấu rất dân tộc:
"Nhân tình nhắm mắt chưa xong
Biết ai hậu thế khóc cùng Tố Như?"
Trong quá khứ, cụ Nguyễn Du đã từng trăn trở:
"Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?
(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời ai khóc Tố Như chăng?"
Hai câu thơ của Tố Hữu đâu chỉ gợi lại không khí xưa của ngày Nguyễn Du thương khóc cho Tiểu Thanh đã chết cách đó ba trăm năm, mà còn là cả một tấm lòng của người hôm nay gửi về quá khứ. Lời nhắc lại câu thơ xưa bằng ngô ngữ riêng mà cả tấm lòng ấy của Tố Hữu đã thực sự nhắc mọi người về hồn thơ cổ điển của dân tộc.
Ta nhưn thấy được sự khát khao được trở lại đắm mình trong tinh hoa của một nền văn học cổ của Tố Hữu. Nhưng bên cạnh đó cũng phải ghi nhận những sáng tác độc đáo nhờ kết hợp giữa cổ điển và hiện đại. Anh không chỉ khóc Tố Như mà còn khóc cùng Tố Như có nghĩa là đồng cảm sâu xa với Tố Như về tình yêu thương và nỗi đau của con người. "Khóc cùng Tố Như" - Một sáng tạo độc đáo về nghệ thuật và cũng là trai ngọc của một tấm lòng. Tôi muốn nhắc lại yếu tố cổ điển và hiện đại luôn hài hoà trong thơ Tố Hữu. Nhưng xu hướng chung của Thơ Tố Hữu là "ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc". Sự mặn mà thuỷ chung với những tinh hoa với "hồn thơ cổ điển của dân tộc" của anh đã giúp anh sáng tạo nên những bài thơ dễ dàng đi vào lòng người.
Tôi nhớ một câu thơ rất hay "người đã đi không thể trở lại, vết thương ngày nào không thể liền da" nhưng trong tâm hồn tôi và tôi biết cả triệu tâm hồn người Việt Nam, Tố Hữu vẫn "sống". những nhà nghệ sỹ lớn một khi đã làm nên những giá trị bất tử sẽ sống mãi trong lòng nhân dân. Đó là đặc quyền thiêng liêng mà chỉ những người nghệ sĩ chân chính mới có được. Tiêng thơ Tố Hữu sẽ theo tôi, theo bạn trên những chặng đường dựng xây đất nước, dựng xây tương lai, mãi mãi anh trẻ trong tôi. Anh sống mãi trong tôi! Cảm ơn Nguyễn Đình Thi đã thắp nén nhang tưởng niệm đến người con yêu quý của giống nòi - một nhận định đã bao quát được một cách sâu sắc những đặc điểm, những nôi dung của thơ anh.
Đào Trung Uyên
Trường THPT Nguyễn Huệ - Phú Yên
Bài đoạt giải nhất
Nguyễn Đình Thi đã nhận định về thơ Tố Hữu: "Trọn đời, Tố Hữu là một chiến sĩ cách mạng làm thơ và là nhà thơ của cách mạng {...}. Và trong lửa của thơ anh, có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước quê hương và những con người của đất nước quê hương. Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào tâm hồn thơ cổ điển của dân tộc". (Báo Văn Nghệ số 50 (2239), ra ngày 14 -12- 2002)
Anh chị suy nghĩ như thế nào về nhận định trên đây? Hãy liên hệ với một số bài thơ của Tố Hữu để làm sáng tỏ vấn đề.
(Đề thi học sinh giỏi Quốc gia năm 2003, bảng B)
Bài làm
"Xin tạm biệt cuộc đời yêu quý nhất
Còn mấy vần thơ, một nắm tro
Thơ gửi bạn đời, tro bón đất
Sống là cho và chết cũng là cho".
Bài thơ nhỏ ấy đã khép lại một đời thơ Tố Hữu. Hơn nửa thế kỷ cầm bút, tiếng thơ Tố Hữu đã hoá thân vào hồn thiêng sông núi. Tôi đã nghe những em bé lúi lo đọc thơ anh trên đường đi học về, tôi đã nghe những anh công nhân nhắc đến thơ anh với tất cả "tình thương mến", tôi cũng đã nghe những người đi qua bão táp chiến tranh nhắc tới thơ anh trong niềm xúc động sâu xa,...Tiếng thơ cuả Tố Hữu là tiếng thơ của hôm qua, hôm nay à của mai sau. Ngày 9-12-2002, con người mà cuộc đời là sống cũng là cho và chết cũng là cho đã ra đi trong niềm tiếc thương của đất nước. Chỉ vài ngày sau khi Tố Hữu mất, trên báo Văn nghệ số 50 (2239) Nguyễn Đình Thi đã nhận định về thơ anh:
"Trọn đời, Tố Hữu là một chiến sĩ cách mạng làm thơ và là nhà thơ của cách mạng {...}. Và trong lửa của thơ anh, có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước quê hương và những con người của đất nước quê hương. Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào tâm hồn thơ cổ điển của dân tộc".
Nhận định của Nguyễn Đình Thi đã bao quát được những nội dung và đặc điểm cơ bản của hồn thơ Tố Hữu. Đó cũng là nén nhang thành kính viếng người con yêu quý của giống nòi - Tố Hữu!
Mỗi khi phân tích bất kỳ bài thơ nào của Tố Hữu, tôi luôn gọi Tố Hưu bằng anh; tiếng anh nghe thân mất và yêu thương lắm. Và dường như tôi cảm thấy có mình là em trong câu thơ mà Tố Hữu tự xưng trong câu thơ: là anh của vạn đầu em nhỏ.
Thơ Tố Hữu trẻ lắm! Mà vì thơ Tố Hữu trẻ nên Tố Hữu luôn trẻ trong lòng người đọc. Mọi người thích thơ anh vì hai lẽ chính: thứ nhất là niềm say mê lý tưởng và thứ hai là tinh thần dân tộc đậm đà thể hiện trong cà nội dung và hình thức. Niềm say mê lý tưởng ấy xuất phát từ "Một chiến sĩ cách mạng làm thơ", một "nhà thơ của cách mạng". Nguyễn Đình Thi đã nhắc đến đặc điểm nội bật cuả cuộc đời Tố Hữu. Anh là chiến sĩ, anh cũng là nhà thơ và anh là nhà thơ của cách mạng". Hai yếu tố "nhà thơ", "chiến sĩ" hoà quyện rong một con người làm nên đoá hoa bất tử ngát hương dâng lên tượng đài dân tộc. Cách mạng đã cho anh một nguồn cảm hứng vô tận để tiếng thơ anh bay lên với tất cả niềm hứng khởi say mê.Hãy dừng lại một chút để nhớ lại cuộc đời chiến sĩ,cuộc đời thơ của anh. Bốn tiếng "chiến sĩ cách mạng" nhắc mọi người về ngày anh say mê đón nhận lí tưởng của Đảng:
Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim...
Và anh cũng bắt đầu làm thơ từ ấy,những vần thơ gắn với cuộc đời "chiến sĩ cách mạng" của anh,gắn với cuộc cách mạng vĩ đại của dân tộc.Ta còn nghe tiếng uất ức,hờn căm của người thanh niên,người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi lần đầu bị đẩy vào chốn ngục tù:
Cô đơn thay là cảnh ngục tù
Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực
Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức
Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu!
Và ta cũng đã cùng anh cất lên tiếng hát đi đày từ thành phố biển Quy Nhơn lên nhà tù Đắc Lay xa xôi,hẻo lánh,cùng anh đứng trên núi cao,phóng tầm mắt dự báo một cuộc quăng máu xương,phá bẻ xiềng gông:
Có ai hiểu nỗi hờn ghê gớm
Trên mắt người trông với núi sương
Núi hỡi!Từ đây băng xuống đó
Chừng bao nhiêu dặm,mấy đêm đường?
Người chiến sĩ ấy đã làm thơ-những vần thơ hừng hực lửa cách mạng và sôi sục lòng nhiệt huyết-những vần thơ chắt ra từ nước mắt,máu và tình yêu Tổ quốc,yêu cách mạng thiết tha.Nói anh là"nhà thơ của cách mạng" cũng có nghĩa anh là nhà thơ của đất nước,nhà thơ của nhân dân.Cuộc đời cách mạng và cuộc đời thơ của anh bắt đầu cùng một lúc.Cách mạng đã dẫn anh đến chân trời đích thực của nghệ thuật.Từ "Từ ấy"
(1937-1946),"Việt Bắc"(1946-1954),"Gió lộng"(1955-1977),tiếng thơ anh đã làm sống lại cả một thời kì lịch sử đau thương vô hạn mà cũng đẹp đẽ vô cùng.Cho tôi gọi đời thơ anh là cuốn "Bách khoa toàn thư"của một giai đoạn anh hùng,cho tôi gọi anh bằng cụm từ"người thư kí trung thành của thời đại".Những người hôm nay muốn sống lại không khí của những ngày đánh Pháp hãy đọc thơ anh,muốn hiểu được những mất mát hi sinh của những ngày chống Mĩ hãy đọc thơ anh và còn,còn nữa.Thơ anh không dám nói là đã phản ánh đầy đủ nhưng đã thể hiện được những nét nổi bật của Tổ quốc,của cách mạng,của nhân dân trong cơn bão ngoại xâm.Anh là "nhà thơ của cách mạng",thơ anh đã thắp lên ngọn lửa soi rọi một thời kì lịch sử.Anh cũng đã từng viết:"Gà gáy sáng thơ ơi mang cánh lửa".Ngọn lửa ấy trong thơ anh đã được Nguyễn Đình Thi nhận định:"Và trong lửa của thơ anh,có biết bao thương yêu dịu dàng đối với đất nước,quê hương và những con người của đất nước,quê hương".
Đây cũng chính là nội dung cơ bản của tiếng thơ Tố Hữu.Nhắc đến lửa trong thơ Tố Hữu,làm sao quên được lời tâm sự chân thành của anh:
"Tôi muốn viết những dòng thơ tươi xanh
Vẫn nóng viết những dòng thơ lửa cháy".
Lửa trong thơ anh là nhiệt tình cánh mạng của anh đó, là lòng căm thù ngút trời trước tội ác kẻ thù, là nỗi đau không nói nên lời khi quê hương nát tan, điêu tàn dưới gót giặc,... Ngọn lửa anh thắp lên trong thơ mình cũng là ngọn lửa yêu thương đất nước, yêu thương con người mà đến phút cuối đời mình nó vẫn còn hừng hực sôi nổi trong tim anh. Hai nội dung lớn trong thơ anh là đất nước Việt Nam và con người Việt Nam. Nhưng điều Nguyễn Đình Thi nhấn mạnh là "tình yêu thương dịu dàng" của anh đối với đất nước và con người Việt Nam. Làm sao đếm hết những bài thơ anh viết về đất nước, làm sao hiểu hết những hào hứng, sôi nổi mà thiêng liêng khi anh nghĩ về tổ quốc! Có thể nói, viết về đất nước quê hương, Tố Hữu là một trong những nhà thơ thành công nhất. Lẽ dĩ nhiên nhà thơ nào cũng viết về quê hương đất nước với tất cả tấm lòng nhưng viết thế nào để bao thế hệ người đọc đề sẻ chia, cảm thông và đồng cảm để rồi nhận ra "biết bao yêu thương dịu dàng" mà bản thân nhà thơ đã gửi gắm! Biết bao nhiêu người đã khó khi đọc câu thơ:
"Mẹ ơi dưới đất còn chua xót
Những tiếng giày đinh đạp núi đồi"
Và cũng ngần ấy trài tim thắt lại khi anh viết:
"Giặc về giặc đốt xóm làng,
Xác xơ cây cỏ, tan hoang cửa nhà.
Một vùng trắng bãi tha ma,
Lặng im - không một tiếng gà gáy trưa."
Biết bao yêu thương, khi quê hương bị tàn phá. Đọng lại sau mỗi con chữ là những dòng nước mắt tuôn trào, là những tiếng nấc nghẹn. Nỗi đau từ tim anh đã chuyển sang tim người đọc, buộc họ phải khóc, phải nhói lòng. Và đâu đây, tôi như thấy ánh mắt đau đớn của anh khi cửa nhà tan hoang, cây cỏ xơ xác tiêu điều, mẹ già lầm lũi nén chịu nỗi đau chiến tranh,... Biết bao uất hận nghẹn ngào, biết bao cảm xúc mà người hôm nay khó mà hiểu hết - tình thương yêu đã hoá thành nỗi hận. Quê hương đất nước trong thơ anh đầy nước mắt. Nhưng anh không chỉ nhìn thấy nỗi đau của đất nước mà còn thấy cả ngày mai:
"Trời hôm nay dầu xám ngắt màu đông
Ai cản được mùa xuân xanh tươi sáng
Ai cản được những đoàn chim quyết thắng
Sắp về đây tắm nắng xuân hồng"
Quê hương đất nước hiện lên trong thơ anh với vẻ đẹp lộng lẫy. Vẻ đẹp ấy không xuất phát từ đâu xa mà từ trài tim tràn đầy yêu thương dịu dàng của anh - trái tim người chiến sĩ cách mạng. Ôi quê hương! Ôi tổ quốc ta đẹp quá! Dường như đó là tiếng reo của những vần thơ anh viết về đất nước. Đất nước hiện lên như một người mẹ tảo tần hi sinh mà anh dũng tuyệt vời:
"Việt Nam, ôi! Tổ quốc thương yêu!
Trong khổ đau Người đẹp hơn nhiều
Như bà mẹ sớm chiều gánh nặng
Nhẫn lại nuôi con, suốt đời im lặng..."
Ai đã cho tôi niềm tự hào sâu xa, niềm xúc động dâng trào về tổ quốc, bằng chính niềm yêu thương dịu dạng của anh. Tình yêu đất nước thiêng liêng đã trở thành tiếng đồng vọng từ thơ anh dội vào lòng muôn thế hệ. Không yêu quê hương tha thiết, không yêu quê hương hơn cả bản thân mình, làm sao có thể viết được những vần thơ lay động tâm hồn mọi người như thế? Cái quý nhất của thơ Tố Hữu có lẽ là sự dịu dàng của một tình yêu thương rất Huế. Anh nói về tổ quốc như nói về một người mẹ. Và cả cách nói cũng là cách một đứa bé kiêu hãnh nói về người mẹ của mình. Tiếng thơ anh dịu dàng như hương thơm của những bông hoa trên thảo nguyên. Viết về đất nước anh viết bằng tất cả sự xúc động chân thực. Đó nhất định không phảp là những vần thơ lên gân, mà ngọt ngào mềm mại như lời ru của mẹ, thiết tha như một câu Kiều ông lẩy giữa đêm khuya.
Cho tôi cùng anh xúc động, hồ hởi, hào hứng, say mê cất cao lời ca:
"Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca..."
Và cũng thiết tha chào xuân mới:
"Xuân ơi xuân em mới đến dăm năm
Mà cuộc sống đã tưng bừng ngày hội"
Cuộc sống mới - cuộc sống của bình yên, hạnh phúc, của những ước mơ xanh, những mây hồng đang về:
"Nắng tươi xóm ngói, tường vôi mới
Phất phới buồn giong, nắng biển khơi..."
Đất nước quê hương trong thơ anh cũng là niềm thương nỗi nhớ đêm ngày khi vết thương chia đôi đất nước đang rỉ máu hàng ngày:
"Ôi Miền Nam, vì sao mỗi lúc
Mây chiều xa bay giục cánh chim
Đêm khuya một tiếng bầu, tiếng trúc
Một câu hò...cũng đọng trong tim?"
Anh đã kêu lên thảng thốt:Miền Nam ơi máu chảy,anh đã nhớ quê hương xứ Huế đến xé lòng:
Huế ơi,quê mẹ của ta ơi!
Nhớ tự ngày xưa,tuổi chín mười
Mây núi hiu hiu,chiều lặng lặng
Mưa nguồn gió biển,nắng xa khơi...
Chúng ta tìm thấy vô vàn tình yêu thương dịu dàng khi anh viết về quê hương đất nước - đó là nỗi lòng của tôi,của bạn,của tất cả những người chung một dòng máu Việt Nam. Đất nước quê hương trong thơ anh là đất nước lòng nóng bỏng căm thù vẫn mát tươi tình bạn, là đất nước khổ đau mà bất khuất, anh hùng. Và mọi khi đã viết về đất nước quê hương thì làm sao không nhắc đến con người Việt Nam? Nhìn lại đời thơ Tỗ Hữu, tôi đã được chiêm ngưỡng triệu triệu con người mà anh đã viết bằng tất cả nỗi "thương yêu dịu dàng", có phải mỗi khi cầm bút viết về con người Việt Nam trong đấu tranh, trong xây dựng, anh đã đứng trên tầng cao của lịch sử mà rung động trong tim một nỗi yêu thương? Có khi sau mỗi dòng thơ tôi thấy một dòng nước mắt, lại có khi là một nụ cười mà cũng có khi là một nụ cười trên môi mà nước mắt đong đầy. Đếm làm sao hết những con người Việt Nam trong thơ anh, những chứng nhân lịch sử mà cũng là những người làm nên lịch sử. Từ người mẹ hậu phương "chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non" đến người làm cách mạng: "Chợ xa, mẹ ghánh mớ rau xanh. Thêm bó truyền đơn gọi đấu trann". Từ chị em gái phái đường :"Rét thì mặc rét, nước làng em lo" đến cô du kích: "Rắn quấn quanh chân vẫn diệt thù. Từ chú bé anh hùng "sợ chi hiểm nghèo" đến em thơ đội mũ rơm đi học trường làng và thậm chí những cụ bạch đầu quân vút chông chống giặc...
Tất cả những người ấy đã làm nên bức tranh hoành tráng của một thời kỳ mãi mãi trường tồn. Anh đã dựng lên hàng hàng lớp lớp những thế hệ con người Việt Nam anh hùng trong chiến đấu, sáng tạo trong lao động và thiết tha ân tình với cả tấm lòng "yêu thương dịu dàng" của mình. Tôi cứ muốn nói mãi về tấm lòng yêu thương dịu dàng ấy. tình yêu thương. Phải! chính những tiếng đẹp đẽ ấy đã làm thơ anh nằm mãi trong tim triệu con người. Một người đã nói " Muốn làm cho người đọc khóc, trước tiên nhà thơ phải khóc. muốn làm cho người đọc cười, trước tiên nhà thơ phải cười"
Và có phải anh đã dồn rất nhiều yêu thương vào hình ảnh của anh bộ đội và lãnh tụ/ Anh đã dõi mắt:
"Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá nguỵ trang reo với gió đèo..." Và thân thương biết bao khi Tố Hữu đọc được lòng anh bộ đội"
" Chắc có lúc lòng anh
nhớ nhà anh nhớ lắm"
Hình ảnh lãnh tụ trong thơ anh cũng là sự kết tinh bao tinh hoa của dân tộc, được anh dựng lên với tất cả sự thương yêu, kính trọng tự hào.
"Nhớ ông cụ mắt sáng ngời
Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường!
Nhớ Người những sáng tinh sương
Ung dung yêu ngựa trên đường suốt reo
Nhớ chân người bước lên đèo
Người đi rừng núi trông theo bóng Người.."
Tôi muốn nói nhiều, nhiều nữa về quê hương đất nước, về "những con người của đất nước quê hương" trong thơ Tố Hữu để thấy được, cảm nhận được " Trong lửa của thơ anh, có biết bao yêu thương dịu dàng" đối với đất nước quê hương và con người Việt Nam.
Đến đây chúng ta cần đặt ra một câu hỏi tưởng như rất đơn giản: Vì sao thơ anh lại luôn chứa đựng "biết bao yêu thương dịu dàng" đối với tổ quốc và con người Việt Nam? Đó là lý tưởng sống của anh:
" Tôi đã là con của mọi nhà
Là em của vạn kiếp phôi pha
Là anh của vạn đầu em nhỏ
Không áo không cơm, cù bất củ bơ...
Là bởi trài tim ấy chưa bao giờ nguôi yêu thương yêu đất nước, là bởi con người ấy đã biết hi sinh tất cả vì đất nước và nhân dân, vì cách mạng. Và một khi đã chắc đến "tình yêu thương dịu dàng" đối với đất nước, nhân dân trong thơ anh không thể không nhắc đến sự gắn bó máu thịt của anh với cuộc sống, với nhân dân: Thơ ta ơi hãy cất lên tiếng hát để ca ngợi trăm lần Tổ quốc chúng ta"
Và thêm nữa, anh cũng là chiến sỹ, anh đã hiểu những ngày đất nước đang sống là những ngày làm nên lịch sử, một cuộc đời con người là một bản anh hùng ca. Tôi rất thích hai tiếng "dịu dàng" của Nguyễn Đình Thi đã nhận định. "Thương yêu dịu dàng"- cụm từ ấy sao đẹp quá! Hai tiếng "dịu dàng" nhắc ta nhớ về giọng thơ Tố Hữu - giọng thơ tâm tình, ngọt ngào, giọng thơ của 'tình thương mến", một giọng thơ rất "Huế" mà cũng rất Việt Nam! Phải rồi! Đó là lý do vì sao thơ Tố Hữu dễ đọc, dễ cảm, dễ yêu, dễ nhớ, là lý do vì sao tình thương yêu đối với quê hương đất nước và con người của anh đã hồn nhiên len vào triệu triệu trái tim Việt Nam.
Một đặt điểm rất đáng quý, đáng trân trọng nữa của Tỗ Hữu là: "Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc"
Không say mê sáng tạo nên những hình ảnh thơ mới lạ, hiện đại hay tạo ra những đột phái trong sáng tạo nghệ thuật, ngay từ buổi ban đầu khi lý tưởng Đảng soi đường đã cắm dễ vào "hồn thơ cổ điển của dân tộc". Nguyễn Đình Thi - bằng ngôn ngữ của riêng mình - đã nhắc đến một đặc điểm cơ bản của thơ Tố Hữu: tính dân tộc đậm đà. Chính vì đặc điểm ấy mà thơ anh đã "ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điểm của dân tộc". Đọc thơ anh, ta sẽ thấy phảng phất đâu đây 'hồn thơ" của mốt thời quá khứ. Nét lạ này đã góp phần làm nên một giọng thơ Tố Hữu, một phong cách thơ Tố Hữu không lẫn vào đâu. Và phải chăng anh có ước vọng làm người bắt nhịp câu thơ từ hiện đại về qúa khứ? Soi rọi nhận định của Nguyễn Đình Thi vào đời thơ Tố Hữu, chúng ta nhận định thấy anh "đã bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc" bằng cách sử dụng nhuần nhuỵ những thể thơ dân tộc như lục bát, song thất lục bát, hay thể thơ năm chữ, bảy chữ, bằng những lối kết cấu gần gũi với ca dao, dân ca, bằng cách sử dụng những mô típ nghệ thuật quen thuộc của "hồn thơ cổ điển của dân tộc" hay những so sánh ví von đã gắp với cuộc sống dân tộc từ ngàn đời..."Cuộc sống hiện đại" là cái hôm nay, cái mới, cái hiện tại, còn "hồn thơ cổ điển của dân tộc' là cái đã đi qua, là cái thuộc về quá khứ. Nhưng chính "hồn thơ cổ điển của dân tộc" làm nên diện mạo của một gian đoạn văn học quá khứ ấy, mới làm nên bệ phóng cho một nền văn học hiện đại. Hồn thơ Tố Hữu đã ngày càng tìm về "hồn thơ cổ điển của dân tộc" và càng với sức sáng tạo dồi dào, cùng với một tâm hồn nhạy cảm với thời đại, ánh sáng tạo nên những phảng phấtn hồn dân tộc mà không thiếu sức sống hiện đại. Nhưng tựa lại, xã hội của thơ anh - Như Nguyễn Đình Thi nhận định là "Từ cuộc sống hiện đại, thơ anh ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển dân tộc." Hãy đến với "Kính gửi cụ Nguyễn Du"- bài thơ anh viết vào năm 1965 khi có dịp công tác ra miền Trung - chúng ta sẽ hiểu hơn vấn đền này.
Điều đầu tiên mà tôi muốn nói là ngay trong những năm trống Mỹ ác liệt, Tỗ Hữu vẫn dành những vần thơ thành kính nhất, tâm huyết nhất gửi đến một con người đã làm nên vinh quang cho nền văn học quá khứ. Và cũng chỉ cần nhìn vào thể thơ, chúng ta cũng bắt gặp hồn thơ cổ điển của dân tộc, thể thơ lục bát với cách gieo vần rất chuẩn. Tố Hữu rất có duyên với thể thơ lục bát hay nói đúng hơn anh say mê thể thơ lục bát - Thể thơ của dân tộc của Nguyễn Du dùng để viết nên kiệt tác của dân tộc Truyện Kiều, cụ Đồ Chiểu viết "Lục Vân Tiên trứ danh..." đã có lần Tố Hữu vì thể thơ lục bát như hai cách tay nhịp nhàng múa, cái thể thơ lục bát ấy đã trở thành thể thơ trút tâm trạng của bao thế hệ.
Nhưng không dừng lại ở đó, "Kính gửi cụ Nguyễn Du" đã dựng lại cả một quá khứ của Thuý Kiều, của cụ Nguyễn, của đất nước. hơi thở Truyện Kiều đậm đà trong từng con chữ. Có lúc Tố Hữu lấy nguyên một câu Kiều:
"Dẫu lìa ngỏ ý còn vương tơ lòng"
Cách tập Kiều rất khéo léo ấy đã làm nên một hơi thở đặc biết cho tác phẩm:
"Đau đớn thay phận đàn bà
Hỡi ôi thân ấy biết là mấy thân!"
Ngày xưa cụ Nguyễn viết trong nước mắt:
" Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung"
Thì hôm nay Tố hữu nhắc lại tiếng kêu chua xót, đáng cay bao lỗi thế thái nhân tình ấy cùng với nỗi đồng cảm sâu sắc với người xưa.
Những tình tiết của một kiệt tác xưa đã được thâu tóm sắc sảo n trong những câu thơ hàm súc:
"Nỗi niềm xưa, nghĩ mà thương
Dẫu lìa ngó ý, còn vương tơ lòng..."
Hay:
"Ngổn ngay bên nghĩa bên tình
Trời đêm đâu biết gửi mình nơi nao?
ngẩn ngơ trông ngọn cờ đào.
Đành như thân gái sóng xao Tiền Đường"
Hơi thở Truyện Kiều mỗi lúc một nồng nàn. Tố Hữu như một người kể chuyện khéo léo, chuyện của Kiều và chuyện của Nguyễn Du. Phảng phấp mà dáy dứt, suốt chiều dài bài thơ là nỗi đau khôn n guôi về số phận những con người trong quá khứ. "Hồn thơ cổ điển của dân tộc" toả ra nồng nàn từ sự đồng cảm, yêu thương của Tố Hữu, từ nhịp điệu thơ trầm trầm, thấm thía, thiết tha và đây nữa là những biến tấu rất dân tộc:
"Nhân tình nhắm mắt chưa xong
Biết ai hậu thế khóc cùng Tố Như?"
Trong quá khứ, cụ Nguyễn Du đã từng trăn trở:
"Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?
(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời ai khóc Tố Như chăng?"
Hai câu thơ của Tố Hữu đâu chỉ gợi lại không khí xưa của ngày Nguyễn Du thương khóc cho Tiểu Thanh đã chết cách đó ba trăm năm, mà còn là cả một tấm lòng của người hôm nay gửi về quá khứ. Lời nhắc lại câu thơ xưa bằng ngô ngữ riêng mà cả tấm lòng ấy của Tố Hữu đã thực sự nhắc mọi người về hồn thơ cổ điển của dân tộc.
Ta nhưn thấy được sự khát khao được trở lại đắm mình trong tinh hoa của một nền văn học cổ của Tố Hữu. Nhưng bên cạnh đó cũng phải ghi nhận những sáng tác độc đáo nhờ kết hợp giữa cổ điển và hiện đại. Anh không chỉ khóc Tố Như mà còn khóc cùng Tố Như có nghĩa là đồng cảm sâu xa với Tố Như về tình yêu thương và nỗi đau của con người. "Khóc cùng Tố Như" - Một sáng tạo độc đáo về nghệ thuật và cũng là trai ngọc của một tấm lòng. Tôi muốn nhắc lại yếu tố cổ điển và hiện đại luôn hài hoà trong thơ Tố Hữu. Nhưng xu hướng chung của Thơ Tố Hữu là "ngày càng bắt nguồn trở lại vào hồn thơ cổ điển của dân tộc". Sự mặn mà thuỷ chung với những tinh hoa với "hồn thơ cổ điển của dân tộc" của anh đã giúp anh sáng tạo nên những bài thơ dễ dàng đi vào lòng người.
Tôi nhớ một câu thơ rất hay "người đã đi không thể trở lại, vết thương ngày nào không thể liền da" nhưng trong tâm hồn tôi và tôi biết cả triệu tâm hồn người Việt Nam, Tố Hữu vẫn "sống". những nhà nghệ sỹ lớn một khi đã làm nên những giá trị bất tử sẽ sống mãi trong lòng nhân dân. Đó là đặc quyền thiêng liêng mà chỉ những người nghệ sĩ chân chính mới có được. Tiêng thơ Tố Hữu sẽ theo tôi, theo bạn trên những chặng đường dựng xây đất nước, dựng xây tương lai, mãi mãi anh trẻ trong tôi. Anh sống mãi trong tôi! Cảm ơn Nguyễn Đình Thi đã thắp nén nhang tưởng niệm đến người con yêu quý của giống nòi - một nhận định đã bao quát được một cách sâu sắc những đặc điểm, những nôi dung của thơ anh.
Đào Trung Uyên
Trường THPT Nguyễn Huệ - Phú Yên
Bài đoạt giải nhất
